Język nuaryjski

Język nuaryjski - główny język Nuarii, państwa położonego w świecie Kyonu. Używany jako lingua franca obszaru, język religii i państwa. Charakteryzuje się rozbudowaną aglutynacją.

Historia

Początkowo językiem Nuarii był język yuketon, ale ze względu na przywiązanie doń Canisa całkowicie od zera powstał język nuaryjski, mające małe inspiracje językiem yuketon (tylko co do fonologii i paru konceptów ortografii).

Dane Początkowe

Zaświadczona jest jedyna fraza użyta w kontekście Kyonu:

• Matriarchat Nuarii (Iqalinuusa Nuarvhero [iqʼaliˈnuːsa ˌnʷarŭˈhero])

Dźwięki

Samogłoski

• i u (ι υ)
• a (α)

Spółgłoski

• m n (μ ν)
• p~b t~d k~g q~ɢ (π τ κ ϙ)
• s ʃ h (σ ϸ ⱶ)
• ts tʃ (ϻ ϡ)
• w l r j (ϝ λ ρ γ)

Asymilacja

W języku nuaryjskim dochodzi do zjawiska asymilacji progresywnej spółgłosek. Często dochodzi do asymilacji:

• ν do ⱶ (przed szczelinowymi i zwarto-szczelinowymi), ρ (przed ϝ, λ, ρ, γ), τ (przed zwartymi innymi niż π), i μ (przed π oraz μ);
• ϝ do π przed spółgłoskami szczelinowymi.

Akcent

Akcent pada na pierwszą sylabę rdzenia. Jest on dynamiczno-ilościowy: akcentowana sylaba jest wymawiana z większym naciskiem i dłużej.

Struktura sylaby

Sylaba może przyjąć strukturę (S)(C)V(C) lub (C)(S)V(C). Istnieją jednak duże ograniczenia co do występujących w nagłosie zbitek: /st/, /ps/, /ks/,

Zapis

Język jest zapisywany sylabariuszem nuaryjskim, powstałym lokalnie niezależnie od innych sposobów zapisu Kyonu. Sama jednak idea pisma jest pochodzenia zewnętrznego.

Zapis Grecki

Alfabet
Α α άλπα	Γ γ γάμα	Ϝ ϝ ϝάϝυ	Ⱶ ⱶ ⱶίτα	Ι ι ιγύτα
/a/	/j/	/w/	/h/	/i/
Κ κ κάπα	Λ λ λάντα	Μ μ μύ	Ν ν νύ	Ξ ξ ξύ
/k/	/l/	/m/	/n/	/ks/
Π π πί	Ϻ ϻ ϻάν	Ϙ ϙ ϙύπα	Ρ ρ ρύ	Σ σ ς σίμα
/p/	/ts/	/q/	/r/	/s/
Ϛ ϛ ϛίμα	Τ τ τάϝυ	Υ υ υψιλύν	Ψ ψ ψί	Ϸ ϸ ϸύ
/st/	/t/	/u/	/pa/	/ʃ/
Ϡ ϡ ϡάμι
/tʃ/

Samogłoski akcentowane są zapisywane zawsze za pomocą akutu.

Akcentowane
Ά ά	Ί ί	Ύ ύ

Pismo Nuaryjskie

Pismo nuaryjskie składa się z następującego rodzaju znaków:

• V
• CV
• CVC
• SCV(C)

Najczęściej występującym rodzajem znaków są znaki CV oraz V.

Sylaby otwarte

Zapis sylab otwartych, ze względu na komplementarność znaków, to jest objęcie zapisem wszystkich możliwych sylab otwartych.

Sylaby zamknięte

Sylaby zamknięte są zapisywane na trzy różne sposoby:

• za pomocą znaków CVC - używane dla często pojawiających się sylab,
• za pomocą znaków CV - dla morfemów słowotwórczych, afiksów aglutynacyjnych etc.
• za pomocą znaków CV-CV - w reszcie przypadków, przy zapisywaniu słów i nazw obcego pochodzenia.

Gramatyka

Zaimki

Zaimki osobowe

Osoba	Sg	Pl
1.	ϻάγι	ⱶί
2.	ίν	ύν
3.	σά, ίϙ	πασά

Zaimek σά używany jest dla ludzi, a ίϙ dla wszystkich innych klas. W nowoczesnym języku nuaryjskim dochodzi do jednak do wypierania zaimka σά przez zaimek ίϙ.

Zaimki dzierżawcze

Osoba	Sg	Pl
1.	-γ-	-(πα)ⱶ-
2.	-ν-	-(πα)ν-
3.	-ϙ-	-(πα)σ-

Zaimki wskazujące

Zaimek	Sg		Pl
	Nom.	Obl.	Nom.	Obl.
Ten	-ϡι-	-(πα)ϡι-	-ϡυ-	-(πι)ϡι-
Tamten	-ξι-	-(πα)ξι-	-ξυ-	-(πι)ξι-

Liczebnik

Liczebniki w języku nuaryjskim oparte są o system dziesiętny, jednak istnieją pozostałości systemu dwunastkowego w liczeniu od jedynki do dwudziestu.

Liczba	Liczebnik główny	Liczebnik porządkowy
1	κάπι	κί
2	ϻύϡυ	άϻ
3	ⱶάκι	ϻάⱶακι
4	ϸάκι	ϻάϸακι
5	σύρα	ϻάσυρα
6	ϸάϝ	ϻάϸαϝ
7	κύϙ	ϻάκυϙ
8	ϸίτυ	ϻάϸιτυ
9	ⱶάπι	ϻάⱶαπι
10	μά	ϻάμα
11	λύμι	ϻάλυμι
12	τίκα	ϻάτικα
13	κάπιϝατι	κίϝατι
14	ϻύϡυϝατι	άϻατι
15	ⱶάκιϝατι	ϻάⱶακιϝατι
16	ϸάκιϝατι	ϻάϸακιϝατι
17	σύραϝατι	ϻάσυραϝατι
18	ϸάϝατι	ϻάϸαϝατι
19	κύϙατι	ϻάκυϙατι
20	ϻύϡυγιμα	άϻγιμα
21	ϻύϡυγιμα-ϝα κάπι	ϻύϡυγιμα-ϝα κί
30	ⱶάκιμα	ϻάⱶακιμα
40	ϸάκιμα	ϻάϸακιμα
50	σύραγιμα	ϻάσυραγιμα
60	ϸάγιμα	ϻάϸαγιμα
70	κύϙγιμα	ϻάκυϙιμα
80	ϸίτυγιμα	ϻάϸιτυγιμα
90	κάγυμαϻυϻ	ϻάκαγυμαϻυϻ
100	ϻύϻυ	ϻάϻυϻυ
101	ϻύϻυ-ϝα κάπι	ϻύϻυ-ϝα κί
110	ϻύϻυ-ϝα μά	ϻύϻυ-ϝα ϻάμα
151	ϻύϻυ-ϝα σύραγιμα-ϝα κάπι	ϻύϻυ-ϝα σύραγιμα-ϝα κί
200	νάϻα ϻύϡυ	νάϻα άϻ
300	νάϻα ⱶάκι	νάϻα ϻάⱶακι
1 000	ϻίλα	ϻάϻιλα
10 000	ϙύκα	ϻάϙυκα
100 000	κύϙ	ϻάκυϙ
1 000 000	ϻύϡαλυ	ϻάϻυϡαλυ

Rzeczownik

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczby. Rzeczownik składa się z.... X

Budowa Rzeczownika

Stopnie
-6	-5	-4	-3	-2	-1	Rdzeń			+1
Partykuły	Zaimki wskazujące	Przyimki	Przypadki¹	Zaimki dzierżawcze	Liczby	Dookreślniki	Formant/Spójka	Temat	Przypadki²

W języku nuaryjskim dochodzi do częstego opuszczenia formantu, jeżeli jest to tylko możliwe, np. wskazane przez konteksty, jakaś informacja została podana wcześniej, albo mamy do czynienia z szeregiem jednorodnych rzeczowników (wtedy wszystko zaznaczone jest na ostatnim rzeczowniku).

Stopień -6

Jako szóste od początku występują prefiksy wyrażające partykuły. Partykuły te mogą nadawać znaczenie ograniczające, przypuszczające, pytające, przeczące a także wzmacniające. Możliwe jest wspólne stanie paru partykuł jednocześnie, przy czym na początku stoi zawsze partykuła przecząca.

Stopień -5

Jako piąte od początku występują zaimki wskazujące, są one odmienne przez przypadki (mianownik : zależny). Jeżeli zaimek wskazujący występuje w formie zależnej, to prefiksu przypadków nie są używane.

Stopień -4

Jako czwarte od początku występują przyimki, które, w zależności od tego, z jakim przypadkiem łączą się są odpowiednikiem indoeuropejskich wyrażeń przyimkowych.

Stopień -3

Jako trzeci od początku występuje prefiks oznaczający przypadek, przy czym mianownik jest niezaznaczony. Przypadek zależny jest zaznaczany za pomocą prefiksów -γι- oraz -ϙα- oraz -μι-, których zasady dystrybucji są nieznane. Wiadomo jednak, że -γι- przynależy do około 90% rzeczowników, -ϙα- do około 9%, a -μι- do bardzo małej grup, które opisują najbardziej prymitywne pojęcia.

Stopień -2

Jako drugie od początku występują zaimki dzierżawcze. Różnice między liczbą mnogą a pojedynczą w zaimkach ulegają zacieraniu w przypadku, gdy liczba mnoga jest użyta przy czasowniki, lub ma być podkreśloną cechą rzeczownika. Jeżeli jednak liczba mnoga jest zaznaczona, zazwyczaj opuszcza się liczbe mnogą rzeczownika w stopniu pierwszym.

Stopień -1

Jako pierwszy od początku występuje formant liczby mnogiej -πα-, który jest opuszczany, gdy forma czasownika, lub zaimka wskazuje na liczbę.

Dookreślniki

Częścią podstawowej formy morfologicznego słowa często są dookreślniki. Są to słowa modyfikujące główne znaczenie rzeczownika, lub je uściślające.

Formanty i Spójki

Formanty i spójki są afiksami, które łączą w niesprzyjającym środowisku fonetycznym dookreślnik z rdzeniem, lub określają relację między nimi.

Rdzeń

Rdzeń niesie podstawową informację o rzeczowniku.

Stopień +1

Niektóre przypadki mogą być tworzone na zasadzie duplikowanego cyrkumfleksu, dlatego po rzeczowniku może wystąpić dodatkowa końcówka przypadku.

Przypadki

W języku nuaryjskim występuje pięć przypadków:

• mianownik;
• dopełniacz;
• celownik;
• biernik;
• lokatyw.

Przypadek	Sg	Pl
Nom.	-	(πα-)...-κα-
Gen.	-ι-...(-να)	(πα-)...-ι-...(-να)
Dat.	-ϻα-	(πα-)...-ϻα-
Acc.	-α-	(πα-)...-α-
Loc.	-ι-...(-ι)	(πα-)...-ι-...(-ι)

Coraz częstszym zjawiskiem w współczesnym języku nuaryjskim jest zlewanie się dopełniacza i miejscownika, co związane jest z rzadkim używaniem sufiksów -να i -ι.

Przyimki

Przyimki są dodawanymi do rzeczownika prefiksami modyfikującymi jego główne znaczenie.

Przymiotnik

Przymiotniki odmieniają się przez rodzaje, liczby i stopnie.

Budowa przymiotnika

Stopień -2	Stopień -1	Rdzeń	Stopień +1
Liczba	Rodzaj	Rdzeń	Partykuły

Stopień -2

Drugi przed rdzeniem jest prefiks oznaczający liczbę.

Stopień -1

Przed rdzeniem znajduje się zawsze prefiks oznaczający rodzaj.

Rdzeń

Rdzeń niesie główne znaczenie przymiotnika.

Stopień +1

Po rdzeniu znajdują się partykuły zmieniające znaczenie przymiotnika.

Liczba

Liczba pojedyncza jest niezaznaczana, a mnogą tworzy się za pomocą prefiksu πα-.

Rodzaj

Przy przymiotnikach jest możliwe zaznaczenie jednego z trzech rodzajów:

• -γι- dla kobiet;
• -ϙα- dla mężczyzn.
• 0 - dla reszty klas.

Stopniowanie

Podstawowa forma przymiotnika jest stopniem równym. Stopień wyższy tworzy się za pomocą partykuły wzmacniającej -λιϙ lub za pomocą słowa μύϡα, które oznacza więcej. Stopień najwyższy jest tworzony za pomocą słowa λάνα "obfitość", które stawiane jest przed przymiotnikiem.

Czasownik

Czasownik odmienia się przez czasy, rodzaje i koniugację podmiotową i przedmiotową.

Budowa czasownika

Stopnie
-7	-6	-5	-4	-3	-2	-1	Rdzeń			+1	+2
Przeczenie	Tryb, partykuły	Dopełnienie	Podmiot	Czas	Rodzaj	Aspekt	Dookreślniki	Spójka	Rdzeń	Partykuły	Spójniki

Stopień -7

Jako siódmy prefiks od początku występuje partykuła przecząca.

Stopień -6

Jako szósty występują partykuły nadające tryb czasownikowi.

Stopień -5

Jako piąty występuje prefiks oznaczający dopełnienie bliższe. Dla trzeciej osoby prefiks ten zgadza się z rzeczownikiem co do klasy:

• ożywionej
  • męskiej
  • żeńskiej
• narzędzi, stanów i ciał niebieskich
• zwierząt, pojęć abstrakcyjnych,
• innych przedmiotów,

Stopień -4

Jako czwarty występuje prefiks oznaczający podmiot. Dla trzeciej osoby prefiks ten zgadza się z rzeczownikiem co do klasy:

• ożywionej
  • męskiej
  • żeńskiej
• nieożywionej.

Stopień -3

Jako trzeci występuje prefiks nadający czas danemu czasownikowi. Czas teraźniejszy nie jest zaznaczany.

Stopień -2

Jako drugi występuje prefiks oznaczający rodzaj. Używany jest tylko z pierwszą i drugą osobą.

Stopień -1

Tuż przed czasownikiem występuje prefiks oznaczający aspekt. Występują następne rodzaje aspektu:

• dokonany - opisywane zdarzenie miało miejsce jeden raz i trwało krótko;
• synchroniczny - opisywana czynność miała miejsce w czasie trwania drugiego zdarzenia;
• niedokonane - opisywana czynność nie została zakończona, lub ten fakt nie jest ważny;
• duratywny - opisywana czynność trwała długi czas;
• iteratywny - opisywana czynność powtarza się wielokrotnie;
• początku czynności - rozpoczęcie opisywanej czynności;
• końca czynności - zakończenie opisywanej czynności;
• zerowy - aspekt nie ma znaczenia, nie jest formalnie wyrażany.

Dookreślniki

Częścią podstawowej formy czasownika często są dookreślniki. Są to słowa modyfikujące główne znaczeni, lub je uściślające. Są to często inkorporowane przyimki, czasowniki, przysłówki, a także rzeczowniki.

Spójki

Spójki to formanty łączące dookreślnik z rdzeniem. Inaczej niż w przypadku rzeczowników, nie wpływają one na znaczenie, a ułatwiają wymowę.

Rdzeń

Rdzeń niesie główne znaczenie czasownika.

Stopień +1

W stopniu pierwszym dodawane są partykuły, które tworzą z czasownikiem zestrój akcentowy.

Stopień +2

W stopniu drugim dodawane są sufiksu spójników, które tworzą z czasownikiem jedno morfologicznie słowo.

Przeczenie

W języku nuaryjskim występują dwa rodzaje przeczenia:

• globalne - używane jest w celu podkreślenia całkowitego niewystępowania jakiegoś zjawiska, odpowiednik polskich konstrukcji typu Tego się nie je, prefiks -ιγυ-.
• lokalne - proste przeczenie, , prefiks -λα-.

Tryby

W języku nuaryjskim występują następujące tryby:

• indykatywny - przedstawia opisywany proces jako rzeczywisty; formalnie niewyrażany.
• injuktywny - przedstawia opisywany proces jako celowo zamierzone działanie; formalna prefiks to -ϙα-.
• imperatywny - mówiący chce aby opisywany proces został dokonany; formalna prefiks to -ⱶ(ι)-.
• hortatywny - mówiący proponuje dokonanie jakiegoś procesu; formalna prefiks to -ϡυ-.
• irrealis - opisywany proces prawie miał miejsce i był bardzo prawdopodobny; formalna prefiks to -ϸια-.
• życzący - mówiący chciałby, aby coś miało miejsce; formalna prefiks to -ταγ-.

Dopełnienie

Osoba	Sg	Pl
1.	-ϻ(α)-	-ⱶ(α)-
2.	-ν(α)-	-(υ)ν(α)-
3.	-ξ(α)- -ϻ(ια)- -ρ(ια)- -ϛ(α)- -ϙ(α)-	-(πα)-ξ(α)- -(πα)-ϻ(ια)- -(πα)-ρ(ια)- -(πα)-ϛ(α)- -(πα)-ϙ(α)-

Pełnych form używa się zawsze gdy zaznaczony jest podmiot (wtedy on jest używany w formie zredukowanej.

Klasy

Dla trzeciej osoby rozróżnia się następujące klasy rzeczowne:

• męską; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ξα-;
• żeńską; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ϻια-;
• narzędzi, stanów i ciał niebieskich; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ρια-;
• zwierząt, pojęć abstrakcyjnych; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ϛα-;
• neutralną; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ϙα-;

Podmiot

Osoba	Sg	Pl
1.	-ϻι-	-ⱶι-
2.	-νι-	-(υ)νι-
3.	-ξι- -ϻι- -ϙι-	-(πα)-ξι- -(πα)-ϻι- -(πα)-ϙι-

Klasy

Dla form trzeciej osoby używa się następujące zaimki klas rzeczownych:

• męską; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ξι-, do tej klasy należą również rzeczowniki ożywione nie należące do klasy żeńskiej;
• żeńską; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ϻι-;
• nieożywioną; formalnie zaznaczaną za pomocą prefiksu -ϙι-;

Czas

Istnieją dwie formy czasowe w języku nuaryjskim: przeszła i nieprzeszła (teraźniejszo-przyszła). Inaczej niż w języku polskim, dużo większe znaczenie niż czas w języku nuaryjskim posiada aspekt, i czas jest zaznaczany tylko, jeżeli nie wynika z kontekstu:

• dla czasu nieprzeszłego nie ma formalnego prefiksu czasu;
• dla czasu przeszłego sufiksem tym jest -ϝαϙ-.

Rodzaj

Przy pierwszej i drugiej osobie odmiany podmiotowej istnieje możliwość zaznaczenia rodzaju biologicznego za pomocą prefiksu:

• -γι- dla kobiet;
• -ϙα- dla mężczyzn.

Aspekt

Kategoria aspektu języka nuaryjskiego jest dużo bogatsza i zdecydowanie częściej używana niż kategoria czasu. Kolejne aspekty posiadają następujące prefiksy:

• dokonany, -κι-;
• synchroniczny, -καγ-;
• niedokonane, -ϙι-;
• duratywny, -λυσ-;
• iteratywny, -μαλ-;
• początku czynności, -ϝυ-;
• końca czynności, -συν-;
• zerowy, nie jest wyrażany formalnie.

Przyimki

Przyimki łączą się z lokatywem (położenie, ruch od czegoś) i celownikiem (ruch w stronę czegoś).

Przyimek	Przypadek	Polskie znacznie
καγυ	LOC	bez czegoś
ναν	DAT	w coś, do czegoś
ϙυ	DAT	ku czemuś, w stronę czegoś
ϸυ	LOC	od czegoś, skądś
ϡιγυ	LOC, DAT	na czymś na coś
συν	DAT	o coś, po coś
ϙα	LOC, DAT	przed czymś przed coś
ϻαγυ	LOC, DAT	za czymś za coś
ⱶυϻι	LOC	przy czymś, u czegoś
ναγα	LOC	z czymś, wraz z czymś
τυγι	LOC, DAT	wzdłuż czegoś (położenie), przy czymś przez coś, wzdłuż czegoś (ruch)
ταγα	LOC, DAT	nad czymś nad coś
κιγα	LOC, DAT	pod czymś pod coś
ⱶαγα	DAT	dla czegoś, po coś, w celu czegoś

Spójniki

• ϝα - i
• τα - a
• ϙαν - albo, lub
• πιϙϙι - ani
• μαγατ - ale
• παπα - ponieważ
• συπ - jednak
• λαϙ - aby
• ϸυ - że
• τιγα - czyli

Partykuły

Krótka lista partykuł:

• ιγυ - nie globalne
• λα - nie lokalne
• λιϙ - że!
• γαπα - tak
• ϙυγυ - niby, bodajże
• ϝαρι - chyba
• ϸισα - nawet
• συϡυ - ledwie
• ϡυϙυ - prawie
• ϝυλιϙ - przecież
• νιϙαγα - przy okazji

Składnia

Ogólny szyk zdania to VSO. Przydawki poprzedzają określany człon, tak samo okoliczniki.

Teksty

Owca i Konie

Ϝάρϝα πακαγίρ	Owca i konie
Ϡιγυιϻίϙα λαξιϙίϻι ϻαϻϝάρ ναγαικύλι παϛαξιϝυνί πααγίρ· ριαξιλυσρίπυ κί μύτ αⱶίμα, ριαξιλυσϸύϝα άϻ κίγι ααϸύϝ, ⱶύγ ξαξιλυσⱶίμτα ϻάⱶακι αϻίν. Παϛαξικισύϻι ⱶάρ παϻαγίρ· "Ναϙιϻίνϻιρ ναϙά ϙαϻικαγνί, ϙαξιμαλϸί μαλλάπ ϻίν ασάσα παϻαγίρ. Ϙαξικιϸυσύϻι πακαγίρ· "Ⱶινιϡύ, ⱶάρ, ναπαϙιϻίνϻίρϻιρ ναπαϙά ϙαⱶικαγνί, ϙαξικαγνύμϻιρ πιϡαϻίν ατκύλ ϻαϝϻασά ⱶαγαϻαϙαϝίγ. Λαξιϝυϙίϻιϝα ⱶάρ ναγαικύλι." Ϙαξικαγϡύϻιρ· ξιϝυϻάσ ⱶάρ τυγιϻαϻιλπάⱶ.	Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie: jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.
ⱶάρ - owca γίρ - koń ϻίϙα - wzgórze ϻάϻ - który κύλ - wełna νί - widzieć ρίπυ - ciągnąć μύτ - ciężki ⱶίμα - wóz ⱶίμ - wieźć ϸύϝα - dźwigać κίγι - wielki αϸύϝ - ładunek ⱶύγ - szybko ϻίν - człowiek σύϻι - mówić ϙά - serce ϻίν - boleć σάσα - co ϸί - kazać λάπ - robić ϸυσύϻι - odpowiedzieć ϡύ - słuchać, słyszeć ϻίρ - kiedy πίϡα - pan νύμ - brać, zabierać ϝίγ - płaszcz ϻάϝ - sam ϻάσ - biec ϻιλπάⱶ - równina

Słownik

• ίγυ - nie globalne
• λά - nie lokalne
• λίϙ - że!
• γάπα - tak
• ϙύγυ - niby, bodajże
• ϝάρι - chyba
• ϸίσα - nawet
• σύϡυ - ledwie
• ϡύϙυ - prawie
• ϝύλιϙ - przecież
• νίϙαγα - przy okazji
• ϻάγι - ja
• ⱶί - my
• ίν - ty
• ύν - wy
• σά - on, ona, ono (o ludziach)
• ίϙ - on, ona, ono (nie o ludziach, jednak powszechnie pełni neutralną funkcję tak samo dla ludzi, jak i przedmiotów).
• μύϡα - więcej
• ϙίϻι - być;
• ϙίϻι + -ναγα- + LOC (pełny stopień) - mieć
• πάⱶ - płaski, równy
• ϻίλ - miejsce
• ⱶάρ - owca
• γίρ - koń
• ϻίϙα - wzgórze
• ϻάϻ - który
• κύλ - wełna
• νί - widzieć
• ρίπυ - ciągnąć
• μύτ - ciężki
• ⱶίμα - wóz
• ⱶίμ - wieźć
• ϸύϝα - dźwigać
• κίγι - wielki
• αϸύϝ - ładunek
• ⱶύγ - szybko
• ϻίν - człowiek
• σύϻι - mówić
• ϙά - serce
• ϻίν - boleć
• σάσα - co
• ϸί - kazać
• λάπ - robić
• ϸυσύϻι - odpowiedzieć
• ϡύ - słuchać, słyszeć
• ϻίρ - kiedy
• πίϡα - pan
• νύμ - brać, zabierać
• ϝίγ - płaszcz
• ϻάϝ - sam
• ϻάς - biec
• ϻιλπάⱶ - równina
• άμα - matka
• Νυϝάρ - Nuaria
• Νύ - nuaryjczyk
• ϝάρ - kraj, państwo
• ξύς - władza
• αμαξύς - matriarchat
• λάνα - obfitość
• μίν - wierzyć
• ξιμίν - religia, wiara
• Αμαιξιμίν - Religia Matki, Amaiksyminizm
• ϙαϻίν - przodek
• Αϙαιϻινιξιμίν - Religia Przodków, Akaicyniksyminizm