Język naumowski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 37 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 2: Linia 2:
 
|kolor=#33CC33
 
|kolor=#33CC33
 
|nazwa=język naumowski
 
|nazwa=język naumowski
−
|nazwa własna=rår naumåzu iknaúr
+
|nazwa własna=rår naumåzu iknaur
 
|klasyfikacja=Gamajskie
 
|klasyfikacja=Gamajskie
 
* [[język protogamajski|pragammajski]] (†)
 
* [[język protogamajski|pragammajski]] (†)
Linia 16: Linia 16:
 
| typologia u = aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
 
| typologia u = aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
 
| conlanger1 = ''nau.''
 
| conlanger1 = ''nau.''
−
| wersja = 2.2_01
+
| wersja = 2.3
 
}}{{sp}}
 
}}{{sp}}
 
{{słownik}}
 
{{słownik}}
  
−
'''Język naumowski''' (nau. ''rår naumåzu iknaúr'', /ˈrɔ̞r näʊ̯ˈmɔ̞zu iˈknäʊ̯r/, [[Język zongepajcki|zon.]] ''naumozoz aigoslo'' /ˈnaʊ̯mot͡sot͡s ˈaɪ̯ɣoslo/, [[Język gowojski|gow]]. ''rór numós iknúr'' /ˈɹɔːɹ naʊ̯ˈmɔːs iˈknuːɹ/) jest językiem z rodziny [[Języki gamajskie|języków gamajskich]]. Jest to drugi konlang [[User:Emilando|Emila]] oparty na protogammajskim. Należy do drobnej rodziny [[Języki naumowskie|języków naumowskich]], szerzej do grupy centralnej języków gammajskich.
+
'''Język naumowski''' (nau. ''rår naumåzu iknaur'', /ˈrɔ̞r näʊ̯ˈmɔ̞zu iˈknäʊ̯r/, [[Język gowojski|gow]]. ''ror naumós iknúr'' /ˈɹɔɹ naʊ̯ˈmɔːs iˈknuːɹ/, [[Język onigammajski|ogm.]] ''naumoc ôl'' /ˈnaʊ̯mɔt͡s ˈoːl/) jest językiem z rodziny [[Języki gamajskie|języków gamajskich]]. Jest to drugi konlang [[User:Emilando|Emila]] oparty na protogammajskim. Należy do drobnej rodziny [[Języki naumowskie|języków naumowskich]], szerzej do grupy centralnej języków gammajskich.
  
−
Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów '''ai au''' i całkowity brak końcówki bezokolicznika oraz liczniejsze innowacje typu przejścia '''u > ü''' w każdej pozycji, rotacyzmu '''*z''' oraz '''*ħ''' oraz połączenia pragammajskich '''*g''' oraz '''*q''' (jako średnionaumowskie '''ck'''). Posiada także gigantyczne zmiany z akcentem. Z cech gramatycznych to drastyczna redukcja ilości przypadków i powolne przechodzenie na typ fleksyjny.
+
Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów '''ai au''' i całkowity brak końcówki bezokolicznika oraz liczniejsze innowacje typu przejścia '''u > ü''' w każdej pozycji, rotacyzmu '''*z''' oraz '''*ħ''' oraz połączenia pragammajskich '''*g''' oraz '''*q''' (jako średnionaumowskie '''ck'''). Posiada także duże zmiany z akcentem. Z cech gramatycznych to drastyczna redukcja ilości przypadków oraz silne zjawisko następstwa czasów.
  
−
Najbliższym krewnym naumowskiego jest [[język gowojski]], z którym rozwijał się wspólnie przez pewien czas. Obecnie są jednak kompletnie niezrozumiałe. Innymi krewnymi naumowszczyzny są inne języki gammajskie z grupy centralnej, chociażby [[język ńanyjski]]. Widoczne są też wpływy [[język zongepajcki|zongepajszczyzny]].
+
Najbliższym krewnym naumowskiego jest [[język gowojski]], z którym rozwijał się wspólnie przez pewien czas. Obecnie są jednak kompletnie niezrozumiałe. Innymi krewnymi naumowszczyzny są inne języki gammajskie z grupy centralnej, chociażby [[język ńanyjski]]. Widoczne są też wpływy [[język onigammajski|onigammajszczyzny]] i niegammajskich [[Języki darkajskie|języków darkajskich]].
  
 
== Historia ==
 
== Historia ==
Linia 33: Linia 33:
 
* *ɣ > *ŋ
 
* *ɣ > *ŋ
 
===== Wydłużenie wysokich samogłosek przed *r oraz rotacyzm =====
 
===== Wydłużenie wysokich samogłosek przed *r oraz rotacyzm =====
−
Zmianą która zaczęła oddalać naumowski od innych ngamajskich jest wydłużenie krótkich '''*i *u''' przed '''*r''' do '''*ī *ū''' (jeszcze z pragammajskim iloczasem). Następnie odbył się rotacyzm spółgłosek '''*z *ħ''', które zlały się z '''*r'''. Drastycznym echwektem było zatarcie różnicy pomiędzy niektórymi wyrazami, zwiększenie ilości gieminaty '''*rr''' oraz powstanie ''potrójnego''<ref>!!!</ref> '''*rrr'''. Samogłoski '''*i *u''' nie wydłużały się przed '''*r''' z rotacyzmu.
+
Zmianą która zaczęła oddalać naumowski od innych ngamajskich jest wydłużenie krótkich '''*i *u''' przed '''*r''' do '''*ī *ū''' (jeszcze z pragammajskim iloczasem). Następnie odbył się rotacyzm spółgłosek '''*z *ħ''' - pierwsze zlało się od razu z '''*r''', drugie zaś przeszło fazę przejściową '''*ʀ''' (obecne dłużej w pobliskim gowojskim). Drastycznym efektem było zatarcie różnicy pomiędzy niektórymi wyrazami, zwiększenie ilości gieminaty '''*rr''' oraz powstanie ''potrójnego''<ref>!!!</ref> '''*rrr'''. Samogłoski '''*i *u''' nie wydłużały się przed '''*r''' z rotacyzmu.
 
* *ir > *īr
 
* *ir > *īr
 
* *ur > *ūr
 
* *ur > *ūr
 
* *z > *r
 
* *z > *r
−
* *ħ > *r
+
* *ħ > *ʀ > *r
 +
 
 
==== Okres pranaumowski ====
 
==== Okres pranaumowski ====
 
===== Zanik *q, *rrr oraz metateza *ārC =====
 
===== Zanik *q, *rrr oraz metateza *ārC =====
Linia 81: Linia 82:
 
* *g > *ck
 
* *g > *ck
 
* *z > *ss
 
* *z > *ss
−
W wyniku tej zmiany połączyły się pragammajskie '''*q''' oraz '''*g'''.  
+
W wyniku tej zmiany połączyły się pragammajskie '''*q''' oraz '''*g'''.
 +
 
 +
Jest to bardzo dziwna zmiana, którą ciężko wytłumaczyć w klasycznej rekonstrukcji. Jeżeli jednak zakłada się [[Język protogamajski/Teoria przydechowa|teorię przydechową]] wówczas można zrekonstruować całkem prawdopodobne przejście ''tʰ > t > tt'' (zakłada się przy tym, że pranaumowskie '''*z''' nadal było afrykatą).
  
 
===== Lenicja VCV =====
 
===== Lenicja VCV =====
Linia 190: Linia 193:
 
* *CiC. *CüC. > CC.
 
* *CiC. *CüC. > CC.
 
* *Ci.C *Cü. > Cĕ.
 
* *Ci.C *Cü. > Cĕ.
 +
Redukcja w sylabach zamkniętych odbywała się także po dowolnej spółgłosce długiej.
  
 
===== Zanik iloczasu =====
 
===== Zanik iloczasu =====
Linia 207: Linia 211:
 
Różnica pomiędzy '''*i¹''' a '''*i²''' trwała jeszcze w momencie I palatalizacji, podczas której '''*i²''' nie miękczyło. Ponadto, '''ĕ''' zostało oddzielnym fonemem aż do momentu II redukcji.  
 
Różnica pomiędzy '''*i¹''' a '''*i²''' trwała jeszcze w momencie I palatalizacji, podczas której '''*i²''' nie miękczyło. Ponadto, '''ĕ''' zostało oddzielnym fonemem aż do momentu II redukcji.  
  
−
===== Przegłos retrochwleksyjny =====
+
===== Przegłos retrofleksyjny =====
−
Samogłoska '''*i¹''', a w kilku słowach też '''*i²''' przechodzą w '''*u''' po spółgłosce '''*ş'''.
+
Samogłoska '''*i¹''' przechodzi w '''*u''' po spółgłosce '''*ş'''.
 
* *şi¹ > *şu
 
* *şi¹ > *şu
  
Linia 247: Linia 251:
  
 
===== II palatalizacja =====
 
===== II palatalizacja =====
−
Przejście [h] w [ɣ], a także połączenie dwóch rodzaji samogłosek wysokich niezaokrąglonych spowodowało nowe połączenia '''i''' z spółgłoskami welarnymi. Ponadto, nadal istniały połączenia z '''e'''. Jednakże w wyniku II palatalizacji te połączenia też zostały zlikwidowane. Odbywała się przed '''i e ei ü'''. Efekty były jednak inne z wyjątkem [ŋ] zmiękczonego bez różnicy:
+
Przejście [h] w [ɣ], a także połączenie dwóch rodzaji samogłosek wysokich niezaokrąglonych spowodowało nowe połączenia '''i''' z spółgłoskami welarnymi. Ponadto, nadal istniały połączenia z '''e''' oraz przednio wymawianym '''a'''. Jednakże w wyniku II palatalizacji te połączenia też zostały zlikwidowane. Odbywała się przed '''i ü e ei a ai au''' (ale nie '''å'''). Efekty były jednak inne z wyjątkem [ŋ] zmiękczonego bez różnicy:
 
* *k > *č [t͡ʃ]
 
* *k > *č [t͡ʃ]
 
* *g > *y̌ [d͡ʒ]
 
* *g > *y̌ [d͡ʒ]
Linia 253: Linia 257:
 
* *gh > *ž
 
* *gh > *ž
 
* *ŋ > *ń
 
* *ŋ > *ń
−
W niektórych dialektach palatalizacja ta miała szerszy zasięg i wypłynęła także na połączenia z samogłoską '''a''' (ale nie '''å''') i dyftongi '''ai au''', jak w słowach ''sogaírem > soy̌aírem, kauraús > čauraús > čuraús, ghaússa > žaússa, rouŋápe > rouńápe'' oraz ''chauså > šauså''. W opisywanym w tym artykule dialekcie palatalizacja w tej pozycji nie występuje.
+
W niektórych słowach z samogłoskami otwartymi palatalizacja ta nie zaszła.
  
 
===== Rozwój grupy *vo- =====
 
===== Rozwój grupy *vo- =====
Linia 289: Linia 293:
 
*ł > ł (dawniej [ɫ], obecnie [w])
 
*ł > ł (dawniej [ɫ], obecnie [w])
  
−
===== Wsteczne przenoszenie miękkości =====
+
===Refleksy fonemów pragammajskich w naumowskim===
−
W niektórych gwarach doszło ponadto do wstecznego przenoszenia miękkości, zwłaszcza przy '''ń ĺ ŕ'''. Przykładowo grupa '''kń''' stała się '''ťń''', zaś '''chź''' – '''śź'''. Tej zmiany nie wywoływały spółgłoski zadziąsłowe '''č š ž y̌''', jednakże nie ulegały również samemu zmiękczeniu (np. <del>'''š > ś'''</del>)
+
====Samogłoski====
 +
Naumowski charakteryzuje się dosyć charakterystycznymi procesami samogłoskowymi od pragammajskiego i pranaumowskiego, przez co rozkład samogłosek jest mocno inny od innych gammajskich.
  
−
===== Kaszubienie i mazurzenie =====
+
{| class="wikitable"
−
Współcześnie dialekty rozróżnia się na kaszubiące, mazurzące i takie, które nie ulegają tym procesom. Kaszubiące zamieniają miękkie ''ť ď ć ý ś ź'' na twarde odpowiedniki: ''t d c y s z''. Zachowują spółgłoski zadziąsłowe i zazwyczaj retrofleksyjne. Mazurzące zamieniły ''č y̌ š ž'' na ''c y s z'', ale zachowały miękkie. Przesunęły również ''ş'' do "nowego" ''š'', a to czasem również uległo mazurzeniu. Dialekty zachowujące archaiczny zestaw spółgłosek nie są liczne, ale to one zostały wybrane do opisu języka.
+
! colspan=2| PG
−
 
+
! przed akcentem
−
===Refleksy fonemów pragammajskich w naumowskim===
+
! pod akcentem
 +
! po akcencie
 +
|-
 +
! rowspan=2|*a
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| ä
 +
| ɔ̞, ɑ<ref name=wel>po welarnych</ref>
 +
| ɐ
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
|colspan=3|aʊ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*aa
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| ä
 +
| æ
 +
| ɐ
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
|colspan=3|aɪ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*i
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| e, ä<ref>w grupie *yi-</ref>
 +
| e
 +
| ə
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
|colspan=2| i
 +
| ɪ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*ii<br>*i_r
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| colspan=2 rowspan=2|i, u<ref name=ret>po [ʂ]</ref>
 +
| ɪ, ə, Ø, ʊ<ref name=ret></ref>
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
|ɪ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*u
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| colspan=2|o, ɔ̞<ref name=vo!P>po nagłosowym /v/ przed twardą</ref>, ø<ref name=voP>po nagłosowym /v/ przed miękką</ref>, ɤ<ref name=wel></ref>
 +
| ə
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
|colspan=2| u
 +
| ʊ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*uu<br>*u_r
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| colspan=2 rowspan=2|y  
 +
| ʏ, ə, Ø
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
|ʏ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*ai
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| colspan=2|aɪ, ɔ̞<ref name=vo!P></ref> , ø<ref name=voP></ref>
 +
| aɪ
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
| colspan=3|eɪ
 +
|-
 +
! rowspan=2|*au
 +
! bez nowego<br>iloczasu
 +
| colspan=2|aʊ, ɔ̞<ref name=vo!P></ref>, ø<ref name=voP></ref>
 +
| aɪ
 +
|-
 +
! z nowym<br>iloczasem
 +
| colspan=3|oʊ~oʏ
 +
|-
 +
|}
 
====Spółgłoski====
 
====Spółgłoski====
 
Podczas gdy rozwój samogłosek jest bardzo specyficzny, to w spółgłoskach można zauważyć pewną regularność.
 
Podczas gdy rozwój samogłosek jest bardzo specyficzny, to w spółgłoskach można zauważyć pewną regularność.
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
−
! PG !! nagłos !! śródgłos !! wygłos
+
! PG !! nagłos twardy !! nagłos miękki !! śródgłos twardy !! śródgłos miękki !! wygłos
 
|-
 
|-
 
! p
 
! p
−
| p, pɕ<ref name=1pal></ref> || b, bʑ<ref name=1pal></ref> || f
+
| p || pɕ || b || bʑ || f
 
|-
 
|-
 
! t
 
! t
−
| colspan=2|t͡s, t͡ɕ <ref name=1pal>w wyniku zmiękczenia w pierwszej palatalizacji</ref> || s
+
| t͡s || t͡ɕ || t͡s || t͡ɕ || s
 
|-
 
|-
 
! k
 
! k
−
| k, ʃ<ref name=1pal></ref>, t͡ʃ<ref name=2pal>w wyniku zmiękczenia w drugiej palatalizacji</ref> || g, ʒ<ref name=1pal></ref>, d͡ʒ<ref name=2pal></ref> || x
+
| k || ʃ, t͡ʃ<ref name=2pal>w wyniku zmiękczenia w drugiej palatalizacji</ref> || g || ʒ, d͡ʒ<ref name=2pal></ref> || x
 
|-
 
|-
 
! q
 
! q
−
| x, ɕ<ref name=1pal></ref>, ʃ<ref name=2pal></ref> || k, ʃ<ref name=1pal></ref>, t͡ʃ<ref name=2pal></ref> || ːk
+
| x || ɕ, ʃ<ref name=2pal></ref> || k || ʃ, t͡ʃ<ref name=2pal></ref> || ːk
 
|-
 
|-
 
! b
 
! b
−
| f, ɕ<ref name=1pal></ref> || p, pɕ<ref name=1pal></ref> || ːp
+
| f || ɕ || p || pɕ || ːp
 
|-
 
|-
 
! d
 
! d
−
| ʂ || s, ɕ<ref name=1pal></ref> || ːs
+
| colspan=2| ʂ  
 +
|| s || ɕ || ːs
 
|-
 
|-
 
! g
 
! g
−
| x, ɕ<ref name=1pal></ref>, ʃ<ref name=2pal></ref> || k, ʃ<ref name=1pal></ref>, t͡ʃ<ref name=2pal></ref> || ːk
+
| x || ɕ, ʃ<ref name=2pal></ref> || k || ʃ, t͡ʃ<ref name=2pal></ref> || ːk
 
|-
 
|-
 
! f
 
! f
−
| f, ɕ<ref name=1pal></ref> || Vː<ref name=ściągnięcie>Vː oznacza, że doszło do ściągnięcia dwóch samogłosek wokół</ref> || Ø
+
| f || ɕ  
 +
| colspan=2|Vː<ref name=ściągnięcie>Vː oznacza, że doszło do ściągnięcia dwóch samogłosek wokół</ref> || Ø
 
|-
 
|-
 
! θ
 
! θ
−
| t, c<ref name=1pal></ref> || d, ɟ<ref name=1pal></ref> || s
+
| t || c || d || ɟ || s
 
|-
 
|-
 
! s
 
! s
−
| s, ɕ<ref name=1pal></ref> || z, ʑ<ref name=1pal></ref> || Ø
+
| s || ɕ || z || ʑ || Ø
 
|-
 
|-
 
! ħ
 
! ħ
−
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
+
| r || rʲ || r || rʲ || r
 
|-
 
|-
 
! h
 
! h
−
| ˈɣ, ˈʒ<ref name=2pal></ref> || ˈVː<ref name=ściągnięcie></ref>|| ˈː
+
| ˈɣ || ˈʒ<ref name=2pal></ref>  
 +
| colspan=2| ˈVː<ref name=ściągnięcie></ref>|| ˈː
 
|-
 
|-
 
! ð
 
! ð
−
| ʂ || t, c<ref name=1pal></ref> || ːt
+
| colspan=2| ʂ  
 +
|| t || c || ːt
 
|-
 
|-
 
! z
 
! z
−
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
+
| r || rʲ || r || rʲ || r
 
|-
 
|-
 
! ɣ
 
! ɣ
−
| n, ɲ<ref name=1pal></ref>, ːŋ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh'''</ref>, ːɲ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh''' i palatalizowane</ref> || kn, kɲ~cɲ<ref name=1pal></ref> || ŋk
+
| n, ːŋ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh'''</ref>|| ɲ, ːɲ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh'''</ref> || kn || kɲ~cɲ || ŋk
 
|-
 
|-
 
! m
 
! m
−
|colspan=3|m, mɲ<ref name=1pal></ref>
+
|rowspan=2|m  
 +
|rowspan=2|mɲ  
 +
||m ||mɲ || m
 
|-
 
|-
 
! mː
 
! mː
−
| m, mɲ<ref name=1pal></ref> || colspan=2| ːm, ːmɲ<ref name=1pal></ref>
+
| ːm || ːmɲ || ːm  
 
|-
 
|-
 
! n
 
! n
−
|colspan=3|n, ɲ<ref name=1pal></ref>
+
|rowspan=2|n  
 +
|rowspan=2|ɲ  
 +
||n ||ɲ || n
 
|-
 
|-
 
! nː
 
! nː
−
| n, ɲ<ref name=1pal></ref> || colspan=2|ːn, ːɲ<ref name=1pal></ref>
+
| ːn || ːɲ || ːn  
 
|-
 
|-
 
! r
 
! r
−
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
+
| r
 +
|rowspan=2| rʲ
 +
|| r || rʲ || r
 
|-
 
|-
 
! rː
 
! rː
−
| r̥, rʲ<ref name=1pal></ref> ||  colspan=2| ːr, ːrʲ<ref name=1pal></ref>
+
| r̥ || ːr, ːrʲ || ːr
 
|-
 
|-
 
! l
 
! l
−
| colspan=3|w, ʎ<ref name=1pal></ref>
+
| w
 +
|rowspan=2|ʎ
 +
| w
 +
|rowspan=2|ʎ
 +
|w
 
|-
 
|-
 
! lː
 
! lː
−
| colspan=3|l, ʎ<ref name=1pal></ref>
+
| l || l || l
 
|-
 
|-
 
! j
 
! j
−
| j || Vː<ref name=ściągnięcie></ref> || j
+
| colspan=2| j  
 +
|colspan=2| Vː<ref name=ściągnięcie></ref>  
 +
|| j
 
|-
 
|-
 
! jː
 
! jː
−
| colspan=2|d͡z, d͡ʑ<ref name=1pal></ref> || d͡z~z
+
| d͡z || d͡ʑ || d͡z || d͡ʑ || d͡z~z
 
|-
 
|-
 
! w
 
! w
−
| v, ʑ<ref name=1pal></ref> || Vː<ref name=ściągnięcie></ref> || v
+
| v || ʑ  
 +
|colspan=2|Vː<ref name=ściągnięcie></ref>  
 +
|| v
 
|-
 
|-
 
! wː
 
! wː
−
| colspan=3|ɣ, j<ref name=1pal></ref>, ʒ<ref name=2pal></ref>
+
| ɣ || j, ʒ<ref name=2pal></ref> || ɣ || j, ʒ<ref name=2pal></ref> || ɣ
 
|}
 
|}
  
−
== Fonologja ==
+
== Fonologia ==
 
===Samogłoski ===
 
===Samogłoski ===
 +
[[Plik:Naumowskisamogłoski.png|mały|prawo|Samogłoski na trapezie samogłoskowym z najważniejszymi allofonami]]
 
Język naumowski mocno zmienił system samogłosek od czasów pragammajskich. Zanikł dwukrotnie iloczas, za to powstały samogłoski zredukowane. Posiada jednak archaiczne dyftongi '''ai au''' zachowane od czasów pragammajskich.
 
Język naumowski mocno zmienił system samogłosek od czasów pragammajskich. Zanikł dwukrotnie iloczas, za to powstały samogłoski zredukowane. Posiada jednak archaiczne dyftongi '''ai au''' zachowane od czasów pragammajskich.
 
==== Pełne ====
 
==== Pełne ====
Linia 396: Linia 492:
 
! style="font-weight:bold;" | Zaokrąglone
 
! style="font-weight:bold;" | Zaokrąglone
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold;" | Przymknięte
+
! Przymknięte
 
| {{IPA|i}} ('''i''')
 
| {{IPA|i}} ('''i''')
 
| {{IPA|y}} ('''ü''')
 
| {{IPA|y}} ('''ü''')
 
| {{IPA|u}} ('''u''')
 
| {{IPA|u}} ('''u''')
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold;" | Środkowe
+
!Środkowe
 
| {{IPA|e̞}} ('''e''')
 
| {{IPA|e̞}} ('''e''')
 
|  
 
|  
 
| {{IPA|o̞}} ('''o''')
 
| {{IPA|o̞}} ('''o''')
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold;" | Prawie otwarte
+
! Prawie otwarte
 
| {{IPA|æ}} ('''a''')
 
| {{IPA|æ}} ('''a''')
 
|  
 
|  
Linia 412: Linia 508:
 
|}
 
|}
  
−
==== Dychwtongi ====
+
==== Dyftongi ====
  
−
Występują cztery dyftongi, '''ai''', '''au''', '''ei''' oraz '''ou'''. One zachowują się jak pojedyncze samogłoski, ale nie ulegają redukcji.
+
Występują cztery dyftongi, '''ai''' /aɪ/, '''au''' /aʊ/, '''ei''' /eɪ/ oraz '''ou''' /oʊ~oʏ/. One zachowują się jak pojedyncze samogłoski, ale nie ulegają redukcji.
  
−
Należy odróżnić dychwtongi '''au ou''' od zbitek '''ał oł'''. Drugi element dychwtongów jest nieco centralniejszy niż zwykłe '''ł/j'''. Ponadto, gdy są akcentowane duża część akcentu pada na drugi element (stąd to on jest oznaczony akutem), zaś zbitki '''ał oł''' są akcentowane tylko na samogłoskę.
+
Należy odróżnić dyftongi '''au ou''' od zbitek '''ał oł'''. Drugi element dyftongów jest nieco centralniejszy niż zwykłe '''ł/j'''. Ponadto, gdy są akcentowane duża część akcentu pada na drugi element (stąd to on jest oznaczony akutem), zaś zbitki '''ał oł''' są akcentowane tylko na samogłoskę.
  
 
==== Zredukowane ====
 
==== Zredukowane ====
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
−
| style="font-weight:bold;" | Środkowa
+
! Środkowa
−
| {{IPA|ə}} ('''e''')
+
| {{IPA|ə}} ('''e, o''')
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold;" | Prawie otwarta
+
! Prawie otwarta
 
| {{IPA|ɐ}} ('''a''')
 
| {{IPA|ɐ}} ('''a''')
 
|}
 
|}
−
Litery '''a e''' oznaczają samogłoski [æ] [e] gdy są przed i pod akcentem, natomiast [ɐ] [ə] to wymowa po akcencie. Po akcencie nie występują litera''' o'''. Litera '''å''' występuje zaś tylko pod akcentem.
+
Litery '''a e o''' oznaczają samogłoski [æ] [e] [o] gdy są przed i pod akcentem, natomiast [ɐ] [ə] [ə] to wymowa po akcencie. Litera '''å''' występuje zaś tylko pod akcentem.
  
−
==== Alochwonia ====
+
Czasem jednak można znaleźć osobne oznaczenia samogłosek zredukowanych ('''ă ĕ ŏ'''). Spotyka się je szczególnie w przedstawieniach zmian fonetycznych (w celu odróżnienia od przedakcentownych '''a e o''' i znajdujących się pod akcentem '''á é ó'''), w słownikach i gramatykach rzadko.
 +
 
 +
==== Allofonia ====
 
Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alofonów:
 
Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alofonów:
 
*'''a''' - [ä] (przed akcentem, po welarnej i '''v''')
 
*'''a''' - [ä] (przed akcentem, po welarnej i '''v''')
Linia 543: Linia 641:
 
== Gramatyka ==
 
== Gramatyka ==
 
=== Legenda ===
 
=== Legenda ===
−
*'''¹''' – zmiękczenie podczas I palatalizacji
 
 
*'''²''' – zmiękczenie podczas II palatalizacji
 
*'''²''' – zmiękczenie podczas II palatalizacji
  
 
=== Przedimek ===
 
=== Przedimek ===
−
W języku naumowskim występują przedimki: określony '''rår''', nieokreślony '''ghaú''' oraz zerowy '''ném''' (kontynuuje on pragammajską liczbę zerową). Przedimki '''rår''' i '''ném''' występują zarówno w l. pojedynczej jak i l. mnogiej, zaś '''ghaú''' tylko w l. pojedynczej ('''ghaú''' jest skróceniem słowa '''ghaúru''' oznaczającego ''jeden''). Przedimki stoją przed rzeczownikem lub przymiotnikem.
+
W języku naumowskim występują przedimki: określony '''rår''', nieokreślony '''žaú''' oraz zerowy '''ném''' (kontynuuje on pragammajską liczbę zerową). Przedimki '''rår''' i '''ném''' występują zarówno w l. pojedynczej jak i l. mnogiej, zaś '''žaú''' tylko w l. pojedynczej ('''žaú''' jest skróceniem słowa '''žaúru''' oznaczającego ''jeden''). Przedimki stoją przed rzeczownikem lub przymiotnikem.
−
 
 
−
Przedimka określonego używa się:
 
−
* gdy dana rzecz jest już znana
 
−
* gdy dana rzecz jest wyjątkowa
 
−
* kontekst wypowiedzi daje do zrozumienia o jaką rzecz chodzi
 
−
 
 
−
Przedimka nieokreślonego używa się:
 
−
* gdy dana rzecz jest wspominana po raz pierwszy
 
−
* gdy dana rzecz nie istnieje w pełni (np. dom jest budowany – nie ukończony, więc zawsze ma przedimek nieokreślony)
 
  
−
Przedimka zerowego używa się:
+
Przedimki '''žaú''' oraz '''rår''' mają swoje warianty '''baú''' oraz '''barår''', gdy ich celem jest określenie oddalonej rzeczy. Jest to zjawisko utworzone na wzór zaimków, gdzie w pragammajskim częste było wstawianie do zaimków '''*a-''' w celu wskazania odległej rzeczy. Przedimek '''ném''' nie podlega temu zjawisku.
−
* gdy brakuje danej rzeczy
 
−
* gdy dana rzecz nie istnieje
 
  
 
=== Rzeczowniki i deklinacja ===
 
=== Rzeczowniki i deklinacja ===
Linia 574: Linia 660:
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
−
! colspan="12" | Deklinacja I
+
! colspan="4" | Deklinacja I
−
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
+
|-  
−
| Przypadek
+
! Przypadek
−
| Końcówka
+
! Końcówka
−
| ''toúne'' (niebo)
+
! ''toúne'' (niebo)
−
| ''šimå'' (dupa)
+
! ''šimå'' (dupa)
 
|-
 
|-
−
|Mianownik
+
!Mianownik
−
| -ø
+
| -Ø
 
| toúne (niebo)
 
| toúne (niebo)
 
| šimå (dupa)
 
| šimå (dupa)
 
|-
 
|-
−
|Dopełniacz
+
!Dopełniacz
 
| -ai~aí
 
| -ai~aí
−
| tounaí (nieba)
+
| tounai (nieba)
−
| šimaí (dupy)
+
| šimai (dupy)
 
|-
 
|-
−
|Biernik
+
!Biernik
 
| -²i~í
 
| -²i~í
−
| touní (niebo)
+
| touni (niebo)
−
| šimí (dupę)
+
| šimi (dupę)
 
|}
 
|}
 
|
 
|
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
−
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
+
|-
−
! colspan="12" | Deklinacja IIa
+
! colspan="4" | Deklinacja IIa
 
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
 
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
−
| Przypadek
+
! Przypadek
−
| Końcówka
+
! Końcówka
−
| ''vaĺík'' (obcokrajowiec)
+
! ''vaĺik'' (obcokrajowiec)
−
| ''kuraús'' (kłos)
+
! ''čuraus'' (kłos)
 
|-
 
|-
−
|Mianownik
+
!Mianownik
−
| -ø
+
| -Ø
−
| vaĺík (obcokrajowiec)
+
| vaĺik (obcokrajowiec)
−
| kuraús (kłos)
+
| čuraus (kłos)
 
|-
 
|-
−
|Dopełniacz
+
!Dopełniacz
 
| -a
 
| -a
−
| vaĺíka (obcokrajowca)
+
| vaĺika (obcokrajowca)
−
| kuraúsa (kłosa)
+
| čurausa (kłosa)
 
|-
 
|-
−
|Biernik
+
!Biernik
 
| -²e
 
| -²e
−
| vaĺíče (obcokrajowca)
+
| vaĺiče (obcokrajowca)
−
| kuraúse (kłos)
+
| čurause (kłos)
 
|}
 
|}
 
|
 
|
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
−
! colspan="12" | Deklinacja IIb
+
! colspan="4" | Deklinacja IIb
−
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
+
|-
−
| Przypadek
+
! Przypadek
−
| Końcówka
+
! Końcówka
−
| ''čín'' (kość)
+
! ''čín'' (kość)
−
| ''aúf'' (pasterz)
+
! ''aúf'' (pasterz)
 
|-
 
|-
−
|Mianownik
+
!Mianownik
−
| -ø
+
| -Ø
 
| čín (kość)
 
| čín (kość)
 
| aúf (pasterz)
 
| aúf (pasterz)
 
|-
 
|-
−
|Dopełniacz
+
!Dopełniacz
 
| -aí
 
| -aí
−
| činaí (kości)
+
| činai (kości)
−
| aufaí (pasterza)
+
| aufai (pasterza)
 
|-
 
|-
−
|Biernik
+
!Biernik
 
| -²í
 
| -²í
−
| činí (kość)
+
| čini (kość)
−
| aufí (pasterza)
+
| aufi (pasterza)
 
|}
 
|}
 
|
 
|
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
−
! colspan="12" | Deklinacja III
+
! colspan="4" | Deklinacja III
−
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
+
|-  
−
| Przypadek
+
! Przypadek
−
| Końcówka
+
! Końcówka
−
| ''fürćí'' (pole)
+
! ''fürći'' (pole)
−
| ''tarå'' (miejsce)
+
! ''tarå'' (miejsce)
 
|-
 
|-
−
|Mianownik
+
!Mianownik
−
| -ø
+
| Ø
−
| fürćí (pole)
+
| fürći (pole)
 
| tarå (miejsce)
 
| tarå (miejsce)
 
|-
 
|-
−
|Dopełniacz
+
!Dopełniacz
 
| -za
 
| -za
−
| fürćíza (pola)
+
| fürćiza (pola)
 
| taråza (miejsca)
 
| taråza (miejsca)
 
|-
 
|-
−
|Biernik
+
!Biernik
 
| -ze
 
| -ze
−
| fürćíze (pole)
+
| fürćize (pole)
 
| taråze (miejsce)
 
| taråze (miejsce)
 
|}
 
|}
 
|
 
|
 
|}
 
|}
 +
==== Jednogłoskowe rzeczowniki====
 +
Bardzo niewielka liczba rzeczowników naumowskich jest zbudowana z samej spółgłoski, np. ''k'' "usta" - fonetycznie /ˈkᵊ/. Takie słowa odmieniają się według deklinacji IIa, jednak końcówki fleksyjne wyjątkowo są akcentowane. Nie zachodzi też palatalizacja. Zatem dopełniacz od ''k'' brzmi ''ká'', zaś biernik ''ké''.
  
 
==== Odmiana zaimkiw ====
 
==== Odmiana zaimkiw ====
Linia 678: Linia 766:
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
 
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
−
! colspan="12" | Deklinacja zaimkiw
+
! colspan="12" | Deklinacja zaimków
−
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
+
|-  
−
| Przy.
+
! Przypadek
−
| '''naú''' (ja)
+
! '''naú''' (ja)
−
| '''ĺí''' (ty)
+
! '''ĺí''' (ty)
−
| '''şeĺí''' (Ty)
+
! '''şeĺi''' (Ty)
−
| '''paí''' (on)
+
! '''paí''' (on)
−
| '''şepaí''' (On)
+
! '''şepai''' (On)
−
| '''raú''' (my)
+
! '''raú''' (my)
−
| '''rauyá''' (My)
+
! '''rauya''' (My)
−
| '''ǘr''' (wy)
+
! '''űr''' (wy)
−
| '''şǘr''' (Wy)
+
! '''şűr''' (Wy)
−
| '''chå''' (oni)
+
! '''chå''' (oni)
−
| '''şechå''' (Oni)
+
! '''şechå''' (Oni)
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Mianownik
+
! Mianownik
−
|naú
+
|nau
−
| ĺí
+
| ĺi
−
|şeĺí
+
|şeĺi
−
|paí
+
|pai
−
|şepaí
+
|şepai
−
|raú
+
|rau
−
|rauyá
+
|rauya
−
|ǘr
+
|ür
−
|şǘr
+
|şür
 
|chå
 
|chå
 
|şechå
 
|şechå
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Dopełniacz
+
! Dopełniacz
 
|naghå
 
|naghå
−
|łeí
+
|łei
−
|şełeí
+
|şełei
 
|paghå
 
|paghå
 
|şepaghå
 
|şepaghå
−
|roú
+
|rou
 
|rauyåv
 
|rauyåv
−
|üraú
+
|ürau
−
|şüraú
+
|şürau
−
|chaú
+
|šau
−
|şechaú
+
|şešau
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Biernik
+
! Biernik
−
|naús
+
|naus
−
| ĺís
+
| ĺis
−
|şeĺís
+
|şeĺis
 
|payå
 
|payå
 
|şepayå
 
|şepayå
−
|raús
+
|raus
−
|rauyés
+
|rauyes
−
|ürół
+
|üroł
−
|şürół
+
|şüroł
−
|šés
+
|šes
−
|şešés
+
|şešes
 
|}
 
|}
  
 
=== Liczby ===
 
=== Liczby ===
 
Naumowski ma tylko dwie liczby - pojedynczą i mnogą. Liczba mnoga jest tworzona poprzez partykułę '''re''', która ulega elizji przed samogłoską np.:
 
Naumowski ma tylko dwie liczby - pojedynczą i mnogą. Liczba mnoga jest tworzona poprzez partykułę '''re''', która ulega elizji przed samogłoską np.:
−
*''re žéssa'' - szamani
+
*''re žéssa'' [{{IPA|rə ˈʒesːɐ}}] - szamani
−
*''re čín'' - kości
+
*''re čín'' [{{IPA|rə ˈt͡ʃin}}] - kości
−
*''r'aúf'' - pasterze
+
*''r'aúf'' [{{IPA|r‿ˈaʊ̯f}}] - pasterze
−
*''r'arǘra'' - duchy
+
*''r'arűra'' [{{IPA|r‿ärˈyrɐ}}] - duchy
 
Partykuła ta pełni również funkcje przedimka nieokreślonego (choć nim nie jest). W połączeniu z przedimkem określonym lub zerowym, stoi pomiędzy przedimkem a rzeczownikem, lub oba słowa się łączą w jedno. Jeżeli ''re'' ulega elizji, nie może się połączyć z przedimkem. Przykłady:
 
Partykuła ta pełni również funkcje przedimka nieokreślonego (choć nim nie jest). W połączeniu z przedimkem określonym lub zerowym, stoi pomiędzy przedimkem a rzeczownikem, lub oba słowa się łączą w jedno. Jeżeli ''re'' ulega elizji, nie może się połączyć z przedimkem. Przykłady:
 
*''rår re čín'' lub ''rér čín'' - te kości
 
*''rår re čín'' lub ''rér čín'' - te kości
Linia 747: Linia 835:
 
*'''žéssazu''' – kapłański
 
*'''žéssazu''' – kapłański
 
*'''čínsu''' – kostny
 
*'''čínsu''' – kostny
−
*'''aufsó''' – pasterski
+
*'''aufso''' – pasterski
−
Nie istnieje refleks pragammajskiej końcówki '''-(_)llu'''. Brak cechy jest bowiem wyrażany przedimkem zerowym i zwykłym przymiotnikem np. ''*pautullu'' (bezdzietny) > ''ném paucózu''.
+
Nie istnieje refleks pragammajskiej końcówki '''-(_)llu'''. Brak cechy jest bowiem wyrażany przedimkem zerowym i zwykłym przymiotnikem np. ''*pautullu'' (bezdzietny) > ''ném paucozu''.
  
 
=== Przysłówek ===
 
=== Przysłówek ===
−
Stojący zawsze przed czasownikem, otrzymuje końcówkę '''-sú''' po spółgłoskach i '''-zú''' po samogłoskach. Ponieważ przesuwa to akcent, samogłoski się "odredukowują" tzw. redukcja zostaje cofnięta. Z tego powodu przysłówki często podaje się jako osobne słowa w słownikach. Ponadto, czasami akcent to jedyna różnica pomiędzy przysłówkem a przymiotnikem.
+
Stojący zawsze przed czasownikem, otrzymuje końcówkę '''-sú''' po spółgłoskach i '''-zú''' po samogłoskach. Ponieważ przesuwa to akcent, samogłoski się "odredukowują" tzw. redukcja zostaje cofnięta. Czasami akcent to jedyna różnica pomiędzy przysłówkem a przymiotnikem.
 
*'''žessazú''' – kapłańsko
 
*'''žessazú''' – kapłańsko
−
*'''činsú''' – kostnie
+
*'''činsu''' – kostnie
−
*'''aufsú''' – pastersko
+
*'''aufsu''' – pastersko
  
 
=== Czasownik ===
 
=== Czasownik ===
Linia 760: Linia 848:
 
====Odmiana przez osoby ====
 
====Odmiana przez osoby ====
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
−
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
+
|-  
−
! colspan="12" | Odmiana przez osoby
+
! colspan="12" | Odmiana '''być, mieć, chcieć'''
−
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
+
|-  
−
| Osoba
+
! Osoba
−
| '''naú''' (ja)
+
! '''nau''' (ja)
−
| '''ĺí''' (ty)
+
! '''ĺi''' (ty)
−
| '''şeĺí''' (Ty)
+
! '''şeĺi''' (Ty)
−
| '''paí''' (on)
+
! '''pai''' (on)
−
| '''şepaí''' (On)
+
! '''şepai''' (On)
−
| '''raú''' (my)
+
! '''rau''' (my)
−
| '''rauyá''' (My)
+
! '''rauya''' (My)
−
| '''ǘr''' (wy)
+
! '''űr''' (wy)
−
| '''şǘr''' (Wy)
+
! '''şűr''' (Wy)
−
| '''chå''' (oni)
+
! '''chå''' (oni)
−
| '''şechå''' (Oni)
+
! '''şechå''' (Oni)
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Pod akcentem
+
! Pod akcentem
 
| ''-ús''
 
| ''-ús''
 
| ''-ås''
 
| ''-ås''
−
| rowspan=2|''-ghás''
+
| rowspan=2|''-žás''
 
| ''-ózai''
 
| ''-ózai''
 
| rowspan=2|''-ghúzai''
 
| rowspan=2|''-ghúzai''
 
|''-ú''
 
|''-ú''
−
| rowspan=2|''-žǘ''
+
| rowspan=2|''-žű''
 
|''-énk''
 
|''-énk''
 
|rowspan=2|''-žínk''
 
|rowspan=2|''-žínk''
Linia 789: Linia 877:
 
|rowspan=2|''-ghúr''
 
|rowspan=2|''-ghúr''
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | Po akcencie
+
! Po akcencie
 
|''-us''
 
|''-us''
 
|''-as''
 
|''-as''
−
|''-ezai''
+
|''-ozai''
 
|''-u''
 
|''-u''
 
|''-enk''
 
|''-enk''
 
|''-ar''
 
|''-ar''
 
|}
 
|}
−
Jeżeli czasownik kończy się na samogłoskę, pomiędzy rdzeniem a końcówką dodajemy '''z''' lub '''s''' (dla chworm grzecznościowych)
+
Jeżeli czasownik kończy się na samogłoskę, pomiędzy rdzeniem a końcówką dodajemy '''z'''.
  
 
Trzy czasowniki odmieniają się nieregularnie.
 
Trzy czasowniki odmieniają się nieregularnie.
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
 
{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
−
|- style="font-weight:bold; text-align:center; background-color:rgb(255, 153, 0);"
+
|-  
 
! colspan="12" | Odmiana '''być, mieć, chcieć'''
 
! colspan="12" | Odmiana '''być, mieć, chcieć'''
−
|- style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);"
+
|-  
−
| Osoba
+
! Osoba
−
| '''naú''' (ja)
+
! '''nau''' (ja)
−
| '''ĺí''' (ty)
+
! '''ĺi''' (ty)
−
| '''şeĺí''' (Ty)
+
! '''şeĺi''' (Ty)
−
| '''paí''' (on)
+
! '''pai''' (on)
−
| '''şepaí''' (On)
+
! '''şepai''' (On)
−
| '''raú''' (my)
+
! '''rau''' (my)
−
| '''rauyá''' (My)
+
! '''rauya''' (My)
−
| '''ǘr''' (wy)
+
! '''űr''' (wy)
−
| '''şǘr''' (Wy)
+
! '''şűr''' (Wy)
−
| '''chå''' (oni)
+
! '''chå''' (oni)
−
| '''şechå''' (Oni)
+
! '''şechå''' (Oni)
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | ''być (kanşå)''
+
! ''być (kanşå)''
−
| ''kanşá''
+
| ''kanşa''
 
| ''kanşå''
 
| ''kanşå''
−
| ''kanşghá''
+
| ''kanşža''
−
| ''kanşaí''
+
| ''kanşai''
−
| ''kanşghaí''
+
| ''kanşžai''
 
|''kånşe''
 
|''kånşe''
−
| ''kanşžé''
+
| ''kanşže''
 
|''kanşåza''
 
|''kanşåza''
−
|''kanşaghá''
+
|''kanşažá''
 
|''kanşåzais''
 
|''kanşåzais''
 
|''kanşažeís''
 
|''kanşažeís''
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | ''mieć (roúca)''
+
! ''mieć (roúca)''
 
| colspan=2|''roúca''
 
| colspan=2|''roúca''
−
| ''rousghá''
+
| ''roucža''
 
| ''roúcai''
 
| ''roúcai''
−
| ''rousghaí''
+
| ''rousžai''
 
|''roúce''
 
|''roúce''
−
| ''rousžé''
+
| ''roucže''
 
|''roúcaza''
 
|''roúcaza''
−
|''roucaghá''
+
|''roucažá''
 
|''roúcazais''
 
|''roúcazais''
 
|''roucažeís''
 
|''roucažeís''
 
|-
 
|-
−
| style="font-weight:bold; background-color:rgb(192, 192, 192);" | ''chcieć (izǘka)''
+
! ''chcieć (izüka)''
−
| colspan=2|''izǘka''
+
| colspan=2|''izüka''
−
| ''izükaghá''
+
| ''izükažá''
−
| ''izǘkai''
+
| ''izükai''
−
| ''izüchghaí''
+
| ''izükžaí''
−
|''izǘče''
+
|''izüče''
−
| ''izüchžé''
+
| ''izükžé''
−
|''izǘkaza''
+
|''izükaza''
−
|''izükaghá''
+
|''izükažá''
−
|''izǘkazais''
+
|''izükazais''
 
|''izükažeís''
 
|''izükažeís''
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
 +
Warto tu zauważyć synkretyzm bezokolicznika, 1 os. l. poj i 2 os. l. poj w ''roúca'' i ''izüka''. Podobny synkretyzm przy ''kanşå'' nie występuje przy 1 os. l. poj.
 
==== Czasy ====
 
==== Czasy ====
−
W naumowskim istnieje pięć czasów. Z wyjątkem '''przeszłego II''' wszystkie są odziedziczone z pragammajskiego (rozróżnienie pomiędzy '''przyszłym I''' a''' przyszłym II '''pojawiło się po zaniku harmonii)
+
Naumowski, podobnie jak inne języki ligi onigammajskiej, jest bogaty w czasy. Można doliczyć do 10 czasów.
  
−
*Teraźniejszy – używany do wyrażenia czynności trwających. Nie posiada końcówki np. ''feyús'' (ja żyje), ''cauzús'' (ja jem)
+
*Teraźniejszy – używany do wyrażenia czynności trwających. Nie posiada końcówki np. ''feyus'' (ja żyje), ''cauzus'' (ja jem)
−
*Przeszły I – używany do wyrażenia czynności już zakończonych, ale trwających długo. Końcówka to '''-den''' lub '''-en''' np. ''feyúsen'' (ja żyłem – czynność trwała długo)
+
*Przeszły I – używany do wyrażenia czynności już zakończonych bardzo niedawno. Końcówka to '''-den''' lub '''-en''' np. ''feyozaiden'' (on żył - niedawno zmarł)
−
*Przeszły II – opisuje czynności zakończone, ale nie trwały one długo. Końcówką jest '''-ka''' np. ''cauzúska'' (ja jadłem – ta czynność była krótka). Historycznie pochodzi od konstrukcji '''bezokolicznik + ''być''.'''
+
*Przeszły II – opisuje czynności zakończone, ich sukces lub porażka nastąpiła w średnim czasie. Końcówką jest '''-ka''' np. ''cauzuska'' (ja jadłem). Historycznie pochodzi od konstrukcji '''bezokolicznik + ''być''.''' Jest to jeszcze pranaumowska innowacja.
−
*Przyszyły I – wyraża czynności planowane, ale ku jej wykonaniu nie zostały wykonane żadne większe działania. Sufiksem jest '''-ł''' lub '''-dł''' (-ł jest asymilizowane w grupach '''sł zł cł ył''' do '''ss zz ss zz''') np. ''ŕimúss'' (ja będę orał – ku tej czynności nie zostały podjęte działania).
+
*Przeszły III – wyraża on czynności z dalekiej przyszłości. Zakończony jest końcówką '''-dega''' lub '''-ega''', powstał z fuzji końcówek czasu przeszłego I i II.
−
*Przyszyły II – wyraża czynności planowane, z podjętymi ku jej działaniami. Sufiks to '''-ał''' lub '''-dał''' np. ''cauzúsał'' (ja będę jadł – zostały już podjęte działania, np. przygotowano jedzenie).
+
**Czasy zaprzeszłe – odmiany czasów przeszłych tworzone poprzez odmieniony w nich czasownik ''być'' i dodanie bezokolicznika (kanşaiden féy, kanşaden caú). Używane są przed innymi przeszłymi czynnościami.
 +
*Przyszły I – wyraża czynności planowane, ale ku jej wykonaniu nie zostały wykonane żadne większe działania. Sufiksem jest '''-ł''' lub '''-dł''' (-ł jest asymilizowane w grupach '''sł zł cł ył''' do '''ss zz ss zz''') np. ''ŕimuss'' (ja będę orał – ku tej czynności nie zostały podjęte działania).
 +
*Przyszły II – wyraża czynności planowane, z podjętymi ku jej działaniami. Sufiks to '''-ał''' lub '''-dał''' np. ''cauzusał'' (ja będę jadł – zostały już podjęte działania, np. przygotowano jedzenie).
 +
*Czas zaprzyszły - budowany teraźniejszą formą czasownika ''być'' i bezokolicznikiem wyraża bardzo dalekie plany na przyszłość lub czynności po innych przyszłych, jak np. ''Kanşa cotur só Docaipe'' "Będę szedł do Darkaji".
  
 
==== Aspekty ====
 
==== Aspekty ====
 
Naumowski posiada cztery aspekty:
 
Naumowski posiada cztery aspekty:
−
*Niedokonany – czynność trwa, nie została zakończona. Nie posiada żadnych przedrostków np. ''caghús'' (ja ciągnę), ''karénar'' (oni atakują)
+
*Niedokonany – czynność trwa, nie została zakończona. Nie posiada żadnych przedrostków np. ''caghus'' (ja ciągnę), ''karenar'' (oni atakują)
−
*Dokonany – czynność została ukończona, ale nie znany jest efekt. Przedrostek to '''fo-''' lub samo '''f-''' np. ''focåghuska'' (ja przyciągnąłem), ''fokårenarka'' (oni zaatakowali)
+
*Dokonany – czynność została ukończona, ale nie znany jest efekt. Przedrostek to '''fo-''' lub samo '''f-''' np. ''focaghúska'' (ja przyciągnąłem), ''fokarénarka'' (oni zaatakowali)
−
*Teliktyczny – czynność została zakończona sukcesem. Afiks to '''ma-''' lub '''m-''' np. ''macåghuska'' (ja przyciągnąłem - udało mi się), ''makårenarka'' (oni zaatakowali - odnieśli sukces)
+
*Teliktyczny – czynność została zakończona sukcesem. Afiks to '''ma-''' lub '''m-''' np. ''macaghúska'' (ja przyciągnąłem - udało mi się), ''makarénarka'' (oni zaatakowali - odnieśli sukces)
−
*Ateliktyczny – czynność okazała się być porażką, często używa się go też do niezrealizowania czynności. Przedrostek to '''nem-''' np. ''nemcåghuska'' (ja nie przyciągnąłem), ''nemkårenarka'' (oni nie zaatakowali/przegrali atak).
+
*Ateliktyczny – czynność okazała się być porażką, często używa się go też do niezrealizowania czynności. Przedrostek to '''nem-''' np. ''nemcaghúska'' (ja nie przyciągnąłem), ''nemkarénarka'' (oni nie zaatakowali/przegrali atak).
 +
Aspekty dokonane, niedokonane i teliktyczne zostały odziedziczone z prajęzyka. Ateliktyczny został utworzony z przedimka zerowego '''ném''', który jest w powszechnym użyciu w naumowszczyźnie.  
  
 
==== Tryby ====
 
==== Tryby ====
 
Istnieje kilka trybów:
 
Istnieje kilka trybów:
 
*Tryb pragnący – używa się go przede wszystkiem do wyrażania swoich pragnień, a także można wyrazić życzenia do innych osób, żeby osiągnąć swoje pragnienia. Jego afiks to '''ghó-'''/'''ghár-''' lub '''gho-'''/'''ghar-''' w zależności od akcentu ('''gho-'''/'''ghar-''' używane jest do słów z nieregularnym akcentem) np. ''ghóšemas'' (pragniesz biegać, chcesz biegać).  
 
*Tryb pragnący – używa się go przede wszystkiem do wyrażania swoich pragnień, a także można wyrazić życzenia do innych osób, żeby osiągnąć swoje pragnienia. Jego afiks to '''ghó-'''/'''ghár-''' lub '''gho-'''/'''ghar-''' w zależności od akcentu ('''gho-'''/'''ghar-''' używane jest do słów z nieregularnym akcentem) np. ''ghóšemas'' (pragniesz biegać, chcesz biegać).  
−
*Tryb życzący – używający przedrostka '''ja-''' lub '''jar-''' wyraża życzenie mówiącego. Np. ''jakårenar'' (obyście atakowali).
+
*Tryb życzący – używający przedrostka '''ja-''' lub '''jar-''' wyraża życzenie mówiącego. Np. ''jakarénar'' (obyście atakowali).
−
*Tryb rozkazujący – w naumowskim jest odrębny. Tworzony przedrostkem '''jü-''' lub '''jür-''' używa się do rozkazywania czynności np. jücaúzenk (wy macie jeść!). W naumowskim nie ma podziału na tryb rokazujący mocny i słaby.
+
*Tryb rozkazujący – w naumowskim jest odrębny. Tworzony przedrostkem '''jü-''' lub '''jür-''' używa się do rozkazywania czynności np. jücauzénk (wy macie jeść!). W naumowskim nie ma podziału na tryb rokazujący mocny i słaby.
−
*Tryb pytający – tworzy pytania. Jest jedynym afiksem w naumowskim który utrzymał szczątkowo harmonię samogłoskową. Jego sufiksy to '''cha-''' oraz '''śüm-''' np. ''chacaúzenk?'' (wy jecie?)
+
*Tryb pytający – tworzy pytania. Jego sufiksy to '''śü-''' oraz '''śüm-''' np. ''śücauzénk?'' (wy jecie?)
 
Tryby można swobodnie mieszać i łączyć z aspektami. Aspektów nie można łączyć. Najpierw występuje cząstka aspektu, następnie trybu a na samym końcu czasownik.
 
Tryby można swobodnie mieszać i łączyć z aspektami. Aspektów nie można łączyć. Najpierw występuje cząstka aspektu, następnie trybu a na samym końcu czasownik.
 
=== Liczebniki ===
 
=== Liczebniki ===
Linia 884: Linia 977:
 
! liczebnik główny
 
! liczebnik główny
 
! liczebnik porządkowy
 
! liczebnik porządkowy
 +
! liczebnik zbiorowy
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''1'''
+
! align=center | '''1'''
−
| ghaúru
+
| žaúru
−
| ghaúren
+
| žaúron
 +
| ighauru
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''2'''
+
! align=center | '''2'''
−
| taró
+
| taro
−
| tarón
+
| taron
 +
| ídaru
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''3'''
+
! align=center | '''3'''
−
| şunó
+
| şino
−
| şinón
+
| şinon
 +
| ítinu
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''4'''
+
! align=center | '''4'''
−
| azaú
+
| azau
−
| azaún
+
| azaun
 +
| aízau
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''5'''
+
! align=center | '''5'''
 
| karnå
 
| karnå
 
| karnån
 
| karnån
 +
| ígarna
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''6'''
+
! align=center | '''6'''
 
| ńirå
 
| ńirå
 
| ńirån
 
| ńirån
 +
| íńira
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''7'''
+
! align=center | '''7'''
 
| saúnk
 
| saúnk
 
| sauknån
 
| sauknån
 +
| ízaunk
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''8'''
+
! align=center | '''8'''
 
| vår
 
| vår
 
| varån
 
| varån
 +
| ívair
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''9'''
+
! align=center | '''9'''
 
| falå
 
| falå
 
| falån
 
| falån
 +
| aíla
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''10'''
+
! align=center | '''10'''
−
| bapánk
+
| bapank
−
| bapáknan
+
| bapaknan
 +
| aúpank
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''20'''
+
! align=center | '''20'''
 
| tårve
 
| tårve
−
| tarvén
+
| tarven
 +
| ídarve
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''30'''
+
! align=center | '''30'''
 
| şínve
 
| şínve
−
| şunvén
+
| şínven
 +
| ítinve
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''40'''
+
! align=center | '''40'''
 
| véve
 
| véve
−
| vevén
+
| veven
 +
| íve
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''50'''
+
! align=center | '''50'''
 
| karnågha
 
| karnågha
 
| karnåghan
 
| karnåghan
 +
| ígarnagha
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''60'''
+
! align=center | '''60'''
 
| ńiraghá
 
| ńiraghá
 
| ńiraghán
 
| ńiraghán
 +
| íńiragha
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''70'''
+
! align=center | '''70'''
−
| sauknév
+
| sauknev
−
| sauknán
+
| sauknan
 +
| ízauknev
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''80'''
+
! align=center | '''80'''
−
| varév
+
| varev
−
| varán
+
| varan
 +
| aúrev
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''90'''
+
! align=center | '''90'''
−
| falév
+
| falev
−
| falán
+
| falan
 +
| aílev
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''100'''
+
! align=center | '''100'''
 
| taśår
 
| taśår
 
| taśåran
 
| taśåran
 +
| ídaśar
 
|-
 
|-
−
| align=center | '''1000'''
+
! align=center | '''1000'''
−
| roùcataśår
+
| roucataśår
−
| roùcataśåran
+
| roucataśåran
 +
| iroucataśår
 
|}
 
|}
−
 
  
 
== Przykładowe teksty ==
 
== Przykładowe teksty ==
 
===Owca i konie ===
 
===Owca i konie ===
 
====Naumowski (Rår Tauró fi rér Blé)====
 
====Naumowski (Rår Tauró fi rér Blé)====
−
Rar sakaí ghaú tauró ze roúcaiden ném charcí, re blí finåkezaika. Rår ghaúren caghózaiden elézu ghaú aghåzare, rår tarón ĺirózaiden rautåzu ghaú şelí fe rår şunón sayazú jaknågharezaiden ghaú naumí. Rår taró finkózaika so rér blaí: "Nauzó furaú aumózai, kár inåkus az naumå nairózai rågh er blaí". Rér blé makaúnarka: "Ghóşüras, rår tauró, rauzó re furaú aumár, kár inåku åba naumå, rår papón, maghåfcenezai cen ĺizó charcí fauzó se napår. Fe rår tauró roúcai ném charcí." Kár sǘk foşǘrezaika, rår tauró šefózaiden aut naipí.
+
Rür sakaí ghaú tauró ze roúcaiden ném charcí, re blí finåkezaika. Rår ghaúren caghózaiden elézu ghaú aghåzare, rår tarón ĺirózaiden rautåzu ghaú şelí fe rår şunón sayazú jaknågharezaiden ghaú naumí. Rår taró finkózaika so rér blaí: "Nauzó furaú aumózai, kár inåkus az naumå nairózai rågh er blaí". Rér blé makaúnarka: "Ghóşüras, rår tauró, rauzó re furaú aumár, kár inåku åba naumå, rår papón, maghåfcenezai cen ĺizó charcí fauzó se napår. Fe rår tauró roúcai ném charcí." Kár sǘk foşǘrezaika, rår tauró šefózaiden aut naipí.
  
 
==== Pragammajski (Raħ Phauru fi raħ Waqadunrusa) ====
 
==== Pragammajski (Raħ Phauru fi raħ Waqadunrusa) ====
Linia 977: Linia 1090:
 
==== Polski====
 
==== Polski====
 
Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.
 
Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.
−
 
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==

Aktualna wersja na dzień 17:57, 11 lut 2024

język naumowski
rår naumåzu iknaur
Typologia: aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
Utworzenie: Emilando (w 2020)
Cel utworzenia: Na potrzeby projektu/konwerldu
Najnowsza wersja: 2.3
Klasyfikacja: Gamajskie
  • pragammajski (†)
    • prangamajski (†)
      • pranaumowski (†)
        • naumowski
        • gowojski
Kody
Conlanger–1 nau.
Lista conlangów

        

Nuvola apps bookcase 1 blue.svg.png Zobacz też słownik tego języka.

Język naumowski (nau. rår naumåzu iknaur, /ˈrɔ̞r näʊ̯ˈmɔ̞zu iˈknäʊ̯r/, gow. ror naumós iknúr /ˈɹɔɹ naʊ̯ˈmɔːs iˈknuːɹ/, ogm. naumoc ôl /ˈnaʊ̯mɔt͡s ˈoːl/) jest językiem z rodziny języków gamajskich. Jest to drugi konlang Emila oparty na protogammajskim. Należy do drobnej rodziny języków naumowskich, szerzej do grupy centralnej języków gammajskich.

Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów ai au i całkowity brak końcówki bezokolicznika oraz liczniejsze innowacje typu przejścia u > ü w każdej pozycji, rotacyzmu *z oraz *ħ oraz połączenia pragammajskich *g oraz *q (jako średnionaumowskie ck). Posiada także duże zmiany z akcentem. Z cech gramatycznych to drastyczna redukcja ilości przypadków oraz silne zjawisko następstwa czasów.

Najbliższym krewnym naumowskiego jest język gowojski, z którym rozwijał się wspólnie przez pewien czas. Obecnie są jednak kompletnie niezrozumiałe. Innymi krewnymi naumowszczyzny są inne języki gammajskie z grupy centralnej, chociażby język ńanyjski. Widoczne są też wpływy onigammajszczyzny i niegammajskich języków darkajskich.

Historia

Procesa od pragammajskiego

Okres prangamajski (grupa centralna)

Ngamienie

Pierwszą zmianą zaobserwowaną w naumowszczyźnie, wspólną dla całej grupy centralnej jest zamienienie pragammajskiej gammy [ɣ] na n tylnojęzykowe [ŋ]. Ta zmiana dotknęła także narzecza ńamskie, ngamskie i ńanyjskie.

  • *ɣ > *ŋ
Wydłużenie wysokich samogłosek przed *r oraz rotacyzm

Zmianą która zaczęła oddalać naumowski od innych ngamajskich jest wydłużenie krótkich *i *u przed *r do *ī *ū (jeszcze z pragammajskim iloczasem). Następnie odbył się rotacyzm spółgłosek *z *ħ - pierwsze zlało się od razu z *r, drugie zaś przeszło fazę przejściową *ʀ (obecne dłużej w pobliskim gowojskim). Drastycznym efektem było zatarcie różnicy pomiędzy niektórymi wyrazami, zwiększenie ilości gieminaty *rr oraz powstanie potrójnego[1] *rrr. Samogłoski *i *u nie wydłużały się przed *r z rotacyzmu.

  • *ir > *īr
  • *ur > *ūr
  • *z > *r
  • *ħ > *ʀ > *r

Okres pranaumowski

Zanik *q, *rrr oraz metateza *ārC

Trzy niepowiązane, ale dosyć duże zmiany odbyły się prawdopodobnie w tym samym czasie. Spółgłoska *q stała się gieminatą [kː] (zapisaną ck), zaś *rrr oraz *ārC uległy metatezie:

  • *q > *ck
  • *Vrrr > *rVrr
  • *ārC > *rāC
Zanik iloczasu

Wreszcie, tak jak w większości innych j. gammajskich zanikł iloczas:

  • *a > *å [ɔ̞]
  • *ā > *a [æ]
  • *i > *e [e̞]
  • *ī > *i [i]
  • *u > *o [o̞]
  • *ū > *u [u]

W przeciwieństwie do większości j. gammajskich, wysokie długie samogłoski nie uległy dyftonizacji, tylko po prostu się skróciły, ale za to krótkie odmianki uległy obniżeniu do *e *o. Podobna zmiana występuje tylko w Baukucie. Natomiast rozwój *a-*ā wyrównał opozycja przód-tył, ponieważ krótka odmianka wycochwała się do tyłu (i jednocześnie uległa welaryzacji), zaś długa została przesunięta do [æ]. Jednakże później w większości djalektów w wyniku redukcji samogłosek nieakcentowanych ta różnica zostanie zatarta w postaci wspólnego [ä] gdy będą przed akcentem i [ɐ] gdy stoją po akcencie. Nie zatrze się jednak różnica pomiędzy późniejszymi długimi å̄-ā, gdyż obie głoski ulegną dyftonizacji.

Pranaumowska przesuwka spółgłosek przedniojęzykowych

Ta przesuwka wpłynęła na pragammajskie *t *d *th *dh. Spółgłoski [t] [d] ulegają przejściu w afrykaty [t͡s] [d͡z], zaś [θ] [ð] stwardniały do [t] [d]. Afrykata [d͡z] szybko się uprościła do samego [z], przez co ten dźwięk został odzyskany po rotacyzmie.

  • *t > *c [ts]
  • *d > *dz > *z [z]
  • *th > *t [t]
  • *dh > *d [d]

Przejście t > c nie dotyczyło spółgłoski rozdzielającej samogłoskę bezokolicznika od końcówki czasu przeszłego. Ono później uległo lenicji.

Gieminacja grupy *nŋ > *ŋŋ
  • *nŋ > *ŋŋ

W wyniku asymilacji grupa *nŋ stała się *ŋŋ. Powstanie w ten sposób ósma gieminata w naumowskim (po sześciu pragammajskich i *ck < *q). Ona jako jedyna wytrzyma tzw. ŋ-breaking.

ŋ-breaking oraz nk, ng > ŋk, ŋg

Dźwięk [ŋ] pochodzący od pragammajskiej gammy został w większości pozycji zlikwidowany.

  • nagłosowe *ŋ > *nn
  • śródgłosowe *ŋ > *kn
  • wygłosowe *ŋ > *ŋk (nk)

Ponadto, grupy nk ng się zasymilozowały do [ŋk] [ŋg]. Te zmiany podważyły na pewien okres odrębność [ŋ] jako osobny chwonem, a także stworzyły liczne alternacje czasem widoczne do obecnych czasów, np. saúnk (siedem) vs sauknån (siódmy).

Okres staronaumowski

Zanik dźwięcznych spółgłosek

Kolejna drastyczna zmiana, dźwięczne obstruenty stają się bezdźwięcznymi gieminatami:

  • *b > *pp
  • *d > *tt
  • *g > *ck
  • *z > *ss

W wyniku tej zmiany połączyły się pragammajskie *q oraz *g.

Jest to bardzo dziwna zmiana, którą ciężko wytłumaczyć w klasycznej rekonstrukcji. Jeżeli jednak zakłada się teorię przydechową wówczas można zrekonstruować całkem prawdopodobne przejście tʰ > t > tt (zakłada się przy tym, że pranaumowskie *z nadal było afrykatą).

Lenicja VCV

Zmiana w której częściowo pojawiły się na nowo spółgłoski dźwięczne, a także pojawił się dźwięk [v].

  • *p > *b
  • *t > *d
  • *k > *g
  • *f > *v
  • *s > *z
  • *pp > *p
  • *tt > *t
  • *ck > *k
  • *ss > *s
Przesunięcie akcentu na drugą sylabę w większości przypadków

Regularne przesunięcie akcentu, który jeszcze był regularny.

Zmiana *-i na *-e

Przed zanikem części wygłosowych spółgłosek wygłosowe *-i zlało się z *-e

  • *-i > *-e
Lenicja wygłosowa

Ta lenicja wpłynęła na wygłosowe krótke spółgłoski *p *t *c *k *f *s. Zwarte i afrykata stały się spirantyzowane, zaś szczelinowe zanikły całkowicie. Nie odbywała się jednak w jednosylabowych słowach (np. obecne aúf < pgm. *auf).

  • *-p > -f
  • *-t, *-c > -s
  • *-k > -ch [x]
  • *-f *-s > ø
Fortycja *w oraz *ww

Półsamogłoska [w] i jej gieminata zostały utracone. Krótke *w stało się *v, zaś długie *ww skróciło się i przeszło w [ɣ] (prawdopodobnie początkowo labializowanej).

  • *w > *v
  • *ww > *w > *gh [ɣ]

Rezultatem było powstanie nowej gammy, a także przerwanie allofoni f-v.

Fortycja *jj oraz rozwój opozycji *l-*ll

Niedługo po tym procesowi podobnym do *ww > *gh została poddana gieminata *jj, która stała się [d͡z].

  • *jj > *y [d͡z]

Rozwinęła się także opozycja *l-*ll w sposób podobny do zongepajckiego oraz onskiego – krótke *l uległo welaryzacji do [ɫ], zaś długe *ll się skróciło.

  • *l > *ł [ɫ]
  • *ll > *l [l]
Zanik gieminat

Inne gieminaty, które wcześniej nie zostały indywidualnie zlikwidowane, uległy regularnemu procesowi:

  • *Vmm > *Vːm
  • *Vnn > *Vːn
  • *Vŋŋ > *Vːŋ
  • *Vrr > *Vːr
  • *Vpp > *Vːp
  • *Vtt > *Vːt
  • *Vck > *Vːk
  • *Vss > *Vːs
  • *(C)mm- > *(C)hm
  • *(C)nn- > *(C)hn
  • *(C)ŋŋ- > *(C)hŋ (?)[2]
  • *(C)rr- > *(C)hr
  • *(C)pp- > *(C)hp
  • *(C)tt- > *(C)ht
  • *(C)ck- > *(C)hk
  • *(C)ss- > *(C)hs

W ten sposób [ŋ] znów zostało oddzielnym, choć marginalnym fonemem, a także zaczął się rozwijać nowy iloczas.

Zanik nagłosowych zbitek z *h

Nowe zbitki z h zanikły w nagłosie i po spółgłoskach:

  • *hl > *l̥ > *l
  • *hr > *r̥ (hr)
  • *hn > *n̥ > *n
  • *hŋ > *ŋ̊ > *ŋ (?)
  • *hm > *m̥ > *m
  • *hp > *f
  • *ht > *ş [ʂ]
  • *hk > *ch [x]
  • *hs > *ş

W rezultacie powstały: retrofleksyjne ş, bezdźwięczna spółgłoska rotyczna i zakończyła się fonemizacja [x].

Przejście rs > ş
  • *rs > *ş

Okres średnionaumowski

Przesunięcie akcentu na *h

Wyjątkowa, drastyczna zmiana odpowiadająca za obecną nieregularność akcentu naumowskiego. Akcent przesuwa się na ostatnią sylabę z spółgłoską *h. Odbyło to się przed jej zanikem, a także przed ściągnięciami grup VvV, VjV, VhV.

Tworzenie nowych samogłosek długich

Powstają nowe samogłoski długe z zaniku wygłosowego *h i ściągnięć.

  • *VhC > VːC
  • *V¹hV², V¹jV², V¹vV² > V²ː

Jeżeli akcent padał na h, zostaje w tej pozycji. Od tego momentu akcent naumowski staje się nieprzewidywalny i należy go oznaczać.

Zlanie grup *vai-, *vau-, *vo-

Trzy nagłosowe grupy się łączą:

  • vai-, *vau- > *vo-
Przejście *or w *ar i udźwięcznienie *hr po dźwięcznej
  • *or > *ar
  • *ōr > *ār
  • *Dhr > *Dr
Proteza *å

Nagłosowa samogłoska *å uległa w nagłosie protezie do wa-, zaś *å̄ do wå-. Nowe *w ostatecznie przejdzie w *b, dzięki czemu pojawi się w nagłosie.

  • *å- > *ba-
  • *å̄- > *bå-
Przejście u > ü

Zmiana, która wpłynęła na późniejszy rozwój języka, u stało się samogłoską przednią.

  • *u > *ü [y]
  • *ū > *ǖ
Redukcja *i, *ü (pierwsza redukcja nieakcentowanych samogłosek)

Krótkie *i, *ü po akcencie się zredukowały, zanikając całkowicie w sylabach zamkniętych i przechodząc w zredukowane e (ĕ) w otwartych:

  • *CiC. *CüC. > CC.
  • *Ci.C *Cü. > Cĕ.

Redukcja w sylabach zamkniętych odbywała się także po dowolnej spółgłosce długiej.

Zanik iloczasu

Nowy iloczas naumowski ostatecznie zanikł. Rozwój jest następujący:

Wysokie samogłoski skracają się bez śladu:

  • *i, *ī > *i¹
  • *ü, *ǖ > *ü

Długie średnie, a także dyftongi się ścieśniają:

  • *ē> *i²
  • *ō > *u
  • *aī > *ei
  • *aū > *ou

Niskie ulegają dyftonizacji:

  • *ā > *ai
  • *å̄ > *au

Różnica pomiędzy *i¹ a *i² trwała jeszcze w momencie I palatalizacji, podczas której *i² nie miękczyło. Ponadto, ĕ zostało oddzielnym fonemem aż do momentu II redukcji.

Przegłos retrofleksyjny

Samogłoska *i¹ przechodzi w *u po spółgłosce *ş.

  • *şi¹ > *şu
I palatalizacja

Wpłynęła ona na sonoraty przedniojęzykowe i spółgłoski welarne przed *i¹ oraz *ü oraz na wszystkie inne z wyjątkem [h] przed *i¹:

Pierwsza faza (przed *i¹ *ü)
  • *k > *š [ʃ]
  • *g > *ž [ʒ]
  • *ch > *ś [ɕ], początkowo [ç]
  • *gh > *j
  • *ŋ > *ń [ɲ]
  • *l, *ł > *ĺ [ʎ]
  • *r, hr > *ŕ [rʲ~ɹʲ]
  • *n > *ń
Druga faza (tylko przed *i¹)
  • *m > *mń
  • *f > *fś > *ś
  • *v > *vź > *ź [ʑ]
  • *p > *pś
  • *b > *bź
  • *t > *ť [c]
  • *ď > *ď [ɟ]
  • *c > *ć [tɕ]
  • *y > *ý [dʑ]
  • *s > *ś
  • *z > *ź
Połączenie *i¹ oraz *i²

Te dwie samogłoski wysokie się łączą, powodując że palatalizacja staje się fonemiczna:

  • *i¹, *i² > *i

Okres spółczesny

Zanik [h]

Jedyna spółgłoska krtaniowa w naumowskim ostatecznie zanikła. W nagłosie i między samogłoskami przeszła w gammę, zaś po spółgłoskach znikła zostawiając ślad w postaci pozycji akcentu:

  • *h- > *ɦ- > *gh-
  • *-h- > *-ɦ- > *-gh-
  • *-Ch- > *-C-
II palatalizacja

Przejście [h] w [ɣ], a także połączenie dwóch rodzaji samogłosek wysokich niezaokrąglonych spowodowało nowe połączenia i z spółgłoskami welarnymi. Ponadto, nadal istniały połączenia z e oraz przednio wymawianym a. Jednakże w wyniku II palatalizacji te połączenia też zostały zlikwidowane. Odbywała się przed i ü e ei a ai au (ale nie å). Efekty były jednak inne z wyjątkem [ŋ] zmiękczonego bez różnicy:

  • *k > *č [t͡ʃ]
  • *g > *y̌ [d͡ʒ]
  • *ch > *š
  • *gh > *ž
  • *ŋ > *ń

W niektórych słowach z samogłoskami otwartymi palatalizacja ta nie zaszła.

Rozwój grupy *vo-

Grupa *vo!P- stała się się *vå!P-, zaś *voP- stało się *vöP-, przy czym nowe ö [ø̞] ograniczyło się do funkcji allofonu. Zatem de fakto tylko przed spółgłoską twardą doszło do zmiany fonemu:

  • *vo!P- > *vå!P-
Prawo dyftongów

Doszło do kolejnej ważnej zmiany: dyftongi uprościły się do drugiego elementu gdy w następnej sylabie był ten sam dychwtong:

  • *ai_ai > *i_ai (gdzie _ to dowolny ciąg spółgłosek)
  • *au_au > *u_au
  • *ei_ei > *i_ei
  • *ou_ou > *u_ou
Redukcja wygłosowego e

Cofnęła akcent w niektórych słowach i doprowadziła do wielu alternacyj:

  • e w wygłosie > ĕ + cofnięcie akcentu, jeżeli byłoby akcentowane
Redukcja nieakcentowanych *a *å *e *o (druga redukcja nieakcentowanych samogłosek)

Nowa redukcja doprowadziła do znacznego ograniczenia samogłoski å i wielu innych zmian:

  • nieakcentowane wygłosowe -o > -u
  • nieakcentowane o po akcencie > ĕ
  • nieakcentowane e po akcencie > ĕ
  • nieakcentowane je przed akcentem > ja
  • nieakcentowane a po akcencie > ă
  • nieakcentowane å po akcencie > ă
  • nieakcentowane å przed akcentem > a
  • i ü u po akcencie uległy lekkiej centralizacji do [ɪ] [ʏ] [ʊ]

Samogłoskom zredukowanym pomija się brewis w piśmie.

Asymilacja grup typu sł i wałczenie

Ostatnią, jeszcze nie odbytą w pełni zmianą jest asymilacja grup sł cł zł i zmiana barwy ł z [ɫ] na [w]:

  • sł > ss
  • cł > ss
  • zł > zz
  • ł > ł (dawniej [ɫ], obecnie [w])

Refleksy fonemów pragammajskich w naumowskim

Samogłoski

Naumowski charakteryzuje się dosyć charakterystycznymi procesami samogłoskowymi od pragammajskiego i pranaumowskiego, przez co rozkład samogłosek jest mocno inny od innych gammajskich.

PG przed akcentem pod akcentem po akcencie
*a bez nowego
iloczasu 		ä ɔ̞, ɑ[3] ɐ
z nowym
iloczasem 		aʊ
*aa bez nowego
iloczasu 		ä æ ɐ
z nowym
iloczasem 		aɪ
*i bez nowego
iloczasu 		e, ä[4] e ə
z nowym
iloczasem 		i ɪ
*ii
*i_r 		bez nowego
iloczasu 		i, u[5] ɪ, ə, Ø, ʊ[5]
z nowym
iloczasem 		ɪ
*u bez nowego
iloczasu 		o, ɔ̞[6], ø[7], ɤ[3] ə
z nowym
iloczasem 		u ʊ
*uu
*u_r 		bez nowego
iloczasu 		y ʏ, ə, Ø
z nowym
iloczasem 		ʏ
*ai bez nowego
iloczasu 		aɪ, ɔ̞[6] , ø[7] aɪ
z nowym
iloczasem 		eɪ
*au bez nowego
iloczasu 		aʊ, ɔ̞[6], ø[7] aɪ
z nowym
iloczasem 		oʊ~oʏ

Spółgłoski

Podczas gdy rozwój samogłosek jest bardzo specyficzny, to w spółgłoskach można zauważyć pewną regularność.

PG nagłos twardy nagłos miękki śródgłos twardy śródgłos miękki wygłos
p p pɕ b bʑ f
t t͡s t͡ɕ t͡s t͡ɕ s
k k ʃ, t͡ʃ[8] g ʒ, d͡ʒ[8] x
q x ɕ, ʃ[8] k ʃ, t͡ʃ[8] ːk
b f ɕ p pɕ ːp
d ʂ s ɕ ːs
g x ɕ, ʃ[8] k ʃ, t͡ʃ[8] ːk
f f ɕ Vː[9] Ø
θ t c d ɟ s
s s ɕ z ʑ Ø
ħ r rʲ r rʲ r
h ˈɣ ˈʒ[8] ˈVː[9] ˈː
ð ʂ t c ːt
z r rʲ r rʲ r
ɣ n, ːŋ [10] ɲ, ːɲ [11] kn kɲ~cɲ ŋk
m m mɲ m mɲ m
mː ːm ːmɲ ːm
n n ɲ n ɲ n
nː ːn ːɲ ːn
r r rʲ r rʲ r
rː r̥ ːr, ːrʲ ːr
l w ʎ w ʎ w
lː l l l
j j Vː[9] j
jː d͡z d͡ʑ d͡z d͡ʑ d͡z~z
w v ʑ Vː[9] v
wː ɣ j, ʒ[8] ɣ j, ʒ[8] ɣ

Fonologia

Samogłoski

Samogłoski na trapezie samogłoskowym z najważniejszymi allofonami

Język naumowski mocno zmienił system samogłosek od czasów pragammajskich. Zanikł dwukrotnie iloczas, za to powstały samogłoski zredukowane. Posiada jednak archaiczne dyftongi ai au zachowane od czasów pragammajskich.

Pełne

Przednie Tylne
Niezaokrąglone Zaokrąglone
Przymknięte i (i) y (ü) u (u)
Środkowe e̞ (e) o̞ (o)
Prawie otwarte æ (a) ɔ̞ (å)

Dyftongi

Występują cztery dyftongi, ai /aɪ/, au /aʊ/, ei /eɪ/ oraz ou /oʊ~oʏ/. One zachowują się jak pojedyncze samogłoski, ale nie ulegają redukcji.

Należy odróżnić dyftongi au ou od zbitek ał oł. Drugi element dyftongów jest nieco centralniejszy niż zwykłe ł/j. Ponadto, gdy są akcentowane duża część akcentu pada na drugi element (stąd to on jest oznaczony akutem), zaś zbitki ał oł są akcentowane tylko na samogłoskę.

Zredukowane

Środkowa ə (e, o)
Prawie otwarta ɐ (a)

Litery a e o oznaczają samogłoski [æ] [e] [o] gdy są przed i pod akcentem, natomiast [ɐ] [ə] [ə] to wymowa po akcencie. Litera å występuje zaś tylko pod akcentem.

Czasem jednak można znaleźć osobne oznaczenia samogłosek zredukowanych (ă ĕ ŏ). Spotyka się je szczególnie w przedstawieniach zmian fonetycznych (w celu odróżnienia od przedakcentownych a e o i znajdujących się pod akcentem á é ó), w słownikach i gramatykach rzadko.

Allofonia

Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alofonów:

  • a - [ä] (przed akcentem, po welarnej i v)
  • å - [ɑ] (po welarnej), [ä] (po ł).
  • o - [ø̞] (w grupie voP), [ɤ̞] (po welarnej)
  • samogłoski [i] [y] [u] po akcencie się centralizują do [ɪ] [ʏ] [ʊ]

Spółgłoski

Wargowe Zębowe Dziąsłowe Z retrofleksją Podniebienne Welarne
Nosowe m (m) n (n) ɲ (ń) ŋ (ŋ, n)
Zwarte bezdźwięczne p (p) t (t) c (ť) k (k)
dźwięczne b (b) d (d) ɟ (ď) g (g)
Afrykaty bezdźwięczne ts (c) tʃ (č) tɕ (ć)
dźwięczne dz (y) dʒ (y̌) dʑ (ý)
Szczelinowe bezdźwięczne f (f) s (s) ʃ (š) ʂ (ş) ɕ (ś) x (ch)
dźwięczne v (v) z (z) ʒ (ž) ʑ (ź) ɣ (gh)
Drżące bezdźwięczne r̥ (hr)
dźwięczne r (r) rʲ (ŕ)
Boczne, Półsamogłoski l (l) ʎ (ĺ), j (j) w (ł)

Język ten należy do grupy centralnej, zatem wykazuje historyczną zmianę [ɣ] na [ŋ]. Jednakże w późniejszej drodze rozwoju, w odróżnieniu od innych języków centralnych, dźwięk ten się nie zachował w jednolitej postaci, w wielu przypadkach zmieniał barwę i obecne wystąpienia jego wychodzą jedynie z geminacji grupy pɣ. ngh > nŋ > ŋŋ, pozycji wygłosowej (jako grupa ŋk, zapisana nk) i zapożyczeń.

Bardzo charakterystycznym fonemem j. naumowskiego jest bezdźwięczne r (MAF: [r̥], transkrypcja: hr). Pochodzi ono z dawnej geminaty *rr na początku słowa i po spółgłosce. Historycznie wszystkie sonoranty (łącznie z ŋ) miały bezdźwięczne odmianki, ale prócz hr wszystkie się udźwięczniły, Samo hr udźwięczniło się również po palatalizacji i spółgłosce dźwięcznej. Przykład słowa z hr: hrau (zwierzę).

Inną charakterystyczną cechą jest poczwórne rozróżnienie s-š-ş-ś, odpowiednio zębowego, zadziąsłowego, retrofleksyjnego i palatalizowanego. Jest to wyjątkowe pośród języków gammajskich.

Niekiedy [ʂ] uznaje się za allofon /d/ ze względu na to, że w słowach rodzimych ich wzajemne występowanie jest przewidywalne. Jednakże nagłosowe [d] występuje w zapożyczeniach (co obala możliwość allofoni fonemu /d/ jako [d~ʂ]) jak np. w dibelá (od południowodarkajskiego dibela) "pustynia".

Akcent

Akcent w wielu miejscach przesunął się w nieregularne miejsce. Podstawową regułą jest, że akcent pada na ostatnią niezredukowaną samogłoskę. Jednakże często jako zredukowane samogłoski zachowują się samogłoski i, ü, u, co utrudnia umiejscowienie miejsce akcentu. Ponadto, dyftongi ai ei au ou nigdy się nie redukują. Przed akcentem samogłoski się nie redukują, jedynie dochodzi do przejścia przedakcentowanego je w ja oraz połączenia å-a.

Akcent na ogół pada na drugą sylabę, ale są liczne nieregularne wyjątki. Ponadto część sufiksów jest zawsze akcentowana.

Akcent oznacza się akutem (nad samogłoską lub drugim elementem dyftongu). Używa się także grawisu do oznaczenia skutków akcentu w słowach złożonych. Nie oznacza się litery å, która zawsze jest akcentowana.

Akcent w słowach złożonych

W słowach złożonych pada zgodnie z regułami na ostatnią część. Efekty akcentu jednak występują także w innych częściach takiego słowa. Niekiedy mówi się, że istnieje tam akcent poboczny.

Gramatyka

Legenda

  • ² – zmiękczenie podczas II palatalizacji

Przedimek

W języku naumowskim występują przedimki: określony rår, nieokreślony žaú oraz zerowy ném (kontynuuje on pragammajską liczbę zerową). Przedimki rår i ném występują zarówno w l. pojedynczej jak i l. mnogiej, zaś žaú tylko w l. pojedynczej (žaú jest skróceniem słowa žaúru oznaczającego jeden). Przedimki stoją przed rzeczownikem lub przymiotnikem.

Przedimki žaú oraz rår mają swoje warianty baú oraz barår, gdy ich celem jest określenie oddalonej rzeczy. Jest to zjawisko utworzone na wzór zaimków, gdzie w pragammajskim częste było wstawianie do zaimków *a- w celu wskazania odległej rzeczy. Przedimek ném nie podlega temu zjawisku.

Rzeczowniki i deklinacja

Naumowski jest bardzo innowacyjnym językem jeżeli chodzi o deklinacje. Z dwunastu przypadków przetrwały tylko trzy: mianownik, dopełniacz, biernik, zarzucił także harmonię samogłoskową.

Powstały jednak nowe różnice, związane z redukcją, zanikem wygłosowych spółgłosek, lenicją oraz ściągnięciami. Jednakże doszło też do wielu wyrównań. W efekcie powstały cztery deklinacje, których użycie nie jest do końca oczywiste.

Deklinacje I oraz III występują po samogłoskach. Różnica jest taka, że deklinacja III jest używana w słowach kończących się w pragammajskim na -s, I w innych sytuacjach. Jeżeli deklinacja I jest użyta dla jedno- lub dwusylabowego słowa, to przenosi się akcent na końcówkę. Deklinacje II są używane dla słów kończących się spółgłoską — IIa dla słów wielosylabowych i jednosylabowych ze stałym akcentem na pierwszą sylabę, IIb dla innych jednosylabowych.

Rodzaj deklinacji jest podawany w słownikach.

Deklinacja I
Przypadek Końcówka toúne (niebo) šimå (dupa)
Mianownik -Ø toúne (niebo) šimå (dupa)
Dopełniacz -ai~aí tounai (nieba) šimai (dupy)
Biernik -²i~í touni (niebo) šimi (dupę)
Deklinacja IIa
Przypadek Końcówka vaĺik (obcokrajowiec) čuraus (kłos)
Mianownik -Ø vaĺik (obcokrajowiec) čuraus (kłos)
Dopełniacz -a vaĺika (obcokrajowca) čurausa (kłosa)
Biernik -²e vaĺiče (obcokrajowca) čurause (kłos)
Deklinacja IIb
Przypadek Końcówka čín (kość) aúf (pasterz)
Mianownik -Ø čín (kość) aúf (pasterz)
Dopełniacz -aí činai (kości) aufai (pasterza)
Biernik -²í čini (kość) aufi (pasterza)
Deklinacja III
Przypadek Końcówka fürći (pole) tarå (miejsce)
Mianownik Ø fürći (pole) tarå (miejsce)
Dopełniacz -za fürćiza (pola) taråza (miejsca)
Biernik -ze fürćize (pole) taråze (miejsce)

Jednogłoskowe rzeczowniki

Bardzo niewielka liczba rzeczowników naumowskich jest zbudowana z samej spółgłoski, np. k "usta" - fonetycznie /ˈkᵊ/. Takie słowa odmieniają się według deklinacji IIa, jednak końcówki fleksyjne wyjątkowo są akcentowane. Nie zachodzi też palatalizacja. Zatem dopełniacz od k brzmi ká, zaś biernik ké.

Odmiana zaimkiw

Odmiana zaimków jest nieregularna.

Deklinacja zaimków
Przypadek naú (ja) ĺí (ty) şeĺi (Ty) paí (on) şepai (On) raú (my) rauya (My) űr (wy) şűr (Wy) chå (oni) şechå (Oni)
Mianownik nau ĺi şeĺi pai şepai rau rauya ür şür chå şechå
Dopełniacz naghå łei şełei paghå şepaghå rou rauyåv ürau şürau šau şešau
Biernik naus ĺis şeĺis payå şepayå raus rauyes üroł şüroł šes şešes

Liczby

Naumowski ma tylko dwie liczby - pojedynczą i mnogą. Liczba mnoga jest tworzona poprzez partykułę re, która ulega elizji przed samogłoską np.:

  • re žéssa [rə ˈʒesːɐ] - szamani
  • re čín [rə ˈt͡ʃin] - kości
  • r'aúf [r‿ˈaʊ̯f] - pasterze
  • r'arűra [r‿ärˈyrɐ] - duchy

Partykuła ta pełni również funkcje przedimka nieokreślonego (choć nim nie jest). W połączeniu z przedimkem określonym lub zerowym, stoi pomiędzy przedimkem a rzeczownikem, lub oba słowa się łączą w jedno. Jeżeli re ulega elizji, nie może się połączyć z przedimkem. Przykłady:

  • rår re čín lub rér čín - te kości
  • ném re žéssa lub nér žéssa - żadnych szamanów

Przymiotnik

Służący do wyrażania cech rzeczownika. Jeżeli pada akcent na sufiks, otrzymuje końcówki -só po spółgłoskach i -zó po samogłoskach. Nieakcentowane końcówki to zaś -su oraz -zu, odpowiednio po spółgłoskach i samogłoskach. Przykłady:

  • žéssazu – kapłański
  • čínsu – kostny
  • aufso – pasterski

Nie istnieje refleks pragammajskiej końcówki -(_)llu. Brak cechy jest bowiem wyrażany przedimkem zerowym i zwykłym przymiotnikem np. *pautullu (bezdzietny) > ném paucozu.

Przysłówek

Stojący zawsze przed czasownikem, otrzymuje końcówkę -sú po spółgłoskach i -zú po samogłoskach. Ponieważ przesuwa to akcent, samogłoski się "odredukowują" tzw. redukcja zostaje cofnięta. Czasami akcent to jedyna różnica pomiędzy przysłówkem a przymiotnikem.

  • žessazú – kapłańsko
  • činsu – kostnie
  • aufsu – pastersko

Czasownik

W odróżnieniu od deklinacji, koniugacja w naumowskim została bardziej archaiczna, a nawet rozbudowana.

Odmiana przez osoby

Odmiana być, mieć, chcieć
Osoba nau (ja) ĺi (ty) şeĺi (Ty) pai (on) şepai (On) rau (my) rauya (My) űr (wy) şűr (Wy) chå (oni) şechå (Oni)
Pod akcentem -ús -ås -žás -ózai -ghúzai -ú -žű -énk -žínk -ár -ghúr
Po akcencie -us -as -ozai -u -enk -ar

Jeżeli czasownik kończy się na samogłoskę, pomiędzy rdzeniem a końcówką dodajemy z.

Trzy czasowniki odmieniają się nieregularnie.

Odmiana być, mieć, chcieć
Osoba nau (ja) ĺi (ty) şeĺi (Ty) pai (on) şepai (On) rau (my) rauya (My) űr (wy) şűr (Wy) chå (oni) şechå (Oni)
być (kanşå) kanşa kanşå kanşža kanşai kanşžai kånşe kanşže kanşåza kanşažá kanşåzais kanşažeís
mieć (roúca) roúca roucža roúcai rousžai roúce roucže roúcaza roucažá roúcazais roucažeís
chcieć (izüka) izüka izükažá izükai izükžaí izüče izükžé izükaza izükažá izükazais izükažeís

Warto tu zauważyć synkretyzm bezokolicznika, 1 os. l. poj i 2 os. l. poj w roúca i izüka. Podobny synkretyzm przy kanşå nie występuje przy 1 os. l. poj.

Czasy

Naumowski, podobnie jak inne języki ligi onigammajskiej, jest bogaty w czasy. Można doliczyć do 10 czasów.

  • Teraźniejszy – używany do wyrażenia czynności trwających. Nie posiada końcówki np. feyus (ja żyje), cauzus (ja jem)
  • Przeszły I – używany do wyrażenia czynności już zakończonych bardzo niedawno. Końcówka to -den lub -en np. feyozaiden (on żył - niedawno zmarł)
  • Przeszły II – opisuje czynności zakończone, ich sukces lub porażka nastąpiła w średnim czasie. Końcówką jest -ka np. cauzuska (ja jadłem). Historycznie pochodzi od konstrukcji bezokolicznik + być. Jest to jeszcze pranaumowska innowacja.
  • Przeszły III – wyraża on czynności z dalekiej przyszłości. Zakończony jest końcówką -dega lub -ega, powstał z fuzji końcówek czasu przeszłego I i II.
    • Czasy zaprzeszłe – odmiany czasów przeszłych tworzone poprzez odmieniony w nich czasownik być i dodanie bezokolicznika (kanşaiden féy, kanşaden caú). Używane są przed innymi przeszłymi czynnościami.
  • Przyszły I – wyraża czynności planowane, ale ku jej wykonaniu nie zostały wykonane żadne większe działania. Sufiksem jest -ł lub -dł (-ł jest asymilizowane w grupach sł zł cł ył do ss zz ss zz) np. ŕimuss (ja będę orał – ku tej czynności nie zostały podjęte działania).
  • Przyszły II – wyraża czynności planowane, z podjętymi ku jej działaniami. Sufiks to -ał lub -dał np. cauzusał (ja będę jadł – zostały już podjęte działania, np. przygotowano jedzenie).
  • Czas zaprzyszły - budowany teraźniejszą formą czasownika być i bezokolicznikiem wyraża bardzo dalekie plany na przyszłość lub czynności po innych przyszłych, jak np. Kanşa cotur só Docaipe "Będę szedł do Darkaji".

Aspekty

Naumowski posiada cztery aspekty:

  • Niedokonany – czynność trwa, nie została zakończona. Nie posiada żadnych przedrostków np. caghus (ja ciągnę), karenar (oni atakują)
  • Dokonany – czynność została ukończona, ale nie znany jest efekt. Przedrostek to fo- lub samo f- np. focaghúska (ja przyciągnąłem), fokarénarka (oni zaatakowali)
  • Teliktyczny – czynność została zakończona sukcesem. Afiks to ma- lub m- np. macaghúska (ja przyciągnąłem - udało mi się), makarénarka (oni zaatakowali - odnieśli sukces)
  • Ateliktyczny – czynność okazała się być porażką, często używa się go też do niezrealizowania czynności. Przedrostek to nem- np. nemcaghúska (ja nie przyciągnąłem), nemkarénarka (oni nie zaatakowali/przegrali atak).

Aspekty dokonane, niedokonane i teliktyczne zostały odziedziczone z prajęzyka. Ateliktyczny został utworzony z przedimka zerowego ném, który jest w powszechnym użyciu w naumowszczyźnie.

Tryby

Istnieje kilka trybów:

  • Tryb pragnący – używa się go przede wszystkiem do wyrażania swoich pragnień, a także można wyrazić życzenia do innych osób, żeby osiągnąć swoje pragnienia. Jego afiks to ghó-/ghár- lub gho-/ghar- w zależności od akcentu (gho-/ghar- używane jest do słów z nieregularnym akcentem) np. ghóšemas (pragniesz biegać, chcesz biegać).
  • Tryb życzący – używający przedrostka ja- lub jar- wyraża życzenie mówiącego. Np. jakarénar (obyście atakowali).
  • Tryb rozkazujący – w naumowskim jest odrębny. Tworzony przedrostkem jü- lub jür- używa się do rozkazywania czynności np. jücauzénk (wy macie jeść!). W naumowskim nie ma podziału na tryb rokazujący mocny i słaby.
  • Tryb pytający – tworzy pytania. Jego sufiksy to śü- oraz śüm- np. śücauzénk? (wy jecie?)

Tryby można swobodnie mieszać i łączyć z aspektami. Aspektów nie można łączyć. Najpierw występuje cząstka aspektu, następnie trybu a na samym końcu czasownik.

Liczebniki

liczba liczebnik główny liczebnik porządkowy liczebnik zbiorowy
1 žaúru žaúron ighauru
2 taro taron ídaru
3 şino şinon ítinu
4 azau azaun aízau
5 karnå karnån ígarna
6 ńirå ńirån íńira
7 saúnk sauknån ízaunk
8 vår varån ívair
9 falå falån aíla
10 bapank bapaknan aúpank
20 tårve tarven ídarve
30 şínve şínven ítinve
40 véve veven íve
50 karnågha karnåghan ígarnagha
60 ńiraghá ńiraghán íńiragha
70 sauknev sauknan ízauknev
80 varev varan aúrev
90 falev falan aílev
100 taśår taśåran ídaśar
1000 roucataśår roucataśåran iroucataśår

Przykładowe teksty

Owca i konie

Naumowski (Rår Tauró fi rér Blé)

Rür sakaí ghaú tauró ze roúcaiden ném charcí, re blí finåkezaika. Rår ghaúren caghózaiden elézu ghaú aghåzare, rår tarón ĺirózaiden rautåzu ghaú şelí fe rår şunón sayazú jaknågharezaiden ghaú naumí. Rår taró finkózaika so rér blaí: "Nauzó furaú aumózai, kár inåkus az naumå nairózai rågh er blaí". Rér blé makaúnarka: "Ghóşüras, rår tauró, rauzó re furaú aumár, kár inåku åba naumå, rår papón, maghåfcenezai cen ĺizó charcí fauzó se napår. Fe rår tauró roúcai ném charcí." Kár sǘk foşǘrezaika, rår tauró šefózaiden aut naipí.

Pragammajski (Raħ Phauru fi raħ Waqadunrusa)

Zur saaquhu, phauru isi waan ħauhtaytan qaħtiwi binnakasaytan waqadunrusayus. Raħ hazrun tawwasaytan illisis awwasaryas, raħ pharun liirisaytin ħahtasas dilliyis fi raħ dhinnun sayyasah yaghawwarasaytan ghammayas. Raħ phauru biighisaytin waqadunrusaksu: "Aghqiwaħ ammasay, kaar innakaad asi ghamma ghayrasay zaww waqadunrusawul". Raħ waqadunrusa makawanaħan: "Inur hurduuruph, phauruquu, ziqiwaħrasa ammaħ, kaar innaka apa ghamma, raħ paabun, mahaptiniisay layqaħtiyis bausas ghabaraksu pir paytuum. Fi raħ phauru waan ħauhtaytan qaħtiwi". Kaar suuk badurusaytun, raħ phauru gipisaytin nuhaabadh.

Polski

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Przypisy

  1. ↑ !!!
  2. ↑ nagłosowa gieminata *ŋŋ prawdopodobnie nie istniała
  3. ↑ 3,0 3,1 po welarnych
  4. ↑ w grupie *yi-
  5. ↑ 5,0 5,1 po [ʂ]
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 po nagłosowym /v/ przed twardą
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 po nagłosowym /v/ przed miękką
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 w wyniku zmiękczenia w drugiej palatalizacji
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Vː oznacza, że doszło do ściągnięcia dwóch samogłosek wokół
  10. ↑ z pragammajskiej grupy *ngh
  11. ↑ z pragammajskiej grupy *ngh
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_naumowski&oldid=55434”