Język mhasalski
Język mhasalski 𐦥𐦪𐦩𐦰𐦬𐦨 𐦧𐦳𐦠 Āušok Mhasālaht | |
---|---|
Utworzenie: | Artaxes w 2015 Borlach w 2020 |
Używany w (Kyon): | Imperium Ajdyniriańskie |
Regiony (Kyon): | Ajdyniriana, Mhasal |
Liczba użytkowników (Kyon) | do ustalenia |
Sposoby zapisu: | Alfabet łaciński Pisma mhasalskie Pismo ajdyniriańskie |
Typologia: | SOV |
Klasyfikacja: | Język izolowany |
Lista conlangów |
![]() |
Zobacz też słownik tego języka. |
Język mhasalski (mhs. 𐦥𐦪𐦩𐦰𐦬𐦨 𐦧𐦳𐦠 Āušok Mhasālaht [ɒː'ʃok mʰa'sa:laht]) — język stworzony przez Borlacha w 2020, na podstawie szkicu autorstwa Artaxes zamieszczonego na portalu DeviantArt, za pozwoleniem oryginalnego autora. W ramach projektu Kyon, język mhasalski jest językiem izolowanym, niespokrewnionym z żadnym innym znanym językiem. Używany jest w regionie Mhasalu, starożytnej krainy podbitej i znajdującym się obecnie (w kyońskim roku wspólnym 8973) w granicach Imperium Ajdyniriańskiego. Mhasalski, jako język dumnej i zaawansowanej cywilizacji, posiada bardzo bogatą tradycję literacką.
Spis treści
Historia
3000lat historii starożytny mhasalski, staromhasalski, średniomhasalski, mhasalski klasyczny, mhasalski potoczny
Fonologia
Samogłoski
W mhasalskim występuje 12 samogłosek, 6 krótkich oraz 6 długich.
Przednie | Centralne | Tylne | |
---|---|---|---|
Przymknięte | i • iː | u • uː | |
Środkowe | e • e: | o • o: | |
Otwarte | a • aː | ɒ • ɒː |
Spółgłoski
W mhasalskim występuje 26 spółgłosek.
Wargowe | Zębowo-dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | Języczkowo-krtaniowe | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | zwykłe | m | n | |||
przydechowe | mʰ | nʰ | ||||
Zwarte | bezdźwięczne | p | t | k | q | |
bezdźw. przydech. | pʰ | tʰ | kʰ | qʰ | ||
dźwięczne | b | d | g | |||
Szczelinowe | bezdźwięczne | s | ʃ • t͡ʃ | h | ||
bezdźw. przydech. | t͡ʃʰ | |||||
dźwięczne | d͡ʒ | |||||
Drżące | ɾ • r | |||||
Aproksymanty | l | j | w |
Struktura sylaby
Struktura sylaby to CVCC, gdzie V oznacza samogłoskę, natomiast C spółgłoskę.
Akcent
Współcześnie, najprawdopodobniej pod wpływem ajdyniriańskiego, akcent niemal zawsze pada na ostatnią sylabę. Jednakże według dawnej akcentacji, wciąż używanej przez mhasalskich kapłanów, mieszkańców wsi oraz niektóre nacjonalistyczne elementy mhasalskiego społeczeństwa, akcent pada na drugą sylabę od końca, a w niektórych słowach na pierwszą (zwłaszcza w liczebnikach).
Pismo
Zapis łaciński
W zapisie łacińskim języka mhasalskiego stosuje się 28 liter oraz 10 dwuznaków.
a | ā | au | āu | b | d | e | ē | g | h |
[a] | [aː] | [ɒ] | [ɒ:] | [b] | [d] | [e] | [e:] | [g] | [h] |
i | ī | y | k | kh | q | qh | l | m | mh |
[i] | [i:] | [j] | [k] | [kʰ] | [q] | [qʰ] | [l] | [m] | [mʰ] |
n | nh | o | ō | p | ph | r | rr | s | š |
[n] | [nʰ] | [o] | [o:] | [p] | [pʰ] | [ɾ] | [r] | [s] | [ʃ] |
t | th | u | ū | w | c | ch | j | ||
[t] | [tʰ] | [u] | [u:] | [w] | [t͡ʃ] | [t͡ʃʰ] | [d͡ʒ] |
Pisma mhasalskie
Taroqaq — jest to rodzaj formalnego pisma królewskiego, używanego dawniej na oficjalnych inskrypcjach mhasalskich faraonów. Nazwa pochodzi od słowa taroq [ta'ɾoq][1], oznaczającego faraoński dwór - taroqaq jest więc pismem dworskim. Jest to pismo logograficzne, składające się z ponad 1.000 unikalnych znaków, przypominającym wyglądem zwierzęta, przedmioty, części ciała oraz abstrakcyjne kształty, każdy z nich reprezentuje zaś osobne słowo. Pierwsze znane inskrypcje zapisane taroqaq pochodzą jeszcze z czasów Starożytnej Ajdyniriany.
Od ajdyniriańsakiego podboju Mhasalu znajomość taroqaq zanika wśród mieszkańców regionu. W roku wspólnym (8973) jego znajomość ogranicza się niemal wyłącznie do klasy specjalistycznych skrybów i wyższych kapłanów. Większość Masalów posługuje się natomiast wywodzącymi się z taroqaq pismami caurrišaq oraz wāthanaq.
Caurrišaq — jest to powszechnie używany obecnie rodzaj pisma, wywodzący się z taroqaq. Nazwa pochodzi od słowa caurriš [t͡ʃɒ'riʃ], oznaczającego papirusowy dokument. W przeciwieństwie do hieroglifów taroqaq, caurrišaq nie jest pismem logograficznym, lecz abdżadem, w którym osobnymi literami zapisuje się wszystkie spółgłoski. Czasami pojawiają się również znaki diakrytyczne oznaczające samogłoski, lub osobny znak (lub znaki), oznaczające długie samogłoski. Caurrišaq nie ma jednak usystemowanego i ujednoliconego charakteru, występują znaczne różnice ortograficzne w zapisach pochodzących z różnych regionów oraz miast Mhasalu.
W piśmie caurrišaq poszczególne litery często łącza się ze sobą, tworząc niekiedy ligaruty. Zwykle zapisuje się od lewej do prawej, znane są jednak także przypadki zapisu od prawej do lewej lub z góry na dół, w zależności od wygody i preferencji piszącego.
Wāthanaq — jest to najmłodszy rodzaj pisma mhasalskiego, będący właściwie próbą usystematyzowania pisma caurrišaq. Nazwa pochodzi od słowa wāthan [wa:'tʰan], oznaczającego kapłana, wāthanaq jest więc pismem kapłańskim. Uznawany jest za najbardziej elegancki, prócz taroqaq, sposób zapisu języka mhasalskiego. Zapisuje się więc w nim kroniki, poezję, modlitwy czy oficjalne i ważniejsze dokumenty. Składa się z 20 liter, 18 oznaczających spółgłoski, oraz 2 dla oznaczenia długich samogłosek. Dodatkowo mogą pojawić się także znaki diakrytyczne, precyzujące samogłoski, są one jednak zwykle pomijane. Wāthanaq zapisywany jest od prawej do lewej.
Wāthanaq | Łacinka | Uwagi | |
---|---|---|---|
1. | 𐦰 | ā, ē, ī | Znak oznacza długą samogłoskę. Może być ona zdefiniowana przez odpowiedni znak diakrytyczny. |
2. | 𐦠 | āu, ō, ū | Znak oznacza długą samogłoskę. Może być ona zdefiniowana przez odpowiedni znak diakrytyczny. |
3. | 𐦶 | b | — |
4. | 𐦡 | d | — |
5. | 𐦫 | g | — |
6. | 𐦪 | h | — |
7. | 𐦣 | y | — |
8. | 𐦧 | k, kh | Brak różnicy między spółgłoską bezdźwięczną a bezdźwięczną przydechową. |
9. | 𐦮 | q, qh | Brak różnicy między spółgłoską bezdźwięczną a bezdźwięczną przydechową. |
10. | 𐦩 | l | — |
11. | 𐦨 | m, mh | Brak różnicy między spółgłoską nosową a nosową przydechową. |
12. | 𐦲 | n, nh | Brak różnicy między spółgłoską nosową a nosową przydechową. |
13. | 𐦢 | p, ph | Brak różnicy między spółgłoską bezdźwięczną a bezdźwięczną przydechową. |
14. | 𐦾 | r, rr | Brak różnicy w zapisie między [ɾ] a [r]. |
15. | 𐦬 | s | — |
16. | 𐦳 | š | — |
17. | 𐦥 | t, th | Brak różnicy między spółgłoską bezdźwięczną a bezdźwięczną przydechową. |
18. | 𐦤 | w | — |
19. | 𐦵 | c, ch | Brak różnicy między spółgłoską bezdźwięczną a bezdźwięczną przydechową. |
20. | 𐦴 | j | — |
R̄agul
Zapis alfabetem ajdyniriańskim: wkrótce
Gramatyka
Zaimki
Zaimki osobowe
W mhasalskim występuje prosty system 6 osób, 3 liczby pojedynczej oraz 3 mnogiej.
Osoba | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | wā ja |
warri my |
2. | šū ty |
chē wy |
3. | ūkh on, ona, ono |
ūnakh oni |
Sufiksy zaimkowe
Aby wyrazić przynależność przedmiotu do danej osoby, na koniec rzeczownika przykleja się odpowiedni sufiks. Jest on zwykle nieakcentowany.
Osoba | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | -ek / -k banuk - mój człowiek |
-en / -n banun - nasz człowiek |
2. | -eš / -š banuš - twój człowiek |
-ech / -ch banuch - wasz człowiek |
3. | -yo / -o banuyo - jego/jej człowiek |
-ul / -l banul - ich człowiek |
Rzeczowniki
Kolejność morfemów w mhasalskich rzeczownikach można przedstawić w następujący sposób:
- [Rdzeń + rozszerzenia rdzenia + sufiks zaimkowy + (określoność + liczba) + przypadek]
Określoność i liczba
W języku mhasalskim określoność i liczba są ze sobą ściśle powiązane. Istnieją 2 liczby (pojedyncza i mnoga) oraz 3 stopnie określoności: nieokreślony, określony oraz określony odległy. Wyraża się je za pomocą odpowiednich sufiksów, które w przeciwieństwie do sufiksów zaimkowych są akcentowane.
Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |
---|---|---|
Nieokreślony | -enh / -nh banunh - człowiek (jakiś) |
-enhi / -nhi banunhi - ludzie (jacyś) |
Określony | -et / -t banut - człowiek (konkretny) |
-eti / -ti banuti - ludzie (konkretni) |
Określony odległy | -eqh / -qh banuqh - człowiek (tamten) |
-eqhi / -qhi banuqhi - ludzie (tamci) |
Przypadki
Mhasalski klasyczny
W klasycznym języku mhasalskim występuje zestaw 6 przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika oraz miejscownika. Sufiksy dodawane są za sufiksami odpowiadającymi za określoność i liczbę. W przypadku możliwości wystąpienia obok siebie dwóch samogłosek, długa samogłoska tworząca sufiks przypadku bardzo często zastępuje ostatnią samogłoskę słowa (na przykład: banu - banā - banī). W narzędniku liczba mnoga zlewa się z liczbą mnogą mianownika, przybierając takie same formy.
Sufiks | Liczba pojedyncza, podstawowa |
Liczba pojedyncza, nieokreślona |
Liczba pojedyncza, określona |
Liczba pojedyncza, określona odległa |
Liczba mnoga, nieokreślona |
Liczba mnoga, określona |
Liczba mnoga, określona odległa | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mianownik | — | banu człowiek |
banunh człowiek (jakiś) |
banut człowiek (konkretny) |
banuqh człowiek (tamten) |
banunhi ludzie (jacyś) |
banuti ludzie (konkretni) |
banuqhi ludzie (tamci) |
Dopełniacz | -wah / -ah | banuwah człowieka |
banunhah człowieka (jakiegoś) |
banutah człowieka (konkretnego) |
banuqhah człowieka (tamtego) |
banunhiwah ludzi (jakiś) |
banutiwah ludzi (konkretnych) |
banuqhiwah ludzi (tamtych) |
Celownik | -ā / -āu | banā człowiekowi |
banunhā człowiekowi (jakiemuś) |
banutā człowiekowi (konkretnemu) |
banuqhā człowiekowi (tamtemu) |
banunhāu ludziom (jakimś) |
banutāu ludziom (konkretnym) |
banuqhāu ludziom (tamtym) |
Biernik | -an / -n | banun człowieka |
banunhan człowieka (jakiegoś) |
banutan człowieka (konkretnego) |
banuqhan człowieka (tamtego) |
banunhin ludzi (jakiś) |
banutin ludzi (konkretnych) |
banuqhin ludzi (tamtych) |
Narzędnik | -ī | banī człowiekiem |
banunhī człowiekiem (jakimś) |
banutī człowiekiem (konkretnym) |
banuqhī człowiekiem (tamtym) |
banunhi ludźmi (jakimiś) |
banuti ludźmi (konkretnymi) |
banuqhi ludźmi (tamtymi) |
Miejscownik | -eš / -š | banuš człowieku |
banunheš człowieku (jakimś) |
banuteš człowieku (konkretnym) |
banuqheš człowieku (tamtym) |
banunhiš ludziach (jakichś) |
banutiš ludziach (konkretnych) |
banuqhiš ludziach (tamtych) |
Mhasalski potoczny
We współczesnym mhasalskim potocznym dawny system 6 przypadków został zredukowany zaledwie do 4. Mianownik pozostał bez zmian, biernik zlał się z dopełniaczem, tworząc nową końcówkę, celownik zlał się natomiast z miejscownikiem, co widać po sufiksie, który w potocznym celowniku pochodzi z klasycznego miejscownika (eš / -š). Klasyczny narzędnik pozostał niemal bez zmian, z wyjątkiem wykształcenia się końcówki -y, używanej w rzeczownikach liczby mnogiej.
Sufiks | Liczba pojedyncza, podstawowa |
Liczba pojedyncza, nieokreślona |
Liczba pojedyncza, określona |
Liczba pojedyncza, określona odległa |
Liczba mnoga, nieokreślona |
Liczba mnoga, określona |
Liczba mnoga, określona odległa | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mianownik | — | banu człowiek |
banunh człowiek (jakiś) |
banut człowiek (konkretny) |
banuqh człowiek (tamten) |
banunhi ludzie (jacyś) |
banuti ludzie (konkretni) |
banuqhi ludzie (tamci) |
Dopełniacz | -na / -a | banuna człowieka |
banunha człowieka (jakiegoś) |
banuta człowieka (konkretnego) |
banuqha człowieka (tamtego) |
banunhina ludzi (jakiś) |
banutina ludzi (konkretnych) |
banuqhina ludzi (tamtych) |
Celownik | -eš / -š | banuš człowiekowi |
banunheš człowiekowi (jakiemuś) |
banuteš człowiekowi (konkretnemu) |
banuqheš człowiekowi (tamtemu) |
banunhiš ludziom (jakimś) |
banutiš ludziom (konkretnym) |
banuqhiš ludziom (tamtym) |
Narzędnik | -ī / -y | banī człowiekiem |
banunhī człowiekiem (jakimś) |
banutī człowiekiem (konkretnym) |
banuqhī człowiekiem (tamtym) |
banunhiy ludźmi (jakimiś) |
banutiy ludźmi (konkretnymi) |
banuqhiy ludźmi (tamtymi) |
Pomimo tego znacznego uproszczenia systemu przypadków, istnieją współczesne dialekty które zachowały 5, a w niektórych nawet 6, przypadków, zachowując się bardzo zachowawczo względem systemu klasycznego. Przedstawiony powyżej system charakterystyczny jest zwłaszcza dla mieszkańców mhasalskiej stolicy, miasta Gaurakah. Zmniejszenie liczby przypadków tłumaczy się niekiedy wpływami języków tahareńskich.
Czasowniki
Kolejność morfemów w mhasalskich czasownikach można przedstawić w następujący sposób:
- [Aspekt] + [rdzeń + rozszerzenia rdzenia + strona + czas + tryb + osoba] + [negacja]
Bezokoliczniki
Bezokoliczniki tworzy się poprzez dodanie do rdzenia czasownika sufiksu -ath. Na przykład:
- sēqhath - wiedzieć
- sālqath - mówić
- gundath - niszczyć
Bezokolicznik pełni także rolę imiesłowu przymiotnikowego czynnego (sēqhath - widzący, sālqath - mówiący, gundath - niszczący), niekiedy także przysłówkowego współczesnego (sēqhath - widząc, sālqath - mówiąc, gundath - niszcząc).
Odmiana przez osoby
Osoba | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
---|---|---|
1. | -ek / -k sēqhek - widzę |
-en / -n sēqhen - widzimy |
2. | -es / -s sēqhes - widzisz |
-eci / -ci sēqheci - widzicie |
3. | -ō sēqhō - widzi |
-oy / -y sēqhoy - widzą |
Aspekty
Strony czasownika
Czasy
Tryby
Negacja
Przymiotniki
Liczebniki
Główne | Porządkowe | Wielokrotne | Dystrybutywne | Reproduktywne | Ułamkowe | |
---|---|---|---|---|---|---|
0. | sūrya[2] zero, brak |
sūrca | sūrlār | sūrnhīt | - | sūrkāuš nicość |
1. | ānem | ānemca | aunelār | aunenhīt po jeden |
- | aunekāuš całość |
2. | koyō | koyōca | koyōlār | koyōnhīt po dwa |
koyōkuyu podwojony |
koyōkāuš ½ |
3. | hacar | hacarca | hacarār | hacarnhīt po trzy |
hacarkuyu potrojony |
hacarkāuš ⅓ |
4. | tereth | terethca | terethlār | terenhīt po cztery |
terethyu mnożony razy cztery |
terethkāuš ¼ |
5. | tanhu | tanhuc | tanhulār | tanhunhīt po pięć |
tanhukuyu mnożony razy pięć |
tanhukāuš ⅕ |
6. | aldah | aldaha | aldahlār | aldahnhīt po sześć |
aldahyu mnożony razy sześć |
aldahkāuš ⅙ |
7. | hankah | hankaha | hankahlār | hankahnhīt po siedem |
hankahyu mnożony razy siedem |
hankahkāuš ⅐ |
8. | seken | sekenca | sekenlār | sekenhīt po osiem |
sekenkuyu mnożony razy osiem |
sekenkāuš ⅛ |
9. | yorcan | yorcanca | yorcanlār | yorcanhīt po dziewięć |
yorcankuyu mnożony razy dziewięć |
yorcankāuš ⅑ |
10. | jamhan | jamhanca | jamhanlār | jamhanhīt po dziesięć |
jamhankuyu mnożony razy dziesięć |
jamhankāuš ⅒ |
11. | jamhan ānem | jamhan ānemca | jamhan aunelār | jamhan aunenhīt po jedenaście |
jamhan aunekuyu mnożony razy jedenaście |
jamhan aunekāuš |
20. | koyō jamhan | koyō jamhanca | koyō jamhanlār | koyō jamhanhīt | koyō jamhankuyu | koyō jamhankāuš |
21. | koyō jamhan ānem | koyō jamhan ānemca | koyō jamhan aunelār | koyō jamhan aunenhīt | koyō jamhan aunekuyu | koyō jamhan aunekāuš |
100. | dijan | dijanca | dijanlār | dijanhīt | dijanyu | dijankāuš |
1000. | ninhun | ninhunca | ninhunlār | ninhunhīt | ninhunyu | ninhunkāuš |