Język litelicki

Język litelicki Nithiel tellar
Utworzenie:	kebikebij w 2013
Cel utworzenia:	na potrzeby conworldu, do codziennego użytkowania
Używany w (Altaria):	Nedelor, Ziemie Zachodnie, Wyspy Dain, Litenor i Elphas
Liczba użytkowników (Altaria)	ok. 1 000 000 000
Liczba użytkowników (faktyczna)	1
Sposoby zapisu:	łaciński zmodyfikowany, artar
Typologia:	OSV
Klasyfikacja:	języki narijskie języki elfickie
Status urzędowy
Język urzędowy (Altaria):	Nedelor
Język pomocniczy (Altaria):	Ziemie Zachodnie
Język mniejszości (Altaria):	Ziemie Zachodnie, Wyspa Dain
Oficjalna regulacja:	Królewska Rada Języków Nedeloru
Kody
Conlanger–1	ltl
Lista conlangów

Język litelicki, nithiel (litel. Nithiel tellar) (słownik) - sztuczny język kebikebija stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu Altaria. Jest językiem apriorycznym o typologii OSV. W pytaniach często stosuje się szyk OVS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", oznaczającego elfa.

Alfabet i fonologia

Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub nedelorskie runy artar.

a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [l], th [θ], dh [ð], h [h], s [s], o [ɔ], r [ɹ], m [m], n [n], ń [ŋ], u [ʊ], v [v], w [w]

Głoski pisane z h, np.: ph oznaczają głoski z przydechem (wyjątek to th). Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi í oraz ń). Pisząc na komputerze akut można zastąpić apostrofem (np. eántíriel - ea'nti'riel).

Zjawiska fonetyczne

ae czytamy jako [aɪ]
eá zwykle jako [a], czasami [a:]
y ze spółgłoską daje [ɪ]

Gramatyka

Gramatyka języka litelickiego została rozszerzona w stosunku do wcześniejszych wersji języka. Obecna wersja jest wynikiem bardzo wielu modyfikacji.

Czasowniki

Czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy, strony, tryby oraz aspekty.

Aspekty: dokonany i niedokonany - Aspekt dokonany oznacza się:

a) sufiksem -etta - jeśli wyraz kończy się na spółgłoskę, a nie jest nią t
b) sufiksem -eva - jeśli wyraz kończy się na t
c) sufiksem -tta - jeśli wyraz kończy się na samogłoskę, a poprzedzającą ją spółgłoską nie jest t
d) sufiksem -va - jeśli wyraz kończy się na samogłoskę, a poprzedzającą ją spółgłoską jest t

Czasownik w formie podstawowej jest niedokonany.

Tryby: oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający - Tryb oznajmujący nie zmienia czasownika (pozostawia formę podstawową). Wydłużenie pierwszej samogłoski w czasowniku oraz dodanie sufiksu -ta powoduje utworzenie trybu rozkazującego (np. arnor - prowadzić, árnorta - prowadź). Tryb przypuszczający wymaga zmiany ostatniej samogłoski według tzw. reguły Althariona (np. aimé - nazywać się, aimá - nazywałby się).

Strony: czynna i bierna - Stronę bierną tworzy się przez infiks -tár- po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema z nich (np. nurin- chłodzić, nutárin - jest chłodzony [przez coś/kogoś]). Czynna strona czasownika pozostawia formę podstawową.

Przeczenia - Przeczenie odbywa się dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski a (jeśli się podwaja, zmieniamy w długą) i po drugiej sylabie sufiksu -nor (np. waewe - mieszkać, wäewenor - nie mieszkać).

Czasowniki odrzeczownikowe - Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć zmieniając pierwszą spółgłoskę na dźwięczną (jeśli to niemożliwe, drugą itd., w szczególnych przypadkach dodaje się -dhen na końcu wyrazu), np. idíl - świecić, od ithíl - światło.

Odmiana - Przykładowa odmiana czasownika robić (lendén) w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym przez osoby:

- En lendélen
- Amé lendélam
- Édil/Édriel lendae
- Enith lendden
- Amith lenddam
- Érdith lendá

- En lenden
- Amé lendam
- Édil/Édriel lendé
- Enith lendaen
- Amith lendaem
- Érdith lendié

- En lendésen
- Amé lendésam
- Édil/Édriel lendán
- Enith lendénen
- Amith lendénam
- Érdith lendín

Niektóre czasowniki odmieniają się nieregularnie, ich lista jest w fazie tworzenia.

Przykładowa odmiana nieregularnego czasownika "być" (igil) w czasie teraźniejszym:

- En im
- Amé iman
- Édil/Édriel emith
- Enith imathar
- Amith imadhar
- Érdith emíd

Rzeczowniki

Rzeczowniki są rodzaju męskiego (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskiego (zakończone na samogłoskę).

Pluralizacja - Rzeczowniki pluralizuje się:

a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu -ien bądź -lien
b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu -ith bądź -nith

Rzeczowniki odczasownikowe - Tworzy się je zmieniając ostatnią głoskę na bezdźwięczną (jeśli to niemożliwe, przedostatnią itd., w szczególnych przypadkach dodaje się -oth na końcu wyrazu), np. aearoth - śpiew, od aearón - śpiewać.

Dzierżawienie - Niegdyś dzierżawienie odbywało się przy pomocy imiesłowu dzierżawczego z przedrostkiem tenn-. W nowym języku litelickim odbywa się ono przez przyrostek -da, np. icil enda - moje drzewo.

Odmiana - Rzeczowniki odmieniają się przez 9 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"):

- Mianownik:  lathín
- Dopełniacz:  lathínon
- Celownik:  lathíron
- Biernik: lathínar
- Narzędnik:  lathímenna
- Elativus: lathíst
- Illativus: lathíta
- Inessivus: lathínes
- Miejscownik:  lathíné
- Wołacz: lathír!

Przymiotniki i przysłówki

Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na -os, -is i -s, choć nie jest to regułą. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich powyższe końcówki.

Dialekty

Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilka dialektów. Różnią się one od "głównego" litelickiego przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem.

Dialekt zachodni - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (thes dla rodzaju męskiego i anta dla żeńskiego) oraz wymowa é jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki. Jest to efekt oddziaływania języka altaryckiego, używanego na Ziemiach Zachodnich.

Dialekt wyspiarski - powstał na Ostatniej Wyspie dzięki nedelorskim żeglarzom. W tym dialekcie da się zauważyć formy gramatyczne wymarłe we współczesnym litelickim. Brak jest inessivusa, dzierżawienie odbywa się za pomocą imiesłowów, a rzeczowniki są pluralizowane poprzez podwojenie rdzenia. Dialekt ten jest prawie nie do zrozumienia dla współczesnych elfów.

Dialekt eneski - charakteryzuje się przede wszystkim całkowitym pominięciem samogłosek długich oraz przejściem /ŋ/ w /ng/ oraz /ɹ/ w /r/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, co sprawia wrażenie ciągłego pytania. Takie zmiany to również efekt wpływu rdzennego języka, północnoeneskiego.

Historia tworzenia

Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld Altaria oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka (pisarz niejako wyznaczył pewne granice, w których język może być uznany za elficki). W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. Obecnie litelicki jest w dalszym ciągu udoskonalany.

Fikcyjna historia języka

W Altarii język jest używany zamiennie z altaryckim jako lingua franca. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach 489 - 490 Ery Wypraw przeprowadzono gruntowną reformę języka. Starsza odmiana przestała być używana i do dziś spotyka się ją tylko w dawnych pismach. Nowy język litelicki został przez króla Estadrila ustanowiony jako uniwersalny (obok altaryckiego) na terenie państw Sojuszu Królestw Zachodnich, aczkolwiek nie przyjął się w Enesji.