Język naumowski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
m
(Nie pokazano 27 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 2: Linia 2:
 
|kolor=#33CC33
 
|kolor=#33CC33
 
|nazwa=język naumowski
 
|nazwa=język naumowski
−
|nazwa własna=rǻr naumǻzu iknaúr
+
|nazwa własna=rår naumåzu iknaúr
 
|klasyfikacja=Gamajskie
 
|klasyfikacja=Gamajskie
 
* [[język protogamajski|pragammajski]] (†)
 
* [[język protogamajski|pragammajski]] (†)
Linia 14: Linia 14:
 
| typologia u = aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
 
| typologia u = aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
 
| conlanger1 = ''nau.''
 
| conlanger1 = ''nau.''
 +
| wersja = 2.2
 
}}{{sp}}
 
}}{{sp}}
  
  
−
'''Język naumowski''' (''rǻr naumǻzu iknaúr'', /{{IPA|ˈrɔ̞r näʊ̯ˈmɔ̞zu ikˈnäʊ̯r}}/) jest językiem z rodziny [[Języki gamajskie|języków gamajskich]]. Jest to drugi konlang [[User:Emilando|Emila]] oparty na protogammajskim. Należy do grupy centralnej.
+
'''Język naumowski''' (nau. ''rår naumåzu iknaúr'', /ˈrɔ̞r näʊ̯ˈmɔ̞zu iˈknäʊ̯r/, [[Język zongepajcki|zon.]] ''naumozoz aigoslo'' /ˈnaʊ̯mot͡sot͡s ˈaɪ̯ɣoslo/) jest językiem z rodziny [[Języki gamajskie|języków gamajskich]]. Jest to drugi konlang [[User:Emilando|Emila]] oparty na protogammajskim. Należy do grupy centralnej.
  
−
Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów '''ai au''' oraz liczniejsze innowacje typu przejścia '''u > ü''' w każdej pozycji, rotacyzmu '''*z''' oraz '''*ħ''' oraz połączenia pragammajskich '''*g''' oraz '''*q''' (jako średnionaumowskie '''ck'''). Posiada także gigantyczne zmiany z akcentem.
+
Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów '''ai au''' i całkowity brak końcówki bezokolicznika oraz liczniejsze innowacje typu przejścia '''u > ü''' w każdej pozycji, rotacyzmu '''*z''' oraz '''*ħ''' oraz połączenia pragammajskich '''*g''' oraz '''*q''' (jako średnionaumowskie '''ck'''). Posiada także gigantyczne zmiany z akcentem. Z cech gramatycznych to drastyczna redukcja ilości przypadków i powolne przechodzenie na typ fleksyjny.
  
 
== Historia ==
 
== Historia ==
 
=== Procesa od pragammajskiego ===
 
=== Procesa od pragammajskiego ===
−
[https://jezykotw.webd.pl/f/index.php/topic,2637.msg92332.html#msg92332 Procesa na chworum]
+
==== Okres prangamajski (grupa centralna) ====
 +
=====Ngamienie=====
 +
Pierwszą zmianą zaobserwowaną w naumowszczyźnie, wspólną dla całej grupy centralnej jest zamienienie pragammajskiej gammy [ɣ] na n tylnojęzykowe [ŋ]. Ta zmiana dotknęła także narzecza [[Język ńamski|ńamskie]], [[Język ngamski|ngamskie]] i [[Język ńanyjski|ńanyjskie]].
 +
* *ɣ > *ŋ
 +
===== Wydłużenie wysokich samogłosek przed *r oraz rotacyzm =====
 +
Zmianą która zaczęła oddalać naumowski od innych ngamajskich jest wydłużenie krótkich '''*i *u''' przed '''*r''' do '''*ī *ū''' (jeszcze z pragammajskim iloczasem). Następnie odbył się rotacyzm spółgłosek '''*z *ħ''', które zlały się z '''*r'''. Drastycznym echwektem było zatarcie różnicy pomiędzy niektórymi wyrazami, zwiększenie ilości gieminaty '''*rr''' oraz powstanie ''potrójnego''<ref>!!!</ref> '''*rrr'''. Samogłoski '''*i *u''' nie wydłużały się przed '''*r''' z rotacyzmu.
 +
* *ir > *īr
 +
* *ur > *ūr
 +
* *z > *r
 +
* *ħ > *r
 +
==== Okres staronaumowski ====
 +
===== Zanik *q, *rrr oraz metateza *ārC =====
 +
Trzy niepowiązane, ale dosyć duże zmiany odbyły się prawdopodobnie w tym samym czasie. Spółgłoska '''*q''' stała się gieminatą [kː] (zapisaną '''ck'''), zaś '''*rrr''' oraz '''*ārC''' uległy metatezie:
 +
* *q > *ck
 +
* *Vrrr > *rVrr
 +
* *ārC > *rāC
 +
 
 +
===== Zanik iloczasu =====
 +
Wreszcie, tak jak w większości innych j. gammajskich zanikł iloczas:
 +
* *a > *å [ɔ̞]
 +
* *ā > *a [æ]
 +
* *i > *e [e̞]
 +
* *ī > *i [i]
 +
* *u > *o [o̞]
 +
* *ū > *u [u]
 +
W przeciwieństwie do większości j. gammajskich, wysokie długie samogłoski nie uległy dyftonizacji, tylko po prostu się skróciły, ale za to krótkie odmianki uległy obniżeniu do '''*e *o'''. Podobna zmiana występuje tylko w Baukucie. Natomiast rozwój '''*a-*ā''' wyrównał opozycja przód-tył, ponieważ krótka odmianka wycochwała się do tyłu (i jednocześnie uległa welaryzacji), zaś długa została przesunięta do [æ]. Jednakże później w większości djalektów w wyniku redukcji samogłosek nieakcentowanych ta różnica zostanie zatarta w postaci wspólnego [ä] gdy będą przed akcentem i [ɐ] gdy stoją po akcencie. Nie zatrze się jednak różnica pomiędzy późniejszymi długimi '''å̄-ā''', gdyż obie głoski ulegną dyftonizacji.
 +
 
 +
===== Staronaumowska przesuwka spółgłosek przedniojęzykowych =====
 +
Ta przesuwka wpłynęła na pragammajskie '''*t *d *th *dh'''. Spółgłoski [t] [d] ulegają przejściu w afrykaty [t͡s] [d͡z], zaś [θ] [ð] stwardniały do [t] [d]. Afrykata [d͡z] szybko się uprościła do samego [z], przez co ten dźwięk został odzyskany po rotacyzmie.
 +
* *t > *c [ts]
 +
* *d > *dz > *z [z]
 +
* *th > *t [t]
 +
* *dh > *d [d]
 +
 
 +
===== Gieminacja grupy *nŋ > *ŋŋ =====
 +
* *nŋ > *ŋŋ
 +
W wyniku asymilacji grupa '''*nŋ''' stała się '''*ŋŋ'''. Powstanie w ten sposób ósma gieminata w naumowskim (po sześciu pragammajskich i '''*ck < *q'''). Ona jako jedyna wytrzyma tzw. ''ŋ-breaking''.
 +
 
 +
===== ŋ-breaking oraz nk, ng > ŋk, ŋg =====
 +
Dźwięk [ŋ] pochodzący od pragammajskiej gammy został w większości pozycji zlikwidowany.
 +
* nagłosowe *ŋ > *nn
 +
* śródgłosowe *ŋ > *kn
 +
* wygłosowe *ŋ > *ŋk ('''nk''')
 +
Ponadto, grupy '''nk ng''' się zasymilozowały do [ŋk] [ŋg]. Te zmiany podważyły na pewien okres odrębność [ŋ] jako osobny chwonem, a także stworzyły liczne alternacje czasem widoczne do obecnych czasów, np. '''saúnk''' (siedem) vs '''sauknån''' (siódmy).
 +
 
 +
==== Okres średnionaumowski ====
 +
===== Zanik dźwięcznych spółgłosek =====
 +
Kolejna drastyczna zmiana, dźwięczne obstruenty stają się bezdźwięcznymi gieminatami:
 +
* *b > *pp
 +
* *d > *tt
 +
* *g > *ck
 +
* *z > *ss
 +
W wyniku tej zmiany połączyły się pragammajskie '''*q''' oraz '''*g'''.
 +
 
 +
===== Lenicja VCV =====
 +
Zmiana w której częściowo pojawiły się na nowo spółgłoski dźwięczne, a także pojawił się dźwięk [v].
 +
* *p > *b
 +
* *t > *d
 +
* *k > *g
 +
* *f > *v
 +
* *s > *z
 +
* *pp > *p
 +
* *tt > *t
 +
* *ck > *k
 +
* *ss > *s
 +
 
 +
===== Przesunięcie akcentu na drugą sylabę w większości przypadków =====
 +
Regularne przesunięcie akcentu, który jeszcze był regularny.
 +
===== Zmiana *-i na *-e =====
 +
Przed zanikem części wygłosowych spółgłosek wygłosowe '''*-i''' zlało się z '''*-e'''
 +
* *-i > *-e
 +
 
 +
===== Lenicja wygłosowa =====
 +
Ta lenicja wpłynęła na wygłosowe krótke spółgłoski '''*p *t *c  *k *f *s'''. Zwarte i afrykata stały się spirantyzowane, zaś szczelinowe zanikły całkowicie. Nie odbywała się jednak w jednosylabowych słowach (np. obecne '''aúf''' < pgm. '''*auf''').
 +
* *-p > -f
 +
* *-t, *-c > -s
 +
* *-k > -ch [x]
 +
* *-f *-s > ø
 +
 
 +
===== Chwortycja *w oraz *ww =====
 +
Półsamogłoska [w] i warjant gieminatowy została w tym momencie utracona. Krótke '''*w''' stało się '''*v''', zaś długie '''*ww''' skróciło się i przeszło w [ɣ] (prawdopodobnie początkowo labjalizowanej).
 +
* *w > *v
 +
* *ww > *w > *gh [ɣ]
 +
Rezultatem było powstanie nowej gammy, a także przerwanie allochwoni '''f-v'''.
 +
 
 +
===== Fortycja *jj oraz rozwój opozycji *l-*ll =====
 +
Niedługo po tym procesowi podobnym do '''*ww > *gh''' została poddana gieminata '''*jj''', która stała się [d͡z].
 +
* *jj > *y [d͡z]
 +
Rozwinęła się także opozycja '''*l-*ll''' w sposób podobny do [[Język zongepajcki|zongepajckiego]] oraz [[Język onski|onskiego]] – krótke '''*l''' uległo welaryzacji do [ɫ], zaś długe '''*ll''' się skróciło.
 +
* *l > *ł [ɫ]
 +
* *ll > *l [l]
 +
 
 +
===== Zanik gieminat =====
 +
Inne gieminaty, które wcześniej nie zostały indywidualnie zlikwidowane, uległy regularnemu procesowi:
 +
* *Vmm > *Vːm
 +
* *Vnn > *Vːn
 +
* *Vŋŋ > *Vːŋ
 +
* *Vrr > *Vːr
 +
* *Vpp > *Vːp
 +
* *Vtt > *Vːt
 +
* *Vck > *Vːk
 +
* *Vss > *Vːs
 +
* *(C)mm- > *(C)hm
 +
* *(C)nn- > *(C)hn
 +
* *(C)ŋŋ- > *(C)hŋ (?)<ref>nagłosowa gieminata '''*ŋŋ''' prawdopodobnie nie istniała</ref>
 +
* *(C)rr- > *(C)hr
 +
* *(C)pp- > *(C)hp
 +
* *(C)tt- > *(C)ht
 +
* *(C)ck- > *(C)hk
 +
* *(C)ss- > *(C)hs
 +
W ten sposób [ŋ] znów zostało oddzielnym, choć marginalnym fonemem, a także zaczął się rozwijać nowy iloczas.
 +
 
 +
===== Zanik nagłosowych zbitek z *h=====
 +
Nowe zbitki z '''h''' zanikły w nagłosie i po spółgłoskach:
 +
* *hl > *l̥ > *l
 +
* *hr > *r̥ ('''hr''')
 +
* *hn > *n̥ > *n
 +
* *hŋ > *ŋ̊ > *ŋ (?)
 +
* *hm > *m̥ > *m
 +
* *hp > *f
 +
* *ht > *s
 +
* *hk > *ch [x]
 +
* *hs > *ş [ʂ]
 +
W rezultacie powstały: retrofleksyjne '''ş''', bezdźwięczna spółgłoska rotyczna a także ostatecznie [x] stało się fonemem.
 +
 
 +
===== Przejście rs > ş=====
 +
* *rs > *ş
 +
 
 +
==== Okres średnio-spółczesny ====
 +
===== Przesunięcie akcentu na *h =====
 +
Wyjątkowa, drastyczna zmiana odpowiadająca za obecną nieregularność akcentu naumowskiego. Akcent przesuwa się na ostatnią sylabę z spółgłoską '''*h'''. Odbyło to się przed jej zanikem, a także przed ściągnięciami grup '''VvV, VjV, VhV'''.
 +
 
 +
===== Tworzenie nowych samogłosek długich =====
 +
Powstają nowe samogłoski długe z zaniku wygłosowego '''*h''' i ściągnięć.
 +
* *VhC > VːC
 +
* *V¹hV², V¹jV², V¹vV² > V²ː
 +
Jeżeli akcent padał na '''h''', zostaje w tej pozycji. Od tego momentu akcent naumowski staje się nieprzewidywalny i należy go oznaczać.
 +
 
 +
=====Zlanie grup *vai-, *vau-, *vo- =====
 +
Trzy nagłosowe grupy się łączą:
 +
*vai-, *vau- > *vo-
 +
 
 +
===== Przejście *or w *ar i udźwięcznienie *hr po dźwięcznej =====
 +
* *or > *ar
 +
* *ōr > *ār
 +
* *Dhr > *Dr
 +
Zmiany te mocno wpłynęły na odmianę (np. przejście końcowego '''o''' w '''a''' w l. mnogiej).
 +
 
 +
===== Proteza *å =====
 +
Nagłosowa samogłoska '''*å''' uległa w nagłosie protezie do '''wa-''', zaś '''*å̄''' do '''wå-'''. Nowe '''*w''' ostatecznie przejdzie w '''*b''', dzięki czemu pojawi się w nagłosie.
 +
* *å- > *ba-
 +
* *å̄- > *bå-
 +
 
 +
===== Przejście u > ü =====
 +
Zmiana, która wpłynęła na późniejszy rozwój języka, '''u''' stało się samogłoską przednią.
 +
* *u > *ü [y]
 +
* *ū > *ǖ
 +
 
 +
===== Redukcja *i, *ü (pierwsza redukcja nieakcentowanych samogłosek) =====
 +
Krótkie '''*i, *ü''' po akcencie się zredukowały, zanikając całkowicie w sylabach zamkniętych i przechodząc w zredukowane e ('''ĕ''') w otwartych:
 +
* *CiC. *CüC. > CC.
 +
* *Ci.C *Cü. > Cĕ.
 +
 
 +
===== Zanik iloczasu =====
 +
Nowy iloczas naumowski ostatecznie zanikł. Rozwój jest następujący:
 +
 
 +
Wysokie samogłoski skracają się bez śladu:
 +
* *i, *ī > *i¹
 +
* *ü, *ǖ > *ü
 +
Długie średnie, a także dyftongi się ścieśniają:
 +
* *ē> *i²
 +
* *ō > *u
 +
* *aī > *ei
 +
* *aū > *ou
 +
Niskie ulegają dyftonizacji:
 +
* *ā > *ai
 +
* *å̄ > *au
 +
Różnica pomiędzy '''*i¹''' a '''*i²''' trwała jeszcze w momencie I palatalizacji, podczas której '''*i²''' nie miękczyło. Ponadto, '''ĕ''' zostało oddzielnym fonemem aż do momentu II redukcji.  
 +
 
 +
===== Przegłos retrochwleksyjny =====
 +
Samogłoska '''*i¹''', a w kilku słowach też '''*i²''' przechodzą w '''*u''' po spółgłosce '''*ş'''.
 +
* *şi¹ > *şu
 +
 
 +
===== I palatalizacja =====
 +
Wpłynęła ona na sonoraty przedniojęzykowe i spółgłoski welarne przed '''*i¹''' oraz '''*ü''' oraz na wszystkie inne z wyjątkem [h] przed '''*i¹''':
 +
====== Pierwsza faza (przed *i¹ *ü) ======
 +
* *k > *š [ʃ]
 +
* *g > *ž [ʒ]
 +
* *ch > *ś [ɕ], początkowo [ç]
 +
* *gh > *j
 +
* *ŋ > *ń [ɲ]
 +
* *l, *ł > *ĺ [ʎ]
 +
* *r, hr > *ŕ [rʲ~ɹʲ]
 +
* *n > *ń
 +
====== Druga faza (tylko przed *i¹) ======
 +
* *m > *mń
 +
* *f > *fś > *ś
 +
* *v > *vź > *ź [ʑ]
 +
* *p > *pś
 +
* *b > *bź
 +
* *t > *ť [c]
 +
* *ď > *ď [ɟ]
 +
* *c > *ć [tɕ]
 +
* *y > *ý [dʑ]
 +
* *s > *ś
 +
* *z > *ź
 +
 
 +
===== Połączenie '''*i¹''' oraz '''*i²''' =====
 +
Te dwie samogłoski wysokie się łączą, powodując że palatalizacja staje się fonemiczna:
 +
* *i¹, *i² > *i
 +
 
 +
==== Okres spółczesny ====
 +
===== Zanik [h] =====
 +
Jedyna spółgłoska krtaniowa w naumowskim ostatecznie zanikła. W nagłosie i między samogłoskami przeszła w gammę, zaś po spółgłoskach znikła zostawiając ślad w postaci pozycji akcentu:
 +
* *h- > *ɦ- > *gh-
 +
* *-h- > *-ɦ- > *-gh-
 +
* *-Ch- > *-C-
 +
 
 +
===== II palatalizacja =====
 +
Przejście [h] w [ɣ], a także połączenie dwóch rodzaji samogłosek wysokich niezaokrąglonych spowodowało nowe połączenia '''i''' z spółgłoskami welarnymi. Ponadto, nadal istniały połączenia z '''e'''. Jednakże w wyniku II palatalizacji te połączenia też zostały zlikwidowane. Odbywała się przed '''i e ei ü''' (to ostatnie tylko w zapożyczeniach, rodzime wyrazy już zostały spalatalizowane podczas I palatalizacji). Efekty były jednak inne z wyjątkem [ŋ] zmiękczonego bez różnicy:
 +
* *k > *č [t͡ʃ]
 +
* *g > *y̌ [d͡ʒ]
 +
* *ch > *š
 +
* *gh > *ž
 +
* *ŋ > *ń
 +
 
 +
===== Rozwój grupy *vo- =====
 +
Grupa '''*vo!P-''' stała się się '''*vå!P-''', zaś '''*voP-''' stało się '''*vöP-''', przy czym nowe '''ö''' [ø̞] ograniczyło się do funkcji allofonu. Zatem de fakto tylko przed spółgłoską twardą doszło do zmiany fonemu:
 +
* *vo!P- > *vå!P-
 +
 
 +
===== Prawo dychwtongiw =====
 +
Doszło do kolejnej ważnej zmiany: dychwtongi uprościły się do drugiego elementu gdy w następnej sylabie był ten sam dychwtong:
 +
* *ai_ai > *i_ai (gdzie _ to dowolny ciąg spółgłosek)
 +
* *au_au > *u_au
 +
* *ei_ei > *i_ei
 +
* *ou_ou > *u_ou
 +
 
 +
===== Redukcja wygłosowego e=====
 +
Cofnęła akcent w niektórych słowach i doprowadziła do wielu alternacyj:
 +
*'''e''' w wygłosie > '''ĕ''' + cofnięcie akcentu, jeżeli byłoby akcentowane
 +
 
 +
===== Redukcja nieakcentowanych *a *å *e *o (druga redukcja nieakcentowanych samogłosek) =====
 +
Nowa redukcja doprowadziła do znacznego ograniczenia samogłoski '''å''' i wielu innych zmian:
 +
*nieakcentowane wygłosowe '''-o''' > '''-u'''
 +
*nieakcentowane '''o''' po akcencie > '''ĕ'''
 +
*nieakcentowane '''e''' po akcencie > '''ĕ'''
 +
*nieakcentowane '''je''' przed akcentem > '''ja'''
 +
*nieakcentowane '''a''' po akcencie > '''ă'''
 +
*nieakcentowane '''å''' po akcencie > '''ă'''
 +
*nieakcentowane '''å''' przed akcentem > '''a'''
 +
Samogłoskom zredukowanym pomija się brewis w piśmie.  
 +
 
 +
===== Asymilacja grup typu '''sł''' i wałczenie =====
 +
Ostatnią, jeszcze nie odbytą w pełni zmianą jest asymilacja grup '''sł cł zł''' i zmiana barwy '''ł''' z [ɫ] na [w]:
 +
*sł > ss
 +
*cł > ss
 +
*zł > zz
 +
*ł > ł (dawniej [ɫ], obecnie [w])
 +
 
 
===Refleksy fonemów pragammajskich w naumowskim===
 
===Refleksy fonemów pragammajskich w naumowskim===
 
====Spółgłoski====
 
====Spółgłoski====
−
Podczas gdy rozwój samogłosek jest bardzo specychwiczny, to w spółgłoskach można zauważyć pewną regularność.
+
Podczas gdy rozwój samogłosek jest bardzo specyficzny, to w spółgłoskach można zauważyć pewną regularność.
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
! PG !! nagłos !! śródgłos !! wygłos
 
! PG !! nagłos !! śródgłos !! wygłos
Linia 61: Linia 320:
 
|-
 
|-
 
! ħ
 
! ħ
−
| colspan=2|r, rʲ<ref name=1pal></ref> || r
+
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>  
 
|-
 
|-
 
! h
 
! h
Linia 70: Linia 329:
 
|-
 
|-
 
! z
 
! z
−
| colspan=2|r, rʲ<ref name=1pal></ref> || r
+
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! ɣ
 
! ɣ
−
| n, ɲ<ref name=1pal></ref>, ːŋ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh'''</ref>, ːɲ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh''' i palatalizowane</ref> || kn, kɲ<ref name=1pal></ref> || ŋk
+
| n, ɲ<ref name=1pal></ref>, ːŋ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh'''</ref>, ːɲ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh''' i palatalizowane</ref> || kn, kɲ~cɲ<ref name=1pal></ref> || ŋk
 
|-
 
|-
 
! m
 
! m
−
|colspan=2|m, mɲ<ref name=1pal></ref> || m
+
|colspan=3|m, mɲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! mː
 
! mː
−
| m, mɲ<ref name=1pal></ref> || ːm, ːmɲ<ref name=1pal></ref> || ːm
+
| m, mɲ<ref name=1pal></ref> || colspan=2| ːm, ːmɲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! n
 
! n
−
|colspan=2|n, ɲ<ref name=1pal></ref> || n
+
|colspan=3|n, ɲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! nː
 
! nː
−
| n || colspan=2|ːn
+
| n, ɲ<ref name=1pal></ref> || colspan=2|ːn, ːɲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! r
 
! r
−
| colspan=2|r, rʲ<ref name=1pal></ref> || r
+
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! rː
 
! rː
−
| r̥, rʲ<ref name=1pal></ref> || ːr, ːrʲ<ref name=1pal></ref> || ːr
+
| r̥, rʲ<ref name=1pal></ref> ||  colspan=2| ːr, ːrʲ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! l
 
! l
−
| colspan=2|w, ʎ<ref name=1pal></ref> || w
+
| colspan=3|w, ʎ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! lː
 
! lː
−
| colspan=2|l, ʎ<ref name=1pal></ref> || l
+
| colspan=3|l, ʎ<ref name=1pal></ref>
 
|-
 
|-
 
! j
 
! j
Linia 103: Linia 362:
 
|-
 
|-
 
! jː
 
! jː
−
| colspan=2|d͡z, d͡ʑ<ref name=1pal></ref> || d͡z
+
| colspan=2|d͡z, d͡ʑ<ref name=1pal></ref> || d͡z~z
 
|-
 
|-
 
! w
 
! w
Linia 109: Linia 368:
 
|-
 
|-
 
! wː
 
! wː
−
| colspan=2|ɣ, j<ref name=1pal></ref>, ʒ<ref name=2pal></ref> || ɣ
+
| colspan=3|ɣ, j<ref name=1pal></ref>, ʒ<ref name=2pal></ref>
 
|}
 
|}
  
 
== Fonologja ==
 
== Fonologja ==
 
===Samogłoski ===
 
===Samogłoski ===
−
Język naumowski mocno zmienił system samogłosek od czasów pragammajskich. Zanikł dwukrotnie iloczas, za to powstały samogłoski zredukowane. Posiada jednak archaiczne dychwtongi '''ai au''' zachowane od czasów pragammajskich.
+
Język naumowski mocno zmienił system samogłosek od czasów pragammajskich. Zanikł dwukrotnie iloczas, za to powstały samogłoski zredukowane. Posiada jednak archaiczne dyftongi '''ai au''' zachowane od czasów pragammajskich.
 
==== Pełne ====
 
==== Pełne ====
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 132: Linia 391:
 
| style="font-weight:bold;" | Środkowe
 
| style="font-weight:bold;" | Środkowe
 
| {{IPA|e̞}} ('''e''')
 
| {{IPA|e̞}} ('''e''')
−
| {{IPA|}}
+
|  
 
| {{IPA|o̞}} ('''o''')
 
| {{IPA|o̞}} ('''o''')
 
|-
 
|-
Linia 143: Linia 402:
 
==== Dychwtongi ====
 
==== Dychwtongi ====
  
−
Występują cztery dyftongi, '''ai''', '''au''', '''ei''' oraz '''ou'''.
+
Występują cztery dyftongi, '''ai''', '''au''', '''ei''' oraz '''ou'''. One zachowują się jak pojedyncze samogłoski, ale nie ulegają redukcji.
 +
 
 +
Należy odróżnić dychwtongi '''au ou''' od zbitek '''ał oł'''. Drugi element dychwtongów jest nieco centralniejszy niż zwykłe '''ł/j'''. Ponadto, gdy są akcentowane duża część akcentu pada na drugi element (stąd to on jest oznaczony akutem), zaś zbitki '''ał oł''' są akcentowane tylko na samogłoskę.
  
 
==== Zredukowane ====
 
==== Zredukowane ====
Linia 153: Linia 414:
 
| {{IPA|ɐ}} ('''a''')
 
| {{IPA|ɐ}} ('''a''')
 
|}
 
|}
−
Litery '''a e''' oznaczają samogłoski [æ] [e] gdy są przed i pod akcentem, natomiast [ɐ] [ə] to wymowa po akcencie. Po akcencie nie występują litery '''å o'''.
+
Litery '''a e''' oznaczają samogłoski [æ] [e] gdy są przed i pod akcentem, natomiast [ɐ] [ə] to wymowa po akcencie. Po akcencie nie występują litera''' o'''. Litera '''å''' występuje zaś tylko pod akcentem.
  
 
==== Alochwonia ====
 
==== Alochwonia ====
−
Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alochwonów:
+
Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alofonów:
−
*'''a''' - [{{IPA|ä}}] (po welarnej, '''v''' i na początku słowa)
+
*'''a''' - [{{IPA|ä}}] (przed akcentem, po welarnej i '''v''')
 
*'''å''' - [{{IPA|ɑ}}] (po welarnej), [{{IPA|ä}}] (po '''ł''').
 
*'''å''' - [{{IPA|ɑ}}] (po welarnej), [{{IPA|ä}}] (po '''ł''').
 
*'''o''' - [{{IPA|ø̞}}] (w grupie '''voP'''), [{{IPA|ɤ̞}}] (po welarnej)
 
*'''o''' - [{{IPA|ø̞}}] (w grupie '''voP'''), [{{IPA|ɤ̞}}] (po welarnej)
Linia 256: Linia 517:
  
 
=== Akcent ===
 
=== Akcent ===
−
Akcent w wielu miejscach przesunął się w nieregularne miejsce. Podstawową regułą jest, że '''akcent pada na ostatnią niezredukowaną samogłoskę'''. Jednakże często jako zredukowane samogłoski zachowują się samogłoski '''i, ü, u''', co utrudnia umiejscowienie miejsce akcentu. Ponadto, dychwtongi '''ai ei au ou''' nigdy się nie redukują. Przed akcentem samogłoski się nie redukują, jedynie dochodzi do przejścia przedakcentowanego '''je''' w '''ja'''.
+
Akcent w wielu miejscach przesunął się w nieregularne miejsce. Podstawową regułą jest, że '''akcent pada na ostatnią niezredukowaną samogłoskę'''. Jednakże często jako zredukowane samogłoski zachowują się samogłoski '''i, ü, u''', co utrudnia umiejscowienie miejsce akcentu. Ponadto, dyftongi '''ai ei au ou''' nigdy się nie redukują. Przed akcentem samogłoski się nie redukują, jedynie dochodzi do przejścia przedakcentowanego '''je''' w '''ja''' oraz połączenia '''å-a'''.
  
 
Akcent na ogół pada na drugą sylabę, ale są liczne nieregularne wyjątki. Ponadto część sufiksów jest zawsze akcentowana.
 
Akcent na ogół pada na drugą sylabę, ale są liczne nieregularne wyjątki. Ponadto część sufiksów jest zawsze akcentowana.
  
−
Akcent oznacza się akutem (nad samogłoską lub drugim elementem dychwtongu). Używa się także grawisu do oznaczenia skutków akcentu w słowach złożonych.
+
Akcent oznacza się akutem (nad samogłoską lub drugim elementem dyftongu). Używa się także grawisu do oznaczenia skutków akcentu w słowach złożonych. Nie oznacza się litery '''å''', która zawsze jest akcentowana.
  
 
==== Akcent w słowach złożonych ====
 
==== Akcent w słowach złożonych ====
Linia 269: Linia 530:
 
*'''¹''' – zmiękczenie podczas I palatalizacji
 
*'''¹''' – zmiękczenie podczas I palatalizacji
 
*'''²''' – zmiękczenie podczas II palatalizacji
 
*'''²''' – zmiękczenie podczas II palatalizacji
−
*'''ᶫ''' – lenicja
+
*'''°''' – wycofanie palatalizacji/stwardnienie
 +
*'''ː''' – historyczne wydłużenie ('''a > ai, å > au, e > i, o > u, ai > ei, au > ou, i ü bez zmian''')
  
 
=== Deklinacja ===
 
=== Deklinacja ===
−
Naumowski jest bardzo innowacyjnym językem jeżeli chodzi o deklinacje. Z dwunastu przypadkiw przetrwały tylko trzy: '''mianownik, dopełniacz, biernik''', zarzucił także harmonję samogłoskową.
+
Naumowski jest bardzo innowacyjnym językem jeżeli chodzi o deklinacje. Z dwunastu przypadków przetrwały tylko trzy: '''mianownik, dopełniacz, biernik''', zarzucił także harmonję samogłoskową.
 +
 
 +
Powstały jednak nowe różnice.
  
−
Powstały jednak nowe różnice w wzorach z powodu ściągnięć samogłosek, zaniku spółgłosek wygłosowych, redukcji po akcencie i zaniku l. podwójnej. Echwektem jest powstanie '''czterech nowych deklinacji''' w l. pojedynczej i '''trzech''' w l. mnogiej.
+
(dział ten został wywalony, gdyż jest opracowywana nowa regularna deklinacja)
 +
 
 +
==== Odmiana zaimkiw ====
 +
Odmiana zaimków jest nieregularna.
 +
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 +
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 +
! colspan="12" | Deklinacja zaimkiw
 +
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
 +
| Przy.
 +
| '''naú''' (ja)
 +
| '''ĺí''' (ty)
 +
| '''şeĺí''' (Ty)
 +
| '''paí''' (on)
 +
| '''şepaí''' (On)
 +
| '''raú''' (my)
 +
| '''rauyá''' (My)
 +
| '''ǘr''' (wy)
 +
| '''şǘr''' (Wy)
 +
| '''chå''' (oni)
 +
| '''şechå''' (Oni)
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Mianownik
 +
|naú
 +
| ĺí
 +
|şeĺí
 +
|paí
 +
|şepaí
 +
|raú
 +
|rauyá
 +
|ǘr
 +
|şǘr
 +
|chå
 +
|şechå
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Dopełniacz
 +
|naghå
 +
|łeí
 +
|şełeí
 +
|paghå
 +
|şepaghå
 +
|roú
 +
|rauyåv
 +
|üraú
 +
|şüraú
 +
|chaú
 +
|şechaú
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Biernik
 +
|naús
 +
| ĺís
 +
|şeĺís
 +
|payå
 +
|şepayå
 +
|raús
 +
|rauyés
 +
|ürół
 +
|şürół
 +
|šés
 +
|şešés
 +
|}
 +
 
 +
=== Przymiotnik ===
 +
Służący do wyrażania cech rzeczownika. Gdy słowo spełnia warunki deklinacji I, III otrzymuje końcówkę '''-só''' po spółgłoskach i '''-zó''' po samogłoskach. Gdyby się odmieniało według deklinacji II, IV, V przyjmuje końcówki '''-su''' oraz '''-zu''', odpowiednio po spółgłoskach i samogłoskach. Przykłady:
 +
*'''žéssazu''' – kapłański
 +
*'''čínsu''' – kostny
 +
*'''aufsó''' – pasterski
 +
 
 +
=== Przysłówek ===
 +
Stojący zawsze przed czasownikem, otrzymuje końcówkę '''-sú''' po spółgłoskach i '''-zú''' po samogłoskach. Ponieważ przesuwa to akcent, samogłoski się "odredukowują" tzw. redukcja zostaje cofnięta. Z tego powodu przysłówki często podaje się jako osobne słowa w słownikach. Ponadto, czasami akcent to jedyna różnica pomiędzy przysłówkem a przymiotnikem.
 +
*'''žessazú''' – kapłańsko
 +
*'''činsú''' – kostnie
 +
*'''aufsú''' – pastersko
 +
 
 +
=== Przedimek ===
 +
W języku naumowskim występują przedimki: określony '''rår''', nieokreślony '''ghaúru''' oraz zerowy '''ném''' (kontynuuje on pragammajską liczbę zerową). Przedimki '''rår''' i '''ném''' występują zarówno w l. pojedynczej jak i l. mnogiej, zaś '''ghaúru''' tylko w l. pojedynczej (słowo '''ghaúru''' oznacza także ''jeden''). Przedimki stoją przed rzeczownikem lub przymiotnikem.
 +
 
 +
Przedimka określonego używa się:
 +
* gdy dana rzecz jest już znana
 +
* gdy dana rzecz jest wyjątkowa
 +
* kontekst wypowiedzi daje do zrozumienia o jaką rzecz chodzi
 +
 
 +
Przedimka nieokreślonego używa się:
 +
* gdy dana rzecz jest wspominana po raz pierwszy
 +
* gdy dana rzecz nie istnieje w pełni (np. dom jest budowany – nie ukończony, więc zawsze ma przedimek nieokreślony)
 +
 
 +
Przedimka zerowego używa się:
 +
* gdy brakuje danej rzeczy
 +
* gdy dana rzecz nie istnieje
 +
 
 +
=== Czasownik ===
 +
====Odmiana przez osoby ====
 +
 
 +
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 +
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 +
! colspan="12" | Odmiana przez osoby
 +
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
 +
| Przy.
 +
| '''naú''' (ja)
 +
| '''ĺí''' (ty)
 +
| '''şeĺí''' (Ty)
 +
| '''paí''' (on)
 +
| '''şepaí''' (On)
 +
| '''raú''' (my)
 +
| '''rauyá''' (My)
 +
| '''ǘr''' (wy)
 +
| '''şǘr''' (Wy)
 +
| '''chå''' (oni)
 +
| '''şechå''' (Oni)
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Pod akcentem
 +
| ''-ús''
 +
| ''-ås''
 +
| rowspan=2|''-ghás''
 +
| ''-ózai''
 +
| rowspan=2|''-ghúzai''
 +
|''-ú''
 +
| rowspan=2|''-žǘ''
 +
|''-énk''
 +
|rowspan=2|''-žínk''
 +
|''-ár''
 +
|rowspan=2|''-ghúr''
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Po akcencie
 +
|''-us''
 +
|''-as''
 +
|''-ezai''
 +
|''-u''
 +
|''-enk''
 +
|''-ar''
 +
|}
 +
Jeżeli czasownik kończy się na samogłoskę, pomiędzy rdzeniem a końcówką dodajemy '''z''' lub '''s''' (dla chworm grzecznościowych)
 +
 
 +
Trzy czasowniki odmieniają się nieregularnie.
 +
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 +
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 +
! colspan="12" | Odmiana '''być, mieć, chcieć'''
 +
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
 +
| Przy.
 +
| '''naú''' (ja)
 +
| '''ĺí''' (ty)
 +
| '''şeĺí''' (Ty)
 +
| '''paí''' (on)
 +
| '''şepaí''' (On)
 +
| '''raú''' (my)
 +
| '''rauyá''' (My)
 +
| '''ǘr''' (wy)
 +
| '''şǘr''' (Wy)
 +
| '''chå''' (oni)
 +
| '''şechå''' (Oni)
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | ''być (kanşå)''
 +
| ''kanşá''
 +
| ''kanşå''
 +
| ''kanşghá''
 +
| ''kanşaí''
 +
| ''kanşghaí''
 +
|''kånşe''
 +
| ''kanşžé''
 +
|''kanşåza''
 +
|''kanşaghá''
 +
|''kanşåzais''
 +
|''kanşažeís''
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | ''mieć (roúca)''
 +
| colspan=2|''roúca''
 +
| ''rousghá''
 +
| ''roúcai''
 +
| ''rousghaí''
 +
|''roúce''
 +
| ''rousžé''
 +
|''roúcaza''
 +
|''roucaghá''
 +
|''roúcazais''
 +
|''roucažeís''
 +
|-
 +
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | ''chcieć (izǘka)''
 +
| colspan=2|''izǘka''
 +
| ''izükaghá''
 +
| ''izǘkai''
 +
| ''izüchghaí''
 +
|''izǘče''
 +
| ''izüchžé''
 +
|''izǘkaza''
 +
|''izükaghá''
 +
|''izǘkazais''
 +
|''izükažeís''
 +
|-
 +
|}
  
−
Deklinacja I jest używana dla słów w l. pojedynczej, które kończą się spółgłoską i są jednosylabowe regularnie akcentowane. Są to ''de chwakto'' jednosylabowe słowa pragammajskie nie zawierające '''h'''. Deklinacja II powstała w podobnych warunkach, ale jest używana do wielosylabowych słów oraz jednosylabowych słów zawierające '''h''' w pragammajskim, a także z ściągnięć tej samogłoski, ale nie tych, które kończyły się na '''f, s'''. Deklinacja III obejmuje słowa kończące się w naumowskim i pragammajskim na samogłoskę, a także pragammajskie słowa zakończone na '''-f'''. Ostatnia Deklinacja IV obejmuje słowa kończące się w pragammajskim na '''-s'''.
 
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
 
<references/>
 
<references/>
 
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]
 
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]
 
[[Kategoria:Języki gamajskie]]
 
[[Kategoria:Języki gamajskie]]

Wersja z 18:37, 7 sie 2020

język naumowski
rår naumåzu iknaúr
Typologia: aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
Utworzenie: Emilando (w 2020)
Cel utworzenia: Na potrzeby projektu/konwerldu
Najnowsza wersja: 2.2
Klasyfikacja: Gamajskie
Kody
Conlanger–1 nau.
Lista conlangów

        


Język naumowski (nau. rår naumåzu iknaúr, /ˈrɔ̞r näʊ̯ˈmɔ̞zu iˈknäʊ̯r/, zon. naumozoz aigoslo /ˈnaʊ̯mot͡sot͡s ˈaɪ̯ɣoslo/) jest językiem z rodziny języków gamajskich. Jest to drugi konlang Emila oparty na protogammajskim. Należy do grupy centralnej.

Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów ai au i całkowity brak końcówki bezokolicznika oraz liczniejsze innowacje typu przejścia u > ü w każdej pozycji, rotacyzmu *z oraz *ħ oraz połączenia pragammajskich *g oraz *q (jako średnionaumowskie ck). Posiada także gigantyczne zmiany z akcentem. Z cech gramatycznych to drastyczna redukcja ilości przypadków i powolne przechodzenie na typ fleksyjny.

Historia

Procesa od pragammajskiego

Okres prangamajski (grupa centralna)

Ngamienie

Pierwszą zmianą zaobserwowaną w naumowszczyźnie, wspólną dla całej grupy centralnej jest zamienienie pragammajskiej gammy [ɣ] na n tylnojęzykowe [ŋ]. Ta zmiana dotknęła także narzecza ńamskie, ngamskie i ńanyjskie.

  • *ɣ > *ŋ
Wydłużenie wysokich samogłosek przed *r oraz rotacyzm

Zmianą która zaczęła oddalać naumowski od innych ngamajskich jest wydłużenie krótkich *i *u przed *r do *ī *ū (jeszcze z pragammajskim iloczasem). Następnie odbył się rotacyzm spółgłosek *z *ħ, które zlały się z *r. Drastycznym echwektem było zatarcie różnicy pomiędzy niektórymi wyrazami, zwiększenie ilości gieminaty *rr oraz powstanie potrójnego[1] *rrr. Samogłoski *i *u nie wydłużały się przed *r z rotacyzmu.

  • *ir > *īr
  • *ur > *ūr
  • *z > *r
  • *ħ > *r

Okres staronaumowski

Zanik *q, *rrr oraz metateza *ārC

Trzy niepowiązane, ale dosyć duże zmiany odbyły się prawdopodobnie w tym samym czasie. Spółgłoska *q stała się gieminatą [kː] (zapisaną ck), zaś *rrr oraz *ārC uległy metatezie:

  • *q > *ck
  • *Vrrr > *rVrr
  • *ārC > *rāC
Zanik iloczasu

Wreszcie, tak jak w większości innych j. gammajskich zanikł iloczas:

  • *a > *å [ɔ̞]
  • *ā > *a [æ]
  • *i > *e [e̞]
  • *ī > *i [i]
  • *u > *o [o̞]
  • *ū > *u [u]

W przeciwieństwie do większości j. gammajskich, wysokie długie samogłoski nie uległy dyftonizacji, tylko po prostu się skróciły, ale za to krótkie odmianki uległy obniżeniu do *e *o. Podobna zmiana występuje tylko w Baukucie. Natomiast rozwój *a-*ā wyrównał opozycja przód-tył, ponieważ krótka odmianka wycochwała się do tyłu (i jednocześnie uległa welaryzacji), zaś długa została przesunięta do [æ]. Jednakże później w większości djalektów w wyniku redukcji samogłosek nieakcentowanych ta różnica zostanie zatarta w postaci wspólnego [ä] gdy będą przed akcentem i [ɐ] gdy stoją po akcencie. Nie zatrze się jednak różnica pomiędzy późniejszymi długimi å̄-ā, gdyż obie głoski ulegną dyftonizacji.

Staronaumowska przesuwka spółgłosek przedniojęzykowych

Ta przesuwka wpłynęła na pragammajskie *t *d *th *dh. Spółgłoski [t] [d] ulegają przejściu w afrykaty [t͡s] [d͡z], zaś [θ] [ð] stwardniały do [t] [d]. Afrykata [d͡z] szybko się uprościła do samego [z], przez co ten dźwięk został odzyskany po rotacyzmie.

  • *t > *c [ts]
  • *d > *dz > *z [z]
  • *th > *t [t]
  • *dh > *d [d]
Gieminacja grupy *nŋ > *ŋŋ
  • *nŋ > *ŋŋ

W wyniku asymilacji grupa *nŋ stała się *ŋŋ. Powstanie w ten sposób ósma gieminata w naumowskim (po sześciu pragammajskich i *ck < *q). Ona jako jedyna wytrzyma tzw. ŋ-breaking.

ŋ-breaking oraz nk, ng > ŋk, ŋg

Dźwięk [ŋ] pochodzący od pragammajskiej gammy został w większości pozycji zlikwidowany.

  • nagłosowe *ŋ > *nn
  • śródgłosowe *ŋ > *kn
  • wygłosowe *ŋ > *ŋk (nk)

Ponadto, grupy nk ng się zasymilozowały do [ŋk] [ŋg]. Te zmiany podważyły na pewien okres odrębność [ŋ] jako osobny chwonem, a także stworzyły liczne alternacje czasem widoczne do obecnych czasów, np. saúnk (siedem) vs sauknån (siódmy).

Okres średnionaumowski

Zanik dźwięcznych spółgłosek

Kolejna drastyczna zmiana, dźwięczne obstruenty stają się bezdźwięcznymi gieminatami:

  • *b > *pp
  • *d > *tt
  • *g > *ck
  • *z > *ss

W wyniku tej zmiany połączyły się pragammajskie *q oraz *g.

Lenicja VCV

Zmiana w której częściowo pojawiły się na nowo spółgłoski dźwięczne, a także pojawił się dźwięk [v].

  • *p > *b
  • *t > *d
  • *k > *g
  • *f > *v
  • *s > *z
  • *pp > *p
  • *tt > *t
  • *ck > *k
  • *ss > *s
Przesunięcie akcentu na drugą sylabę w większości przypadków

Regularne przesunięcie akcentu, który jeszcze był regularny.

Zmiana *-i na *-e

Przed zanikem części wygłosowych spółgłosek wygłosowe *-i zlało się z *-e

  • *-i > *-e
Lenicja wygłosowa

Ta lenicja wpłynęła na wygłosowe krótke spółgłoski *p *t *c *k *f *s. Zwarte i afrykata stały się spirantyzowane, zaś szczelinowe zanikły całkowicie. Nie odbywała się jednak w jednosylabowych słowach (np. obecne aúf < pgm. *auf).

  • *-p > -f
  • *-t, *-c > -s
  • *-k > -ch [x]
  • *-f *-s > ø
Chwortycja *w oraz *ww

Półsamogłoska [w] i warjant gieminatowy została w tym momencie utracona. Krótke *w stało się *v, zaś długie *ww skróciło się i przeszło w [ɣ] (prawdopodobnie początkowo labjalizowanej).

  • *w > *v
  • *ww > *w > *gh [ɣ]

Rezultatem było powstanie nowej gammy, a także przerwanie allochwoni f-v.

Fortycja *jj oraz rozwój opozycji *l-*ll

Niedługo po tym procesowi podobnym do *ww > *gh została poddana gieminata *jj, która stała się [d͡z].

  • *jj > *y [d͡z]

Rozwinęła się także opozycja *l-*ll w sposób podobny do zongepajckiego oraz onskiego – krótke *l uległo welaryzacji do [ɫ], zaś długe *ll się skróciło.

  • *l > *ł [ɫ]
  • *ll > *l [l]
Zanik gieminat

Inne gieminaty, które wcześniej nie zostały indywidualnie zlikwidowane, uległy regularnemu procesowi:

  • *Vmm > *Vːm
  • *Vnn > *Vːn
  • *Vŋŋ > *Vːŋ
  • *Vrr > *Vːr
  • *Vpp > *Vːp
  • *Vtt > *Vːt
  • *Vck > *Vːk
  • *Vss > *Vːs
  • *(C)mm- > *(C)hm
  • *(C)nn- > *(C)hn
  • *(C)ŋŋ- > *(C)hŋ (?)[2]
  • *(C)rr- > *(C)hr
  • *(C)pp- > *(C)hp
  • *(C)tt- > *(C)ht
  • *(C)ck- > *(C)hk
  • *(C)ss- > *(C)hs

W ten sposób [ŋ] znów zostało oddzielnym, choć marginalnym fonemem, a także zaczął się rozwijać nowy iloczas.

Zanik nagłosowych zbitek z *h

Nowe zbitki z h zanikły w nagłosie i po spółgłoskach:

  • *hl > *l̥ > *l
  • *hr > *r̥ (hr)
  • *hn > *n̥ > *n
  • *hŋ > *ŋ̊ > *ŋ (?)
  • *hm > *m̥ > *m
  • *hp > *f
  • *ht > *s
  • *hk > *ch [x]
  • *hs > *ş [ʂ]

W rezultacie powstały: retrofleksyjne ş, bezdźwięczna spółgłoska rotyczna a także ostatecznie [x] stało się fonemem.

Przejście rs > ş
  • *rs > *ş

Okres średnio-spółczesny

Przesunięcie akcentu na *h

Wyjątkowa, drastyczna zmiana odpowiadająca za obecną nieregularność akcentu naumowskiego. Akcent przesuwa się na ostatnią sylabę z spółgłoską *h. Odbyło to się przed jej zanikem, a także przed ściągnięciami grup VvV, VjV, VhV.

Tworzenie nowych samogłosek długich

Powstają nowe samogłoski długe z zaniku wygłosowego *h i ściągnięć.

  • *VhC > VːC
  • *V¹hV², V¹jV², V¹vV² > V²ː

Jeżeli akcent padał na h, zostaje w tej pozycji. Od tego momentu akcent naumowski staje się nieprzewidywalny i należy go oznaczać.

Zlanie grup *vai-, *vau-, *vo-

Trzy nagłosowe grupy się łączą:

  • vai-, *vau- > *vo-
Przejście *or w *ar i udźwięcznienie *hr po dźwięcznej
  • *or > *ar
  • *ōr > *ār
  • *Dhr > *Dr

Zmiany te mocno wpłynęły na odmianę (np. przejście końcowego o w a w l. mnogiej).

Proteza *å

Nagłosowa samogłoska *å uległa w nagłosie protezie do wa-, zaś *å̄ do wå-. Nowe *w ostatecznie przejdzie w *b, dzięki czemu pojawi się w nagłosie.

  • *å- > *ba-
  • *å̄- > *bå-
Przejście u > ü

Zmiana, która wpłynęła na późniejszy rozwój języka, u stało się samogłoską przednią.

  • *u > *ü [y]
  • *ū > *ǖ
Redukcja *i, *ü (pierwsza redukcja nieakcentowanych samogłosek)

Krótkie *i, *ü po akcencie się zredukowały, zanikając całkowicie w sylabach zamkniętych i przechodząc w zredukowane e (ĕ) w otwartych:

  • *CiC. *CüC. > CC.
  • *Ci.C *Cü. > Cĕ.
Zanik iloczasu

Nowy iloczas naumowski ostatecznie zanikł. Rozwój jest następujący:

Wysokie samogłoski skracają się bez śladu:

  • *i, *ī > *i¹
  • *ü, *ǖ > *ü

Długie średnie, a także dyftongi się ścieśniają:

  • *ē> *i²
  • *ō > *u
  • *aī > *ei
  • *aū > *ou

Niskie ulegają dyftonizacji:

  • *ā > *ai
  • *å̄ > *au

Różnica pomiędzy *i¹ a *i² trwała jeszcze w momencie I palatalizacji, podczas której *i² nie miękczyło. Ponadto, ĕ zostało oddzielnym fonemem aż do momentu II redukcji.

Przegłos retrochwleksyjny

Samogłoska *i¹, a w kilku słowach też *i² przechodzą w *u po spółgłosce *ş.

  • *şi¹ > *şu
I palatalizacja

Wpłynęła ona na sonoraty przedniojęzykowe i spółgłoski welarne przed *i¹ oraz *ü oraz na wszystkie inne z wyjątkem [h] przed *i¹:

Pierwsza faza (przed *i¹ *ü)
  • *k > *š [ʃ]
  • *g > *ž [ʒ]
  • *ch > *ś [ɕ], początkowo [ç]
  • *gh > *j
  • *ŋ > *ń [ɲ]
  • *l, *ł > *ĺ [ʎ]
  • *r, hr > *ŕ [rʲ~ɹʲ]
  • *n > *ń
Druga faza (tylko przed *i¹)
  • *m > *mń
  • *f > *fś > *ś
  • *v > *vź > *ź [ʑ]
  • *p > *pś
  • *b > *bź
  • *t > *ť [c]
  • *ď > *ď [ɟ]
  • *c > *ć [tɕ]
  • *y > *ý [dʑ]
  • *s > *ś
  • *z > *ź
Połączenie *i¹ oraz *i²

Te dwie samogłoski wysokie się łączą, powodując że palatalizacja staje się fonemiczna:

  • *i¹, *i² > *i

Okres spółczesny

Zanik [h]

Jedyna spółgłoska krtaniowa w naumowskim ostatecznie zanikła. W nagłosie i między samogłoskami przeszła w gammę, zaś po spółgłoskach znikła zostawiając ślad w postaci pozycji akcentu:

  • *h- > *ɦ- > *gh-
  • *-h- > *-ɦ- > *-gh-
  • *-Ch- > *-C-
II palatalizacja

Przejście [h] w [ɣ], a także połączenie dwóch rodzaji samogłosek wysokich niezaokrąglonych spowodowało nowe połączenia i z spółgłoskami welarnymi. Ponadto, nadal istniały połączenia z e. Jednakże w wyniku II palatalizacji te połączenia też zostały zlikwidowane. Odbywała się przed i e ei ü (to ostatnie tylko w zapożyczeniach, rodzime wyrazy już zostały spalatalizowane podczas I palatalizacji). Efekty były jednak inne z wyjątkem [ŋ] zmiękczonego bez różnicy:

  • *k > *č [t͡ʃ]
  • *g > *y̌ [d͡ʒ]
  • *ch > *š
  • *gh > *ž
  • *ŋ > *ń
Rozwój grupy *vo-

Grupa *vo!P- stała się się *vå!P-, zaś *voP- stało się *vöP-, przy czym nowe ö [ø̞] ograniczyło się do funkcji allofonu. Zatem de fakto tylko przed spółgłoską twardą doszło do zmiany fonemu:

  • *vo!P- > *vå!P-
Prawo dychwtongiw

Doszło do kolejnej ważnej zmiany: dychwtongi uprościły się do drugiego elementu gdy w następnej sylabie był ten sam dychwtong:

  • *ai_ai > *i_ai (gdzie _ to dowolny ciąg spółgłosek)
  • *au_au > *u_au
  • *ei_ei > *i_ei
  • *ou_ou > *u_ou
Redukcja wygłosowego e

Cofnęła akcent w niektórych słowach i doprowadziła do wielu alternacyj:

  • e w wygłosie > ĕ + cofnięcie akcentu, jeżeli byłoby akcentowane
Redukcja nieakcentowanych *a *å *e *o (druga redukcja nieakcentowanych samogłosek)

Nowa redukcja doprowadziła do znacznego ograniczenia samogłoski å i wielu innych zmian:

  • nieakcentowane wygłosowe -o > -u
  • nieakcentowane o po akcencie > ĕ
  • nieakcentowane e po akcencie > ĕ
  • nieakcentowane je przed akcentem > ja
  • nieakcentowane a po akcencie > ă
  • nieakcentowane å po akcencie > ă
  • nieakcentowane å przed akcentem > a

Samogłoskom zredukowanym pomija się brewis w piśmie.

Asymilacja grup typu sł i wałczenie

Ostatnią, jeszcze nie odbytą w pełni zmianą jest asymilacja grup sł cł zł i zmiana barwy ł z [ɫ] na [w]:

  • sł > ss
  • cł > ss
  • zł > zz
  • ł > ł (dawniej [ɫ], obecnie [w])

Refleksy fonemów pragammajskich w naumowskim

Spółgłoski

Podczas gdy rozwój samogłosek jest bardzo specyficzny, to w spółgłoskach można zauważyć pewną regularność.

PG nagłos śródgłos wygłos
p p, pɕ[3] b, bʑ[3] f
t t͡s, t͡ɕ [3] s
k k, ʃ[3], t͡ʃ[4] g, ʒ[3], d͡ʒ[4] x
q x, ɕ[3], ʃ[4] k, ʃ[3], t͡ʃ[4] ːk
b f, ɕ[3] p, pɕ[3] ːp
d ʂ s, ɕ[3] ːs
g x, ɕ[3], ʃ[4] k, ʃ[3], t͡ʃ[4] ːk
f f, ɕ[3] Vː[5] Ø
θ t, c[3] d, ɟ[3] s
s s, ɕ[3] z, ʑ[3] Ø
ħ r, rʲ[3]
h ˈɣ, ˈʒ[4] ˈVː[5] ˈː
ð ʂ t, c[3] ːt
z r, rʲ[3]
ɣ n, ɲ[3], ːŋ [6], ːɲ [7] kn, kɲ~cɲ[3] ŋk
m m, mɲ[3]
mː m, mɲ[3] ːm, ːmɲ[3]
n n, ɲ[3]
nː n, ɲ[3] ːn, ːɲ[3]
r r, rʲ[3]
rː r̥, rʲ[3] ːr, ːrʲ[3]
l w, ʎ[3]
lː l, ʎ[3]
j j Vː[5] j
jː d͡z, d͡ʑ[3] d͡z~z
w v, ʑ[3] Vː[5] v
wː ɣ, j[3], ʒ[4]

Fonologja

Samogłoski

Język naumowski mocno zmienił system samogłosek od czasów pragammajskich. Zanikł dwukrotnie iloczas, za to powstały samogłoski zredukowane. Posiada jednak archaiczne dyftongi ai au zachowane od czasów pragammajskich.

Pełne

Przednie Tylne
Niezaokrąglone Zaokrąglone
Przymknięte i (i) y (ü) u (u)
Środkowe e̞ (e) o̞ (o)
Prawie otwarte æ (a) ɔ̞ (å)

Dychwtongi

Występują cztery dyftongi, ai, au, ei oraz ou. One zachowują się jak pojedyncze samogłoski, ale nie ulegają redukcji.

Należy odróżnić dychwtongi au ou od zbitek ał oł. Drugi element dychwtongów jest nieco centralniejszy niż zwykłe ł/j. Ponadto, gdy są akcentowane duża część akcentu pada na drugi element (stąd to on jest oznaczony akutem), zaś zbitki ał oł są akcentowane tylko na samogłoskę.

Zredukowane

Środkowa ə (e)
Prawie otwarta ɐ (a)

Litery a e oznaczają samogłoski [æ] [e] gdy są przed i pod akcentem, natomiast [ɐ] [ə] to wymowa po akcencie. Po akcencie nie występują litera o. Litera å występuje zaś tylko pod akcentem.

Alochwonia

Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alofonów:

  • a - [ä] (przed akcentem, po welarnej i v)
  • å - [ɑ] (po welarnej), [ä] (po ł).
  • o - [ø̞] (w grupie voP), [ɤ̞] (po welarnej)

Spółgłoski

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Z retrofleksją Podniebienne Welarne
Nosowe m (m) n (n) ɲ (ń) ŋ (ŋ, n)
Zwarte bezdźwięczne p (p) t (t) c (ť) k (k)
dźwięczne b (b) d (d) ɟ (ď) g (g)
Afrykaty bezdźwięczne ts (c) tʃ (č) tɕ (ć)
dźwięczne dz (y) dʒ (y̌) dʑ (ý)
Szczelinowe bezdźwięczne f (f) s (s) ʃ (š) ʂ (ş) ɕ (ś) x (ch)
dźwięczne v (v) z (z) ʒ (ž) ʑ (ź) ɣ (gh)
Drżące bezdźwięczne r̥ (hr)
dźwięczne r (r) rʲ (ŕ)
Boczne, Półsamogłoski l (l) ʎ (ĺ), j (j) w (ł)

Język ten należy do grupy centralnej, zatem wykazuje historyczną zmianę [ɣ] na [ŋ]. Jednakże w późniejszej drodze rozwoju, w odróżnieniu od innych języków centralnych, dźwięk ten się nie zachował w jednolitej postaci, w wielu przypadkach zmieniał barwę i obecne wystąpienia jego wychodzą jedynie z geminacji grupy pɣ. ngh > nŋ > ŋŋ, pozycji wygłosowej (jako grupa ŋk, zapisana nk) i zapożyczeń.

Bardzo charakterystycznym fonemem j. naumowskiego jest bezdźwięczne r (MAF: [r̥], transkrypcja: hr). Pochodzi ono z dawnej geminaty *rr na początku słowa i po spółgłosce. Historycznie wszystkie sonoranty (łącznie z ŋ) miały bezdźwięczne odmianki, ale prócz hr wszystkie się udźwięczniły, Samo hr udźwięczniło się również po palatalizacji i spółgłosce dźwięcznej. Przykład słowa z hr: hrau (zwierzę).

Inną charakterystyczną cechą jest poczwórne rozróżnienie s-š-ş-ś, odpowiednio zębowego, zadziąsłowego, retrofleksyjnego i palatalizowanego. Jest to wyjątkowe pośród języków gammajskich.

Akcent

Akcent w wielu miejscach przesunął się w nieregularne miejsce. Podstawową regułą jest, że akcent pada na ostatnią niezredukowaną samogłoskę. Jednakże często jako zredukowane samogłoski zachowują się samogłoski i, ü, u, co utrudnia umiejscowienie miejsce akcentu. Ponadto, dyftongi ai ei au ou nigdy się nie redukują. Przed akcentem samogłoski się nie redukują, jedynie dochodzi do przejścia przedakcentowanego je w ja oraz połączenia å-a.

Akcent na ogół pada na drugą sylabę, ale są liczne nieregularne wyjątki. Ponadto część sufiksów jest zawsze akcentowana.

Akcent oznacza się akutem (nad samogłoską lub drugim elementem dyftongu). Używa się także grawisu do oznaczenia skutków akcentu w słowach złożonych. Nie oznacza się litery å, która zawsze jest akcentowana.

Akcent w słowach złożonych

W słowach złożonych pada zgodnie z regułami na ostatnią część. Efekty akcentu jednak występują także w innych częściach takiego słowa. Niekiedy mówi się, że istnieje tam akcent poboczny.

Gramatyka

Legenda

  • ¹ – zmiękczenie podczas I palatalizacji
  • ² – zmiękczenie podczas II palatalizacji
  • ° – wycofanie palatalizacji/stwardnienie
  • ː – historyczne wydłużenie (a > ai, å > au, e > i, o > u, ai > ei, au > ou, i ü bez zmian)

Deklinacja

Naumowski jest bardzo innowacyjnym językem jeżeli chodzi o deklinacje. Z dwunastu przypadków przetrwały tylko trzy: mianownik, dopełniacz, biernik, zarzucił także harmonję samogłoskową.

Powstały jednak nowe różnice.

(dział ten został wywalony, gdyż jest opracowywana nowa regularna deklinacja)

Odmiana zaimkiw

Odmiana zaimków jest nieregularna.

Deklinacja zaimkiw
Przy. naú (ja) ĺí (ty) şeĺí (Ty) paí (on) şepaí (On) raú (my) rauyá (My) ǘr (wy) şǘr (Wy) chå (oni) şechå (Oni)
Mianownik naú ĺí şeĺí paí şepaí raú rauyá ǘr şǘr chå şechå
Dopełniacz naghå łeí şełeí paghå şepaghå roú rauyåv üraú şüraú chaú şechaú
Biernik naús ĺís şeĺís payå şepayå raús rauyés ürół şürół šés şešés

Przymiotnik

Służący do wyrażania cech rzeczownika. Gdy słowo spełnia warunki deklinacji I, III otrzymuje końcówkę -só po spółgłoskach i -zó po samogłoskach. Gdyby się odmieniało według deklinacji II, IV, V przyjmuje końcówki -su oraz -zu, odpowiednio po spółgłoskach i samogłoskach. Przykłady:

  • žéssazu – kapłański
  • čínsu – kostny
  • aufsó – pasterski

Przysłówek

Stojący zawsze przed czasownikem, otrzymuje końcówkę -sú po spółgłoskach i -zú po samogłoskach. Ponieważ przesuwa to akcent, samogłoski się "odredukowują" tzw. redukcja zostaje cofnięta. Z tego powodu przysłówki często podaje się jako osobne słowa w słownikach. Ponadto, czasami akcent to jedyna różnica pomiędzy przysłówkem a przymiotnikem.

  • žessazú – kapłańsko
  • činsú – kostnie
  • aufsú – pastersko

Przedimek

W języku naumowskim występują przedimki: określony rår, nieokreślony ghaúru oraz zerowy ném (kontynuuje on pragammajską liczbę zerową). Przedimki rår i ném występują zarówno w l. pojedynczej jak i l. mnogiej, zaś ghaúru tylko w l. pojedynczej (słowo ghaúru oznacza także jeden). Przedimki stoją przed rzeczownikem lub przymiotnikem.

Przedimka określonego używa się:

  • gdy dana rzecz jest już znana
  • gdy dana rzecz jest wyjątkowa
  • kontekst wypowiedzi daje do zrozumienia o jaką rzecz chodzi

Przedimka nieokreślonego używa się:

  • gdy dana rzecz jest wspominana po raz pierwszy
  • gdy dana rzecz nie istnieje w pełni (np. dom jest budowany – nie ukończony, więc zawsze ma przedimek nieokreślony)

Przedimka zerowego używa się:

  • gdy brakuje danej rzeczy
  • gdy dana rzecz nie istnieje

Czasownik

Odmiana przez osoby

Odmiana przez osoby
Przy. naú (ja) ĺí (ty) şeĺí (Ty) paí (on) şepaí (On) raú (my) rauyá (My) ǘr (wy) şǘr (Wy) chå (oni) şechå (Oni)
Pod akcentem -ús -ås -ghás -ózai -ghúzai -ú -žǘ -énk -žínk -ár -ghúr
Po akcencie -us -as -ezai -u -enk -ar

Jeżeli czasownik kończy się na samogłoskę, pomiędzy rdzeniem a końcówką dodajemy z lub s (dla chworm grzecznościowych)

Trzy czasowniki odmieniają się nieregularnie.

Odmiana być, mieć, chcieć
Przy. naú (ja) ĺí (ty) şeĺí (Ty) paí (on) şepaí (On) raú (my) rauyá (My) ǘr (wy) şǘr (Wy) chå (oni) şechå (Oni)
być (kanşå) kanşá kanşå kanşghá kanşaí kanşghaí kånşe kanşžé kanşåza kanşaghá kanşåzais kanşažeís
mieć (roúca) roúca rousghá roúcai rousghaí roúce rousžé roúcaza roucaghá roúcazais roucažeís
chcieć (izǘka) izǘka izükaghá izǘkai izüchghaí izǘče izüchžé izǘkaza izükaghá izǘkazais izükažeís

Przypisy

  1. ↑ !!!
  2. ↑ nagłosowa gieminata *ŋŋ prawdopodobnie nie istniała
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 3,24 3,25 3,26 3,27 3,28 3,29 3,30 3,31 3,32 3,33 3,34 3,35 w wyniku zmiękczenia w pierwszej palatalizacji
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 w wyniku zmiękczenia w drugiej palatalizacji
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Vː oznacza, że doszło do ściągnięcia dwóch samogłosek wokół
  6. ↑ z pragammajskiej grupy *ngh
  7. ↑ z pragammajskiej grupy *ngh i palatalizowane
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_naumowski&oldid=35775”