Język kul
kul kul | |
---|---|
Utworzenie: | Artaxes w 2011 |
Najnowsza wersja: | 1.0 |
Klasyfikacja: | języki sztuczne artystyczne a priori |
Kody | |
Conlanger–3 | nn.ku.art |
Status urzędowy | |
Oficjalna regulacja: | Kulevitak |
Lista conlangów |
Kul -ęzyk a priori wykreowany przez Artaxesa 18 stycznia 2011. Jego nazwa, wymawiana [kyl̴], znaczy po prostu "język".
Fonologia
Samogłoski
Pisownia | IPA | Komentarz |
---|---|---|
a | æ ɑ | wymowa ɑ występuje w sąsiedztwie spółgłoski uwularnej |
e | i ɪ j | j występuje po samogłosce, natomiast wymowa ɪ po spółgłoskach nasalnych i sybilantach, przed j obowiązuje wymowa e. |
i | ɪ j | wymowa j występuje po samogłosce |
o | u | |
u | u y ʊ | wymowa y występuje w sąsiedztwie spółgłosek płynnych, natomiast wymowa ʊ występuje w sylabie nagłosowej (nie licząc otoczenia spółgłosek płynnych) |
Wszystkie samogłoski posiadają warianty nosowe rozwinięte z połączeń V + spółgłoska nosowa, jednak ortografia ich nie zaznacza.
Dyftongi i tryftongi
Kul obfituje w zbitki samogłosek, oddzielane w zapisie grafemem h. W kolumnie IPA podano dopuszczalne warianty wymowy. W inicjalnych zbitkach h + V element samogłoskowy czytany jest krótko
Dyftongi
Pisownia | IPA |
---|---|
ah | æː ɑː |
eh | iː eː |
ih | ɪː |
oh | uː |
uh | uː ʊː |
aha | æː ɑː |
ahe | æːi æːj ɑːi ɑːj |
ahi | æːɪ æːj ɑːɪ ɑːj |
aho | æːu æːw ɑːu ɑːw |
ahu | æːu æːy æːɥ æːw ɑːy ɑːɥ ɑːw |
eha | iːæ ijæ iːɑ ijɑ |
ehe | iː |
ehi | iː eje |
eho | iːu iju |
ehu | iːu iːʊ iju ijʊ yː |
iha | ɪːæ ɪːɑ ɪjæ ɪjɑ |
ihe | ɪː ɪje |
ihi | ɪː |
iho | ɪːu ɪːʊ ɪju ɪjʊ |
ihu | ɪːu ɪːʊ ɪju ɪjʊ yː |
oha | uːæ uːɑ ʊːæ ʊːɑ uwæ uwɑ ʊwæ ʊwɑ |
ohe | uːi uːe uji uje |
ohi | uːɪ ʊːɪ uje ʊje |
oho | uː ʊː |
ohu | uː ʊː yː |
uha | uːæ uːɑ uwæ ʊwɑ yːæ yːɑ yɥæ yɥɑ |
uhe | uːi ʊːi uje ʊje yː |
uhi | uːɪ ʊːɪ uje ʊje yː |
uho | uː ʊː yː |
uhu | uː ʊː yː |
Spółgłoski
Pisownia | IPA | Komentarz |
---|---|---|
p | p | |
t | t | |
k | k h | h przed spółgłoskami zwartymi |
b | b | |
d | d | |
g | ɣ | |
v | ʋ | |
s | s z | z między samogłoskami nienasalnymi oraz na początku nagłosu przed samogłoską |
z | ts | |
ş | ʃ | |
j | ʒ | |
y | ʝ ~ ʑ | |
ç | ç ~ ɕ | |
l | l̴ ʎ | ʎ przed samogłoskami przednimi |
m | m | |
n | n ɲ ŋ | ɲ przed samogłoskami przednimi, ŋ przed spółgłoskami welarnymi |
h | nieme, wydłuża wartość poprzedzającej samogłoski | |
r | ʁ |
Zjawiska fonetyczne
Delecja
Delecja jest procesem łączącym dwie identyczne sylaby otwarte w jedną, pod warunkiem, iż pierwsza z nich nie znajduje się w nagłosie wyrazu.
Geminacja r
Spółgłoska /ʁ/ może jako jedyna spółgłoska ulegać geminacji w dwóch przypadkach:
- jeśli pomiędzy dwoma /ʁ/ ulega zanikowi samogłoska;
- jeśli towarzysząca bezpośrednio /ʁ/ spółgłoska /ɣ/ ulega asymilacji do /ʁ/.
Palatalizacja l
W języku tym istnieją dwa fonemy lateralno-spółgłoskowe opisywane grafemem l: /ɫ/ oraz /ʎ/. Palatalizacja polega na wymowie miękkiego /ʎ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i ɪ y/. Palatalizacja wsteczno-stronna, idąca w stronę lewą, jest wariantowa, wobec czego dopuszcza się wymowę twardą pomiędzy samogłoską przednią a samogłoską tylną, twardą spółgłoską lub końcem wyrazu.
Historia języka
- Główny artykuł: Historia języka kul
Rzeczowniki
Deklinacja
Przypadek | Końcówka | Funkcja |
---|---|---|
Dyrektyw (Nadrzędnik) | - | forma słownikowa, podmiot, agent, pacjens |
Konstruktyw | -an, -n | narzędzie, położenie, właściciel |
Latyw | -uş, -ş | kierunek, cel, bezwolny korzystający |
Liczba
- Liczba zerowa służy do wyrażania czynności, której opisany nią podmiot nie może lub nie zdoła wykonać lub stać się jej obiektem.
- Liczba podwójna służy do opisywania naturalnych par rzeczownikowych.
- Liczba mnoga wyraża określoną ilość czegoś; rzeczowniki opisane sufiksem liczby mnogiej stosowaną są z liczebnikami powyżej 'jeden'.
- Liczba masowa służy do opisywania kolektywów, nieokreślonej ilości tych samych rzeczowników; Rzeczowniki w liczbie masowej przypisane są czasownikom liczby pojedynczej.
Liczba pojedyncza | Liczba zerowa | Liczba podwójna | Liczba mnoga | Liczba masowa |
---|---|---|---|---|
- | -en, n | -ar, -r | -iş, -ş | -at, -t |
şut (strzała) | şuten (żadna strzała) | şutar (dwie strzały) | şutiş (strzały) | şutat (zbiór strzał) |
arasa (praca) | arasan (żadna praca) | arasar (dwie prace) | arasaş (prace) | arasat (zawód) |
Czasowniki
Aspekty
'być' | 'robić' | 'słyszeć' | 'mówić' | 'mieć powinność' | |
---|---|---|---|---|---|
Imperfektyw | da- | ara- | usu- | kul- | solt- |
Perfektyw | rada- | arra- | urasu- | kural- | soralt- |
Prospektyw | moda- | amora- | umosu- | kumol- | somolt- |
Kontynuatyw | sida- | asira- | usisu- | kusil- | sosilt- |
Iteratyw | neda | anera- | unesu- | kunel- | sonelt |
Dezyderatyw | lada- | alara- | ulasu- | kulal- | solalt- |
Strony
Strona | Afiks | 'robić' | 'mówić' | 'myć' |
---|---|---|---|---|
Czynna | - | ara- | kul- | vaş- |
Bierna | -om-, -m- | aram- | kulom- | vaşom- |
Zwrotna | -ul-, -l- | aral- | kulul- | vaşul- |
Osoby
Osoba | liczba pojedyńcza | liczba mnoga |
---|---|---|
1. | -in, -n | -ima, -ma |
2. | -eş, -ş | -iva, -va |
3. | -ot, -t | -uri, -ri |
Inne formy czasownika
Supinum służy do oznaczania celu czynności wyrażonej przez inny czasownik, np. kulate - 'żeby mówić'.
Afiks | 'robić' | 'mówić' | |
---|---|---|---|
Imiesłów | -anza, -nza | aranza | kulanza |
Supinum | -ate, -te | arate | kulate |
Gerund | -inka, -nka | aranka | kulinka |
Przymiotniki
Przymiotniki ulegają deklinacji tak jak rzeczowniki i zaimki. Przymiotnik opisujący występuje za rzeczownikiem opisywanym, może też występować w zdaniu niezależnie w roli podmiotu lub obiektu. Sufiksem każdego przymiotnika jest -i lub -hi.
Stopniowanie przymiotników
Pozytyw | Komparatyw | Superlatyw |
---|---|---|
nadi | nadaşi | nadanti |
mocny | mocniejszy | najmocniejszy |
mahi | maşahi | mantahi |
dobry | lepszy | najlepszy |
Przysłówek
Przysłówek tworzony jest końcówką -u/-hu w miejsce końcówki przymiotnikowej. Ulega jedynie stopniowaniu.
Przymiotnik | Przysłówek | ||
---|---|---|---|
nadi | 'mocny' | nadu | 'mocno' |
mahi | 'dobry' | mahu | 'dobrze' |
Stopniowanie przysłówków
Pozytyw | Komparatyw | Superlatyw |
---|---|---|
nadu | nadesu | nadentu |
mocno | mocniej | najmocniej |
mahu | masehu | mantehu |
dobrze | lepiej | najlepiej |
Liczebniki
L. główny | L. porządkowy | L. mnożny | L. wielokrotny | L. przysłówkowy | |
---|---|---|---|---|---|
1. | ana | anahi | anatari | anapetri | anahu |
2. | dara | darahi | daratari | darapetri | darahu |
3. | salar | salari | salartari | salapetri | salaru |
4. | berat | berati | beratari | berapetri | beratu |
5. | nagal | nagali | nagaltari | nagalpetri | nagalu |
6. | samat | samati | samatari | samapetri | samatu |
7. | madun | maduni | maduntari | madunpetri | madunu |
8. | aktat | aktati | aktatari | aktapetri | aktahu |
9. | yasan | yasani | yasantari | yasanpetri | yasanu |
10. | zahur | zahuri | zahurtari | zahurpetri | zahuru |
11. | zahur anaka | zahuri anahika | zahur anatarika | zahur anapetrika | zahuru anahuka |
20. | darzahur | darzahuri | darzahurtari | darzahurpetri | darzahauru |
21. | darzahur anaka | darzahuri anahika | darzahur anatarika | darzahur anapetrika | darzahuru anahuka |
100. | katan | katani | katantari | katanpetri | katanu |
121. | katan darzahur anaka | katani darzahuri anahika | katan darzahur anatarika | katan darzahur anapetrika | katanu darzahuru anahuka |
1000. | togon | togoni | togontari | togonpetri | togonu |
10.000. | dandan | dandani | dandantari | dandanpetri | dandanu |
100.000. | zahur dandanan | zahuri dandani | zahur dandantari | zahur dandanpetri | zahuru dandanu |
1.000.000. | katan dandanan | katani dandani | katan dandantari | katan dandanpetri | katanu dandanu |
Zaimki
Zaimki osobowe
Osoba | Liczba pojedyńcza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | e | meş |
2. | sun | veş |
3. | al | leş |
Sufiksy dzierżawcze
Osoba | Jeden posiadacz | Wielu posiadaczy |
---|---|---|
1. | -ey, -y | -am, -m |
2. | -es, -s | -av, -v |
3. | -ok, -k | -al, -l |
Sufiksy zwrotne
Sufiksy zwrotne służą do tworzenia strony zwrotnej.
Osoba | Liczba pojedyńcza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | -iç-, -ç- | -aj-, -j- |
2. | -ez-, -z- | -og-, -g- |
3. | -ul-, -l- | -or-, -r- |
Osobnym sufiksem zwrotnym dla liczby zerowej jest -uh-/-h.
Zaimki liczebne
mavah | wiele |
---|---|
neşah | mało |
saluş | ile |
daluş | tyle |
Przyimki
ir | w | Konstruktyw |
---|---|---|
uç | z | Konstruktyw |
ah | bez | Konstruktyw |
vo | od | Latyw |
on | do, ku | Latyw |
ay | dla, w obronie, w imieniu | Latyw |
it | w (coś) | Latyw |
zin | przez (instrument) | Konstruktyw |
ke | przez (powierzchnię) | Latyw |
reş | przez (na wylot) | Latyw |
tuh | przy, obok, wobec | Konstruktyw |
tag | naprzeciwko | Konstruktyw |
votag | z naprzeciwka | Latyw |
nah | po (kolejność czasowa) | Konstruktyw |
se | za (lokacja przestrzenna) | Konstruktyw |
ney | przed (kolejność czasowa) | Konstruktyw |
per | przed (lokacja przestrzenna) | Konstruktyw |
la | na | Konstruktyw |
tut | pod | Konstruktyw |
sela | nad, ponad | Konstruktyw |
sah | poza | Konstruktyw |
vosah | spoza | Latyw |
vogolu* | wokoło, dookoła | Konstruktyw |
tel | z powodu | Konstruktyw |
irzan | w czasie (trwania) | Konstruktyw |
kenun | w zamian za | Konstruktyw |
gon | razem z | Konstruktyw |
olyun | według | Konstruktyw |
lalyun | wzdłuż | Latyw (ruch), Konstruktyw (podłużne położenie) |
joh | jak | Dyrektyw |
johu | jako | Dyrektyw |
*gol - koło, vogolu - 'dokólnie'
Partykuły
dah | twierdząca |
---|---|
şuh | wynikowa |
ge | wprowadzająca zdanie podrzędne |
vah | ponaglająca |
jo | wzmacniająca |
ma | przecząca zależna |
mah | przecząca niezależna |
ba | warunkowa |
rah | rozkazująca |
aya | modyfikująca (tylko) |
muşum | modyfikująca (jeszcze) |
Partykuły spójnikowe
-ka | łącznikowa (i, oraz) |
---|---|
-kan | przecząca sufiksowalna (ani) |
vi | wyjątkująca (ale) |
ola | alternatywna (lub) |
Słowotwórstwo
Afiks | Przykład | |
---|---|---|
Wykonawca | -ak, -k | kul 'mówić' > kulak 'mówca' |
Odbiorca | -omak, -mak | larom 'być uczonym' > laromak 'uczeń' |
Rzeczownik > przymiotnik posesywny | -avi, -vi | puç 'syn' > puçavi 'synowy, będący własnością syna' |
Język, mowa (rzeczownik) | -alya, -lya | Aglit 'Anglicy' > Aglitalya 'angielski' |
Religia, ideologia, filozofia | -ast, -st | eşlam 'islam' > eşlamast 'islamizm' |
Zwolennik | -astak, -stak | eşlamast 'islamizm' > eşlamastak 'islamista' |
Wiedza, znawstwo | -arya, -rya | eşlam 'islam' > eşlamarya 'wiedza islamu, o islamie' |
Centrum, środek, główne miejsce | -esan, -san | daça 'ziemia' > daçasan 'środek ziemi' |
Cecha niepełna | -ara, -ra- | mahi 'dobry' > marahi 'prawie, trochę dobry' |
Cecha przesycona (negatywnie) | zu- | mahi 'dobry' > zumahi 'za dobry' |
Cecha komplementywnie intensyfikująca | sah- (przyimek lokatywny 'za' jako prefiks) | mahi 'dobry' > sahmahi 'przedobry' |
Przymiotnik jakościowy | bar- (barşi 'wysoki') | mahi 'dobry' > barmahi 'bardzo dobry' |
Narzędzie | -ame, -me | gab 'brać' > gabame 'biernik' |
Miejsce | -ada, -da | kul 'mówić' > kulada 'mównica' |
Zdrobnienie (rzeczownik) | -elo, -lo | kova 'góra' > kovalo 'górka' |
Zgrubienie (tylko rzeczownik) | -ega, -ga | kova 'góra' > kovaga 'górzysko' |
Zdrobnienie (przymiotnik) | -el-, -le- | mahi 'dobry' > malehi 'dobrutki' |
Grupa, oddział, organizacja | -ator, -tor | kani 'stary' > kanator 'rada starszych' |
Zamiłowanie | -işka, -şka | kul 'mówić' > kulişka 'gadulstwo' |
Przymiotnik podobieństwa | -azi, -zi | kahra 'człowiek, osoba' > kahrazi 'człowiekowaty, podobny do człowieka' |
Zdolność, umiejętność | -anta, -nta | mul 'kochać' > mulanta 'zdolność do miłości' |
Narodowość | -aliş, -liş | Irak > Irakaliş 'Irakijczyk' |
Abstrakcja (odczasownikowa) | -usa, -sa | mul 'kochać' > mulusa 'miłość' |
Abstrakcja (odprzymiotnikowa) | -şah | jahi 'mądry' > jahişah 'mądrość' |
Cecha (rzeczownik) | -ika, -ka | ven 'patrzeć, oglądać' > venika 'wzrok' |
Czynność współdzielona (czasownik) | gon- | ara 'robić' > gonara 'współpracować' |
Czynność wykonywana wstecz | ava-, avah- | man 'myśleć' > avaman 'mylić się, błądzić w myślach' |
Czynność sama na sobie | ene- | sihd 'zabijać' > enesihd 'dokonywać samobójstwa' |
Obserwowalny stan wynikowy | aspekt dokonany + -eza | sirahd 'zabić' > sirahdeza 'zabójstwo' |
Prawo, reguła, zasada | -ahta, -hta | aşa 'koń' > aşahta 'obrzęd konia' |
Terytorium, ziemia, kraj, siedziba | -alyat, -lyat | Aglit 'Anglicy' > Aglitalyat 'Anglia' |
Własność, majątek | -avat, -vat | ata 'ojciec' > atavat 'majątek ojca, ojcowizna' |
Całkowitość | vara- | nadi 'mocny > varanadi 'wszechmocny' |
Rzeczownik odczasownikowy pokrewny | -ah, -h | get 'prowadzić' > getah 'droga, szlak, prowadnica' |
Skłonność (rzeczownik) | -avasah, -vasah | şoli 'słaby' > şolivasah 'słabowitość' |
Skłonność (przymiotnik) | -avasi, -vasi | şoli 'słaby' > şolivasi 'słabowity' |
Przedmiot powiązany z rzeczownikiem | -az, -z | tov 'słowo' > tovaz 'książka' |
Korzyść użytkowa z działania | vi-, vih- | gan 'walczyć' > vigan 'skorzystać z walki, wywalczyć' |
Sprawstwo | da-, dah- | ven 'patrzeć, oglądać' > daven 'pokazywać' |
Złożenia
Wyrazy złożone z co najmniej dwóch wyrazów składowych powstają przy użyciu interfiksu -e-/-he-/-eh-. Pomiędzy wyrazami zakończonymi samogłoską a następnym wyrazem rozpoczynającym się nią wstawiane jest samo -h-, ponieważ samogłoska interfiksu ulega delecji.
kul (język, mowa) + vitak (władca) > kulevitak ('moworządca')
lag (mleko) + getah (droga) > lagetah (Droga Mleczna)
urga (wilk) + ahta (prawo) > urganehahta (prawo natury, dosł. 'wilcze prawo')
Składnia
Szyk zdania
Podstawowym szykiem zdania jest VSO (orzeczenie-podmiot-dopełnienie).
Role przypadków w składni
Stosunek podmiotu do obiektu
Podmiot jak i obiekt przybierają postać tego samego przypadku nadrzędnego (Dyrektyw). W celu ich odróżnienia podmiot zawsze występuje przed obiektem, np.:
Larot larak laromak. - 'Nauczyciel uczy ucznia'
Larot laromak larak. - 'Uczeń uczy nauczyciela.'
Zmiana stanu
Zmiana stanu wyrażana jest obiektem w przypadku nadrzędnym wraz z odmienioną formą czasownika tan o znaczeniu 'zmieniać, przemieniać, zamieniać', np.:
Tarant per larak. - 'Brat został nauczycielem.'
Taranult vitak sagakok. - 'Władca zamienił go w jego sługę.'
Orzeczenie
Rzeczownik w roli orzeczenia występuje pod postacią przypadka nadrzędnego wraz z odmienioną formą czasownika ov - 'być, istnieć', np.:
Dat per zutak. - 'Brat jest lekarzem.'
Darat sar zutak. - 'Siostra była lekarką.'
Inkorporacja dopełnienia do czasownika
Inkorporacja dopełnienia do czasownika przejawia się dodawaniem osobowych sufiksów zwrotnych do rdzenia. Sufiks zwrotny może powodować podwojenie obiektu w zdaniu (jednak konstrukcja ta nie jest obowiązkowa).
Ihtot suk lak. - 'Pies je kość'
Ihtult suk lak. - 'Pies je-ją kość.'
Konstrukcja niesprawcza
Konstrukcja niesprawcza służy do oznaczania czynności, gdy przyczyny jej zaistnienia nie są znane. Tworzona jest poprzez dodanie prefiksu czasownikowego ene-, oznaczającego działanie na sobie, do strony czynnej.
Enetarakt lasa. - 'Szkło stłukło się.'
Mak dat mahu. - 'Zaczyna być dobrze.'
3. osoba liczby pojedyńczej
W dłuższych czasownikach złożonych z wielu afiksów niekiedy zachodzi wypadanie końcówki 3. osoby liczby pojedynczej, pod warunkiem, że czasownik nie koliduje z rzeczownikiem tego samego rdzenia lub nie zmienia to kontekstu zdania. Przed spółgłoskami płynnymi oraz po [k g m n ŋ] może zachodzić upraszczanie sufiksu -ot do formy występującej zwykle po samogłosce (-t).
Konstrukcja czasownika modalnego
Czasownik modalny zawsze stoi przed głównym czasownikiem. Nie przyjmuje końcówki osobowej, ponieważ osoba niesiona jest w czasowniku głównym.
Kar ganot mahu ganak. - 'Wojownik umie dobrze walczyć.'
Konstrukcja imperatywna
Odpowiednikiem trybu rozkazującego, służącym do wyrażania poleceń, rozkazów i nakazów a także próśb i życzeń jest czasownik w aspekcie prospektywnym, oznaczającym czynność mającą wydarzyć się w przyszłości. W celu intensyfikacji polecenia dodawana jest partykuła rah po czasowniku zawierającym treść nakazującą.
Tamoheş hast e. - 'Daj mi rękę. / Dasz mi rękę.'
Rodzaje zdań
Zdania przeczące
Zdania przeczące tworzone są poprzez dodanie partykuły przeczącej w formie zależnej (ma) po czasowniku.
Zdania pytające
Zdania pytające tworzone są przez inwersję orzeczenia, które zamienia się miejscami z następnym elementem szyku zdaniowego lub grupą dopełnień, oraz zmianę tonu.
Szyk orzekający | Szyk pytający | |
---|---|---|
Hamostin hastan peruş. | Hastan peruş hamostin? | Pomacham ręką bratu. |
Eradot aşahu vitak. | Aşahu eradot vitak? | Władca przyjedzie konno. |
Słownictwo
- Główny artykuł: [Słownik języka kul]
Akcent
Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym, padający na drugą sylabę wyrazu. Wyrazy jednosylabowe zakończone spółgłoską płynną (ewentualnie jeśli następny wyraz zaczyna się taką spółgłoską) tworzą akcentową jedność z następnym wyrazem.