Język najisański

Język najisański (Нааїса Хӱб) – język należący do najisańskiej grupy językowej, którym posługuje się na co dzień 14,8 mln ludzi. Używany przez Najisańczyków zamieszkujących Najisat (12,7 mln użytkowników), Naspetrię (0,8 mln) oraz inne kraje. Ogólna liczba osób znających ten język wynosi 21,4 mln użytkowników.

Język najisański zaczął się rozwijać w II tysiącleciu p.n.e., kiedy to pierwsze grupy Najisańczyków wkroczyły do Kotliny Gniżańskiej. Pierwsze piśmienne zabytki w tym języku datuje się na VII wiek. n.e. Od XIII wieku dochodzi do szybkiego rozwoju literatury, większych wpływów języka noworosyjskiego na język najisański, zaczynają być rozróżniane rodzaje.

Jest głównie aglutynacyjny, choć są też ślady rozwijającej się fleksyjności.

Alfabet

Alfabet najisański składa się z 56 znaków: а аа б в г гъ д е ее ё ёо ж жъ з зъ і іі ї їі й йъ к къ ккъ л м н њ о оо п р ръ с съ ссъ т тъ у уу ў ӱ ӳ х ҳ ц ч ш є єе ю юу ю̈ ю̋ я яа

Litera	Wymowa (IPA)	Nazwa
а	[a]	а
аа	[aː]	аа
б	[v]	бе
в	[ʋ]	ве
г	[g]	ге
гъ	[ɣ]	гъе
д	[d]	де
е	[e]	е
ее	[eː]	ее
ё	[jɤ]	ё
ёо	[jɤː]	ёо
ж	[β]	же
жъ	[ʑ]	жъе
з	[z]	зе
зъ	[ʑː]	зъе
і	[i]	і
іі	[iː]	іі
ї	[ji]	ї
їі	[jiː]	їі
й	[j]	ютєзї і (krótkie i)
йъ	[ʝ]	чӱръазї і (twarde i)
к	[k]	ка
къ	[kʷ]	къа
ккъ	[k']	ккъа
л	[l]	ел
м	[m]	ем
н	[n]	ен
њ	[ɲ]	ењ
о	[ɤ]	о
оо	[ɤː]	оо
п	[p]	пе
р	[r]	ер
ръ	[ʀ]	еръ
с	[s]	ес
съ	[s']	есъ
ссъ	[θː]	ессъ
т	[t]	те
тъ	[t']	тъе
у	[u]	у
уу	[uː]	уу
ў	[w]	ўе
ӱ	[y]	ӱ
ӳ	[yː]	ӳ
х	[x]	ха
ҳ	[χ]	ҳа
ц	[ʦ]	це
ч	[ʃʲː]	че
ш	[ʃ]	ша
є	[je]	є
єе	[jeː]	єе
ю	[ju]	ю
юу	[juː]	юу
ю̈	[jy]	ю̈
ю̋	[jyː]	ю̋
я	[ja]	я
яа	[jaː]	яа

"о", "ё" są zazwyczaj akcentowane (za wyjątkiem wyrazów pochodzenia obcego) i wymawiane bardziej jak [ɤː], a "оо","ёо" (też zazwyczaj akcentowane) jak [ɤːː].

"ъ" nie jest traktowane jako osobna litera, bowiem nie wyraża żadnego dźwięku.

Spółgłoski

Najisańskie spółgłoski są reprezentowane w następującej tabelce:

	Dwuwarg.	Warg.- zęb.	Międzyzęb.	Dziąsł.	Dziąsł.- podn.	Zadziąsł.	Podn.	Miękkopodn.	Miękkopodn. labial.	Języczk.
Nosowe	m		n				ɲ
Zwarte	p		t d					k ɡ	kʷ
Zwarte ejektywne			t'					k'
Zwarto-szczelinowe			ʦ
Szczelinowe	β	v	θː	s z	ʑ ʑː	ʃ ʃʲː	ʝ	x ɣ		χ
Szczelinowe ejektywne				s'
Aproksymanty		ʋ					j		w
Drżące			r							ʀ
Boczne aproksymanty			l

Samogłoski

W języku najisańskim samogłoski są rozróżniane ze względu barwy, jak i długości. Ta oto tabela przedstawia samogłoski w języku najisańskim:

	Przednie	Tylne
Przymknięte	i iː y yː	u uː
Półprzymknięte	e eː	ɤ ɤː
Otwarte	a aː

Gramatyka

Części mowy

Wyróżnia się 10 części mowy:

• odmienne:
  • rzeczownik; odmieniany przez liczby, rodzaje i przypadki.
  • przymiotnik; odmieniany przez przypadki i rodzaje; stopniowany
  • czasownik; odmieniany przez osoby, tryby, liczby, czasy i aspekty
  • liczebnik; odmieniany przez przypadki i rodzaje
  • zaimki; odmieniany przez przypadki, liczby i rodzaje
  • przysłówek; częściowo odmieniany przez przypadki; stopniowany
• nieodmienne:
  • przyimek;
  • wykrzyknik;
  • partykuła;
  • spójnik.

Jak łatwo zauważyć, przysłówek odmienia się przez przypadki, inaczej niż w języku polskim.

Rodzaje

Występują trzy rodzaje:

• rodzaj męski; opisuje samców zwierząt, dorosłych mężczyzn, i rzeczowniki, którym przypisano ten rodzaj
• rodzaj żeński; opisuje samice zwierząt, dorosłe kobiety i rzeczowniki, którym przypisano ten rodzaj; zaczerpnięty z języka noworosyjskiego wraz z końcówkami -а, -я
• rodzaj nijaki; opisuje niedorosłe osobniki ludzi i zwierząt, wyrazy, którym przypisano ten rodzaj (końcówka і, -ї, -й)

Liczba

Wyróżnia się trzy liczby:

• liczba pojedyncza, opisująca pojedyncze przedmioty, pojęcia abstrakcyjne,
• liczba podwójna, opisująca pary jakichś przedmiotów
• liczba mnoga, opisująca rzeczowniki niepoliczalne, takie, których jest więcej niż dwa.

Uwaga! Liczba mnoga nigdy nie opisuje par jakichś przedmiotów/pojęć! Używanie jej do opisywania tych sytuacji jest poważnym błędem!

Przypadki

W języku najisańskim występuje 12 przypadków:

Mianownik

Mianownik głównie wypełnia funkcję podmiotu, zazwyczaj też pełni funkcję orzecznika. Jest używany częściej aniżeli w języku polskim.

Dopełniacz

Opisuje przynależność rzeczownika, przymiotnika, liczebnika bądź zaimka.

Celownik

Wypełnia funkcję dopełnienia dalszego.

Biernik

Zazwyczaj oznacza dopełnienie bliższe jeśli jest "w całości", rzadziej pełni funkcję orzecznika.

Partytyw

Zazwyczaj oznacza dopełnienie bliższe jeśli jest "w kawałkach", bądź jest jego niedostatek. Porównaj z polskim dopełniaczem w zdaniach "Kup chleba".

Ablatyw

Oznacza ruch od jakiegoś obiektu, odpadanie, oddzielanie się od niego.

Inesyw

Przypadek wyrażający znajdowanie się gdzieś, wewnątrz czegoś. Nie ma dobrego odpowiednika w polszczyźnie (polski miejscownik pełni bardziej funkcję przypadku propositionalis, a nie inessivus).

Illatyw

Przypadek wyrażający poruszanie do czegoś środka, wnętrza. Brak odpowiednika w języku polskim.

Allatyw

Wyraża poruszanie się ku czemuś, w stronę czegoś. Brak odpowiednika w języku polskim, ale pokrywa się z celownikiem łączącym się z przyimkiem „ku”.

Przypadek orientacji deiktycznej

Używany w wyrażeniach przyimkowych, w których obiekt poruszający się dokądś/znajdujący się gdzieś jest porównywany z osobą mówiącą w przestrzeni bądź w czasie.

Przypadek orientacji właściwej

Używany w wyrażeniach przyimkowych, w których obiekt poruszający się dokądś/znajdujący się gdzieś jest porównywany z innym obiektem w przestrzeni bądź czasie, przy uwzględnieniu jego "przodu", bądź "tyłu".

Wołacz

Używany przy bezpośrednich zwrotach do jakiejś osoby, jakiegoś przedmiotu.

Rzeczownik

W języku najisańskim rzeczownik dzielimy ze względu na rodzaj:

• męski, rzeczowniki kończące się spółgłoską (I Deklinacja)
• żeński, końcówka -а, -я (II Deklinacja)
• nijaki, rzeczowniki kończące się -і, -ї, -й (III Deklinacja)

oraz ze względu na to, czy jest to rzeczownik pospolity (pisany małą literą) czy własny (pisany dużą literą).

Odmiana rzeczowników

Rzeczowniki odmieniają się przez 12 przypadków oraz przez trzy liczby.

Deklinacja I

Deklinacji I ulegają rzeczowniki kończące się spółgłoską (czyli rzeczowniki należące do rodzaju męskiego).

(na przykładach "ӳсеех" góra, "ккъоп" ptak)

	Liczba Pojedyncza	Liczba Podwójna	Liczba Mnoga
Mianownik	ӳсеех; ккъоп	ӳсеехіт; ккъопіт	ӳсеехут; ккъопут
Dopełniacz	ӳсеехі; ккъопі	ӳсеехііт; ккъопііт	ӳсеехіют; ккъопіют
Celownik	ӳсеехӱ; ккъопӱ	ӳсеехӱт; ккъопӱт	ӳсеехӱют; ккъопӱют
Biernik	ӳсеехін; ккъопін	ӳсеехініт; ккъопініт	ӳсеехінут; ккъопінут
Partitivus	ӳсееха; ккъопа	ӳсеехат; ккъопат	ӳсеехают; ккъопают
Ablatyw	ӳсеехев; ккъопев	ӳсеехевіт; ккъопевіт	ӳсеехевут ккъопевут
Inessivus	ӳсеехаї; ккъопаї	ӳсеехаїт; ккъопаїт	ӳсеехаїют; ккъопаїют
Illativus	ӳсеехе; ккъопе	ӳсеехет; ккъопет	ӳсеехеют; ккъопеют
Allativus	ӳсеехє; ккъопє	ӳсеехєт; ккъопєт	ӳсеехєют; ккъопєют
P.O.D.	ӳсеехіб; ккъопіб	ӳсеехібіт; ккъопібіт	ӳсеехібут; ккъопібут
P.O.W.	ӳсеехют; ккъопют	ӳсеехютіт; ккъопютіт	ӳсеехюут; ккъопюут
Wołacz	ӳсеехо; ккъопо	ӳсеехот; ккъопот	ӳсеехоют; ккъопоют

Deklinacja II

Deklinacji II podlegają rzeczowniki kończące się -а, -я (czyli rzeczowniki należące do rodzaju żeńskiego).

(na przykładach "йна" kamień, "ёовгея" piasek)

	Liczba Pojedyncza	Liczba Podwójna	Liczba Mnoga
Mianownik	йна; ёовгея	йнат; ёовгеят	йнают; ёовгеяют
Dopełniacz	йнайъі; ёовгеяйъі	йнайъіт; ёовгеяйъіт	йнайъіют; ёовгеяйъіют
Celownik	йнаю̈'; ёовгеяю̈'	йнаю̈'т; ёовгеяю̈'т	йнаю̈'ют; ёовгеяю̈'ют
Biernik	йнаїн; ёовгеяїн	йнаїніт; ёовгеяїніт	йнаїнут; ёовгеяїнут
Partitivus	йнаа; ёовгеяа	йнаат; ёовгеяат	йнаают; ёовгеяают
Ablatyw	йнаєв; ёовгеяєв	йнаєвіт; ёовгеяєвіт	йнаєвут; ёовгеяєвут
Inessivus	йнааї; ёовгеяаї	йнааїт; ёовгеяаїт	йнааїют; ёовгеяаїют
Illativus	йнайъе; ёовгеяйъе	йнайъет; ёовгеяйъет	йнайъеют; ёовгеяйъеют
Allativus	йнає; ёовгеяє	йнаєт; ёовгеяєт	йнаєют; ёовгеяєют
P.O.D.	йнаїб; ёовгеяїб	йнаїбіт; ёовгеяїбіт	йнаїбут; ёовгеяїбут
P.O.W.	йнают; ёовгеяют	йнают; ёовгеяют	йнаюут; ёовгеяюут
Wołacz	йнаё; ёовгеяё	йнаёт; ёовгеяёт	йнаёют; ёовгеяёют

Deklinacja III

Deklinacji III ulegają rzeczowniki kończące się -і, -ї, -й (czyli rzeczowniki należące do rodzaju nijakiego).

(na przykładach "ті" droga, los, "йъӱцї" dziecko, "ръей" cień)

Przypadek	Liczba Pojedyncza	Liczba Podwójna	Liczba Mnoga
Mianownik	ті; йъӱцї; ръей	тіт; йъӱцїт; ръеїт	тіют; йъӱцїют; ръеют
Dopełniacz	тіі; йъӱцїі; ръеї	тііт; йъӱцїіт; ръеїт	тііют; йъӱцїіют; ръеїют
Celownik	тію̈'; йъӱцїю̈'; ръею̈'	тію̈т; йъӱцїю̈т; ръею̈'т	тію̈ют; йъӱцїю̈ют; ръею̈'ют
Biernik	тіін; йъӱцїін; ръеїн	тіініт; йъӱцїініт; ръеїніт	тіінут; йъӱцїінут; ръеїнут
Partitivus	тія; йъӱцїа; ръея	тіят; йъӱцїят; ръеят	тіяют; йъӱцїяют; ръеяют
Ablatyw	тієв; йъӱцїєв; ръеєв	тієвіт; йъӱцїєвіт; ръеєвіт	тієвут; йъӱцїєвут; ръеєвут
Inessivus	тіяї; йъӱцїяї; ръеяї	тіяїт; йъӱцїяїт; ръеяїт	тіяїют; йъӱцїяїют; ръеяїют
Illativus	тійъе; йъӱцїйъе; ръейъе	тійъет; йъӱцїйъет; ръейъет	тійъеют; йъӱцїйъеют; цїйъейъеют
Allativus	тіє; йъӱцїє; ръеє	тієт; йъӱцїєт; ръеєт	тієют; йъӱцїєют; ръеєют
P.O.D.	тііб; йъӱцїіб; ръеїб	тіібіт; йъӱцїібіт; ръеїбіт	тіібут; йъӱцїібут; ръеїбут
P.O.W.	тіют; йъӱцїют; ръеют	тіютіт; йъӱцїютіт; ръеютіт	тіюут; йъӱцїюут; ръеюут
Wołacz	тіё; йъӱцїё; ръеё	тіёт; йъӱцїёт; ръеёт	тіёют; йъӱцїёют; ръеё

Jak widać różnice pomiędzy pojedynczymi deklinacjami są bardzo małe.