Język onski

Język onski (Rai Hąnazai eihaur, IPA: /ˈɾaj ˈʔaw̃nazaj ˈejʔawr/) to język z rodziny języków gamajskich, używany na północy stepu gammaji. Został on stworzony przez CivilixXXXa w 2020 roku. Zawiera on wiele charakterystycznych wśród języków gammajskich cech, m.in. utrata krótkich wygłosowych samogłosek, utrzymanie laryngałów jako gammy i zachowanie licznych dyftongów.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie	Tylne
Wysokie	i ⟨i⟩	u ⟨u⟩
Średnie	e ⟨e⟩	o ⟨o⟩
Niskie	a ⟨a⟩

Dyftongi
W języku onskim występują liczne dyftongi. Jest ich łącznie 16: 8 ustnych, a każdy z nich ma swój nosowy odpowiednik. Ponadto, istnieje u nosowe, które jednak jest zwykle uznawane za monoftong.
Występujące syftongi to /aj/ ⟨ai⟩, /aw/ ⟨au⟩, /oj/ ⟨oi⟩, /ow/ ⟨ou⟩, /ej/ ⟨ei⟩, /ew/ ⟨eu⟩, /iw/ ⟨iu⟩ i /uj/ ⟨ui⟩. W odpowiednikach nosowych nazalizację otrzymuje tylko drugi człon. /w̃/ jest oddawane w zapisie jako ogonek dodany do litery reprezentującej poprzedzającą samogłoskę, a /j̃/ jako į. Jeżeli dyftong pochodzi od dyftongu ustnego, a nie od monoftongu, drugi element jest zapisywany oddzielnie jako ⟨ų⟩.
Spółgłoski

	Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Zwarte	p ⟨p⟩; b ⟨b⟩		t ⟨t⟩; d ⟨d⟩		k ⟨k⟩; g ⟨g⟩	ʔ ⟨h⟩
Nosowe	m ⟨m⟩		n ⟨n⟩		ŋ ⟨ng⟩
Szczelinowe	f ⟨f⟩; v ⟨v⟩	θ ⟨þ⟩; ð ⟨ð⟩	s ⟨s⟩; z ⟨z⟩		ɣ ⟨ğ⟩
Sonoranty	w ⟨w⟩		ɾ ⟨r⟩; r ⟨rr⟩; ɫ ⟨l⟩	j ⟨j⟩; ʎ ⟨ll⟩

Akcent i struktura sylaby
Akcent w języku onskim pada zawsze na pierwszą sylabę, której maksymalna struktura to CCVCC. Drugi element dyftongu nie jest liczony jako spółgłoska, mimo, że jest zwykle transkrybowany /j/, /w/, /j̃/ lub /w̃/.
Alofonia
Spółgłoski zwarte i szczelinowe na końcu wyrazu, choć zapisywane jak dźwięczne, aby oddać ich zachowanie przy odmianie, są ubezdźwięczniane. /e/ i /o/ są zwykle wymawiane jako [ɛ] i [ɔ], a podnoszone w dyftongach. Podobnie, /aj/ i /aw/ są często wymawiane jako [æj] i [ɑw]

Procesy fonetyczne od języka protogammajskiego

Okres wspólnoty protogammajskiej

Zanik protogammajskich długich samogłosek
W języku onskim zanik protogammajskich samogłosek przebiegał następująco:
/aː/ > /a/
/iː/ > /ej/
/uː/ > /ow/
Dyftongizacja samogłosek jest zmianą powszechną w wielu gałęziach języków gammajskich, ale skrócenie aa jest zmianą współdzieloną tylko z Baukutem. Nie jest jednak pewne, czy jest to wspólna, regionalna innowacja w protogammajskim, czy zmiana ta zaszła oddzielnie w obu językach.

Redukckja wygłosów i geminat
Redukcja jest jednym z najważniejszych procesów w historii języka onskiego. Jego przebieg był następujący:
/mː/ > /nː/
/r/ > /ɾ/
/rː/ > /r/
/l/ > /ɫ/
/lː/ > /ʎ/
Kolejne zmiany zachodzą tylko w wygłosie sylaby:
/m/ /n/ > /◌̃/
/p/ /t/ /k/ /q/ > /ʔ/ (najprawdopodobniej fazą przejściową była spółgłoska zatrzymana)
/b/ /d/ /ɡ/ > /m/ /n/ /ŋ/
/h/ /ħ/ > /ː/
/f/ /θ/ /s/ > /h/
/ð/ /z/ > /w/
Konsekwencją tej zmiany jest powstanie wymiany m:b, która potem stała się wymianą m:v oraz wymiany m:~. Proces ten być może wyznaczać oddzielenie się onskiego od wspólnoty protogammajskiej, choć jest to dyskutowane ze względu na obecność podobnego procesu w języku prachamskim.

Okres wspólnoty onskiej

Przegłos onski
Kolejną ważną i charakterystyczną zmianą w języku onskim jest wsteczna mutacja samogłosek, zwana przegłosem onskim. Polegała ona na upodobnieniu się jednej samogłoski do drugiej, występującej w następującej sylabie.
W tabeli przedstawiono samogłoski powstałe w wyniku przegłosu. Pierwsza kolumna to samogłoska mutująca, a pierwszy rząd to samogłoska mutowana.

	a	i	u	ei	ou
a	a	e	o	ai	au
i	e	i	o	i	eu
u	o	e	u	oi	u

Ze względu na zmiany w i pod wpływem końcówek słowotwórczych i fleksyjnych, zmiana ta w znacznym stopniu naruszyła protogammajską harmonię spółgłoskową, od tego momentu tradycyjnie nazywaną tematem odmiany. Ponadto, jako zmiana nieobecna w żadnym innym języku gammajskim, wyznacza ona definitywny rozdział onskiego od protogammajskiego.

Redukcja gammy
Pomniejszą, lecz dość ważną zmianą była redukcja gammy.
/ɣ/ > /ʔ/
Zakończyła ona fonemizację zwarcia krtaniowego i znacznie zmieniła brzmienie języka.

Lenicja
W języku onskim lenicja przebiegała dość typowo - pomiędzy dwoma samogłoskami (inne sonoranty nie wywoływały lenicji) spółgłoski bezdźwięczne zostały udźwięcznione, a dźwięczne zwarte przekształcały się w szczelinowe. Ponadto, dźwięczne szczelinowe stały się sonorantami. Pełny zapis zmian wygląda następująco:
/p/ > /b/
/t/ > /d/
/k/ > /g/
/b/ /f/ > /v/
/d/ /θ/ > /ð/
/g/ > /ɣ/
/ð/ /z/ > /w/
/s/ > /z/

Odtworzenie gammy
Odtworzenie gammy przebiegało następująco:
/q/ /ħ/ /h/ > /ɣ/
Była to kolejna, dosyć znacząca dla systemu fonów języka zmiana, jako że usuwała ona z języka wszystkie głoski głębsze niż welum (oprócz zwarcia krtaniowego).

Utworzenie nowych dyftongów zakończonych na /j/
Zmiana ta przebiegała następująco:
/V:/ > /Vi/
/Vh/ > /Vi/
Najważniejszym skutkiem tej zmiany było zlanie się końcówek przymiotnika i przysłówka, które stały się nową częścią mowy - określnikiem.

Dyftongizacja samogłosek nosowych
Przebieg zmiany był następujący:
/Ṽ/ > /Vw̃/

Zanik wygłosowych samogłosek Ostatnią zmianą wspólną dla języków z grupy onskiej jest zanik samogłosek w wygłosie słów. Podlegały jej wszystkie samogłoski, jeśli nie były akcentowane i nie następowała po niej spółgłoska (w tym zwarcie krtaniowe i drugi element dyftongu). Miała ona wiele skutków niezwykle ważnych w historii języka, takich jak:
- Fonemizacja lenicji i przegłosu;
- Zanik resztek harmonii wokalicznej;
- Znaczne oddalenie się fonetyczne języka od innych języków gammajskich;