Język litelicki

Język litelicki niton litelienda
Utworzenie:	Elenti w 2013
Cel utworzenia:	na potrzeby conworldu, do tworzenia poematów
Używany w (Altaria):	Nedelor, Ziemie Zachodnie, Litenor i Elphas
Liczba użytkowników (Altaria)	ok. 581 000 000
Liczba użytkowników (faktyczna)	1
Sposoby zapisu:	łaciński zmodyfikowany, nithilend, angersindigar
Typologia:	OSV (w języku formalnym), SOV
Klasyfikacja:	języki ejnarskie języki narijskie
Status urzędowy
Język urzędowy (Altaria):	Nedelor
Język pomocniczy (Altaria):	Ziemie Zachodnie
Język mniejszości (Altaria):	Ziemie Zachodnie, północna Enesja
Oficjalna regulacja:	Królewska Rada Języków Nedeloru
Kody
Conlanger–1	ltl
Lista conlangów

Język litelicki (litel. niton litelienda) (słownik) - sztuczny język Elentiego stworzony na potrzeby rozwijającego się conworldu Altaria. Jest językiem apriorycznym o w miarę swobodnym szyku zdania (w oficjalnej mowie pożądany jest szyk OSV). W pytaniach często stosuje się szyk VOS, czasem jednak wystarczy zmienić intonację wypowiedzi. Określenie "litelicki" pochodzi od narijskiego słowa "litel", które oznacza litelitę.

Alfabet i fonologia

Do zapisu języka litelickiego może służyć alfabet łaciński lub nedelorskie pismo nithilend. W krajach północnych bardzo rzadko używa się też alfabetu runicznego angersindigar.

a [a], b [b], g [g], d [d], t [t], e [ε], i [i], í [ɪ], p [p], c [k], f [f], y [j], l [ɭ] [ɫ], dh [ð], h [x], s [s], o [ɔ], r [r], m [m], n [n], u [ʊ], v [v], w [w]

Niegdyś w języku występowały głoski z przydechem, obecnie nie spotyka się ich w ogóle. Samogłoski z akutem są czytane o połowę dłużej (wyjątek stanowi í), czym powodują zmianę akcentu na sylabę, w której znajduje się dana samogłoska. Pisząc na komputerze, akut można zastąpić apostrofem (np. antíria - anti'ria).

Zjawiska fonetyczne

ae przechodzi w [aɪ], a nie jak w starolitelickim w [aj]
Spółgłoski dźwięczne na końcu wyrazu zmieniają się w bezdźwięczne.
W wielu dialektach oraz mowie potocznej zanika stopniowo iloczas.

Gramatyka

Język litelicki jest silnie aglutynacyjny, odmiana i tworzenie wyrazów opiera się na prefiksach, wrostkach i sufiksach. W stosunku do starolitelickiego widać bardzo wyraźne uproszczenia grup przyrostków, które w dawnej mowie powodowały trudne do wymówienia zbitki.

Czasowniki

Aspekt czasownika

Odmiana czasownika przez aspekty zaczęła zanikać w roku 470 Ery Wypraw. Przez kolejnych 80 lat traciło ją coraz więcej dialektów, co spowodowane było głównie używaniem języka litelickiego jako szyfru w czasie wojny daińskiej i konfliktu z nomadami. Ostatecznie odmianę przez aspekty zachowały jedynie dwa dialekty: elphaski i artalski.

Tryb czasownika

Przez wieki zmieniała się ilość trybów czasownika. W starolitelickim odnajdujemy ich aż 5, język z okresu przed wojną daińską cechował się trzema, a obecnie posiada cztery tryby.

W trybie przypuszczającym następuje przegłos pierwszej samogłoski (znana w średniolitelickim reguła Althariona). Sam czasownik odmieniany jest według reguły czasu przyszłego. Przykład: velyar (oczyszczać) - valyán (oczyścilibyśmy).

W trybie rozkazującym również stosuje się odmianę przez czas przyszły. Na końcu odmienionego wyrazu dodaje się sufiks -iva. Przykład: nagar (rzucać) - nagímiva (rzucaj).

Przywrócony z języka starolitelickiego tryb życzący tworzy się przez prefiks en- bądź nae-. O użyciu danego przedrostka decyduje pierwsza głoska wyrazu: samogłoska (dla en-) lub spółgłoska (dla nae-). Przykład: maevarar (cieszyć się) - naemaevarar (życzyć radości).

Strona czasownika

Stronę bierną w języku litelickim tworzy się przez infiks -tar- lub -á- po środkowej sylabie czasownika lub pomiędzy dwiema środkowymi zgłoskami. Podobnie jak w innych wypadkach i tutaj o użytym wrostku decyduje otoczenie samogłosek bądź spółgłosek. Przykład: nurinar (ochładzać) - nurinánar (być ochładzanym).

Czasowniki zanegowane

Przeczenie odbywało się w starym litelickim dzięki dodaniu po pierwszej sylabie głoski a i po drugiej sylabie sufiksu -nor. Obecnie jest ono znacznie uproszczonym procesem, sprowadzającym się do dodania prefiksu dae- bądź dan-. Przykład: nitar (rozmawiać) - danitar (nie rozmawiać).

Tworzenie czasowników

Czasowniki odrzeczownikowe można tworzyć przez odmianę rzeczownika tak, jakby był czasownikiem. Jest to silne uproszczenie w stosunku do języka średniolitelickiego.

Przykład odmiany

Przykładowa odmiana czasownika nitar (mówić):

Rzeczowniki

Rzeczowniki są rodzaju męskiego (zakończone na spółgłoskę) lub żeńskiego (zakończone na samogłoskę).

Pluralizacja - Rzeczowniki pluralizuje się:

a) rzeczowniki żywotne przez dodanie sufiksu -ien bądź -lien
b) rzeczowniki nieżywotne przez dodanie sufiksu -ith bądź -nith

Rzeczowniki odczasownikowe - Tworzy się je, dodając końcówkę -on zamiast -ar w czasowniku.

Dzierżawienie - Niegdyś dzierżawienie odbywało się przy pomocy imiesłowu dzierżawczego z przedrostkiem tenn- (w dalszym ciągu obecne jest w dialekcie litenorskim). W nowym języku litelickim odbywa się ono przez przyrostek -da, np. icil enda - moje drzewo.

Odmiana - Rzeczowniki odmieniają się przez 8 przypadków (przykładowa odmiana słowa "dom"):

- Mianownik:  ladhín
- Dopełniacz:  ladhínon
- Celownik:  ladhíron
- Biernik: ladhínar
- Narzędnik:  ladhímenn
- Elativus: ladhíst
- Illativus: ladhíta
- Inessivus: ladhínes
- Miejscownik:  ladhíné

Niektóre dialekty (jak na przykład dialekt eneski) zachowały dziewiąty przypadek:

- Wołacz: ladhír!

Przymiotniki i przysłówki

Przymiotniki i przysłówki kończą się zwykle na -os, -is i -s. Można tworzyć je od rzeczowników dodając do nich końcówkę -os w wypadku wyrazów kończących się na spółgłoskę bądź -s w wypadku zakończenia samogłoską.

Dialekty

Język litelicki z uwagi na ogromny obszar, na którym jest używany wykształcił kilka dialektów. Różnią się one od standardowego litelickiego przede wszystkim wymową, strukturami gramatycznymi i w mniejszym stopniu słownictwem.

Dialekt zachodni - charakterystyczną jego cechą jest stosowanie rodzajników określonych (thes dla rodzaju męskiego i anta dla żeńskiego) oraz wymowa é jako /e/. Brak w nim przymiotników, ich rolę przejmują czasowniki (co dla przeciętnego liteliena jest nie do przyjęcia). Jest to efekt oddziaływania języka altaryckiego, używanego na Ziemiach Zachodnich.

Dialekt litenorski - uważany jest za przodka języka litelickiego, jego pierwotną wersję używaną w zapomnianej ojczyźnie litelienów. Zawiera formy gramatyczne dawno zanikłe we współczesnym języku i archaiczne słownictwo. Teoretycznie byłby nie do zrozumienia dla żyjących na Kentarii litelienów i ludzi. Znany z bardzo niewielu zabytków języka (Głaz Hillandora nad jeziorem Vallór, mapa Kentarii z 2 roku E.W.).

Dialekt eneski - charakteryzuje się przede wszystkim całkowitym pominięciem samogłosek długich oraz przejściem /ŋ/ w /ng/ oraz /ɹ/ w /r/. Stosowanym szykiem zdania jest OVS, a odstępstwa od tej reguły nie są spotykane. Takie zmiany to efekt wpływu rdzennego języka, północnoeneskiego.

Historia tworzenia

Inspiracją do stworzenia języka litelickiego stały się pod koniec 2012 roku słynne powieści Johna Ronalda Reuela Tolkiena: "Władca Pierścieni" oraz "Silmarillion". Powstający już w tym czasie conworld Altaria oraz jego prekursor Narya były dobrym miejscem na rozwinięcie fikcyjnej historii języka. Po wstępnych pracach stwierdzono, że świat Naryi za bardzo przypomina Tolkienowski Númenor. Litelicki przeszedł kilka zmian, które oddaliły go od Ardy. Jednocześnie starano się zachować Tolkienowski charakter języka.. W lutym 2013 roku litelicki przybrał ostateczną formę. Po dokonaniu prezentacji na forum Conlanger i otrzymaniu porad i pomocy postanowiono przebudować gramatykę języka. Obecnie (koniec roku 2013) język litelicki przypomina quenyę czy sindarin jedynie fonologią.

Fikcyjna historia języka

W Altarii język był używany zamiennie z altaryckim jako lingua franca. W roku 1861 Ery Pisma dokonano kodyfikacji reguł gramatycznych i słownictwa. W 83 roku Ery Wypraw litelicki stał się językiem poetyckim. Układano w nim pieśni, wiersze i opowieści. Posługiwano się nim podczas ważnych ceremonii państwowych i religijnych. W latach Wojny Daińskiej (489 E.W. - 493 E.W.) był używany jako szyfr służący do przesyłania rozkazów na front północny. Po roku 500 Ery Wypraw zanikł jako język ogólnokontynentalny na rzecz altaryckiego. Obecnie urzędowy jedynie w Nedelorze, status języka mniejszości uzyskał w Ziemiach Zachodnich.