Język murski: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Składnia) |
|||
Linia 256: | Linia 256: | ||
(1.8) '''Mēne nrē kapártra'''<br/> | (1.8) '''Mēne nrē kapártra'''<br/> | ||
− | {{IPA|[miːnə | + | {{IPA|[miːnə ɳiː kʰəˈfɑːʈə]}}<br/> |
2.SG PERF piękny<br/> | 2.SG PERF piękny<br/> | ||
''Wypiękniałe/aś.'' | ''Wypiękniałe/aś.'' |
Wersja z 21:44, 4 gru 2017
Język murski Mar Mur | |
---|---|
Utworzenie: | Spiritus w 2017 |
Regiony (Kyon): | Muria i jej kolonie |
Liczba użytkowników (Kyon) | ok. 30 milionów |
Sposoby zapisu: | w conworldzie: pismo murskie; autor używa alfabetu łacińskiego |
Typologia: | SVO |
Klasyfikacja: | języki wschodniego wybrzeża
|
Lista conlangów |
Język murski (mur. Mar Mur [mə ˈməː] lub Mar ngauma nu Mur [mə ˈŋɒu̯mə nʊ ˈməː]) — język używany głównie na Wyspach Murskich oraz w koloniach i terytoriach zależnych Republiki Murów.
Fonologia
Spółgłoski
Wargowe | Dziąsłowe | Retrofleksyjne | Podniebienne | Tylnojęzykowe | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m | n | ɳ | ɲ | ŋ | |
derzeniowe | d~ɾ | ɖ~ɽ | ||||
Zwarte | dźwięczne | b | ɟ | g | ||
bezdźwięczne | pʰ~f | tʰ | ʈʰ | cʰ | kʰ~h | |
Szczelinowe | ||||||
Aproksymanty | ɻ | j | w |
Samogłoski
Przednie | Centralne | Tylne | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
krótkie | długie | nosowe | dyftong | krótkie | długie | nosowe | dyftong | ||
Przymknięte | ɪ | iː | æɪ | ʊ | uː | ɒʊ | |||
Środkowe | ɛ | əː ə | ʌ | ||||||
Otwarte | æː | æ̃(ˑ) | ɑː | ɑ̃(ˑ) |
Kolorem ciemnoczerwonym oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie akcentowanej.
Kolorem ciemnozielonym oznaczono samogłoskę występującą tylko w sylabie nieakcentowanej.
Fonotaktyka
Pismo
Morfologia
Zaimki osobowe
Zaimki osobowe 1 i 2 osoby dzielą się na dwa typy — pierwszy typ, rozróżniający liczbę pojedynczą, podwójną i mnogą, jest używany, gdy rozmówcy są z tego samego stanu i w rozmowie z bliskimi przyjaciółmi i rodziną; drugi — który nie rozróżnia liczby — używany jest w stosunku do osób z innego stanu, osób obcych oraz przez dzieci w stosunku do wszystkich ludzi spoza rodziny.
Zaimki trzeciej osoby rozróżniają liczbę oraz rodzaj — żywotny (klasa I) i nieżywotny (wszystkie pozostałe klasy).
Osoba/Liczba | SG | DU | PL | |
---|---|---|---|---|
1 | A | ngei /ŋæɪ̯/ |
be ngei /bə ˈŋæɪ̯/ |
ye ngei /jə ˈŋæɪ̯/ |
B | kanku /ˈkʰɑ̃hu/ | |||
2 | A | nēme /ˈniːmə/ |
be nēme /bə ˈniːmə/ |
ye nēme /jə ˈniːmə/ |
B | undu /ˈɑ̃ɾu/ | |||
3 | ż | ta /ˈtʰɑː/, /tə/ |
bē /ˈbiː/, /bi/ |
ya /ˈjɑː/, /jə/ |
nż | wa /ˈwɑː/, /wə/ |
bā /ˈbʉː/, /bʊ̈/ |
ngā /ˈŋʉː/, /ˈŋʊ̈/ |
Czasownik
Forma teraźniejsza i przeszła
Czasowniki murskie mają formę teraźniejszą (niedokonaną, współczesną) i przeszłą (dokonaną, aorystową).
F. teraźniejsza | F. przeszła | ||
---|---|---|---|
Regularne | tylne | pāmar | pāmartra |
przednie | kerne | kernetre | |
Nieregularne | bangar | bunga | |
Supletywne | nrā | pur |
Czas i aspekt
Czas/Aspekt | Niedokonany | Dokonany | Perfekt |
---|---|---|---|
Teraźniejszy | f. teraźniejsza | nrā/nrē + f. przeszła | |
Przyszły | wa/we + f. teraźniejsza | wa/we + f. przeszła | |
Przeszły | ka/ce + f. teraźniejsza | f. przeszła | pur/pir + f. przeszła |
Składnia
Podstawowe stosunki morfosyntaktyczne
Domyślnym szykiem murskiego zdania jest SVO, jednakże nie jest on sztywny. Murski jest językiem nominatywno-akuzatywnym. Podmiot czasownika nieprzechodniego i agens czasownika przechodniego pozostają nieoznaczone, dopełnienie bliższe jest oznaczone poprzez partykułę na/e:
(1.1) Ta kauma kwerke.
[tə ˈkʰɒʊ̯mə ˈkʷæːhə]
DF mężczyzna spać
Mężczyzna śpi.
(1.2) Ta kauma rauba na tātau.
[tə ˈkʰɒʊ̯mə ˈɻɒʊ̯bə nə ˈtʰʉːtɒʊ̯]
DF mężczyzna widzieć ACC dziecko
Mężczyzna widzi dziecko.
W zdaniach z czasownikiem dwuprzechodnim dopełnienie dalsze zostaje oznaczone partykułą celownikową bu/bi:
(1.3) Te wimpi rakwa ne hēme bu ta padru.
[tə ˈwæ̃fi ˈɻʌhʷə nə ˈçiːmə bʊ tə ˈpʰʌɽu]
DF kobieta dawać ACC jedzenie DAT DF pies
Kobieta daje psu jedzenie.
Strona Bierna
W stronie biernej agens oznaczany jest poprzez partykułę narzędnika ka/ke:
(1.4) Kwada tātau rauha-yunga ka ta kauma.
[kʷʰɑɾə ˈtʰʉːtɒʊ̯ ˌɻɒʊ̯bəˈjʊŋə kə tə ˈkʰɒʊ̯mə]
DF dziecko widzieć.PASS INS DF mężczyzna
Dziecko jest widziane przez mężczyznę.
Zdania kopulatywne
Murską kopulą jest czasownik dankú/denkí, który jest o tyle charakterystyczny, że podlega harmonii samogłoskowej względem orzecznika.
(1.5) Wa dan'kú tātau jenje!
[wə də̃ˌhʊ ˈtʰʉːtɒʊ̯ ˈɟæ̃ɟə]
3.SG być dziecko tylko
On jest tylko dzieckiem!
(1.6) Mar ngātra den'kí ketrē.
[məː ˈŋuːʈə də̃ˌhi ˈkʰiːʈə]
DF podłoga być lawa
Podłoga to lawa.
Jak widać na przykładzie 1.5, czasownik razem z orzecznikiem są traktowane jako orzeczenie, więc przysłówek przesuwa się za orzecznik (a więc za orzeczenie).
Przymiotniki traktowane są jak czasowniki i nie potrzebują kopuli (mogą przyjmować natomiast partykuły czasu i aspektu).
(1.7) Mēne kapár.
[miːnə kʰəˈfɑː]
2.SG piękny
Jesteś piękny/a.
(1.8) Mēne nrē kapártra
[miːnə ɳiː kʰəˈfɑːʈə]
2.SG PERF piękny
Wypiękniałe/aś.
Zdanie arzędnikowe
Charakterystyczną cechą murskiej składni jest to, że rzeczownik z klasy II, kiedy semantycznie spełnia funkcję narzędzia, zazwyczaj staje się podmiotem zdania. Agens tymczasem wyrażony jest celownikiem i następuje zaraz za podmiotem. Np.
(1.9) Ngei tar-cāmar na nhē-mei ka thaku.
[ŋæɪ̯ ˈtʰɑːcʉːmə nə ˈɳiːmæɪ̯ kə ˈʈʰʌku]
1.SG przebijać ACC wróg INS miecz
Przebijam wroga mieczem.
może być równie dobrze wyrażone jako
(1.10) Thaku bi ngei tar-sāmar na nhē-mei
{{IPA|[ˈʈʰʌku bi ŋæɪ̯ ˈtʰɑːcʉːmə nə ˈɳiːmæɪ̯]
Miecz DAT 1.SG przebijać ACC wróg
Miecz przebija (*mi) wroga.
Jeżeli owo narzędzie jest częścią ciała, agens zostaje zwykle zainkorporowany do jego frazy i zostaje wyrażony konstrukcją dzierżawczą (patrz niżej):
(1.11) Ngei nuhwa theye.
[ŋæɪ̯ ˈnʊʍə ˈʈʰɛjə]
1.SG ręka rysować
Rysuję., *Ręka mi rysuje.
Co ważne wiele czasowników, np. powyższy czasownik theye "rysować" wymaga konstrukcji narzędnikowej w swojej rekcji; np. zdanie
(1.12) *Ngei theye (ka nuhwa).
[ŋæɪ̯ ˈʈʰɛjə (kə ˈnʊʍə)]
1.SG rysować (INS ręka)
Rysuję (ręką).
Byłoby niegramatyczne.
Dzierżawczość
Murski posiada dwa typy dzierżawczości — zbywalną (ang. alienable) i niezbywalną (ang. inalienable). Dzierżawczość niezbywalną wyraża się poprzez postawienie posiadacza przed rzeczownikiem posiadanym, które traci swój przedimek:
(2.1) Tātau hēmer
[ˈtʰʉːʔɒʊ̯ ˈçiːmə]
dziecko ojciec
Ojciec dziecka
(2.2) Ngei luhwa
[ŋæɪ̯ ˈlʊʍə]
1.SG ręka
Moja ręka
Dzierżawczość zbywalną oznacza się natomiast poprzez partykułę nu/ni stawianą po głowie a przed posiadaczem; przedimek pozostaje na miejscu:
(2.3)Tau kurha nu tātau
[tɒʊ̯ ˈkʰəːhə nʊ kʷəɾə ˈtʰʉːʔɒʊ̯]
DF zabawka POSS DF dziecko
Zabawka dziecka
(2.4)Mer shengwe nu ngei
[məː ˈʂɛŋʷə nʊ ŋæɪ̯]
DF książka POSS 1.SG
Moja książka