Język litelicki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
m
 
(Nie pokazano 5 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 
{{język
 
{{język
| kolor = darkgreen
+
| kolor = green
 
| nazwa = Język litelicki
 
| nazwa = Język litelicki
| nazwa własna = Nithiel tellar
+
| nazwa własna = niton litelienda
| twórca = [[Użytkownik:kebikebij | kebikebij]]
+
| twórca = [[Elenti]]
 
| rok = 2013
 
| rok = 2013
| cel = na potrzeby conworldu, do codziennego użytkowania
+
| cel = na potrzeby conworldu, do tworzenia poematów
 
| nazwa conworldu = [[Altaria]]
 
| nazwa conworldu = [[Altaria]]
| państwa = [[Nedelor]], [[Ziemie Zachodnie]], [[Wyspy Dain]], [[Litenor]] i [[Elphas]]
+
| państwa = [[Nedelor]], [[Ziemie Zachodnie]], [[Litenor]] i [[Elphas]]
| mniejszość = [[Ziemie Zachodnie]], [[Wyspa Dain]]
+
| mniejszość = [[Ziemie Zachodnie]], północna [[Enesja]]
| mówiący = ok. 1 000 000 000
+
| mówiący = ok. 581 000 000
 
| mówiący2 = 1
 
| mówiący2 = 1
| alfabet = łaciński zmodyfikowany, [[Artar | artar]]
+
| alfabet = łaciński zmodyfikowany, [[Nitilend | nitilend]], [[Angersindigar | angersindigar]]
| typologia = OSV
+
| typologia = OSV (w języku formalnym), SOV
| klasyfikacja = języki narijskie
+
| klasyfikacja = języki ejnarskie
języki elfickie
+
języki narijskie
 
| kraje = [[Nedelor]]
 
| kraje = [[Nedelor]]
 
| pomocniczy = [[Ziemie Zachodnie]]
 
| pomocniczy = [[Ziemie Zachodnie]]
Linia 22: Linia 22:
 
}}
 
}}
  
'''Język litelicki''', '''nithiel''' (litel. ''Nithiel tellar'') ([[Słownik:Litelicki|słownik]]) - sztuczny język [[Użytkownik:kebikebij|kebikebija]] stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu [[Altaria]]. Jest językiem apriorycznym o typologii OSV. W pytaniach często stosuje się szyk OVS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", oznaczającego elfa.
+
'''Język litelicki''' (litel. ''niton litelienda'') - sztuczny język Elentiego stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu [[Altaria]]. Jest językiem apriorycznym o w miarę swobodnym szyku zdania (w oficjalnej mowie pożądany jest szyk OSV). W pytaniach często stosuje się szyk VOS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", które oznacza [[Litelici | litelitę]].
  
 
= Alfabet i fonologia =
 
= Alfabet i fonologia =
  
Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub [[Nedelor|nedelorskie]] runy [[Artar|artar]].
+
Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub [[Nedelor|nedelorskie]] pismo [[Nithilend | nithilend]]. W krajach północnych bardzo rzadko używa się też alfabetu runicznego [[Angersindigar | angersindigar]].
  
'''a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [l], th [θ], dh [ð], h [h], s [s], o [ɔ], r [ɹ], m [m], n [n], ń [ŋ], u [ʊ], v [v], w [w]'''
+
'''a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [ɭ] [ɫ], dh [ð], h [x], s [s], o [ɔ], r [r], m [m], n [n], u [ʊ], v [v], w [w]'''
  
Głoski pisane z ''h'', np.: ''ph'' oznaczają głoski z przydechem (wyjątek to ''th'').
+
Niegdyś w języku występowały głoski z przydechem, obecnie nie spotyka się ich w ogóle. Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi ''í''), czym powodują zmianę akcentu na sylabę, w której znajduje się dana samogłoska. Pisząc na komputerze, akut można zastąpić apostrofem (np. ''antíria'' - ''anti'ria'').
Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi ''í'' oraz ''ń'').
 
Pisząc na komputerze akut można zastąpić apostrofem (np. ''eántíriel'' - ''ea'nti'riel'').
 
  
 
== Zjawiska fonetyczne ==
 
== Zjawiska fonetyczne ==
  
  ''ae'' czytamy jako [aɪ]
+
  ''ae'' przechodzi w [aɪ], a nie jak w starolitelickim w [aj]
''eá'' zwykle jako [a], czasami [a:]
+
  Spółgłoski dźwięczne na końcu wyrazu zmieniają się w bezdźwięczne.
  ''y'' ze spółgłoską daje [ɪ]
+
W wielu dialektach oraz mowie potocznej zanika stopniowo iloczas.
  
 
= Gramatyka =
 
= Gramatyka =
  
Gramatyka języka litelickiego została rozszerzona w stosunku do wcześniejszych wersji języka. Obecna wersja jest wynikiem bardzo wielu modyfikacji.  
+
Język litelicki jest silnie aglutynacyjny, odmiana i tworzenie wyrazów opiera się na prefiksach, wrostkach i sufiksach. W stosunku do starolitelickiego widać bardzo wyraźne uproszczenia grup przyrostków, które w dawnej mowie powodowały trudne do wymówienia zbitki.
  
 
== Czasowniki ==
 
== Czasowniki ==
  
Czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy, strony, tryby oraz aspekty.
+
===Aspekt czasownika===
  
'''Aspekty: dokonany i niedokonany''' - Aspekt dokonany oznacza się:
+
Odmiana czasownika przez aspekty zaczęła zanikać w roku 470 [[Kalendarz_litelicki | Ery Wypraw]]. Przez kolejnych 80 lat traciło ją coraz więcej dialektów, co spowodowane było głównie używaniem języka litelickiego jako szyfru w czasie [[Wojna_daińska | wojny daińskiej]] i konfliktu z nomadami. Ostatecznie odmianę przez aspekty zachowały jedynie dwa dialekty: elphaski i artalski.
a) sufiksem ''-etta'' - jeśli wyraz kończy się na spółgłoskę, a nie jest nią ''t''
 
b) sufiksem ''-eva'' - jeśli wyraz kończy się na ''t''
 
c) sufiksem ''-tta'' - jeśli wyraz kończy się na samogłoskę, a poprzedzającą ją spółgłoską nie jest ''t''
 
d) sufiksem ''-va'' - jeśli wyraz kończy się na samogłoskę, a poprzedzającą ją spółgłoską jest ''t''
 
  
Czasownik w formie podstawowej jest niedokonany.
+
===Tryb czasownika===
  
'''Tryby: oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający''' - Tryb oznajmujący nie zmienia czasownika (pozostawia formę podstawową). Wydłużenie pierwszej samogłoski w czasowniku oraz dodanie sufiksu ''-ta'' powoduje utworzenie trybu rozkazującego (np. ''arnor'' - prowadzić, '''''á'''rnor'''ta''''' - prowadź). Tryb przypuszczający wymaga zmiany ostatniej samogłoski według tzw. ''[[Reguła_Althariona|reguły Althariona]]'' (np. ''aimé'' - nazywać się, ''aim'''á''''' - nazywałby się).
+
Przez wieki zmieniała się ilość trybów czasownika. W starolitelickim odnajdujemy ich aż 5, język z okresu przed [[Wojna_daińska | wojną daińską]] cechował się trzema, a obecnie posiada cztery tryby.
  
'''Strony: czynna i bierna''' - Stronę bierną tworzy się przez infiks ''-tár-'' po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema z nich (np. ''nurin''- chłodzić, ''nu'''tár'''in'' - jest chłodzony [przez coś/kogoś]). Czynna strona czasownika pozostawia formę podstawową.
+
W trybie przypuszczającym następuje przegłos pierwszej samogłoski (znana w średniolitelickim ''reguła Althariona''). Sam czasownik odmieniany jest według reguły czasu przyszłego. '''Przykład:''' ''velyar'' (''oczyszczać'') - ''valyán'' (''oczyścilibyśmy'').
  
'''Przeczenia''' - Przeczenie odbywa się dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski ''a'' (jeśli się podwaja, zmieniamy w długą) i po drugiej sylabie sufiksu ''-nor'' (np. ''waewe'' - mieszkać, ''w'''äe'''we'''nor''''' - nie mieszkać).  
+
W trybie rozkazującym również stosuje się odmianę przez czas przyszły. Na końcu odmienionego wyrazu dodaje się sufiks ''-iva''. '''Przykład:''' ''nagar'' (''rzucać'') - ''nagímiva'' (''rzucaj'').
  
'''Czasowniki odrzeczownikowe''' - Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć zmieniając pierwszą spółgłoskę na dźwięczną (jeśli to niemożliwe, drugą itd., w szczególnych przypadkach dodaje się ''-dhen'' na końcu wyrazu), np. ''i'''d'''íl'' - świecić, od ''i'''th'''íl'' - światło.  
+
Przywrócony z języka starolitelickiego tryb życzący tworzy się przez prefiks ''en-'' bądź ''nae-''. O użyciu danego przedrostka decyduje pierwsza głoska wyrazu: samogłoska (dla ''en-'') lub spółgłoska (dla ''nae-''). '''Przykład:''' ''maevarar'' (''cieszyć się'') - ''naemaevarar'' (''życzyć radości'').
  
'''Odmiana''' - Przykładowa odmiana czasownika robić (''lendén'') w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym przez osoby:
+
===Strona czasownika===
  
- En lendé'''len'''
+
Stronę bierną w języku litelickim tworzy się przez infiks ''-tar-'' lub ''-á-'' po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema środkowymi zgłoskami. Podobnie jak w innych wypadkach i tutaj o użytym wrostku decyduje otoczenie samogłosek bądź spółgłosek. '''Przykład:''' ''nurinar'' (''ochładzać'') - ''nurin'''á'''nar'' (''być ochładzanym'').
- Amé lendé'''lam'''
 
- Édil/Édriel lend'''ae'''
 
- Enith lend'''den'''
 
- Amith lend'''dam'''
 
- Érdith lend'''á'''
 
  
- En lend'''en'''
+
===Czasowniki zanegowane===
- Amé lend'''am'''
 
- Édil/Édriel lend'''é'''
 
- Enith lend'''aen'''
 
- Amith lend'''aem'''
 
- Érdith lend'''ié'''
 
  
- En lendé'''sen'''
+
Przeczenie odbywało się w starym litelickim dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski ''a'' i po drugiej sylabie sufiksu ''-nor''. Obecnie jest ono znacznie uproszczonym procesem, sprowadzającym się do dodania prefiksu ''dae-'' bądź ''dan-''. '''Przykład:''' ''nitar'' (''rozmawiać'') - ''danitar'' (''nie rozmawiać'').
- Amé lendé'''sam'''
 
- Édil/Édriel lend'''án'''
 
- Enith lendé'''nen'''
 
- Amith lendé'''nam'''
 
- Érdith lend'''ín'''
 
  
Niektóre czasowniki odmieniają się nieregularnie, ich lista jest w fazie tworzenia.
+
===Tworzenie czasowników===
  
Przykładowa odmiana nieregularnego czasownika "być" (''igil'') w czasie teraźniejszym:
+
Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć przez odmianę rzeczownika tak, jakby był czasownikiem. Jest to silne uproszczenie w stosunku do języka średniolitelickiego.
 +
 
 +
===Przykład odmiany===
 +
 
 +
Przykładowa odmiana czasownika ''nitar'' (''mówić''):
 +
 
 +
[[Plik:odmianaczas.png]]
  
- En im
 
- Amé iman
 
- Édil/Édriel emith
 
- Enith imathar
 
- Amith imadhar
 
- Érdith emíd
 
  
 
== Rzeczowniki ==
 
== Rzeczowniki ==
  
Rzeczowniki są rodzaju męskiego (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskiego (zakończone na samogłoskę).
+
Rzeczowniki występują w dwóch rodzajach gramatycznych: męskim (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskim (zakończone na samogłoskę).
 +
 
 +
===Pluralizacja===
 +
 
 +
Rzeczowniki pluralizuje się:
  
'''Pluralizacja''' - Rzeczowniki pluralizuje się:
 
 
  a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu ''-ien'' bądź ''-lien''
 
  a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu ''-ien'' bądź ''-lien''
  b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu ''-ith'' bądź ''-nith''
+
  b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu ''-id'' bądź ''-nid''
 +
 
 +
===Tworzenie rzeczowników===
  
'''Rzeczowniki odczasownikowe''' - Tworzy się je zmieniając ostatnią głoskę na bezdźwięczną (jeśli to niemożliwe, przedostatnią itd., w szczególnych przypadkach dodaje się ''-oth'' na końcu wyrazu), np. ''aear'''oth''''' - śpiew, od ''aearón'' - śpiewać.
+
Rzeczowniki odczasownikowe tworzy się poprzez dodanie końcówki ''-on'' zamiast ''-ar'' w bezokoliczniku.
  
'''Dzierżawienie''' - Niegdyś dzierżawienie odbywało się przy pomocy imiesłowu dzierżawczego z przedrostkiem ''tenn-''. W nowym języku litelickim odbywa się ono przez przyrostek ''-da'', np. ''icil en'''da''''' - moje drzewo.
+
===Odmiana===
  
'''Odmiana''' - Rzeczowniki odmieniają się przez 9 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"):
+
Rzeczowniki odmieniają się przez 11 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"):
  
- Mianownik: lathín
+
[[Plik:odmianarzecz.png]]
- Dopełniacz:  lathí'''non'''
 
- Celownik:  lathí'''ron'''
 
- Biernik: lathí'''nar'''
 
- Narzędnik:  lathí'''menna'''
 
- Elativus: lathí'''st'''
 
- Illativus: lathí'''ta'''
 
- Inessivus: lathí'''nes'''
 
- Miejscownik:  lathí'''né'''
 
- Wołacz: lathí'''r'''!
 
  
 
== Przymiotniki i przysłówki ==
 
== Przymiotniki i przysłówki ==
  
Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na ''-os'', ''-is'' i ''-s'', choć nie jest to regułą. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich powyższe końcówki.
+
Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na ''-os'', ''-is'' i ''-s''. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich końcówkę ''-os'' w wypadku wyrazów kończących się na spółgłoskę bądź ''-s'' w wypadku zakończenia samogłoską.
 +
 
 +
W obecnym języku litelickim przymiotniki i przysłówki są nieodmienne. W niektórych dialektach spotyka się jeszcze odmianę na zasadzie podobnej jak przy rzeczowniku.
  
 
= Dialekty =
 
= Dialekty =
  
Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilka dialektów. Różnią się one od "głównego" litelickiego przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem.
+
Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilkanaście dialektów. Różnią się one od standardowej mowy przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem. Niektóre z wersji litelickiego charakteryzują się zachowaniem unikalnych, archaicznych form nieobecnych już w mowie [[Nedelor | nedelorskiej]].
 +
 
 +
'''Dialekt zachodni''' - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (''thes'' dla rodzaju męskiego i ''anta'' dla żeńskiego) oraz wymowa ''é'' jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki (co dla przeciętnego użytkownika litelickiego jest nie do zrozumienia). Jest to efekt oddziaływania [[Język_altarycki | języka altaryckiego]] używanego na Ziemiach Zachodnich i w Enesji.
  
'''Dialekt zachodni''' - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (''thes'' dla rodzaju męskiego i ''anta'' dla żeńskiego) oraz wymowa ''é'' jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki. Jest to efekt oddziaływania [[Język_altarycki | języka altaryckiego]], używanego na Ziemiach Zachodnich.
+
'''Dialekt litenorski''' - uważany jest za archaiczny język starolitelicki, jego pierwotną wersję używaną w ojczyźnie ludzi i litelitów. Zawiera formy gramatyczne dawno zanikłe we współczesnym języku i niespotykane już słownictwo. Teoretycznie byłby nie do zrozumienia dla żyjących na [[Kentaria | Kentarii]] litelitów i ludzi. Znany z bardzo niewielu zabytków języka (Głaz Hillandora nad jeziorem Vallór, mapa Kentarii z 2 roku E.W.).
  
'''Dialekt wyspiarski''' - powstał na [[Ostatnia_Wyspa | Ostatniej Wyspie]] dzięki nedelorskim żeglarzom. W tym dialekcie da się zauważyć formy gramatyczne wymarłe we współczesnym litelickim. Brak jest inessivusa, dzierżawienie odbywa się za pomocą imiesłowów, a rzeczowniki pluralizowane poprzez podwojenie rdzenia. Dialekt ten jest prawie nie do zrozumienia dla współczesnych [[Elf_(Altaria) | elfów]].
+
'''Dialekt eneski''' - charakteryzuje się przede wszystkim dwustopniowym iloczasem (obecność samogłosek superdługich) oraz zachowaniem głoski /ŋ/ i przejściem /r/ w /ɹ/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, a odstępstwa od tej reguły nie spotykane. Takie zmiany to efekt wpływu rdzennego języka, [[Język_północnoeneski | północnoeneskiego]].
  
'''Dialekt eneski''' - charakteryzuje się przede wszystkim całkowitym pominięciem samogłosek długich oraz przejściem /ŋ/ w /ng/ oraz /ɹ/ w /r/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, co sprawia wrażenie ciągłego pytania. Takie zmiany to również efekt wpływu rdzennego języka, [[Język_północnoeneski | północnoeneskiego]].
+
'''Język liteloartalski''' - to szczególny przykład dialektu języka litelickiego. Używany jest w równoległym wymiarze przez ludzi, którym w nieznanym bliżej okresie udało się okiełznać magię i otworzyć portal. Przeszli oni do świata, w którym pod wpływem obecnych języków [[Jotar | jotarskich]] wykształcił się dialekt zawierający zupełnie nowe cechy gramatyczne i fonetyczne.
  
 
= Historia tworzenia =
 
= Historia tworzenia =
  
Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld [[Altaria]] oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka (pisarz niejako wyznaczył pewne granice, w których język może być uznany za elficki). W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. Obecnie litelicki jest w dalszym ciągu udoskonalany.
+
Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld [[Altaria]] oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka. W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. W roku 2014 litelicki wyewoluował w zdatny do użytku język. Słownik liczy około 500 słów.
  
 
== Fikcyjna historia języka ==
 
== Fikcyjna historia języka ==
  
W [[Altaria|Altarii]] język jest używany zamiennie z [[Język_altarycki|altaryckim]] jako ''lingua franca''. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach 489 - 490 Ery Wypraw przeprowadzono gruntowną reformę języka. Starsza odmiana przestała być używana i do dziś spotyka się ją tylko w dawnych pismach. Nowy język litelicki został przez króla [[Menor-Estadril|Estadrila]] ustanowiony jako uniwersalny (obok [[Język_altarycki|altaryckiego]]) na terenie państw Sojuszu Królestw Zachodnich, aczkolwiek nie przyjął się w [[Enesja|Enesji]].
+
W [[Altaria|Altarii]] język był używany zamiennie z [[Język_altarycki|altaryckim]] jako ''lingua franca''. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach Wojny Daińskiej (489 E.W. - 493 E.W.) był używany jako szyfr służący do przesyłania rozkazów na front północny. Po roku 500 Ery Wypraw zanikł jako język ogólnokontynentalny na rzecz [[Język_altarycki|altaryckiego]]. Obecnie urzędowy jedynie w Nedelorze, status języka mniejszości uzyskał w Ziemiach Zachodnich.

Aktualna wersja na dzień 13:48, 7 lut 2015

Język litelicki
niton litelienda
Utworzenie: Elenti w 2013
Cel utworzenia: na potrzeby conworldu, do tworzenia poematów
Używany w (Altaria): Nedelor, Ziemie Zachodnie, Litenor i Elphas
Liczba użytkowników (Altaria) ok. 581 000 000
Liczba użytkowników (faktyczna) 1
Sposoby zapisu: łaciński zmodyfikowany, nitilend, angersindigar
Typologia: OSV (w języku formalnym), SOV
Klasyfikacja: języki ejnarskie

języki narijskie

Status urzędowy
Język urzędowy (Altaria): Nedelor
Język pomocniczy (Altaria): Ziemie Zachodnie
Język mniejszości (Altaria): Ziemie Zachodnie, północna Enesja
Oficjalna regulacja: Królewska Rada Języków Nedeloru
Kody
Conlanger–1 ltl
Lista conlangów


Język litelicki (litel. niton litelienda) - sztuczny język Elentiego stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu Altaria. Jest językiem apriorycznym o w miarę swobodnym szyku zdania (w oficjalnej mowie pożądany jest szyk OSV). W pytaniach często stosuje się szyk VOS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", które oznacza litelitę.

Alfabet i fonologia

Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub nedelorskie pismo nithilend. W krajach północnych bardzo rzadko używa się też alfabetu runicznego angersindigar.

a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [ɭ] [ɫ], dh [ð], h [x], s [s], o [ɔ], r [r], m [m], n [n], u [ʊ], v [v], w [w]

Niegdyś w języku występowały głoski z przydechem, obecnie nie spotyka się ich w ogóle. Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi í), czym powodują zmianę akcentu na sylabę, w której znajduje się dana samogłoska. Pisząc na komputerze, akut można zastąpić apostrofem (np. antíria - anti'ria).

Zjawiska fonetyczne

ae przechodzi w [aɪ], a nie jak w starolitelickim w [aj]
Spółgłoski dźwięczne na końcu wyrazu zmieniają się w bezdźwięczne.
W wielu dialektach oraz mowie potocznej zanika stopniowo iloczas.

Gramatyka

Język litelicki jest silnie aglutynacyjny, odmiana i tworzenie wyrazów opiera się na prefiksach, wrostkach i sufiksach. W stosunku do starolitelickiego widać bardzo wyraźne uproszczenia grup przyrostków, które w dawnej mowie powodowały trudne do wymówienia zbitki.

Czasowniki

Aspekt czasownika

Odmiana czasownika przez aspekty zaczęła zanikać w roku 470 Ery Wypraw. Przez kolejnych 80 lat traciło ją coraz więcej dialektów, co spowodowane było głównie używaniem języka litelickiego jako szyfru w czasie wojny daińskiej i konfliktu z nomadami. Ostatecznie odmianę przez aspekty zachowały jedynie dwa dialekty: elphaski i artalski.

Tryb czasownika

Przez wieki zmieniała się ilość trybów czasownika. W starolitelickim odnajdujemy ich aż 5, język z okresu przed wojną daińską cechował się trzema, a obecnie posiada cztery tryby.

W trybie przypuszczającym następuje przegłos pierwszej samogłoski (znana w średniolitelickim reguła Althariona). Sam czasownik odmieniany jest według reguły czasu przyszłego. Przykład: velyar (oczyszczać) - valyán (oczyścilibyśmy).

W trybie rozkazującym również stosuje się odmianę przez czas przyszły. Na końcu odmienionego wyrazu dodaje się sufiks -iva. Przykład: nagar (rzucać) - nagímiva (rzucaj).

Przywrócony z języka starolitelickiego tryb życzący tworzy się przez prefiks en- bądź nae-. O użyciu danego przedrostka decyduje pierwsza głoska wyrazu: samogłoska (dla en-) lub spółgłoska (dla nae-). Przykład: maevarar (cieszyć się) - naemaevarar (życzyć radości).

Strona czasownika

Stronę bierną w języku litelickim tworzy się przez infiks -tar- lub -á- po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema środkowymi zgłoskami. Podobnie jak w innych wypadkach i tutaj o użytym wrostku decyduje otoczenie samogłosek bądź spółgłosek. Przykład: nurinar (ochładzać) - nurinánar (być ochładzanym).

Czasowniki zanegowane

Przeczenie odbywało się w starym litelickim dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski a i po drugiej sylabie sufiksu -nor. Obecnie jest ono znacznie uproszczonym procesem, sprowadzającym się do dodania prefiksu dae- bądź dan-. Przykład: nitar (rozmawiać) - danitar (nie rozmawiać).

Tworzenie czasowników

Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć przez odmianę rzeczownika tak, jakby był czasownikiem. Jest to silne uproszczenie w stosunku do języka średniolitelickiego.

Przykład odmiany

Przykładowa odmiana czasownika nitar (mówić):

Odmianaczas.png


Rzeczowniki

Rzeczowniki występują w dwóch rodzajach gramatycznych: męskim (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskim (zakończone na samogłoskę).

Pluralizacja

Rzeczowniki pluralizuje się:

a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu -ien bądź -lien
b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu -id bądź -nid

Tworzenie rzeczowników

Rzeczowniki odczasownikowe tworzy się poprzez dodanie końcówki -on zamiast -ar w bezokoliczniku.

Odmiana

Rzeczowniki odmieniają się przez 11 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"):

Odmianarzecz.png

Przymiotniki i przysłówki

Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na -os, -is i -s. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich końcówkę -os w wypadku wyrazów kończących się na spółgłoskę bądź -s w wypadku zakończenia samogłoską.

W obecnym języku litelickim przymiotniki i przysłówki są nieodmienne. W niektórych dialektach spotyka się jeszcze odmianę na zasadzie podobnej jak przy rzeczowniku.

Dialekty

Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilkanaście dialektów. Różnią się one od standardowej mowy przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem. Niektóre z wersji litelickiego charakteryzują się zachowaniem unikalnych, archaicznych form nieobecnych już w mowie nedelorskiej.

Dialekt zachodni - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (thes dla rodzaju męskiego i anta dla żeńskiego) oraz wymowa é jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki (co dla przeciętnego użytkownika litelickiego jest nie do zrozumienia). Jest to efekt oddziaływania języka altaryckiego używanego na Ziemiach Zachodnich i w Enesji.

Dialekt litenorski - uważany jest za archaiczny język starolitelicki, jego pierwotną wersję używaną w ojczyźnie ludzi i litelitów. Zawiera formy gramatyczne dawno zanikłe we współczesnym języku i niespotykane już słownictwo. Teoretycznie byłby nie do zrozumienia dla żyjących na Kentarii litelitów i ludzi. Znany z bardzo niewielu zabytków języka (Głaz Hillandora nad jeziorem Vallór, mapa Kentarii z 2 roku E.W.).

Dialekt eneski - charakteryzuje się przede wszystkim dwustopniowym iloczasem (obecność samogłosek superdługich) oraz zachowaniem głoski /ŋ/ i przejściem /r/ w /ɹ/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, a odstępstwa od tej reguły nie są spotykane. Takie zmiany to efekt wpływu rdzennego języka, północnoeneskiego.

Język liteloartalski - to szczególny przykład dialektu języka litelickiego. Używany jest w równoległym wymiarze przez ludzi, którym w nieznanym bliżej okresie udało się okiełznać magię i otworzyć portal. Przeszli oni do świata, w którym pod wpływem obecnych języków jotarskich wykształcił się dialekt zawierający zupełnie nowe cechy gramatyczne i fonetyczne.

Historia tworzenia

Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld Altaria oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka. W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. W roku 2014 litelicki wyewoluował w zdatny do użytku język. Słownik liczy około 500 słów.

Fikcyjna historia języka

W Altarii język był używany zamiennie z altaryckim jako lingua franca. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach Wojny Daińskiej (489 E.W. - 493 E.W.) był używany jako szyfr służący do przesyłania rozkazów na front północny. Po roku 500 Ery Wypraw zanikł jako język ogólnokontynentalny na rzecz altaryckiego. Obecnie urzędowy jedynie w Nedelorze, status języka mniejszości uzyskał w Ziemiach Zachodnich.