Język murski
| Język murski Mar Mur | |
|---|---|
| Utworzenie: | Spiritus w 2017 |
| Regiony (Kyon): | Muria i jej kolonie |
| Liczba użytkowników (Kyon) | ok. 30 milionów |
| Sposoby zapisu: | w conworldzie: pismo murskie; autor używa alfabetu łacińskiego |
| Typologia: | SVO |
| Klasyfikacja: | języki wschodniego wybrzeża
|
| Lista conlangów | |
Język murski (mur. Mar Mur [mə ˈməː] lub Mar ngauma nu Mur [mə ˈŋɒu̯mə nʊ ˈməː]) — język używany głównie na Wyspach Murskich oraz w koloniach i terytoriach zależnych Republiki Murów.
Fonologia
Spółgłoski
| Wargowe | Dziąsłowe | Retrofleksyjne | Podniebienne | Tylnojęzykowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m | n | ɳ | ɲ | ŋ | |
| derzeniowe | d~ɾ | ɖ~ɽ | ||||
| Zwarte | dźwięczne | b | ɟ | g | ||
| bezdźwięczne | pʰ~f | tʰ | ʈʰ | cʰ | kʰ~h | |
| Szczelinowe | ||||||
| Aproksymanty | ɻ | j | w | |||
Samogłoski
| Przednie | Centralne | Tylne | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| krótkie | długie | nosowe | dyftong | krótkie | długie | nosowe | dyftong | ||
| Przymknięte | ɪ | iː | æɪ | ʊ | uː | ɒʊ | |||
| Środkowe | ɛ | əː ə | ʌ | ||||||
| Otwarte | æː | æ̃(ˑ) | ɑː | ɑ̃(ˑ) | |||||
Kolorem ciemnoczerwonym oznaczono samogłoski występujące tylko w sylabie akcentowanej.
Kolorem ciemnozielonym oznaczono samogłoskę występującą tylko w sylabie nieakcentowanej.
Fonotaktyka
Pismo
Morfologia
Klasy rzeczownikowe
Murski posiada 8 podstawowych klas rzeczownikowych, z czego 4 pojedyncze — w tym jedną ożywioną i 3 nieożywione, jedną niepoliczalną, podwójną oraz 2 mnogie — ożywioną i nieożywioną.
Według niektórych opracowań istnieją jeszcze trzy klasy, oznaczane zazwyczaj IB, VIB i VIIB — jednak są one używane tylko w celach honoryfikatywnych i nie ma zgody, czy słowo grzecznościowe w nich się pojawiające należy traktować jako rozszerzenie przedimka czy raczej jako prefiks, który doklejony jest do rzeczownika.
Klasę rzeczownika poznaje się po rodzajniku określonym.
| Numer klasy | Rodzjanik | Przynależące rzeczowniki | |
|---|---|---|---|
| tylne | przednie | ||
| I | ta | te | klasa "ożywiona" — dorośli ludzie i zwierzęta |
| IB | ta kauma | te keime | klasa honoryfikatywna pojedyncza — używana w zwrotach i w opisach osób, wobec których chce się okazać grzeczność. |
| II | ja | je | klasa "małych przedmiotów" — narzędzia, małe przedmioty, niektóre rośliny (kwiaty, trawy, zarośla), niektóre części ciała |
| III | mar | mer | klasa "dużych przedmiotów" — budynki, niektóre rośliny (drzewa, krzewy), duże przedmioty, przestrzenie, większość rzeczowników abstrakcyjnych, nazwy języków, niektóre części ciała |
| IV | kwada | kwede | klasa "zdrobnień" — zdrobnienia, dzieci i młode zwierząt, małe zwierzęta |
| V | pā | pē | klasa "niepoliczalna" — rzeczowniki niepoliczalne, zgrubień |
| VI | ba | be | klasa podwójna — wszystkie rzeczowniki podwójne |
| VIB | ba kauma | be keime | klasa honoryfikatywna podwójna — używana w zwrotach i w opisach opisach osób, wobec których chce się okazać grzeczność |
| VII | ya | ye | klasa mnoga "ożywiona" — mnogie rzeczowniki z klasy pierwszej |
| VIIB | ya kauma | ye keime | klasa honoryfikatywna mnoga — używana w zwrotach i w opisach opisach osób, wobec których chce się okazać grzeczność |
| VIII | ngā | ngē | klasa mnoga "nieożywiona" — mnogie rzeczowniki z klas II-V |
Zaimki osobowe
Zaimki osobowe dzielą się na dwa typy — pierwszy typ, rozróżniający liczbę pojedynczą, podwójną i mnogą, jest używany, gdy rozmówcy są z tego samego stanu i w rozmowie z bliskimi przyjaciółmi i rodziną; drugi — który nie rozróżnia liczby — używany jest w stosunku do osób z innego stanu, osób obcych oraz przez dzieci w stosunku do wszystkich ludzi spoza rodziny.
Zaimki trzeciej osoby rozróżniają liczbę oraz rodzaj — żywotny (klasa VII), gdzie jeszcze dochodzi rozróżnienie na zaimki A i B, i nieżywotny (wszystkie pozostałe klasy).
| Osoba/Liczba | SG | DU | PL | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | A | ngei /ŋæɪ̯/ |
be ngei /bə ˈŋæɪ̯/ |
ye ngei /jə ˈŋæɪ̯/ |
| B | kanku /ˈkʰɑ̃hu/ | |||
| 2 | A | nēme /ˈniːmə/ |
be nēme /bə ˈniːmə/ |
ye nēme /jə ˈniːmə/ |
| B | undu /ˈɑ̃ɾu/ | |||
| 4 | żA | ta /ˈtʰɑː/, /tə/ |
bē /ˈbiː/, /bi/ |
ya /ˈjɑː/, /jə/ |
| żB | ta kauma /tə ˈkʰɒʊ̯mə/ |
bē keime /bi ˈkʰæɪ̯mə/ |
ya kauma /jə ˈkʰɒʊ̯mə/ | |
| nż | wa /ˈwɑː/, /wə/ |
bā /ˈbʉː/, /bʊ̈/ |
ngā /ˈŋʉː/, /ˈŋʊ̈/ | |
Czasownik
Forma teraźniejsza i przeszła
Czasowniki murskie mają formę teraźniejszą (niedokonaną, współczesną) i przeszłą (dokonaną, aorystową).
| F. teraźniejsza | F. przeszła | ||
|---|---|---|---|
| Regularne | tylne | pāmar | pāmartra |
| przednie | kerne | kernetre | |
| Nieregularne | bangar | bunga | |
| Supletywne | nrā | pur | |
Czas i aspekt
| Czas/Aspekt | Niedokonany | Dokonany | Perfekt |
|---|---|---|---|
| Teraźniejszy | f. teraźniejsza | nrā/nrē + f. przeszła | |
| Przyszły | wa/we + f. teraźniejsza | wa/we + f. przeszła | |
| Przeszły | ka/ce + f. teraźniejsza | f. przeszła | pur/pir + f. przeszła |
Składnia
Podstawowe stosunki morfosyntaktyczne
Domyślnym szykiem murskiego zdania jest SVO, jednakże nie jest on sztywny. Murski jest językiem nominatywno-akuzatywnym. Podmiot czasownika nieprzechodniego i agens czasownika przechodniego pozostają nieoznaczone, dopełnienie bliższe jest oznaczone poprzez partykułę na/e:
(1.1) Ta kauma kwerke.
[tə ˈkʰɒʊ̯mə ˈkʷæːhə]
DF mężczyzna spać
Mężczyzna śpi.
(1.2) Ta kauma rauba na tātau.
[tə ˈkʰɒʊ̯mə ˈɻɒʊ̯bə nə ˈtʰʉːtɒʊ̯]
DF mężczyzna widzieć ACC dziecko
Mężczyzna widzi dziecko.
W zdaniach z czasownikiem dwuprzechodnim dopełnienie dalsze zostaje oznaczone partykułą celownikową bu/bi:
(1.3) Te wimpi rakwa ne hēme bu ta padru.
[tə ˈwæ̃fi ˈɻʌhʷə nə ˈçiːmə bʊ tə ˈpʰʌɽu]
DF kobieta dawać ACC jedzenie DAT DF pies
Kobieta daje psu jedzenie.
Strona Bierna
W stronie biernej agens oznaczany jest poprzez partykułę narzędnika ka/ke:
(1.4) Kwada tātau rauha-yunga ka ta kauma.
[kʷʰɑɾə ˈtʰʉːtɒʊ̯ ˌɻɒʊ̯bəˈjʊŋə kə tə ˈkʰɒʊ̯mə]
DF dziecko widzieć.PASS INS DF mężczyzna
Dziecko jest widziane przez mężczyznę.
Zdania kopulatywne
Murską kopulą jest czasownik dankú/denkí, który jest o tyle charakterystyczny, że podlega harmonii samogłoskowej względem orzecznika.
(1.5) Wa dan'kú tātau jenje!
[wə də̃ˌhʊ ˈtʰʉːtɒʊ̯ ˈɟæ̃ɟə]
3.SG być dziecko tylko
On jest tylko dzieckiem!
(1.6) Mar ngātra den'kí ketrē.
[məː ˈŋuːʈə də̃ˌhi ˈkʰiːʈə]
DF podłoga być lawa
Podłoga to lawa.
Jak widać na przykładzie 1.5, czasownik razem z orzecznikiem są traktowane jako orzeczenie, więc przysłówek przesuwa się za orzecznik (a więc za orzeczenie).
Przymiotniki traktowane są jak czasowniki i nie potrzebują kopuli (mogą przyjmować natomiast partykuły czasu i aspektu).
(1.7) Mēne kapár.
[miːnə kʰəˈfɑː]
2.SG piękny
Jesteś piękny/a.
(1.8) Mēne nrē kapártra
[miːnə ɳiː kʰəˈfɑːʈə]
2.SG PERF piękny
Wypiękniałe/aś.
Zdanie arzędnikowe
Charakterystyczną cechą murskiej składni jest to, że rzeczownik z klasy II, kiedy semantycznie spełnia funkcję narzędzia, zazwyczaj staje się podmiotem zdania. Agens tymczasem wyrażony jest celownikiem i następuje zaraz za podmiotem. Np.
(1.9) Ngei tar-cāmar na nhē-mei ka thaku.
[ŋæɪ̯ ˈtʰɑːcʉːmə nə ˈɳiːmæɪ̯ kə ˈʈʰʌku]
1.SG przebijać ACC wróg INS miecz
Przebijam wroga mieczem.
może być równie dobrze wyrażone jako
(1.10) Thaku bi ngei tar-sāmar na nhē-mei
{{IPA|[ˈʈʰʌku bi ŋæɪ̯ ˈtʰɑːcʉːmə nə ˈɳiːmæɪ̯]
Miecz DAT 1.SG przebijać ACC wróg
Miecz przebija (*mi) wroga.
Jeżeli owo narzędzie jest częścią ciała, agens zostaje zwykle zainkorporowany do jego frazy i zostaje wyrażony konstrukcją dzierżawczą (patrz niżej):
(1.11) Ngei nuhwa theye.
[ŋæɪ̯ ˈnʊʍə ˈʈʰɛjə]
1.SG ręka rysować
Rysuję., *Ręka mi rysuje.
Co ważne wiele czasowników, np. powyższy czasownik theye "rysować" wymaga konstrukcji narzędnikowej w swojej rekcji; np. zdanie
(1.12) *Ngei theye (ka nuhwa).
[ŋæɪ̯ ˈʈʰɛjə (kə ˈnʊʍə)]
1.SG rysować (INS ręka)
Rysuję (ręką).
Byłoby niegramatyczne.
Dzierżawczość
Murski posiada dwa typy dzierżawczości — zbywalną (ang. alienable) i niezbywalną (ang. inalienable). Dzierżawczość niezbywalną wyraża się poprzez postawienie posiadacza przed rzeczownikiem posiadanym, które traci swój przedimek:
(2.1) Tātau hēmer
[ˈtʰʉːʔɒʊ̯ ˈçiːmə]
dziecko ojciec
Ojciec dziecka
(2.2) Ngei luhwa
[ŋæɪ̯ ˈlʊʍə]
1.SG ręka
Moja ręka
Dzierżawczość zbywalną oznacza się natomiast poprzez partykułę nu/ni stawianą po głowie a przed posiadaczem; przedimek pozostaje na miejscu:
(2.3)Tau kurha nu tātau
[tɒʊ̯ ˈkʰəːhə nʊ kʷəɾə ˈtʰʉːʔɒʊ̯]
DF zabawka POSS DF dziecko
Zabawka dziecka
(2.4)Mer shengwe nu ngei
[məː ˈʂɛŋʷə nʊ ŋæɪ̯]
DF książka POSS 1.SG
Moja książka