Język kul
kul kul | |
---|---|
Utworzenie: | Artaxes w 2011 |
Najnowsza wersja: | 1.0 |
Klasyfikacja: | języki sztuczne artystyczne a priori |
Kody | |
Conlanger–3 | nn.ku.art |
Status urzędowy | |
Oficjalna regulacja: | Kulevitak |
Lista conlangów |
Kul -ęzyk a priori wykreowany przez Artaxesa 18 stycznia 2011. Jego nazwa, wymawiana [kyl̴], znaczy po prostu "język".
Fonologia
Samogłoski
Pisownia | IPA | Komentarz |
---|---|---|
a | æ ɑ | wymowa ɑ występuje w sąsiedztwie spółgłoski uwularnej |
e | i ɪ j | j występuje po samogłosce, natomiast wymowa ɪ po spółgłoskach nasalnych i sybilantach, przed j obowiązuje wymowa e. |
i | ɪ j | wymowa j występuje po samogłosce |
o | u | |
u | u y ʊ | wymowa y występuje w sąsiedztwie spółgłosek płynnych, natomiast wymowa ʊ występuje w sylabie nagłosowej (nie licząc otoczenia spółgłosek płynnych) |
Wszystkie samogłoski posiadają warianty nosowe rozwinięte z połączeń V + spółgłoska nosowa, jednak ortografia ich nie zaznacza.
Dyftongi i tryftongi
Kul obfituje w zbitki samogłosek, oddzielane w zapisie grafemem h. W kolumnie IPA podano dopuszczalne warianty wymowy. W inicjalnych zbitkach h + V element samogłoskowy czytany jest krótko
Dyftongi
Pisownia | IPA |
---|---|
ah | æː ɑː |
eh | iː eː |
ih | ɪː |
oh | uː |
uh | uː ʊː |
aha | æː ɑː |
ahe | æːi æːj ɑːi ɑːj |
ahi | æːɪ æːj ɑːɪ ɑːj |
aho | æːu æːw ɑːu ɑːw |
ahu | æːu æːy æːɥ æːw ɑːy ɑːɥ ɑːw |
eha | iːæ ijæ iːɑ ijɑ |
ehe | iː |
ehi | iː eje |
eho | iːu iju |
ehu | iːu iːʊ iju ijʊ yː |
iha | ɪːæ ɪːɑ ɪjæ ɪjɑ |
ihe | ɪː ɪje |
ihi | ɪː |
iho | ɪːu ɪːʊ ɪju ɪjʊ |
ihu | ɪːu ɪːʊ ɪju ɪjʊ yː |
oha | uːæ uːɑ ʊːæ ʊːɑ uwæ uwɑ ʊwæ ʊwɑ |
ohe | uːi uːe uji uje |
ohi | uːɪ ʊːɪ uje ʊje |
oho | uː ʊː |
ohu | uː ʊː yː |
uha | uːæ uːɑ uwæ ʊwɑ yːæ yːɑ yɥæ yɥɑ |
uhe | uːi ʊːi uje ʊje yː |
uhi | uːɪ ʊːɪ uje ʊje yː |
uho | uː ʊː yː |
uhu | uː ʊː yː |
Spółgłoski
Pisownia | IPA | Komentarz |
---|---|---|
p | p | |
t | t | |
k | k h | h przed spółgłoskami zwartymi |
b | b | |
d | d | |
g | ɣ | |
v | ʋ | |
s | s z | z między samogłoskami nienasalnymi oraz na początku nagłosu przed samogłoską |
z | ts | |
ş | ʃ | |
j | ʒ | |
y | ʝ ~ ʑ | |
ç | ç ~ ɕ | |
l | l̴ ʎ | ʎ przed samogłoskami przednimi |
m | m | |
n | n ɲ ŋ | ɲ przed samogłoskami przednimi, ŋ przed spółgłoskami welarnymi |
h | nieme, wydłuża wartość poprzedzającej samogłoski | |
r | ʁ |
Zjawiska fonetyczne
Delecja
Delecja jest procesem łączącym dwie identyczne sylaby otwarte w jedną, pod warunkiem, iż pierwsza z nich nie znajduje się w nagłosie wyrazu.
Geminacja r
Spółgłoska /ʁ/ może jako jedyna spółgłoska ulegać geminacji w dwóch przypadkach:
- jeśli pomiędzy dwoma /ʁ/ ulega zanikowi samogłoska;
- jeśli towarzysząca bezpośrednio /ʁ/ spółgłoska /ɣ/ ulega asymilacji do /ʁ/.
Palatalizacja l
W języku tym istnieją dwa fonemy lateralno-spółgłoskowe opisywane grafemem l: /ɫ/ oraz /ʎ/. Palatalizacja polega na wymowie miękkiego /ʎ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i ɪ y/. Palatalizacja wsteczno-stronna, idąca w stronę lewą, jest wariantowa, wobec czego dopuszcza się wymowę twardą pomiędzy samogłoską przednią a samogłoską tylną, twardą spółgłoską lub końcem wyrazu.
Historia języka
- Główny artykuł: Historia języka kul
Deklinacja
Przypadek | Końcówka | Funkcja |
---|---|---|
Dyrektyw (Nadrzędnik) | - | forma słownikowa, podmiot, agent, pacjens |
Konstruktyw | -an, -n | narzędzie, położenie, właściciel |
Latyw | -uş, -ş | kierunek, cel, bezwolny korzystający |
Liczba
- Liczba zerowa służy do wyrażania czynności, której opisany nią podmiot nie może lub nie zdoła wykonać lub stać się jej obiektem.
- Liczba podwójna służy do opisywania naturalnych par rzeczownikowych.
- Liczba mnoga wyraża określoną ilość czegoś; rzeczowniki opisane sufiksem liczby mnogiej stosowaną są z liczebnikami powyżej 'jeden'.
- Liczba masowa służy do opisywania kolektywów, nieokreślonej ilości tych samych rzeczowników; Rzeczowniki w liczbie masowej przypisane są czasownikom liczby pojedynczej.
Liczba pojedyncza | Liczba zerowa | Liczba podwójna | Liczba mnoga | Liczba masowa |
---|---|---|---|---|
- | -en, n | -ar, -r | -iş, -ş | -at, -t |
şut (strzała) | şuten (żadna strzała) | şutar (dwie strzały) | şutiş (strzały) | şutat (zbiór strzał) |
arasa (praca) | arasan (żadna praca) | arasar (dwie prace) | arasaş (prace) | arasat (zawód) |
Aspekty
'być' | 'robić' | 'słyszeć' | 'mówić' | 'mieć powinność' | |
---|---|---|---|---|---|
Imperfektyw | da- | ara- | usu- | kul- | solt- |
Perfektyw | rada- | arra- | urasu- | kural- | soralt- |
Prospektyw | moda- | amora- | umosu- | kumol- | somolt- |
Kontynuatyw | sida- | asira- | usisu- | kusil- | sosilt- |
Iteratyw | neda | anera- | unesu- | kunel- | sonelt |
Dezyderatyw | lada- | alara- | ulasu- | kulal- | solalt- |
Strony
Strona | Afiks | 'robić' | 'mówić' | 'myć' |
---|---|---|---|---|
Czynna | - | ara- | kul- | vaş- |
Bierna | -om-, -m- | aram- | kulom- | vaşom- |
Zwrotna | -ul-, -l- | aral- | kulul- | vaşul- |
Osoby
Osoba | liczba pojedyńcza | liczba mnoga |
---|---|---|
1. | -in, -n | -ima, -ma |
2. | -eş, -ş | -iva, -va |
3. | -ot, -t | -uri, -ri |
Inne formy czasownika
Supinum służy do oznaczania celu czynności wyrażonej przez inny czasownik, np. kulate - 'żeby mówić'.
Afiks | 'robić' | 'mówić' | |
---|---|---|---|
Imiesłów | -anza, -nza | aranza | kulanza |
Supinum | -ate, -te | arate | kulate |
Gerund | -inka, -nka | aranka | kulinka |
Przymiotniki
Przymiotniki ulegają deklinacji tak jak rzeczowniki i zaimki. Przymiotnik opisujący występuje za rzeczownikiem opisywanym, może też występować w zdaniu niezależnie w roli podmiotu lub obiektu. Sufiksem każdego przymiotnika jest -i lub -hi.
Stopniowanie przymiotników
Pozytyw | Komparatyw | Superlatyw |
---|---|---|
nadi | nadaşi | nadanti |
mocny | mocniejszy | najmocniejszy |
mahi | maşahi | mantahi |
dobry | lepszy | najlepszy |
Przysłówek
Przysłówek tworzony jest końcówką -u/-hu w miejsce końcówki przymiotnikowej. Ulega jedynie stopniowaniu.
Przymiotnik | Przysłówek | ||
---|---|---|---|
nadi | 'mocny' | nadu | 'mocno' |
mahi | 'dobry' | mahu | 'dobrze' |
Stopniowanie przysłówków
Pozytyw | Komparatyw | Superlatyw |
---|---|---|
nadu | nadesu | nadentu |
mocno | mocniej | najmocniej |
mahu | masehu | mantehu |
dobrze | lepiej | najlepiej |
Liczebniki
L. główny | L. porządkowy | L. mnożny | L. wielokrotny | L. przysłówkowy | |
---|---|---|---|---|---|
1. | ana | anahi | anatari | anapetri | anahu |
2. | dara | darahi | daratari | darapetri | darahu |
3. | salar | salari | salartari | salapetri | salaru |
4. | berat | berati | beratari | berapetri | beratu |
5. | nagal | nagali | nagaltari | nagalpetri | nagalu |
6. | samat | samati | samatari | samapetri | samatu |
7. | madun | maduni | maduntari | madunpetri | madunu |
8. | aktat | aktati | aktatari | aktapetri | aktahu |
9. | yasan | yasani | yasantari | yasanpetri | yasanu |
10. | zahur | zahuri | zahurtari | zahurpetri | zahuru |
11. | zahur anaka | zahuri anahika | zahur anatarika | zahur anapetrika | zahuru anahuka |
20. | darzahur | darzahuri | darzahurtari | darzahurpetri | darzahauru |
21. | darzahur anaka | darzahuri anahika | darzahur anatarika | darzahur anapetrika | darzahuru anahuka |
100. | katan | katani | katantari | katanpetri | katanu |
121. | katan darzahur anaka | katani darzahuri anahika | katan darzahur anatarika | katan darzahur anapetrika | katanu darzahuru anahuka |
1000. | togon | togoni | togontari | togonpetri | togonu |
10.000. | dandan | dandani | dandantari | dandanpetri | dandanu |
100.000. | zahur dandanan | zahuri dandani | zahur dandantari | zahur dandanpetri | zahuru dandanu |
1.000.000. | katan dandanan | katani dandani | katan dandantari | katan dandanpetri | katanu dandanu |
Zaimki
Zaimki osobowe
Osoba | Liczba pojedyńcza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | e | meş |
2. | sun | veş |
3. | al | leş |
Sufiksy dzierżawcze
Osoba | Jeden posiadacz | Wielu posiadaczy |
---|---|---|
1. | -ey, -y | -am, -m |
2. | -es, -s | -av, -v |
3. | -ok, -k | -al, -l |
Sufiksy zwrotne
Sufiksy zwrotne służą do tworzenia strony zwrotnej.
Osoba | Liczba pojedyńcza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | -iç-, -ç- | -aj-, -j- |
2. | -ez-, -z- | -og-, -g- |
3. | -ul-, -l- | -or-, -r- |
Osobnym sufiksem zwrotnym dla liczby zerowej jest -uh-/-h.
Zaimki liczebne
mavah | wiele |
---|---|
neşah | mało |
saluş | ile |
daluş | tyle |
Przyimki
ir | w | Konstruktyw |
---|---|---|
uç | z | Konstruktyw |
ah | bez | Konstruktyw |
vo | od | Latyw |
on | do, ku | Latyw |
ay | dla, w obronie, w imieniu | Latyw |
it | w (coś) | Latyw |
zin | przez (instrument) | Konstruktyw |
ke | przez (powierzchnię) | Latyw |
reş | przez (na wylot) | Latyw |
tuh | przy, obok, wobec | Konstruktyw |
tag | naprzeciwko | Konstruktyw |
votag | z naprzeciwka | Latyw |
nah | po (kolejność czasowa) | Konstruktyw |
se | za (lokacja przestrzenna) | Konstruktyw |
ney | przed (kolejność czasowa) | Konstruktyw |
per | przed (lokacja przestrzenna) | Konstruktyw |
la | na | Konstruktyw |
tut | pod | Konstruktyw |
sela | nad, ponad | Konstruktyw |
sah | poza | Konstruktyw |
vosah | spoza | Latyw |
vogolu* | wokoło, dookoła | Konstruktyw |
tel | z powodu | Konstruktyw |
irzan | w czasie (trwania) | Konstruktyw |
kenun | w zamian za | Konstruktyw |
gon | razem z | Konstruktyw |
olyun | według | Konstruktyw |
lalyun | wzdłuż | Latyw (ruch), Konstruktyw (podłużne położenie) |
joh | jak | Dyrektyw |
johu | jako | Dyrektyw |
*gol - koło, vogolu - 'dokólnie'
Partykuły
dah | twierdząca |
---|---|
şuh | wynikowa |
ge | wprowadzająca zdanie podrzędne |
vah | ponaglająca |
jo | wzmacniająca |
ma | przecząca zależna |
mah | przecząca niezależna |
ba | warunkowa |
rah | rozkazująca |
aya | modyfikująca (tylko) |
muşum | modyfikująca (jeszcze) |
Partykuły spójnikowe
-ka | łącznikowa (i, oraz) |
---|---|
-kan | przecząca sufiksowalna (ani) |
vi | wyjątkująca (ale) |
ola | alternatywna (lub) |
Słowotwórstwo
Afiks | Przykład | |
---|---|---|
Wykonawca | -ak, -k | kul 'mówić' > kulak 'mówca' |
Odbiorca | -omak, -mak | larom 'być uczonym' > laromak 'uczeń' |
Rzeczownik > przymiotnik posesywny | -avi, -vi | puç 'syn' > puçavi 'synowy, będący własnością syna' |
Język, mowa (rzeczownik) | -alya, -lya | Aglit 'Anglicy' > Aglitalya 'angielski' |
Religia, ideologia, filozofia | -ast, -st | eşlam 'islam' > eşlamast 'islamizm' |
Zwolennik | -astak, -stak | eşlamast 'islamizm' > eşlamastak 'islamista' |
Wiedza, znawstwo | -arya, -rya | eşlam 'islam' > eşlamarya 'wiedza islamu, o islamie' |
Centrum, środek, główne miejsce | -esan, -san | daça 'ziemia' > daçasan 'środek ziemi' |
Cecha niepełna | -ara, -ra- | mahi 'dobry' > marahi 'prawie, trochę dobry' |
Cecha przesycona (negatywnie) | zu- | mahi 'dobry' > zumahi 'za dobry' |
Cecha komplementywnie intensyfikująca | sah- (przyimek lokatywny 'za' jako prefiks) | mahi 'dobry' > sahmahi 'przedobry' |
Przymiotnik jakościowy | bar- (barşi 'wysoki') | mahi 'dobry' > barmahi 'bardzo dobry' |
Narzędzie | -ame, -me | gab 'brać' > gabame 'biernik' |
Miejsce | -ada, -da | kul 'mówić' > kulada 'mównica' |
Zdrobnienie (rzeczownik) | -elo, -lo | kova 'góra' > kovalo 'górka' |
Zgrubienie (tylko rzeczownik) | -ega, -ga | kova 'góra' > kovaga 'górzysko' |
Zdrobnienie (przymiotnik) | -el-, -le- | mahi 'dobry' > malehi 'dobrutki' |
Grupa, oddział, organizacja | -ator, -tor | kani 'stary' > kanator 'rada starszych' |
Zamiłowanie | -işka, -şka | kul 'mówić' > kulişka 'gadulstwo' |
Przymiotnik podobieństwa | -azi, -zi | kahra 'człowiek, osoba' > kahrazi 'człowiekowaty, podobny do człowieka' |
Zdolność, umiejętność | -anta, -nta | mul 'kochać' > mulanta 'zdolność do miłości' |
Narodowość | -aliş, -liş | Irak > Irakaliş 'Irakijczyk' |
Abstrakcja (odczasownikowa) | -usa, -sa | mul 'kochać' > mulusa 'miłość' |
Abstrakcja (odprzymiotnikowa) | -şah | jahi 'mądry' > jahişah 'mądrość' |
Cecha (rzeczownik) | -ika, -ka | ven 'patrzeć, oglądać' > venika 'wzrok' |
Czynność współdzielona (czasownik) | gon- | ara 'robić' > gonara 'współpracować' |
Czynność wykonywana wstecz | ava-, avah- | man 'myśleć' > avaman 'mylić się, błądzić w myślach' |
Czynność sama na sobie | ene- | sihd 'zabijać' > enesihd 'dokonywać samobójstwa' |
Obserwowalny stan wynikowy | aspekt dokonany + -eza | sirahd 'zabić' > sirahdeza 'zabójstwo' |
Prawo, reguła, zasada | -ahta, -hta | aşa 'koń' > aşahta 'obrzęd konia' |
Terytorium, ziemia, kraj, siedziba | -alyat, -lyat | Aglit 'Anglicy' > Aglitalyat 'Anglia' |
Własność, majątek | -avat, -vat | ata 'ojciec' > atavat 'majątek ojca, ojcowizna' |
Całkowitość | vara- | nadi 'mocny > varanadi 'wszechmocny' |
Rzeczownik odczasownikowy pokrewny | -ah, -h | get 'prowadzić' > getah 'droga, szlak, prowadnica' |
Skłonność (rzeczownik) | -avasah, -vasah | şoli 'słaby' > şolivasah 'słabowitość' |
Skłonność (przymiotnik) | -avasi, -vasi | şoli 'słaby' > şolivasi 'słabowity' |
Przedmiot powiązany z rzeczownikiem | -az, -z | tov 'słowo' > tovaz 'książka' |
Korzyść użytkowa z działania | vi-, vih- | gan 'walczyć' > vigan 'skorzystać z walki, wywalczyć' |
Sprawstwo | da-, dah- | ven 'patrzeć, oglądać' > daven 'pokazywać' |
Złożenia
Wyrazy złożone z co najmniej dwóch wyrazów składowych powstają przy użyciu interfiksu -e-/-he-/-eh-. Pomiędzy wyrazami zakończonymi samogłoską a następnym wyrazem rozpoczynającym się nią wstawiane jest samo -h-, ponieważ samogłoska interfiksu ulega delecji.
kul (język, mowa) + vitak (władca) > kulevitak ('moworządca')
lag (mleko) + getah (droga) > lagetah (Droga Mleczna)
urga (wilk) + ahta (prawo) > urganehahta (prawo natury, dosł. 'wilcze prawo')
Składnia
Szyk zdania
Podstawowym szykiem zdania jest VSO (orzeczenie-podmiot-dopełnienie).
Role przypadków w składni
Stosunek podmiotu do obiektu
Podmiot jak i obiekt przybierają postać tego samego przypadku nadrzędnego (Dyrektyw). W celu ich odróżnienia podmiot zawsze występuje przed obiektem, np.:
Larot larak laromak. - 'Nauczyciel uczy ucznia'
Larot laromak larak. - 'Uczeń uczy nauczyciela.'
Zmiana stanu
Zmiana stanu wyrażana jest obiektem w przypadku nadrzędnym wraz z odmienioną formą czasownika tan o znaczeniu 'zmieniać, przemieniać, zamieniać', np.:
Tarant per larak. - 'Brat został nauczycielem.'
Taranult vitak sagakok. - 'Władca zamienił go w jego sługę.'
Orzeczenie
Rzeczownik w roli orzeczenia występuje pod postacią przypadka nadrzędnego wraz z odmienioną formą czasownika ov - 'być, istnieć', np.:
Dat per zutak. - 'Brat jest lekarzem.'
Darat sar zutak. - 'Siostra była lekarką.'
Inkorporacja dopełnienia do czasownika
Inkorporacja dopełnienia do czasownika przejawia się dodawaniem osobowych sufiksów zwrotnych do rdzenia. Sufiks zwrotny może powodować podwojenie obiektu w zdaniu (jednak konstrukcja ta nie jest obowiązkowa).
Ihtot suk lak. - 'Pies je kość'
Ihtult suk lak. - 'Pies je-ją kość.'
Konstrukcja niesprawcza
Konstrukcja niesprawcza służy do oznaczania czynności, gdy przyczyny jej zaistnienia nie są znane. Tworzona jest poprzez dodanie prefiksu czasownikowego ene-, oznaczającego działanie na sobie, do strony czynnej.
Enetarakt lasa. - 'Szkło stłukło się.'
Mak dat mahu. - 'Zaczyna być dobrze.'
3. osoba liczby pojedyńczej
W dłuższych czasownikach złożonych z wielu afiksów niekiedy zachodzi wypadanie końcówki 3. osoby liczby pojedynczej, pod warunkiem, że czasownik nie koliduje z rzeczownikiem tego samego rdzenia lub nie zmienia to kontekstu zdania. Przed spółgłoskami płynnymi oraz po [k g m n ŋ] może zachodzić upraszczanie sufiksu -ot do formy występującej zwykle po samogłosce (-t).
Konstrukcja czasownika modalnego
Czasownik modalny zawsze stoi przed głównym czasownikiem. Nie przyjmuje końcówki osobowej, ponieważ osoba niesiona jest w czasowniku głównym.
Kar ganot mahu ganak. - 'Wojownik umie dobrze walczyć.'
Konstrukcja imperatywna
Odpowiednikiem trybu rozkazującego, służącym do wyrażania poleceń, rozkazów i nakazów a także próśb i życzeń jest czasownik w aspekcie prospektywnym, oznaczającym czynność mającą wydarzyć się w przyszłości. W celu intensyfikacji polecenia dodawana jest partykuła rah po czasowniku zawierającym treść nakazującą.
Tamoheş hast e. - 'Daj mi rękę. / Dasz mi rękę.'
Rodzaje zdań
Zdania przeczące
Zdania przeczące tworzone są poprzez dodanie partykuły przeczącej w formie zależnej (ma) po czasowniku.
Zdania pytające
Zdania pytające tworzone są przez inwersję orzeczenia, które zamienia się miejscami z następnym elementem szyku zdaniowego lub grupą dopełnień, oraz zmianę tonu.
Szyk orzekający | Szyk pytający | |
---|---|---|
Hamostin hastan peruş. | Hastan peruş hamostin? | Pomacham ręką bratu. |
Eradot aşahu vitak. | Aşahu eradot vitak? | Władca przyjedzie konno. |
Słownictwo
- Główny artykuł: Słownik języka Kul
Akcent
Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym, padający na drugą sylabę wyrazu. Wyrazy jednosylabowe zakończone spółgłoską płynną (ewentualnie jeśli następny wyraz zaczyna się taką spółgłoską) tworzą akcentową jedność z następnym wyrazem.