Język litelicki: Różnice pomiędzy wersjami
(Przebudowa reguł gramatycznych) |
m |
||
(Nie pokazano 19 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{język | {{język | ||
− | | kolor = | + | | kolor = green |
| nazwa = Język litelicki | | nazwa = Język litelicki | ||
− | | nazwa własna = | + | | nazwa własna = niton litelienda |
− | | twórca = [[ | + | | twórca = [[Elenti]] |
| rok = 2013 | | rok = 2013 | ||
− | | cel = na potrzeby conworldu, do | + | | cel = na potrzeby conworldu, do tworzenia poematów |
| nazwa conworldu = [[Altaria]] | | nazwa conworldu = [[Altaria]] | ||
− | | państwa = [[Ziemie Zachodnie]], [[ | + | | państwa = [[Nedelor]], [[Ziemie Zachodnie]], [[Litenor]] i [[Elphas]] |
− | | mniejszość = [[Ziemie Zachodnie]], [[ | + | | mniejszość = [[Ziemie Zachodnie]], północna [[Enesja]] |
− | | mówiący = | + | | mówiący = ok. 581 000 000 |
| mówiący2 = 1 | | mówiący2 = 1 | ||
− | | alfabet = łaciński zmodyfikowany, [[ | + | | alfabet = łaciński zmodyfikowany, [[Nitilend | nitilend]], [[Angersindigar | angersindigar]] |
− | | typologia = OSV | + | | typologia = OSV (w języku formalnym), SOV |
− | | klasyfikacja = języki narijskie | + | | klasyfikacja = języki ejnarskie |
+ | języki narijskie | ||
| kraje = [[Nedelor]] | | kraje = [[Nedelor]] | ||
| pomocniczy = [[Ziemie Zachodnie]] | | pomocniczy = [[Ziemie Zachodnie]] | ||
Linia 21: | Linia 22: | ||
}} | }} | ||
− | '''Język litelicki | + | '''Język litelicki''' (litel. ''niton litelienda'') - sztuczny język Elentiego stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu [[Altaria]]. Jest językiem apriorycznym o w miarę swobodnym szyku zdania (w oficjalnej mowie pożądany jest szyk OSV). W pytaniach często stosuje się szyk VOS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", które oznacza [[Litelici | litelitę]]. |
− | + | = Alfabet i fonologia = | |
− | + | Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub [[Nedelor|nedelorskie]] pismo [[Nithilend | nithilend]]. W krajach północnych bardzo rzadko używa się też alfabetu runicznego [[Angersindigar | angersindigar]]. | |
− | + | '''a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [ɭ] [ɫ], dh [ð], h [x], s [s], o [ɔ], r [r], m [m], n [n], u [ʊ], v [v], w [w]''' | |
− | ''' | + | Niegdyś w języku występowały głoski z przydechem, obecnie nie spotyka się ich w ogóle. Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi ''í''), czym powodują zmianę akcentu na sylabę, w której znajduje się dana samogłoska. Pisząc na komputerze, akut można zastąpić apostrofem (np. ''antíria'' - ''anti'ria''). |
− | Zjawiska fonetyczne | + | == Zjawiska fonetyczne == |
− | ''ae'' | + | ''ae'' przechodzi w [aɪ], a nie jak w starolitelickim w [aj] |
− | + | Spółgłoski dźwięczne na końcu wyrazu zmieniają się w bezdźwięczne. | |
− | + | W wielu dialektach oraz mowie potocznej zanika stopniowo iloczas. | |
− | |||
− | + | = Gramatyka = | |
− | + | Język litelicki jest silnie aglutynacyjny, odmiana i tworzenie wyrazów opiera się na prefiksach, wrostkach i sufiksach. W stosunku do starolitelickiego widać bardzo wyraźne uproszczenia grup przyrostków, które w dawnej mowie powodowały trudne do wymówienia zbitki. | |
− | + | == Czasowniki == | |
− | + | ===Aspekt czasownika=== | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | + | Odmiana czasownika przez aspekty zaczęła zanikać w roku 470 [[Kalendarz_litelicki | Ery Wypraw]]. Przez kolejnych 80 lat traciło ją coraz więcej dialektów, co spowodowane było głównie używaniem języka litelickiego jako szyfru w czasie [[Wojna_daińska | wojny daińskiej]] i konfliktu z nomadami. Ostatecznie odmianę przez aspekty zachowały jedynie dwa dialekty: elphaski i artalski. | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | + | ===Tryb czasownika=== | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | + | Przez wieki zmieniała się ilość trybów czasownika. W starolitelickim odnajdujemy ich aż 5, język z okresu przed [[Wojna_daińska | wojną daińską]] cechował się trzema, a obecnie posiada cztery tryby. | |
− | + | W trybie przypuszczającym następuje przegłos pierwszej samogłoski (znana w średniolitelickim ''reguła Althariona''). Sam czasownik odmieniany jest według reguły czasu przyszłego. '''Przykład:''' ''velyar'' (''oczyszczać'') - ''valyán'' (''oczyścilibyśmy''). | |
− | + | W trybie rozkazującym również stosuje się odmianę przez czas przyszły. Na końcu odmienionego wyrazu dodaje się sufiks ''-iva''. '''Przykład:''' ''nagar'' (''rzucać'') - ''nagímiva'' (''rzucaj''). | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | ''' | + | Przywrócony z języka starolitelickiego tryb życzący tworzy się przez prefiks ''en-'' bądź ''nae-''. O użyciu danego przedrostka decyduje pierwsza głoska wyrazu: samogłoska (dla ''en-'') lub spółgłoska (dla ''nae-''). '''Przykład:''' ''maevarar'' (''cieszyć się'') - ''naemaevarar'' (''życzyć radości''). |
− | + | ===Strona czasownika=== | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | ''' | + | Stronę bierną w języku litelickim tworzy się przez infiks ''-tar-'' lub ''-á-'' po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema środkowymi zgłoskami. Podobnie jak w innych wypadkach i tutaj o użytym wrostku decyduje otoczenie samogłosek bądź spółgłosek. '''Przykład:''' ''nurinar'' (''ochładzać'') - ''nurin'''á'''nar'' (''być ochładzanym''). |
− | == | + | ===Czasowniki zanegowane=== |
− | Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld [[Altaria]] oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor | + | Przeczenie odbywało się w starym litelickim dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski ''a'' i po drugiej sylabie sufiksu ''-nor''. Obecnie jest ono znacznie uproszczonym procesem, sprowadzającym się do dodania prefiksu ''dae-'' bądź ''dan-''. '''Przykład:''' ''nitar'' (''rozmawiać'') - ''danitar'' (''nie rozmawiać''). |
+ | |||
+ | ===Tworzenie czasowników=== | ||
+ | |||
+ | Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć przez odmianę rzeczownika tak, jakby był czasownikiem. Jest to silne uproszczenie w stosunku do języka średniolitelickiego. | ||
+ | |||
+ | ===Przykład odmiany=== | ||
+ | |||
+ | Przykładowa odmiana czasownika ''nitar'' (''mówić''): | ||
+ | |||
+ | [[Plik:odmianaczas.png]] | ||
+ | |||
+ | |||
+ | == Rzeczowniki == | ||
+ | |||
+ | Rzeczowniki występują w dwóch rodzajach gramatycznych: męskim (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskim (zakończone na samogłoskę). | ||
+ | |||
+ | ===Pluralizacja=== | ||
+ | |||
+ | Rzeczowniki pluralizuje się: | ||
+ | |||
+ | a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu ''-ien'' bądź ''-lien'' | ||
+ | b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu ''-id'' bądź ''-nid'' | ||
+ | |||
+ | ===Tworzenie rzeczowników=== | ||
+ | |||
+ | Rzeczowniki odczasownikowe tworzy się poprzez dodanie końcówki ''-on'' zamiast ''-ar'' w bezokoliczniku. | ||
+ | |||
+ | ===Odmiana=== | ||
+ | |||
+ | Rzeczowniki odmieniają się przez 11 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"): | ||
+ | |||
+ | [[Plik:odmianarzecz.png]] | ||
+ | |||
+ | == Przymiotniki i przysłówki == | ||
+ | |||
+ | Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na ''-os'', ''-is'' i ''-s''. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich końcówkę ''-os'' w wypadku wyrazów kończących się na spółgłoskę bądź ''-s'' w wypadku zakończenia samogłoską. | ||
+ | |||
+ | W obecnym języku litelickim przymiotniki i przysłówki są nieodmienne. W niektórych dialektach spotyka się jeszcze odmianę na zasadzie podobnej jak przy rzeczowniku. | ||
+ | |||
+ | = Dialekty = | ||
+ | |||
+ | Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilkanaście dialektów. Różnią się one od standardowej mowy przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem. Niektóre z wersji litelickiego charakteryzują się zachowaniem unikalnych, archaicznych form nieobecnych już w mowie [[Nedelor | nedelorskiej]]. | ||
+ | |||
+ | '''Dialekt zachodni''' - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (''thes'' dla rodzaju męskiego i ''anta'' dla żeńskiego) oraz wymowa ''é'' jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki (co dla przeciętnego użytkownika litelickiego jest nie do zrozumienia). Jest to efekt oddziaływania [[Język_altarycki | języka altaryckiego]] używanego na Ziemiach Zachodnich i w Enesji. | ||
+ | |||
+ | '''Dialekt litenorski''' - uważany jest za archaiczny język starolitelicki, jego pierwotną wersję używaną w ojczyźnie ludzi i litelitów. Zawiera formy gramatyczne dawno zanikłe we współczesnym języku i niespotykane już słownictwo. Teoretycznie byłby nie do zrozumienia dla żyjących na [[Kentaria | Kentarii]] litelitów i ludzi. Znany z bardzo niewielu zabytków języka (Głaz Hillandora nad jeziorem Vallór, mapa Kentarii z 2 roku E.W.). | ||
+ | |||
+ | '''Dialekt eneski''' - charakteryzuje się przede wszystkim dwustopniowym iloczasem (obecność samogłosek superdługich) oraz zachowaniem głoski /ŋ/ i przejściem /r/ w /ɹ/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, a odstępstwa od tej reguły nie są spotykane. Takie zmiany to efekt wpływu rdzennego języka, [[Język_północnoeneski | północnoeneskiego]]. | ||
+ | |||
+ | '''Język liteloartalski''' - to szczególny przykład dialektu języka litelickiego. Używany jest w równoległym wymiarze przez ludzi, którym w nieznanym bliżej okresie udało się okiełznać magię i otworzyć portal. Przeszli oni do świata, w którym pod wpływem obecnych języków [[Jotar | jotarskich]] wykształcił się dialekt zawierający zupełnie nowe cechy gramatyczne i fonetyczne. | ||
+ | |||
+ | = Historia tworzenia = | ||
+ | |||
+ | Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld [[Altaria]] oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka. W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. W roku 2014 litelicki wyewoluował w zdatny do użytku język. Słownik liczy około 500 słów. | ||
+ | |||
+ | == Fikcyjna historia języka == | ||
+ | |||
+ | W [[Altaria|Altarii]] język był używany zamiennie z [[Język_altarycki|altaryckim]] jako ''lingua franca''. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach Wojny Daińskiej (489 E.W. - 493 E.W.) był używany jako szyfr służący do przesyłania rozkazów na front północny. Po roku 500 Ery Wypraw zanikł jako język ogólnokontynentalny na rzecz [[Język_altarycki|altaryckiego]]. Obecnie urzędowy jedynie w Nedelorze, status języka mniejszości uzyskał w Ziemiach Zachodnich. |
Aktualna wersja na dzień 13:48, 7 lut 2015
Język litelicki niton litelienda | |
---|---|
Utworzenie: | Elenti w 2013 |
Cel utworzenia: | na potrzeby conworldu, do tworzenia poematów |
Używany w (Altaria): | Nedelor, Ziemie Zachodnie, Litenor i Elphas |
Liczba użytkowników (Altaria) | ok. 581 000 000 |
Liczba użytkowników (faktyczna) | 1 |
Sposoby zapisu: | łaciński zmodyfikowany, nitilend, angersindigar |
Typologia: | OSV (w języku formalnym), SOV |
Klasyfikacja: | języki ejnarskie
języki narijskie |
Status urzędowy | |
Język urzędowy (Altaria): | Nedelor |
Język pomocniczy (Altaria): | Ziemie Zachodnie |
Język mniejszości (Altaria): | Ziemie Zachodnie, północna Enesja |
Oficjalna regulacja: | Królewska Rada Języków Nedeloru |
Kody | |
Conlanger–1 | ltl |
Lista conlangów |
Język litelicki (litel. niton litelienda) - sztuczny język Elentiego stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu Altaria. Jest językiem apriorycznym o w miarę swobodnym szyku zdania (w oficjalnej mowie pożądany jest szyk OSV). W pytaniach często stosuje się szyk VOS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", które oznacza litelitę.
Alfabet i fonologia
Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub nedelorskie pismo nithilend. W krajach północnych bardzo rzadko używa się też alfabetu runicznego angersindigar.
a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [ɭ] [ɫ], dh [ð], h [x], s [s], o [ɔ], r [r], m [m], n [n], u [ʊ], v [v], w [w]
Niegdyś w języku występowały głoski z przydechem, obecnie nie spotyka się ich w ogóle. Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi í), czym powodują zmianę akcentu na sylabę, w której znajduje się dana samogłoska. Pisząc na komputerze, akut można zastąpić apostrofem (np. antíria - anti'ria).
Zjawiska fonetyczne
ae przechodzi w [aɪ], a nie jak w starolitelickim w [aj] Spółgłoski dźwięczne na końcu wyrazu zmieniają się w bezdźwięczne. W wielu dialektach oraz mowie potocznej zanika stopniowo iloczas.
Gramatyka
Język litelicki jest silnie aglutynacyjny, odmiana i tworzenie wyrazów opiera się na prefiksach, wrostkach i sufiksach. W stosunku do starolitelickiego widać bardzo wyraźne uproszczenia grup przyrostków, które w dawnej mowie powodowały trudne do wymówienia zbitki.
Czasowniki
Aspekt czasownika
Odmiana czasownika przez aspekty zaczęła zanikać w roku 470 Ery Wypraw. Przez kolejnych 80 lat traciło ją coraz więcej dialektów, co spowodowane było głównie używaniem języka litelickiego jako szyfru w czasie wojny daińskiej i konfliktu z nomadami. Ostatecznie odmianę przez aspekty zachowały jedynie dwa dialekty: elphaski i artalski.
Tryb czasownika
Przez wieki zmieniała się ilość trybów czasownika. W starolitelickim odnajdujemy ich aż 5, język z okresu przed wojną daińską cechował się trzema, a obecnie posiada cztery tryby.
W trybie przypuszczającym następuje przegłos pierwszej samogłoski (znana w średniolitelickim reguła Althariona). Sam czasownik odmieniany jest według reguły czasu przyszłego. Przykład: velyar (oczyszczać) - valyán (oczyścilibyśmy).
W trybie rozkazującym również stosuje się odmianę przez czas przyszły. Na końcu odmienionego wyrazu dodaje się sufiks -iva. Przykład: nagar (rzucać) - nagímiva (rzucaj).
Przywrócony z języka starolitelickiego tryb życzący tworzy się przez prefiks en- bądź nae-. O użyciu danego przedrostka decyduje pierwsza głoska wyrazu: samogłoska (dla en-) lub spółgłoska (dla nae-). Przykład: maevarar (cieszyć się) - naemaevarar (życzyć radości).
Strona czasownika
Stronę bierną w języku litelickim tworzy się przez infiks -tar- lub -á- po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema środkowymi zgłoskami. Podobnie jak w innych wypadkach i tutaj o użytym wrostku decyduje otoczenie samogłosek bądź spółgłosek. Przykład: nurinar (ochładzać) - nurinánar (być ochładzanym).
Czasowniki zanegowane
Przeczenie odbywało się w starym litelickim dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski a i po drugiej sylabie sufiksu -nor. Obecnie jest ono znacznie uproszczonym procesem, sprowadzającym się do dodania prefiksu dae- bądź dan-. Przykład: nitar (rozmawiać) - danitar (nie rozmawiać).
Tworzenie czasowników
Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć przez odmianę rzeczownika tak, jakby był czasownikiem. Jest to silne uproszczenie w stosunku do języka średniolitelickiego.
Przykład odmiany
Przykładowa odmiana czasownika nitar (mówić):
Rzeczowniki
Rzeczowniki występują w dwóch rodzajach gramatycznych: męskim (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskim (zakończone na samogłoskę).
Pluralizacja
Rzeczowniki pluralizuje się:
a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu -ien bądź -lien b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu -id bądź -nid
Tworzenie rzeczowników
Rzeczowniki odczasownikowe tworzy się poprzez dodanie końcówki -on zamiast -ar w bezokoliczniku.
Odmiana
Rzeczowniki odmieniają się przez 11 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"):
Przymiotniki i przysłówki
Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na -os, -is i -s. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich końcówkę -os w wypadku wyrazów kończących się na spółgłoskę bądź -s w wypadku zakończenia samogłoską.
W obecnym języku litelickim przymiotniki i przysłówki są nieodmienne. W niektórych dialektach spotyka się jeszcze odmianę na zasadzie podobnej jak przy rzeczowniku.
Dialekty
Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilkanaście dialektów. Różnią się one od standardowej mowy przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem. Niektóre z wersji litelickiego charakteryzują się zachowaniem unikalnych, archaicznych form nieobecnych już w mowie nedelorskiej.
Dialekt zachodni - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (thes dla rodzaju męskiego i anta dla żeńskiego) oraz wymowa é jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki (co dla przeciętnego użytkownika litelickiego jest nie do zrozumienia). Jest to efekt oddziaływania języka altaryckiego używanego na Ziemiach Zachodnich i w Enesji.
Dialekt litenorski - uważany jest za archaiczny język starolitelicki, jego pierwotną wersję używaną w ojczyźnie ludzi i litelitów. Zawiera formy gramatyczne dawno zanikłe we współczesnym języku i niespotykane już słownictwo. Teoretycznie byłby nie do zrozumienia dla żyjących na Kentarii litelitów i ludzi. Znany z bardzo niewielu zabytków języka (Głaz Hillandora nad jeziorem Vallór, mapa Kentarii z 2 roku E.W.).
Dialekt eneski - charakteryzuje się przede wszystkim dwustopniowym iloczasem (obecność samogłosek superdługich) oraz zachowaniem głoski /ŋ/ i przejściem /r/ w /ɹ/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, a odstępstwa od tej reguły nie są spotykane. Takie zmiany to efekt wpływu rdzennego języka, północnoeneskiego.
Język liteloartalski - to szczególny przykład dialektu języka litelickiego. Używany jest w równoległym wymiarze przez ludzi, którym w nieznanym bliżej okresie udało się okiełznać magię i otworzyć portal. Przeszli oni do świata, w którym pod wpływem obecnych języków jotarskich wykształcił się dialekt zawierający zupełnie nowe cechy gramatyczne i fonetyczne.
Historia tworzenia
Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld Altaria oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka. W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. W roku 2014 litelicki wyewoluował w zdatny do użytku język. Słownik liczy około 500 słów.
Fikcyjna historia języka
W Altarii język był używany zamiennie z altaryckim jako lingua franca. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach Wojny Daińskiej (489 E.W. - 493 E.W.) był używany jako szyfr służący do przesyłania rozkazów na front północny. Po roku 500 Ery Wypraw zanikł jako język ogólnokontynentalny na rzecz altaryckiego. Obecnie urzędowy jedynie w Nedelorze, status języka mniejszości uzyskał w Ziemiach Zachodnich.