Język lutracki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 33 wersji utworzonych przez jednego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 +
{{AM}}
 
{{ język
 
{{ język
 
| kolor = #2E5894 | nazwa = język lutracki | nazwa własna = āvehī lutratā
 
| kolor = #2E5894 | nazwa = język lutracki | nazwa własna = āvehī lutratā
−
| twórca = [[Użytkownik:Caraig|Caraig]] | rok = 2016 | cel = na użytek conworldu | wersja = 1.5 | nazwa conworldu = [[Sōrel]]
+
| twórca = [[Użytkownik:Caraig|Caraig]] | rok = 2016 | cel = na użytek conworldu | nazwa conworldu = [[Sōrel]]
 
| państwa = [[Lutracja|Cesarstwo Lutracji]]
 
| państwa = [[Lutracja|Cesarstwo Lutracji]]
 
| pismo = łacińskie
 
| pismo = łacińskie
−
| typologia = aglutynacyjny, ergatywno-absolutywny<br />OSV
+
| typologia = aglutynacyjny<br />OSV
 
| klasyfikacja =  
 
| klasyfikacja =  
−
'''języki karyckie'''
+
języki karyckie
−
*'''języki imelo-lutrackie'''
+
*języki imelo-lutrackie
 
**'''lutracki'''
 
**'''lutracki'''
 
}}
 
}}
Linia 20: Linia 21:
 
[[Plik:czworokoncik.png|center|350px]]
 
[[Plik:czworokoncik.png|center|350px]]
 
Oprócz tego samogłoski rozróżniają także długość, jednak długim odpowiednikiem /{{IPA|ɨ}}/ jest /{{IPA|iː}}/.
 
Oprócz tego samogłoski rozróżniają także długość, jednak długim odpowiednikiem /{{IPA|ɨ}}/ jest /{{IPA|iː}}/.
−
 
−
==== Mała redukcja samogłosek ====
 
−
Samogłoski krótkie znajdujące się pod akcentem pobocznym ulegają tzw. małej redukcji.
 
−
 
−
*/{{IPA|a}}/ > [{{IPA|ɐ̞}}]
 
−
*/{{IPA|e}}/ > [{{IPA|ɛ}}]
 
−
*/{{IPA|i}}/ > [{{IPA|ɪ}}]
 
−
*/{{IPA|ɨ}}/ > [{{IPA|ə}}]
 
−
*/{{IPA|u}}/ > [{{IPA|ʊ}}]
 
−
*/{{IPA|o}}/ > [{{IPA|ɔ}}]
 
  
 
=== Spółgłoski ===
 
=== Spółgłoski ===
Linia 103: Linia 94:
 
|  
 
|  
 
|}
 
|}
 +
 +
==== Alofonia ====
 +
Po /q ɢ χ/:
 +
*/i ɨ/ > [ɯ]
 +
*/a/ > [ɑ]
 +
*/e/ > [ɤ]
 +
 +
 +
Przed /e/ oraz /i/:
 +
*/t͡s t͡ʃ/ > [t͡ɕ]
 +
 +
 +
Grupy spółgłoskowe:
 +
*/st/ > [ʃt~ʃː~ʃ](interwokalicznie)
 +
*/zd/ > [ʒd~ʒː~ʒ] (interwokalicznie)
 +
*/kʃ/ > [xʃ] lub [χʃ̠]
 +
*/vs/ > [ws]
 +
 +
=== Akcentuacja ===
 +
W języku lutrackim występuje akcent stały, proparoksytoniczny.
 +
 +
==== Akcent poboczny ====
 +
Akcent poboczny w języku lutrackim jest dość przewidywalny, choć nie jest stały. Zależy w dużej mierze od układu mor w sylabach. Jak wiemy, akcent główny pada zawsze na trzecią sylabę od końca i jest stały. Jeśli więc sylaby poboczne mają każda tyle samo lub mniej mor, co główna, wówczas akcent poboczny występuje co drugą sylabę: <br>
 +
'''he'''ve<u>das</u> {{IPA|/ˈhe.veˌdɐ̞s/}} <br>
 +
mi'''re'''vi<u>da</u> {{IPA|/miˈre.viˌdɐ̞/}} <br>
 +
<u>pa</u>fe'''ra'''sı<u>run</u> {{IPA|/ˌpɐ.feˈra.sɨˌrʊn/}} <br>
 +
ŝre'''tī'''vu<u>rest</u> {{IPA|/ʃreˈtiːvuˌrɛst/}} <br>
 +
 +
<br>
 +
Jeśli zaś sylaby poboczne mają więcej mor niż główna, akcent poboczny pada na nie: <br>
 +
'''ħeŝ'''<u>rī</u>vu {{IPA|/ˈχeʃˌriːvu/}} <br>
 +
e<u>re</u>bi<u>nī</u>'''him'''ma<u>tō</u> {{IPA|/eˌrɛ.biˌniːˈhim.maˌtoː/}} <br>
 +
<u>ŝa</u>ru'''zī'''<u>nī</u>bun {{IPA|/ˌʃɐ̞ruˈziːˌniːbun/}} <br>
 +
<br>
 +
W sytuacji gdyby wszystkie inne sylaby miały więcej mor niż główna, akcent poboczny rzecz jasna wyrównuje się na co drugą.
 +
 +
===== Mała redukcja samogłosek =====
 +
Samogłoski krótkie znajdujące się pod akcentem pobocznym ulegają tzw. małej redukcji.
 +
 +
*/{{IPA|a}}/ > [{{IPA|ɐ̞}}]
 +
*/{{IPA|e}}/ > [{{IPA|ɛ}}]
 +
*/{{IPA|i}}/ > [{{IPA|ɪ}}]
 +
*/{{IPA|ɨ}}/ > [{{IPA|ə}}]
 +
*/{{IPA|u}}/ > [{{IPA|ʊ}}]
 +
*/{{IPA|o}}/ > [{{IPA|ɔ}}]
 +
 +
=== Fonotaktyki ===
 +
 +
*Wyraz mający w nagłosie krótką samogłoskę wymawiany jest ze zwarciem krtaniowym, np. ''avesta'' [ˈʔaveˌstɐ̞] „pomagać”.
 +
*Możliwe grupy spółgłoskowe w nagłosie:
 +
**<dr br tr pr sr ŝr kr gr mr sn hs kŝ>
 +
*Możliwe grupy spółgłoskowe w wygłosie:
 +
**<st zd rn rm mn nm hs vst vzd hn hm sm sn tn tm sp zb>
 +
*Niedozwolone są grupy <dźwięczna + bezdźwięczna> (dotyczy zwartych i frykatywów), w przypadku gdy dochodzi do takiego złączenia, morfem „niższej” wartości (zazwyczaj sufiks) asymiluje tę głoskę.
 +
*Możliwe geminaty (niedozwolone w nagłosie i wygłosie):
 +
**<rr tt pp ss dd ff kk zz cc bb nn mm>
 +
*Rozziew blokowany jest przez zwarcie krtaniowe (np. ''deavra'' [ˈdeʔavrɐ̞] „budować”).
 +
 +
==== Sylaba ====
 +
(C)(C)V(C)(C)(C)
 +
 +
== Morfologia ==
 +
=== Rzeczownik ===
 +
Rzeczowniki odmieniają się przez 8 przypadków i 2 liczby, ale nie ma rozróżnienia na płeć gramatyczną, przy czym dodatkowo występują cztery typy deklinacji zależne od tematu. Ponadto rzeczownik może nieść dodatkową informację gramatyczną, bowiem może inkorporować przyimki oraz spójniki. Rzadko dochodzi do alternacji w rdzeniu, choć zdarza się to przy sufiksach w ablatywie i posesywie.
 +
==== Przypadki ====
 +
*'''Absolutyw''' - przypadek pacjensa w zdaniu przechodnim oraz podmiotu zdania nieprzechodniego. W liczbie pojedynczej nieoznaczony.
 +
*'''Ergatyw''' - przypadek agensa.
 +
*'''Predykatyw''' - przypadek, którym oznaczany jest orzecznik.
 +
*'''Przypadek zależny''' - najczęściej przypadek dopełnienia dalszego, używany z większością przyimków.
 +
*'''Posesyw''' - używany do wyrażania trwałego posiadania danego przedmiotu, osoby, itp.
 +
*'''Narzędnik''' - używany do wyrażania użycia jakiegoś przedmiotu w charakterze narzędzia.
 +
*'''Ablatyw''' - jeden z przypadków dopełnienia dalszego, używany z przyimkami określającymi ruch w kierunku przeciwnym do desygnatu, a także w celu wyrażenia posiadania nietrwałego.
 +
*'''Allatyw''' - kolejny przypadek dopełnienia dalszego, używany głównie z przyimkami określającymi ruch w stronę desygnatu.
 +
 +
==== Deklinacja ====
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="9" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Deklinacja
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Typ
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | I
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | II
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | III
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | IV
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Znaczenie
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | wilk
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | brat
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | kobieta
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | niebo
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Liczba
 +
! style="font-weight:bold;" | poj.
 +
! style="font-weight:bold;" | mn.
 +
! style="font-weight:bold;" | poj.
 +
! style="font-weight:bold;" | mn.
 +
! style="font-weight:bold;" | poj.
 +
! style="font-weight:bold;" | mn.
 +
! style="font-weight:bold;" | poj.
 +
! style="font-weight:bold;" | mn.
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | ABS
 +
| puru
 +
| purua
 +
| hātma
 +
| hātmā
 +
| mirevi
 +
| mirevin
 +
| ereb
 +
| erebea
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | ERG
 +
| puruz
 +
| puruze
 +
| hātmaz
 +
| hātmaze
 +
| mireviz
 +
| mirevize
 +
| erebaz
 +
| erebaze
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | OBL
 +
| puruhe
 +
| puruha
 +
| hātmahe
 +
| hātmaha
 +
| mirevihe
 +
| mireviha
 +
| erebeh
 +
| erebah
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | PRED
 +
| puruda
 +
| puruada
 +
| hātmada
 +
| hātmāda
 +
| mirevida
 +
| mirevīda
 +
| erebed(a)
 +
| erebad(a)
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | INST
 +
| purum
 +
| puruma
 +
| hātmam
 +
| hātmama
 +
| mirevim
 +
| mirevima
 +
| erebum
 +
| erebuma
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | POSS
 +
| puruta
 +
| purutā
 +
| hātmata
 +
| hātmatā
 +
| mirevita
 +
| mirevitā
 +
| erebita
 +
| erebata
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | ABL
 +
| purus
 +
| puruas
 +
| hātmas
 +
| hātmās
 +
| mirevis
 +
| mirevīs
 +
| erebis
 +
| erebas
 +
|-
 +
! style="text-align: center;" | ALL
 +
| puruno
 +
| puruano
 +
| hātmano
 +
| hātmāno
 +
| mirevino
 +
| mirevīno
 +
| erebeno
 +
| erebano
 +
|}
 +
 +
Dodatkowo rzeczowniki mogą inkorporować przyimki i spójniki poprzez dołączenie ich jako sufiksu, np.: <br>
 +
reves + -(n)īme > reves-eh-īme {brzeg-OBL-w} – na brzegu <br>
 +
hātma + -(n)eŝ > hātma-he-neŝ {brat-OBL-z} – z bratem <br>
 +
wulan bīgu-su {pies kot-i} - pies i kot <br>
 +
bīgu wulan-su {kot pies-i} - kot i pies <br>
 +
 +
=== Zaimek ===
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Osoba
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Liczba
 +
! colspan="8" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Zaimek
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | ABS
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | ERG
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | OBL
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | PRED
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | INST
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | POSS
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | ABL
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | ALL
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 1.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | zūn
 +
| style="text-align: center;" | zūz
 +
| style="text-align: center;" | zī
 +
| style="text-align: center;" | zūd
 +
| style="text-align: center;" | zūm
 +
| style="text-align: center;" | zūta
 +
| style="text-align: center;" | zūdis
 +
| style="text-align: center;" | zūni
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | vet
 +
| style="text-align: center;" | vez
 +
| style="text-align: center;" | vaha
 +
| style="text-align: center;" | ved
 +
| style="text-align: center;" | vem
 +
| style="text-align: center;" | vehet
 +
| style="text-align: center;" | vesis
 +
| style="text-align: center;" | venni
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 2.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ēan
 +
| style="text-align: center;" | ēaz
 +
| style="text-align: center;" | ēah
 +
| style="text-align: center;" | ēad
 +
| style="text-align: center;" | ēam
 +
| style="text-align: center;" | ēat
 +
| style="text-align: center;" | ēhis
 +
| style="text-align: center;" | ēani
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | nar
 +
| style="text-align: center;" | naz
 +
| style="text-align: center;" | nahi
 +
| style="text-align: center;" | naid
 +
| style="text-align: center;" | nam
 +
| style="text-align: center;" | nahet
 +
| style="text-align: center;" | naris
 +
| style="text-align: center;" | narni
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. proksymalna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | soa
 +
| style="text-align: center;" | sōz
 +
| style="text-align: center;" | sehi
 +
| style="text-align: center;" | sōd
 +
| style="text-align: center;" | sōm
 +
| style="text-align: center;" | sōt
 +
| style="text-align: center;" | seŝe
 +
| style="text-align: center;" | sōni
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ku
 +
| style="text-align: center;" | kuz
 +
| style="text-align: center;" | kū
 +
| style="text-align: center;" | kud
 +
| style="text-align: center;" | kum
 +
| style="text-align: center;" | kuta
 +
| style="text-align: center;" | kus
 +
| style="text-align: center;" | kuni
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. obwiatywna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | asoa
 +
| style="text-align: center;" | asōz
 +
| style="text-align: center;" | asehi
 +
| style="text-align: center;" | asōd
 +
| style="text-align: center;" | asōm
 +
| style="text-align: center;" | asōt
 +
| style="text-align: center;" | aseŝe
 +
| style="text-align: center;" | asōni
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | aku
 +
| style="text-align: center;" | akuz
 +
| style="text-align: center;" | akū
 +
| style="text-align: center;" | akud
 +
| style="text-align: center;" | akum
 +
| style="text-align: center;" | akuta
 +
| style="text-align: center;" | akus
 +
| style="text-align: center;" | akuni
 +
|}
 +
 +
==== Formy sufigowane ====
 +
 +
Formy sufigowane zaimków to krótkie formy zaimków, które mogą być inkorporowane przez czasowniki (absolutyw, ergatyw) oraz przez rzeczowniki (posesyw, ablatyw). W pierwszym przypadku są częścią koniugacji, w drugim zaś służą w formie zaimków dzierżawczych oznaczających kolejno posiadanie trwałe i nietrwałe. Nie są one enklitykami, jako że wpływają na przemieszczenie akcentu.
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Osoba
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Liczba
 +
! colspan="5" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Sufiks
 +
|-
 +
! style="font-weight:bold;" | ABS
 +
! style="font-weight:bold;" | ERG
 +
! rowspan="9" |   
 +
! style="font-weight:bold;" | POSS
 +
! style="font-weight:bold;" | ABL
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 1.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | -un
 +
| style="text-align: center;" | -uz
 +
| style="text-align: center;" | -nat
 +
| style="text-align: center;" | -nes
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | -avs
 +
| style="text-align: center;" | -avsu
 +
| style="text-align: center;" | -vāt
 +
| style="text-align: center;" | -vās
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 2.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | -en
 +
| style="text-align: center;" | -enu
 +
| style="text-align: center;" | -hot
 +
| style="text-align: center;" | -hes
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | -anar
 +
| style="text-align: center;" | -anru
 +
| style="text-align: center;" | -nart
 +
| style="text-align: center;" | -nras
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. proksymalna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | -est, -et
 +
| style="text-align: center;" | -esu
 +
| style="text-align: center;" | -sat
 +
| style="text-align: center;" | -seŝ
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | -uk
 +
| style="text-align: center;" | -uku
 +
| style="text-align: center;" | -kut
 +
| style="text-align: center;" | -kus
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. obwiatywna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | -at
 +
| style="text-align: center;" | -asu
 +
| style="text-align: center;" | -sayt
 +
| style="text-align: center;" | -saŝ
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | -ak
 +
| style="text-align: center;" | -aku
 +
| style="text-align: center;" | -kat
 +
| style="text-align: center;" | -kas
 +
|}
 +
 +
==== Posiadanie ====
 +
Jak wspomniano wyżej, posiadanie może być wyrażone na dwa sposoby: trwałe oraz nietrwałe.
 +
===== Posiadanie trwałe =====
 +
Wyrażone za pomocą rzeczownika w '''posesywie''', zaimka osobowego w posesywie lub sufiksu w tym samym przypadku. <br>
 +
W ten sposób opisuje się rzeczy, które są nieodłączną częścią czegoś lub których nie można rozdzielić (w lutrackim do tej kategorii zaliczają się części ciała, nawet mimo tego, że można na przykład odciąć sobie rękę). Konstrukcja ta może służyć także do emfazy, kiedy chcemy podkreślić swoją więź emocjonalną z kimś lub czymś.
 +
 +
''zūt bīgu'' / ''bīgunat'' – mój kot <br>
 +
''vehet anı'' / ''anıvāt'' – nasza mama <br>
 +
''sōt prana'' / ''pranasat'' – jego/jej głowa <br>
 +
''ŝraya Ulenita'' – ręka Ulena
 +
 +
===== Posiadanie nietrwałe =====
 +
Wyrażone za pomocą rzeczownika w '''ablatywie''', zaimka osobowego lub jego formy sufigowanej. <br>
 +
Tym sposobem można opisać rzeczy należące do kogoś, ale takie, które można utracić, zgubić, itp. Konstrukcja ta również może służyć emfazie, np. w celu wyrażenia tęsknoty albo z drugiej strony niechęci do czegoś.
 +
 +
''zūdis bīgu'' / ''bīgunes'' – mój kot <br>
 +
''wulan Āmras'' – pies Āmry <br>
 +
''seŝe cetalay'' / ''cetalayseŝ'' - jego koń <br>
 +
 +
=== Czasownik ===
 +
W języku lutrackim czasowniki odmieniają się przez czasy, aspekty, tryby i strony. Czasownik ma zdolność inkorporowania zaimków, wskazując w ten sposób czy uzgadnia się z pacjensem, czy z agensem. Jest to istotne w zidentyfikowaniu, czy doszło do splitu. <br>
 +
W lutrackim nie występują bezokoliczniki; formą słownikową czasownika jest jego rdzeń, do którego dokleja się afiksy. Alternacje rdzeni wystąpić mogą w procesie stopniowania czasowników oraz różnych derywacji. Kolejność afiksów jest ściśle określona. Najważniejszą częścią jest oczywiście rdzeń, jako prefiksy występują markery aspektu, kolejność sufiksów jest następująca: czas, tryb i strona; forma inkorporowana zaimka; inne.
 +
 +
==== Czas ====
 +
{| class="wikitable"
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tworzenie
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
! style="font-weight:bold;" | Glossa
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tłumaczenie
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| style="text-align: center;" | -r- + sufiks
 +
| style="text-align: center;" | Bavat zūz deavra'''r'''est.
 +
| bavat-∅ zūz deavra-r=est <br>
 +
dom-SG.ABS 1SG.ERG budować-PRS=3SG.ABS
 +
| style="text-align: center;" | Buduję dom.
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| style="text-align: center;" | -s- + sufiks
 +
| style="text-align: center;" | Bavat naz deavra'''s'''est.
 +
| bavat-∅ naz deavra-s=est <br>
 +
dom-SG.ABS 2PL.ERG budować-PRS=3SG.ABS
 +
| style="text-align: center;" | Zbudowaliście dom.
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| style="text-align: center;" | -d- + sufiks
 +
| style="text-align: center;" | Bavat kuz deavra'''d'''est.
 +
| bavat-∅ kuz deavra-d=est <br>
 +
dom-SG.ABS 3PL.ERG budować-PRS=3SG.ABS
 +
| style="text-align: center;" | Oni zbudują dom.
 +
|}
 +
 +
==== Zdanie pojedyncze ====
 +
Podstawowym szykiem zdania przechodniego jest PAV (pacjens–agens–orzeczenie). W pytaniach szyk zmienia się na PVA (AVP w przypadku splitu). <br>
 +
<br>
 +
''Bīgu wulanaze vumesest.'' – Psy zjadły kota. <br>
 +
{kot-SG.ABS pies-PL.ERG jeść-PST-3SG.ABS} <br>
 +
<br>
 +
Jak widać czasownik uzgadnia się liczbą i osobą z pacjensem. Podobnie jest z w zdaniach nieprzechodnich. Występuje w nich szyk S(O)V (podmiot zdania nieprzechodniego–(dopełnienie dalsze)–orzeczenie).<br>
 +
<br>
 +
''Neŝinearā awāmehag istēneduk.'' – Wszyscy ludzie pójdą do domu. <br>
 +
{człowiek-PL.ABS-COLL dom-SG.ALL-do iść-FUT-3PL.ABS} <br>
 +
 +
===== Przeczenie =====
 +
Przeczenia tworzy się, dodając do czasownika partykułę ōs-.<br>
 +
<br>
 +
''Vel sōz '''ōs'''attasest.'' – Ona tego nie zrobiła.
 +
 +
==== Split ====
 +
Jak już wcześniej wspomniano, w języku lutrackim w niektórych przypadkach dochodzi do splitu, tj. do zmiany z uzgodnienia ergatywnego na akuzatywne. W większości zdań nieprzechodnich ergatywnej strony czynnej uzgodnienie będzie ergatywne; split przebiega głównie w przypadku zaimków, tzn. dla zaimków pierwszej osoby l. poj. i mnogiej oraz czasami dla drugiej osoby uzgodnienie może być akuzatywne – będzie on przebiegał dla czasowników dynamicznych. Im wyższa jest wolicjonalność albo sytuacja jest bliska mówiącemu, wówczas następuję zmiana uzgodnienia. A zatem w dużej mierze zależy to od mówiącego, granica jest dość płynna. <br>
 +
W przypadku splitu zmienia się też szyk zdania z PAV na APV. <br>
 +
<br>
 +
''(Zūn) rayā yed sāhtea nuurisun.'' – Spałem wczoraj cztery godziny. <br>
 +
{(1SG.ABS) wczoraj cztery godzina-PL.ABS spać-PST-1SG.ABS} <br>
 +
<br>
 +
''(Zūz) bafimrā malikeheŝ pataŝiraruz.'' – Codziennie biegam z przyjaciółmi. <br>
 +
{(1SG.ERG) dzień-COLL przyjaciel-PL.OBL-z PROG-biegać-PRS-1SG.ERG} <br>
 +
<br>
 +
W pierwszym zdaniu występuje czasownik stanu „spać”, (nuuri /ˈnuʔuˌrɪ/) zatem uzgodnienie jest ergatywne. W drugim z kolei mamy czasownik dynamiczny „biegać”, (taŝira /ˈtaʃiˌrɐ̞/) więc uzgodnienie jest akuzatywne. <br>
 +
<br>
 +
'''Uwaga''':
 +
Split nie występuje w czasie przyszłym, z wyjątkiem konstrukcji wyrażających bliską przyszłość za pomocą czasu teraźniejszego. Nie pojawia się także w trybach typu irrealis.
 +
 +
==== Aspekt ====
 +
W języku lutrackim występują dwa rodzaje aspektu:
 +
* '''nieokreślony''' - domyślny aspekt, nieoznaczony
 +
* '''progresywny''' - wyraża czynności przedłużające się w czasie, ale także przyzwyczajenia i czynności regularne. Jego prefiksem jest '''pa(t)'''-; <br>
 +
''(Zūn) tēm hatākea '''pa'''ferasırun.'' - Jestem chory od dwu tygodni. <br>
 +
''Ku '''pa'''delleruk.'' - Oni wciąż śpiewają. <br>
 +
''(Zūn) kelonea '''pa'''vumerun.'' - Jem jabłka. (regularnie) <br>
 +
 +
==== Tryb ====
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb oznajmujący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''r'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''s'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''d'''un
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb rozkazujący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Osoba
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Liczba
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 1.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | -
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''rē'''
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 2.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''ga'''
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. proksymalna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''b'''
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''bu'''
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. obwiatywna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''bi'''
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''bin'''
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb przypuszczający
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''qis'''un
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb łączący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zīn'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zen'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zean'''un
 +
|}
 +
 +
===== Tryb nieświadka =====
 +
W języku lutrackim konstrukcja o znaczeniu zbliżonym do trybu nieświadka tworzona jest w sposób bardziej analityczny niż aglutynacyjny, jak to ma miejsce w przypadku innych trybów. Stąd też nie jest zaliczana do trybów, a bywa wymieniana razem z partykułami modalnymi, jako że zdania za jej pomocą tworzy się w taki sam sposób (patrz niżej). <br>
 +
Partykułą trybu nieświadka jest '''zādam'''. <br>
 +
<br>
 +
''Maŝa Tuurisu ħeŝresuk '''zādam'''.'' - Maŝa i Tuuri nie żyją (podobno). <br>
 +
{Maŝa-SG.ABS Tuuri-SG.ABS-i umrzeć-PST-3PL.ABS INFER}
 +
 +
==== Strona ====
 +
W języku lutrackim istnieją trzy strony: <br>
 +
* ergatywna czynna: ''Ēan zūz dēyseren.'' (Widzę cię.) (ABS - ERG - V) [PAV]
 +
* przeciwbierna: ''Zūn ēah dēyserībun.'' (Widzę cię.) (ABS - OBL - V) [APV]
 +
* zwrotna: ''Zūni dēyserilun.'' (Widzę się.) (ALL - V ) [OV]
 +
 +
===== Strona przeciwbierna =====
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb oznajmujący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''rīb'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''sīb'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''dīb'''un
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb przypuszczający
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''qisīb'''un
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb łączący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zīnīb'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zenīb'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zeanīb'''un
 +
|}
 +
 +
Dla strony przeciwbiernej nie ma form trybu rozkazującego, ponieważ już w stronie czynnej w trybie rozkazującym czasowniki mają uzgodnienie akuzatywne. <br>
 +
<br>
 +
Strona przeciwbierna służy głównie podniesieniu agensa do roli podmiotu w zdaniach przechodnich, najczęściej aby podkreślić jego rolę jako wykonawcy: <br>
 +
''Irrad Lutrataze tibrasest.'' - Lutraci wygrali wojnę. <br>
 +
{wojna-SG.ABS Lutrata-PL.ERG wygrać-PST-3SG.ABS} <br>
 +
<br>
 +
''Lutratea irradı tibras'''īb'''uk.'' - Lutraci wygrali wojnę. <br>
 +
{Lutrata-PL.ABS wojna-SG.OBL wygrać-PST-'''AP'''-3PL.ABS} <br>
 +
Jak widać agens zmienia przypadek z ergatywu na absolutyw i przechodzi na pierwszą pozycję w zdaniu, z kolei pacjens zmienia przypadek na odpowiedni przypadek zależny, (według rekcji) w tym przykładzie obliquus. <br>
 +
W zdaniach nieprzechodnich zaś, w przypadku czasownika z pominiętym dopełnieniem, użycie strony przeciwbiernej nadaje podmiotowi charakter agentywny: <br>
 +
''Puru vumerest.'' - Wilk jest jedzony. <br>
 +
{wilk-SG.ABS jeść-PRS-3SG.ABS} <br>
 +
<br>
 +
''Puru vumer'''īb'''est.'' - Wilk je. <br>
 +
{wilk-SG.ABS jeść-PRS-'''AP'''-3SG.ABS} <br>
 +
<br>
 +
Ponadto użycie strony przeciwbiernej jest wymuszone, kiedy w zdaniach złożonych chcemy pominąć podmiot w drugim z nich: <br>
 +
'''''Ūmul''' vanasest su annam '''ūmulaz''' dēysesest.'' - Ojciec przyszedł i zobaczył matkę. <br>
 +
{ojciec-'''SG.ABS''' przyjść-PST-3SG.ABS i matka-SG.ABS ojciec-'''SG.ERG''' widzieć-PST-3SG.ABS} <br>
 +
<br>
 +
'''''Ūmul''' vanasest su annamı dēyses'''īb'''est.'' - Ojciec przyszedł i zobaczył matkę. <br>
 +
{ojciec-'''SG.ABS''' przyjść-PST-3SG.ABS I matka-SG.OBL widzieć-PST-'''AP'''-3SG.ABS} <br>
 +
 +
==== Strona zwrotna ====
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb oznajmujący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''ril'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''sil'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''dil'''un
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb rozkazujący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Osoba
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Liczba
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 1.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | -
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''rēhil'''
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 2.
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''hil'''
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''gahil'''
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. proksymalna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''bil'''
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''buhil'''
 +
|-
 +
! rowspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | 3. obwiatywna
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | poj.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''bīl'''
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | mn.
 +
| style="text-align: center;" | ŝaru'''binil'''
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb przypuszczający
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''qisil'''un
 +
|-
 +
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tryb łączący
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Czas
 +
! colspan="2" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Teraźniejszy
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zīnil'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przeszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zenil'''un
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przyszły
 +
| colspan="2" style="text-align: center;" | ŝaru'''zeanil'''un
 +
|}
 +
 +
Ciekawą cechą strony zwrotnej jest brak uzgodnienia. Polega to na tym, że podmiot występuje w '''allatywie''', natomiast czasownik przyjmuje formę sufigowaną zaimka, tak jakby było to zwykłe zdanie nieprzechodnie (tj. absolutyw). <br>
 +
<br>
 +
''Bīguano nihbariluk.'' - Koty się myją. <br>
 +
{kot-PL.ALL myć-PRS-REFL-3PL.ABS} <br>
 +
 +
==== Modalność ====
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="4" style="text-align: center; font-weight:bold;" | Modalność
 +
|-
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Partykuła
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Funkcja
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Przykład
 +
! style="text-align: center; font-weight:bold;" | Tłumaczenie
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | ħudu
 +
| style="text-align: center;" | powinności
 +
| style="text-align: center;" | Ēan sōni avestasen ħudu.
 +
| style="text-align: center;" | Powinieneś był mu pomóc.
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | ŝeva
 +
| style="text-align: center;" | nadziei
 +
| style="text-align: center;" | Vet ĉaytarāravs ŝeva.
 +
| style="text-align: center;" | Obyśmy zdążyli.
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | koru
 +
| style="text-align: center;" | chęci
 +
| style="text-align: center;" |
 +
| style="text-align: center;" |
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | ūro
 +
| style="text-align: center;" | możliwości
 +
| style="text-align: center;" |
 +
| style="text-align: center;" |
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | fetī
 +
| style="text-align: center;" | śmiałości
 +
| style="text-align: center;" |
 +
| style="text-align: center;" |
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | tōru
 +
| style="text-align: center;" | przymusu
 +
| style="text-align: center;" | Soa nar ŝretīvurest tōru!
 +
| style="text-align: center;" | Musicie go odnaleźć!
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | yīd
 +
| style="text-align: center;" | przyzwolenia
 +
| style="text-align: center;" | Ihav attarun yīd!
 +
| style="text-align: center;" | Wszystko mi wolno!
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | mā
 +
| style="text-align: center;" | inceptywna
 +
| style="text-align: center;" |
 +
| style="text-align: center;" |
 +
|-
 +
| style="text-align: center;" | vakul
 +
| style="text-align: center;" | cessatywna
 +
| style="text-align: center;" |
 +
| style="text-align: center;" |
 +
|}
 +
 +
[[Kategoria:Języki sztuczne]]
 +
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]

Aktualna wersja na dzień 13:01, 17 sty 2019

język lutracki
āvehī lutratā
Utworzenie: Caraig w 2016
Cel utworzenia: na użytek conworldu
Używany w (Sōrel): Cesarstwo Lutracji
Typologia: aglutynacyjny
OSV
Klasyfikacja: języki karyckie
  • języki imelo-lutrackie
    • lutracki
Lista conlangów
Nuvola apps bookcase 1 blue.svg.png Zobacz też słownik tego języka.

Język lutracki (āvehī lutratā /ˈaːvehiː ˈlutrataː/) - język z rodziny języków karyckich, z grupy imelo-lutrackiej. Jak wszystkie języki rodziny typologicznie należy do języków aglutyncyjnych. Morfologicznie jest ergatywno-absolutywny, choć przejawia ergatywność rozszczepioną. Jest on używany na Sōrelu przez mieszkańców Archipelagu Lutrackiego, leżącego na południe od kontynentu Neran i jednocześnie jest językiem urzędowym Cesarstwa Lutracji. Jego najbliższy krewniak, język imelski, używany jest przez ludność zamieszkującą południowo-zachodnią część Neranu. Odległość geograficzna sprawiła jednak, że są one wzajemnie zrozumiałe tylko w niewielkim stopniu. Istnieje ponadto niewielka ilość słownictwa wskazująca na substrat języków pereńskich, używanych na Archipelagu przed przybyciem nań ludów karyckich.

Fonologia

Lutracki posiada pięć fonemów samogłoskowych i dwadzieścia jeden fonemów spółgłoskowych.

Samogłoski

Czworokoncik.png

Oprócz tego samogłoski rozróżniają także długość, jednak długim odpowiednikiem /ɨ/ jest /iː/.

Spółgłoski

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Zadziąsłowe Podniebienne Welarne Języczkowe Krtaniowe
Nosowe m n
Zwarte p b t d k g q (ɢ) (ʔ)
Szczelinowe f v s z ŝ /ʃ/ ħ /χ/ h
Afrykaty c /t͡s/ ĉ /t͡ʃ/
Aproksymanty w l y /j/
Drżące r

Alofonia

Po /q ɢ χ/:

  • /i ɨ/ > [ɯ]
  • /a/ > [ɑ]
  • /e/ > [ɤ]


Przed /e/ oraz /i/:

  • /t͡s t͡ʃ/ > [t͡ɕ]


Grupy spółgłoskowe:

  • /st/ > [ʃt~ʃː~ʃ](interwokalicznie)
  • /zd/ > [ʒd~ʒː~ʒ] (interwokalicznie)
  • /kʃ/ > [xʃ] lub [χʃ̠]
  • /vs/ > [ws]

Akcentuacja

W języku lutrackim występuje akcent stały, proparoksytoniczny.

Akcent poboczny

Akcent poboczny w języku lutrackim jest dość przewidywalny, choć nie jest stały. Zależy w dużej mierze od układu mor w sylabach. Jak wiemy, akcent główny pada zawsze na trzecią sylabę od końca i jest stały. Jeśli więc sylaby poboczne mają każda tyle samo lub mniej mor, co główna, wówczas akcent poboczny występuje co drugą sylabę:
hevedas /ˈhe.veˌdɐ̞s/
mirevida /miˈre.viˌdɐ̞/
paferasırun /ˌpɐ.feˈra.sɨˌrʊn/
ŝretīvurest /ʃreˈtiːvuˌrɛst/


Jeśli zaś sylaby poboczne mają więcej mor niż główna, akcent poboczny pada na nie:
ħeŝrīvu /ˈχeʃˌriːvu/
erebinīhimmatō /eˌrɛ.biˌniːˈhim.maˌtoː/
ŝaruzīnībun /ˌʃɐ̞ruˈziːˌniːbun/

W sytuacji gdyby wszystkie inne sylaby miały więcej mor niż główna, akcent poboczny rzecz jasna wyrównuje się na co drugą.

Mała redukcja samogłosek

Samogłoski krótkie znajdujące się pod akcentem pobocznym ulegają tzw. małej redukcji.

  • /a/ > [ɐ̞]
  • /e/ > [ɛ]
  • /i/ > [ɪ]
  • /ɨ/ > [ə]
  • /u/ > [ʊ]
  • /o/ > [ɔ]

Fonotaktyki

  • Wyraz mający w nagłosie krótką samogłoskę wymawiany jest ze zwarciem krtaniowym, np. avesta [ˈʔaveˌstɐ̞] „pomagać”.
  • Możliwe grupy spółgłoskowe w nagłosie:
    • <dr br tr pr sr ŝr kr gr mr sn hs kŝ>
  • Możliwe grupy spółgłoskowe w wygłosie:
    • <st zd rn rm mn nm hs vst vzd hn hm sm sn tn tm sp zb>
  • Niedozwolone są grupy <dźwięczna + bezdźwięczna> (dotyczy zwartych i frykatywów), w przypadku gdy dochodzi do takiego złączenia, morfem „niższej” wartości (zazwyczaj sufiks) asymiluje tę głoskę.
  • Możliwe geminaty (niedozwolone w nagłosie i wygłosie):
    • <rr tt pp ss dd ff kk zz cc bb nn mm>
  • Rozziew blokowany jest przez zwarcie krtaniowe (np. deavra [ˈdeʔavrɐ̞] „budować”).

Sylaba

(C)(C)V(C)(C)(C)

Morfologia

Rzeczownik

Rzeczowniki odmieniają się przez 8 przypadków i 2 liczby, ale nie ma rozróżnienia na płeć gramatyczną, przy czym dodatkowo występują cztery typy deklinacji zależne od tematu. Ponadto rzeczownik może nieść dodatkową informację gramatyczną, bowiem może inkorporować przyimki oraz spójniki. Rzadko dochodzi do alternacji w rdzeniu, choć zdarza się to przy sufiksach w ablatywie i posesywie.

Przypadki

  • Absolutyw - przypadek pacjensa w zdaniu przechodnim oraz podmiotu zdania nieprzechodniego. W liczbie pojedynczej nieoznaczony.
  • Ergatyw - przypadek agensa.
  • Predykatyw - przypadek, którym oznaczany jest orzecznik.
  • Przypadek zależny - najczęściej przypadek dopełnienia dalszego, używany z większością przyimków.
  • Posesyw - używany do wyrażania trwałego posiadania danego przedmiotu, osoby, itp.
  • Narzędnik - używany do wyrażania użycia jakiegoś przedmiotu w charakterze narzędzia.
  • Ablatyw - jeden z przypadków dopełnienia dalszego, używany z przyimkami określającymi ruch w kierunku przeciwnym do desygnatu, a także w celu wyrażenia posiadania nietrwałego.
  • Allatyw - kolejny przypadek dopełnienia dalszego, używany głównie z przyimkami określającymi ruch w stronę desygnatu.

Deklinacja

Deklinacja
Typ I II III IV
Znaczenie wilk brat kobieta niebo
Liczba poj. mn. poj. mn. poj. mn. poj. mn.
ABS puru purua hātma hātmā mirevi mirevin ereb erebea
ERG puruz puruze hātmaz hātmaze mireviz mirevize erebaz erebaze
OBL puruhe puruha hātmahe hātmaha mirevihe mireviha erebeh erebah
PRED puruda puruada hātmada hātmāda mirevida mirevīda erebed(a) erebad(a)
INST purum puruma hātmam hātmama mirevim mirevima erebum erebuma
POSS puruta purutā hātmata hātmatā mirevita mirevitā erebita erebata
ABL purus puruas hātmas hātmās mirevis mirevīs erebis erebas
ALL puruno puruano hātmano hātmāno mirevino mirevīno erebeno erebano

Dodatkowo rzeczowniki mogą inkorporować przyimki i spójniki poprzez dołączenie ich jako sufiksu, np.:
reves + -(n)īme > reves-eh-īme {brzeg-OBL-w} – na brzegu
hātma + -(n)eŝ > hātma-he-neŝ {brat-OBL-z} – z bratem
wulan bīgu-su {pies kot-i} - pies i kot
bīgu wulan-su {kot pies-i} - kot i pies

Zaimek

Osoba Liczba Zaimek
ABS ERG OBL PRED INST POSS ABL ALL
1. poj. zūn zūz zī zūd zūm zūta zūdis zūni
mn. vet vez vaha ved vem vehet vesis venni
2. poj. ēan ēaz ēah ēad ēam ēat ēhis ēani
mn. nar naz nahi naid nam nahet naris narni
3. proksymalna poj. soa sōz sehi sōd sōm sōt seŝe sōni
mn. ku kuz kū kud kum kuta kus kuni
3. obwiatywna poj. asoa asōz asehi asōd asōm asōt aseŝe asōni
mn. aku akuz akū akud akum akuta akus akuni

Formy sufigowane

Formy sufigowane zaimków to krótkie formy zaimków, które mogą być inkorporowane przez czasowniki (absolutyw, ergatyw) oraz przez rzeczowniki (posesyw, ablatyw). W pierwszym przypadku są częścią koniugacji, w drugim zaś służą w formie zaimków dzierżawczych oznaczających kolejno posiadanie trwałe i nietrwałe. Nie są one enklitykami, jako że wpływają na przemieszczenie akcentu.

Osoba Liczba Sufiks
ABS ERG POSS ABL
1. poj. -un -uz -nat -nes
mn. -avs -avsu -vāt -vās
2. poj. -en -enu -hot -hes
mn. -anar -anru -nart -nras
3. proksymalna poj. -est, -et -esu -sat -seŝ
mn. -uk -uku -kut -kus
3. obwiatywna poj. -at -asu -sayt -saŝ
mn. -ak -aku -kat -kas

Posiadanie

Jak wspomniano wyżej, posiadanie może być wyrażone na dwa sposoby: trwałe oraz nietrwałe.

Posiadanie trwałe

Wyrażone za pomocą rzeczownika w posesywie, zaimka osobowego w posesywie lub sufiksu w tym samym przypadku.
W ten sposób opisuje się rzeczy, które są nieodłączną częścią czegoś lub których nie można rozdzielić (w lutrackim do tej kategorii zaliczają się części ciała, nawet mimo tego, że można na przykład odciąć sobie rękę). Konstrukcja ta może służyć także do emfazy, kiedy chcemy podkreślić swoją więź emocjonalną z kimś lub czymś.

zūt bīgu / bīgunat – mój kot
vehet anı / anıvāt – nasza mama
sōt prana / pranasat – jego/jej głowa
ŝraya Ulenita – ręka Ulena

Posiadanie nietrwałe

Wyrażone za pomocą rzeczownika w ablatywie, zaimka osobowego lub jego formy sufigowanej.
Tym sposobem można opisać rzeczy należące do kogoś, ale takie, które można utracić, zgubić, itp. Konstrukcja ta również może służyć emfazie, np. w celu wyrażenia tęsknoty albo z drugiej strony niechęci do czegoś.

zūdis bīgu / bīgunes – mój kot
wulan Āmras – pies Āmry
seŝe cetalay / cetalayseŝ - jego koń

Czasownik

W języku lutrackim czasowniki odmieniają się przez czasy, aspekty, tryby i strony. Czasownik ma zdolność inkorporowania zaimków, wskazując w ten sposób czy uzgadnia się z pacjensem, czy z agensem. Jest to istotne w zidentyfikowaniu, czy doszło do splitu.
W lutrackim nie występują bezokoliczniki; formą słownikową czasownika jest jego rdzeń, do którego dokleja się afiksy. Alternacje rdzeni wystąpić mogą w procesie stopniowania czasowników oraz różnych derywacji. Kolejność afiksów jest ściśle określona. Najważniejszą częścią jest oczywiście rdzeń, jako prefiksy występują markery aspektu, kolejność sufiksów jest następująca: czas, tryb i strona; forma inkorporowana zaimka; inne.

Czas

Czas Tworzenie Przykład Glossa Tłumaczenie
Teraźniejszy -r- + sufiks Bavat zūz deavrarest. bavat-∅ zūz deavra-r=est

dom-SG.ABS 1SG.ERG budować-PRS=3SG.ABS

Buduję dom.
Przeszły -s- + sufiks Bavat naz deavrasest. bavat-∅ naz deavra-s=est

dom-SG.ABS 2PL.ERG budować-PRS=3SG.ABS

Zbudowaliście dom.
Przyszły -d- + sufiks Bavat kuz deavradest. bavat-∅ kuz deavra-d=est

dom-SG.ABS 3PL.ERG budować-PRS=3SG.ABS

Oni zbudują dom.

Zdanie pojedyncze

Podstawowym szykiem zdania przechodniego jest PAV (pacjens–agens–orzeczenie). W pytaniach szyk zmienia się na PVA (AVP w przypadku splitu).

Bīgu wulanaze vumesest. – Psy zjadły kota.
{kot-SG.ABS pies-PL.ERG jeść-PST-3SG.ABS}

Jak widać czasownik uzgadnia się liczbą i osobą z pacjensem. Podobnie jest z w zdaniach nieprzechodnich. Występuje w nich szyk S(O)V (podmiot zdania nieprzechodniego–(dopełnienie dalsze)–orzeczenie).

Neŝinearā awāmehag istēneduk. – Wszyscy ludzie pójdą do domu.
{człowiek-PL.ABS-COLL dom-SG.ALL-do iść-FUT-3PL.ABS}

Przeczenie

Przeczenia tworzy się, dodając do czasownika partykułę ōs-.

Vel sōz ōsattasest. – Ona tego nie zrobiła.

Split

Jak już wcześniej wspomniano, w języku lutrackim w niektórych przypadkach dochodzi do splitu, tj. do zmiany z uzgodnienia ergatywnego na akuzatywne. W większości zdań nieprzechodnich ergatywnej strony czynnej uzgodnienie będzie ergatywne; split przebiega głównie w przypadku zaimków, tzn. dla zaimków pierwszej osoby l. poj. i mnogiej oraz czasami dla drugiej osoby uzgodnienie może być akuzatywne – będzie on przebiegał dla czasowników dynamicznych. Im wyższa jest wolicjonalność albo sytuacja jest bliska mówiącemu, wówczas następuję zmiana uzgodnienia. A zatem w dużej mierze zależy to od mówiącego, granica jest dość płynna.
W przypadku splitu zmienia się też szyk zdania z PAV na APV.

(Zūn) rayā yed sāhtea nuurisun. – Spałem wczoraj cztery godziny.
{(1SG.ABS) wczoraj cztery godzina-PL.ABS spać-PST-1SG.ABS}

(Zūz) bafimrā malikeheŝ pataŝiraruz. – Codziennie biegam z przyjaciółmi.
{(1SG.ERG) dzień-COLL przyjaciel-PL.OBL-z PROG-biegać-PRS-1SG.ERG}

W pierwszym zdaniu występuje czasownik stanu „spać”, (nuuri /ˈnuʔuˌrɪ/) zatem uzgodnienie jest ergatywne. W drugim z kolei mamy czasownik dynamiczny „biegać”, (taŝira /ˈtaʃiˌrɐ̞/) więc uzgodnienie jest akuzatywne.

Uwaga: Split nie występuje w czasie przyszłym, z wyjątkiem konstrukcji wyrażających bliską przyszłość za pomocą czasu teraźniejszego. Nie pojawia się także w trybach typu irrealis.

Aspekt

W języku lutrackim występują dwa rodzaje aspektu:

  • nieokreślony - domyślny aspekt, nieoznaczony
  • progresywny - wyraża czynności przedłużające się w czasie, ale także przyzwyczajenia i czynności regularne. Jego prefiksem jest pa(t)-;

(Zūn) tēm hatākea paferasırun. - Jestem chory od dwu tygodni.
Ku padelleruk. - Oni wciąż śpiewają.
(Zūn) kelonea pavumerun. - Jem jabłka. (regularnie)

Tryb

Tryb oznajmujący
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝarurun
Przeszły ŝarusun
Przyszły ŝarudun
Tryb rozkazujący
Osoba Liczba Przykład
1. poj. -
mn. ŝarurē
2. poj. ŝaru
mn. ŝaruga
3. proksymalna poj. ŝarub
mn. ŝarubu
3. obwiatywna poj. ŝarubi
mn. ŝarubin
Tryb przypuszczający
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝaruqisun
Tryb łączący
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝaruzīnun
Przeszły ŝaruzenun
Przyszły ŝaruzeanun
Tryb nieświadka

W języku lutrackim konstrukcja o znaczeniu zbliżonym do trybu nieświadka tworzona jest w sposób bardziej analityczny niż aglutynacyjny, jak to ma miejsce w przypadku innych trybów. Stąd też nie jest zaliczana do trybów, a bywa wymieniana razem z partykułami modalnymi, jako że zdania za jej pomocą tworzy się w taki sam sposób (patrz niżej).
Partykułą trybu nieświadka jest zādam.

Maŝa Tuurisu ħeŝresuk zādam. - Maŝa i Tuuri nie żyją (podobno).
{Maŝa-SG.ABS Tuuri-SG.ABS-i umrzeć-PST-3PL.ABS INFER}

Strona

W języku lutrackim istnieją trzy strony:

  • ergatywna czynna: Ēan zūz dēyseren. (Widzę cię.) (ABS - ERG - V) [PAV]
  • przeciwbierna: Zūn ēah dēyserībun. (Widzę cię.) (ABS - OBL - V) [APV]
  • zwrotna: Zūni dēyserilun. (Widzę się.) (ALL - V ) [OV]
Strona przeciwbierna
Tryb oznajmujący
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝarurībun
Przeszły ŝarusībun
Przyszły ŝarudībun
Tryb przypuszczający
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝaruqisībun
Tryb łączący
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝaruzīnībun
Przeszły ŝaruzenībun
Przyszły ŝaruzeanībun

Dla strony przeciwbiernej nie ma form trybu rozkazującego, ponieważ już w stronie czynnej w trybie rozkazującym czasowniki mają uzgodnienie akuzatywne.

Strona przeciwbierna służy głównie podniesieniu agensa do roli podmiotu w zdaniach przechodnich, najczęściej aby podkreślić jego rolę jako wykonawcy:
Irrad Lutrataze tibrasest. - Lutraci wygrali wojnę.
{wojna-SG.ABS Lutrata-PL.ERG wygrać-PST-3SG.ABS}

Lutratea irradı tibrasībuk. - Lutraci wygrali wojnę.
{Lutrata-PL.ABS wojna-SG.OBL wygrać-PST-AP-3PL.ABS}
Jak widać agens zmienia przypadek z ergatywu na absolutyw i przechodzi na pierwszą pozycję w zdaniu, z kolei pacjens zmienia przypadek na odpowiedni przypadek zależny, (według rekcji) w tym przykładzie obliquus.
W zdaniach nieprzechodnich zaś, w przypadku czasownika z pominiętym dopełnieniem, użycie strony przeciwbiernej nadaje podmiotowi charakter agentywny:
Puru vumerest. - Wilk jest jedzony.
{wilk-SG.ABS jeść-PRS-3SG.ABS}

Puru vumerībest. - Wilk je.
{wilk-SG.ABS jeść-PRS-AP-3SG.ABS}

Ponadto użycie strony przeciwbiernej jest wymuszone, kiedy w zdaniach złożonych chcemy pominąć podmiot w drugim z nich:
Ūmul vanasest su annam ūmulaz dēysesest. - Ojciec przyszedł i zobaczył matkę.
{ojciec-SG.ABS przyjść-PST-3SG.ABS i matka-SG.ABS ojciec-SG.ERG widzieć-PST-3SG.ABS}

Ūmul vanasest su annamı dēysesībest. - Ojciec przyszedł i zobaczył matkę.
{ojciec-SG.ABS przyjść-PST-3SG.ABS I matka-SG.OBL widzieć-PST-AP-3SG.ABS}

Strona zwrotna

Tryb oznajmujący
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝarurilun
Przeszły ŝarusilun
Przyszły ŝarudilun
Tryb rozkazujący
Osoba Liczba Przykład
1. poj. -
mn. ŝarurēhil
2. poj. ŝaruhil
mn. ŝarugahil
3. proksymalna poj. ŝarubil
mn. ŝarubuhil
3. obwiatywna poj. ŝarubīl
mn. ŝarubinil
Tryb przypuszczający
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝaruqisilun
Tryb łączący
Czas Przykład
Teraźniejszy ŝaruzīnilun
Przeszły ŝaruzenilun
Przyszły ŝaruzeanilun

Ciekawą cechą strony zwrotnej jest brak uzgodnienia. Polega to na tym, że podmiot występuje w allatywie, natomiast czasownik przyjmuje formę sufigowaną zaimka, tak jakby było to zwykłe zdanie nieprzechodnie (tj. absolutyw).

Bīguano nihbariluk. - Koty się myją.
{kot-PL.ALL myć-PRS-REFL-3PL.ABS}

Modalność

Modalność
Partykuła Funkcja Przykład Tłumaczenie
ħudu powinności Ēan sōni avestasen ħudu. Powinieneś był mu pomóc.
ŝeva nadziei Vet ĉaytarāravs ŝeva. Obyśmy zdążyli.
koru chęci
ūro możliwości
fetī śmiałości
tōru przymusu Soa nar ŝretīvurest tōru! Musicie go odnaleźć!
yīd przyzwolenia Ihav attarun yīd! Wszystko mi wolno!
mā inceptywna
vakul cessatywna
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_lutracki&oldid=26673”