Dźwięki
Samogłoski
- i u (i u)
- e o (e o)
- a (a)
Spółgłoski
- m n (m n)
- p b t d k g (p b t d c g)
- v s ʃ χ ʕ h (v s ṡ ch ġ h)
- l r j (l r i)
Przemiany głoskowe
- h₁e, eh₁ > e, ē
- h₂e, eh₂ > a, ā
- h₃e, eh₃ > o, ō
- VH > V:
- h₁, h₂, h₃ > e, a, o
- H > ∅
- o, oi, ou > a, ai, au
- g > ʕ
- d > l
- rs > rʃ
- bʰ, dʰ, gʰ, gʷʰ, ǵʰ > b, d, g, gʷ, ǵ
- ḱ, ǵ > s, z
- sw > h
- l̥, r̥, n̥, m̥ > ul, ur, an, am
- tt, dt, dd > χt
- sk, sg > χ
- ks, gs > χs
- sʕ > ʕ
- e- > ja-
- ei > ai
- eu, au > iu, o
- ēu, ōu > ju
- w > v
- kʷ, gʷ > k, b
- pt, kt > p, k
- ps > ss
- ē > ī
- V: > V
- tR > kR
- tv, dv, pv, bv > p, b
- RkV, RgV > RjV
- vj, vi > j, ji
- C1C1 > C1
- sN > NN
- lv > v
- z > s
- sj > ʃ
Gramatyka
Zaimek
Zaimki osobowe
Cas.
|
Sg.
|
Pl
|
Refl.
|
I
|
II
|
I
|
II
|
Nom.
|
san
|
tu
|
vai
|
iu
|
–
|
Gen.
|
mais
|
tais
|
nais
|
vais
|
sais
|
Dat.
|
mene
|
tebe
|
ni
|
vi
|
sebe
|
Acc.
|
me
|
te
|
na
|
va
|
se
|
Loc.
|
mel
|
tel
|
ni
|
vi
|
sel
|
Poss.
|
mas
|
tav
|
nan
|
ius
|
has
|
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
m
|
f
|
n
|
Nom.
|
iai
|
i
|
ial
|
ie
|
Gen.
|
iaṡa
|
ṡas
|
iaṡa
|
iason
|
Dat.
|
iammai
|
ṡai
|
iammai
|
iamas
|
Acc.
|
ian
|
iana
|
ial
|
ians
|
Loc.
|
iammal
|
ṡas
|
iammal
|
iamas
|
Zaimki wskazujące
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
m
|
f
|
n
|
Nom.
|
ca
|
co
|
cal
|
ce
|
Gen.
|
caṡa
|
cas
|
caṡa
|
cason
|
Dat.
|
cai
|
cai
|
cai
|
camas
|
Acc.
|
can
|
cana
|
cal
|
cans
|
Loc.
|
cal
|
cas
|
cal
|
camas
|
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
m
|
f
|
n
|
Nom.
|
ta
|
ti
|
tal
|
te
|
Gen.
|
taṡa
|
tas
|
taṡa
|
tason
|
Dat.
|
tai
|
tai
|
tai
|
tamas
|
Acc.
|
tan
|
tana
|
tal
|
tans
|
Loc.
|
tal
|
tas
|
tal
|
tamas
|
Zaimki pytające
Cas.
|
kto?
|
co?
|
Nom.
|
ci
|
cal
|
Gen.
|
ceṡa
|
ces
|
Dat.
|
cemi
|
ci
|
Acc.
|
cin
|
cal
|
Loc.
|
cel
|
ci
|
Rzeczownik
W języku osyjskim występują cztery deklinacje rzeczownika.
Deklinacja I
Do deklinacji I należą rzeczowniki zakończone na -eh₂ oraz -ih₂ (współczesne -a oraz ia). Są to rzeczowniki rodzaju żeńskiego.
Deklinacja I
bina "kobieta"
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
Nom.
|
bina
|
bine
|
Gen.
|
binas
|
binan
|
Dat.
|
binai
|
binamas
|
Acc.
|
binan
|
binans
|
Loc.
|
binas
|
binamas
|
Deklinacja II
Do deklinacji II należą męskie i nijakie o-, i- oraz u-tematy. Nie są one fleksyjnie rozróżnione w rodzaju męskim, lecz w rodzaju nijakim pewnego rodzaju pozostałością rozdziału tego schematu jest przyjmowanie końcówek-an, -ian, oraz -van.
Deklinacja II
vulc "wilk"
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
Nom.
|
vulc
|
vulcai
|
Gen.
|
vulcaṡ
|
vulcon
|
Dat.
|
vulcai
|
vulcamas
|
Acc.
|
vulcan
|
vulcans
|
Loc.
|
vulcal
|
vulcamas
|
Deklinacja I
dravan "drzewo"
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
Nom.
|
dravan
|
drava
|
Gen.
|
dravaṡ
|
dravon
|
Dat.
|
dravai
|
dravamas
|
Acc.
|
dravan
|
drava
|
Loc.
|
draval
|
dravamas
|
Niektóre wyrazy oznaczające przedmioty parzyste mają nieregularną liczbę mnogą, będącą pozostałością dawnej liczby podwójnej, np. achsan "oko", ale achsi "oczy", ovs "ucho", ale ovsi "uszy"NOM, ovsins "uszy"ACC, crachs "noga", ale "crachsi, crachsins" "nogi", vranc "ręka", ale vranci, vrancins "ręce".
Zachował się także szczątkowe formy wołacza dla słów Daiv "Bóg" - Daive! "Boże!", oraz ir "człowiek, mężczyzna" - ire! "człowieku!".
Wyraz sun "syn" posiada nieregularną formę liczby mnogiej, to jest suneve "synowie"NOM, sunevens "synów"ACC.
Wyraz gast "gość" także posiada nieregularną formę liczby mnogiej, to jest gaste "goście"NOM, gastens "gości"ACC
Deklinacja III
Deklinacja III jest spadkobiercą szerokiej gamy deklinacji, takich jak -n̥, -onts, -mō, -ōm, -ṓ, -uH. Są to wyrazy rodzaju nijakiego.
Deklinacja I
namans "imię"
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
Nom.
|
namans
|
namana
|
Gen.
|
namans
|
namane
|
Dat.
|
namanai
|
namane
|
Acc.
|
naman
|
namana
|
Loc.
|
namans
|
namane
|
Deklinacja IV
Do deklinacji IV należą dawne rzeczowniki r-tematyczne.
Deklinacja I
bratir "brat"
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
Nom.
|
bratir
|
bratare
|
Gen.
|
bratarṡ
|
bratarn
|
Dat.
|
bratar
|
bratarmas
|
Acc.
|
bratarn
|
bratarans
|
Loc.
|
bratar
|
bratarmas
|
W deklinacji IV zachowało się wiele form wołacza odnoszących się do członków rodziny, jak np. bratar "bracie", matar "matko", patar "ojcze", ducar "córko"
Przymiotnik
Przymiotnik stopniuje się.
Stopień równy
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
m
|
f
|
n
|
Nom.
|
sen
|
sena
|
senan
|
senai
|
Gen.
|
senaṡ
|
senas
|
senaṡ
|
senon
|
Dat.
|
senai
|
senai
|
senai
|
senamas
|
Acc.
|
senan
|
senan
|
senan
|
senans
|
Loc.
|
senal
|
senas
|
senal
|
senamas
|
Stopień wyższy
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
m
|
f
|
n
|
Nom.
|
senio
|
senisi
|
senia
|
seniase
|
Gen.
|
seniases
|
seniṡas
|
seniases
|
senison
|
Dat.
|
senias
|
seniṡai
|
senias
|
senimas
|
Acc.
|
seniasan
|
senisin
|
senia
|
seniasans
|
Loc.
|
senias
|
seniṡas
|
senias
|
senimas
|
W stopniu wyższym zbitka siV przechodzi w ṡV, np. ves "dobry", ale veṡo "lepszy", ale vesisi "lepsza".
Stopień najwyższy
Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
m
|
f
|
n
|
Nom.
|
senistan
|
senistani
|
senistana
|
senistane
|
Gen.
|
senistanaṡ
|
senistanas
|
senistanaṡ
|
senistanon
|
Dat.
|
senistanai
|
senistanai
|
senistanai
|
senistanimas
|
Acc.
|
senistanan
|
senistanin
|
senistana
|
senistanans
|
Loc.
|
senistanai
|
senistanas
|
senistanai
|
senistanimas
|
Przysłówek
Przysłówki odprzymiotnikowe tworzy się za pomocą sufiksu -u.
Forma
|
Równy
|
Wyższy
|
Najwyższy
|
Przymiotnik
|
sen
|
senio
|
senistan
|
Przysłówek
|
senu
|
senise
|
seniste
|
Przyimek
Przyimek
|
|
w
|
ian +LOC, +ACC
|
z
|
san +DAT
|
na
|
ans +LOC, +ACC
|
nad
|
upir +LOC, +ACC
|
z, od
|
ul + LOC
|
między
|
ianr +LOC, +ACC
|
do
|
da + GEN
|
pod
|
ani +LOC, +ACC
|
przed
|
vi +LOC, +ACC
|
od
|
au + LOC
|
przy, obok
|
al + LOC
|
o
|
pir + ACC
|
ku, do
|
pa + DAT
|
przez
|
pra + ACC
|
za
|
iat +LOC, +ACC
|
bez
|
sin + ACC
|
Czasownik
W języku osyjskim występują trzy koniugacje:
- e-koniugacja
- koniugacja spółgłoskowa (z dwoma podtypami c- oraz p-tematycznymi, które posiadają pewne wyjątkowe alternacje)
- koniugacja samogłoskowa.
Czas teraźniejszy
Forma
|
Koniugacja
|
I
|
II
|
III
|
slaveti "słyszeć"
|
elti "jeść"
|
hepi "spać"
|
seci "mówić"
|
stati "stać"
|
Sg
|
I
|
slaio
|
elan
|
hepan
|
secan
|
staio
|
II
|
slaves
|
els
|
hes
|
sechs
|
staies
|
III
|
slavet
|
elt
|
hep
|
sec
|
stat
|
Pl.
|
I
|
slavemas
|
elmas
|
hemmas
|
secmas
|
staiemas
|
II
|
slavete
|
elte
|
hepe
|
sece
|
state
|
III
|
slavans
|
elant
|
hepant
|
secant
|
staians
|
W koniugacji I w I osobie v oraz s alternują się do i oraz ṡ.
Czas przeszły
Forma
|
Koniugacja
|
I
|
II
|
III
|
slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
Sg
|
I
|
slaveso
|
elso
|
hesso
|
sechso
|
staso
|
II
|
slavesi
|
elsi
|
hessi
|
sechsi
|
stasi
|
III
|
slavesti
|
elsti
|
hessti
|
sechsti
|
stasti
|
Pl.
|
I
|
slavesamas
|
elsamas
|
hessamas
|
sechsamas
|
stasamas
|
II
|
slavesate
|
elsate
|
hessate
|
sechsate
|
stasate
|
III
|
slavesanti
|
elsanti
|
hessanti
|
sechsanti
|
stasanti
|
Czas przyszły
Forma
|
Koniugacja
|
I
|
II
|
III
|
slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
Sg
|
I
|
slaveṡen
|
elṡen
|
hepṡen
|
secṡen
|
staṡen
|
II
|
slaveṡes
|
elṡes
|
hepṡes
|
secṡes
|
staṡes
|
III
|
slaveṡet
|
elṡet
|
hepṡet
|
secṡet
|
staṡet
|
Pl.
|
I
|
slaveṡeme
|
elṡeme
|
hepṡeme
|
secṡeme
|
staṡeme
|
II
|
slaveṡete
|
elṡete
|
hepṡete
|
secṡete
|
staṡete
|
III
|
slaveṡens
|
elṡens
|
hepṡens
|
secṡens
|
staṡens
|
Tryb rozkazujący
Forma
|
Koniugacja
|
I
|
II
|
|
|
III
|
slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
Sg
|
II
|
slave
|
el
|
hep
|
sec
|
stai
|
Pl.
|
I
|
slavem
|
elem
|
hepem
|
secem
|
stame
|
II
|
slavete
|
elte
|
hepe
|
sece
|
state
|
Tryb przypuszczający
Forma
|
Koniugacja
|
I
|
II
|
III
|
slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
Sg
|
I
|
slaveno
|
elno
|
hepno
|
secno
|
stano
|
II
|
slavenisi
|
elnisi
|
hepnisi
|
secnisi
|
stanisi
|
III
|
slaveniti
|
elniti
|
hepniti
|
secniti
|
staniti
|
Pl.
|
I
|
slavenvime
|
elanvime
|
hepanvime
|
secanvime
|
stanvime
|
II
|
slavenvite
|
elanvite
|
hepanvite
|
secanvite
|
stanvite
|
III
|
slavenvians
|
elanvians
|
hepanvians
|
secanvians
|
stanvians
|
Bezokolicznik
Bezokolicznik przyjmuje końcówkę -ti lub -i.
Imiesłowy
Part.
|
Act.
|
Pass.
|
Ter.
|
-ns, -ans
|
-m, -am
|
Prze.
|
-v, -u, -au
|
-van, -avan
|
Przy.
|
-ṡt, -aṡt
|
-ṡtim, -aṡtim
|
Tematem deklinacyjnym imiesłowu czasu teraźniejszego jest -nt-. Imiesłów czynny czasu przeszłego przyjmuje jedną z trzech końcówek: po samogłoskach innych niż /a/ jest to -v, po samogłosce /a/ jest to -au, a dla koniugacji spółgłoskowej jest to -au. W temacie form zależnych pojawia się jednak zawsze spółgłoska -v- w miejsce będącego częścią dyftongu /u/.
Czasownik być
Teraźniejszy
|
Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
I
|
iami
|
smas
|
II
|
iasi
|
ste
|
III
|
iasti
|
sans
|
Przeszły
|
Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
I
|
bun
|
bumas
|
II
|
busi
|
buste
|
III
|
buti
|
bunti
|
Przyszły
|
Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
I
|
ṡan
|
sime
|
II
|
ṡas
|
site
|
III
|
ṡat
|
sins
|
Rozkazujący
|
Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
I
|
–
|
smas
|
II
|
si
|
ste
|
Przypuszczający
|
Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
I
|
iaso
|
iasime
|
II
|
iasesi
|
iasite
|
III
|
iaseti
|
iaṡans
|
Bezokolicznik
|
iasti
|
Imiesłów
|
Czynny
|
Teraźniejszy
|
sans
|
Przeszły
|
biast
|
Przyszły
|
biaṡt
|