Dźwięki
Samogłoski
- i u (i u)
- e o (e o)
- a (a)
Spółgłoski
- m n (m n)
- p b t d k g (p b t d c g)
- v s ʃ χ ʕ h (v s ṡ ch ġ h)
- l r j (l r i)
Przemiany głoskowe
- h₁e, eh₁ > e, ē
- h₂e, eh₂ > a, ā
- h₃e, eh₃ > o, ō
- VH > V:
- h₁, h₂, h₃ > e, a, o
- H > ∅
- o, oi, ou > a, ai, au
- g > ʕ
- d > l
- rs > rʃ
- bʰ, dʰ, gʰ, gʷʰ, ǵʰ > b, d, g, gʷ, ǵ
- ḱ, ǵ > s, z
- sw > h
- l̥, r̥, n̥, m̥ > ul, ur, an, am
- tt, dt, dd > χt
- sk, sg > χ
- ks, gs > χs
- sʕ > ʕ
- e- > ja-
- ei > ai
- eu, au > iu, o
- ēu, ōu > ju
- w > v
- kʷ, gʷ > k, b
- pt, kt > p, k
- ps > ss
- ē > ī
- V: > V
- tR > kR
- tv, dv, pv, bv > p, b
- RkV, RgV > RjV
- vj, vi > j, ji
- C1C1 > C1
- sN > NN
- lv > v
- z > s
- sj > ʃ
Gramatyka
Zaimek
Zaimki osobowe
| Cas.
|
Sg.
|
Pl
|
Refl.
|
| I
|
II
|
I
|
II
|
| Nom.
|
san
|
tu
|
vai
|
iu
|
–
|
| Gen.
|
mais
|
tais
|
nais
|
vais
|
sais
|
| Dat.
|
mene
|
tebe
|
ni
|
vi
|
sebe
|
| Acc.
|
me
|
te
|
na
|
va
|
se
|
| Loc.
|
mel
|
tel
|
ni
|
vi
|
sel
|
| Poss.
|
mas
|
tav
|
nan
|
ius
|
has
|
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| m
|
f
|
n
|
| Nom.
|
iai
|
i
|
ial
|
ie
|
| Gen.
|
iaṡa
|
ṡas
|
iaṡa
|
iason
|
| Dat.
|
iammai
|
ṡai
|
iammai
|
iamas
|
| Acc.
|
ian
|
iana
|
ial
|
ians
|
| Loc.
|
iammal
|
ṡas
|
iammal
|
iamas
|
Zaimki wskazujące
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| m
|
f
|
n
|
| Nom.
|
ca
|
co
|
cal
|
ce
|
| Gen.
|
caṡa
|
cas
|
caṡa
|
cason
|
| Dat.
|
cai
|
cai
|
cai
|
camas
|
| Acc.
|
can
|
cana
|
cal
|
cans
|
| Loc.
|
cal
|
cas
|
cal
|
camas
|
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| m
|
f
|
n
|
| Nom.
|
ta
|
ti
|
tal
|
te
|
| Gen.
|
taṡa
|
tas
|
taṡa
|
tason
|
| Dat.
|
tai
|
tai
|
tai
|
tamas
|
| Acc.
|
tan
|
tana
|
tal
|
tans
|
| Loc.
|
tal
|
tas
|
tal
|
tamas
|
Zaimki pytające
| Cas.
|
kto?
|
co?
|
| Nom.
|
ci
|
cal
|
| Gen.
|
ceṡa
|
ces
|
| Dat.
|
cemi
|
ci
|
| Acc.
|
cin
|
cal
|
| Loc.
|
cel
|
ci
|
Rzeczownik
W języku osyjskim występują cztery deklinacje rzeczownika.
Deklinacja I
Do deklinacji I należą rzeczowniki zakończone na -eh₂ oraz -ih₂ (współczesne -a oraz ia). Są to rzeczowniki rodzaju żeńskiego.
Deklinacja I
bina "kobieta"
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| Nom.
|
bina
|
bine
|
| Gen.
|
binas
|
binan
|
| Dat.
|
binai
|
binamas
|
| Acc.
|
binan
|
binans
|
| Loc.
|
binas
|
binamas
|
Deklinacja II
Do deklinacji II należą męskie i nijakie o-, i- oraz u-tematy. Nie są one fleksyjnie rozróżnione w rodzaju męskim, lecz w rodzaju nijakim pewnego rodzaju pozostałością rozdziału tego schematu jest przyjmowanie końcówek-an, -ian, oraz -van.
Deklinacja II
vulc "wilk"
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| Nom.
|
vulc
|
vulcai
|
| Gen.
|
vulcaṡ
|
vulcon
|
| Dat.
|
vulcai
|
vulcamas
|
| Acc.
|
vulcan
|
vulcans
|
| Loc.
|
vulcal
|
vulcamas
|
Deklinacja I
dravan "drzewo"
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| Nom.
|
dravan
|
drava
|
| Gen.
|
dravaṡ
|
dravon
|
| Dat.
|
dravai
|
dravamas
|
| Acc.
|
dravan
|
drava
|
| Loc.
|
draval
|
dravamas
|
Niektóre wyrazy oznaczające przedmioty parzyste mają nieregularną liczbę mnogą, będącą pozostałością dawnej liczby podwójnej, np. achsan "oko", ale achsi "oczy", ovs "ucho", ale ovsi "uszy"NOM, ovsins "uszy"ACC, crachs "noga", ale "crachsi, crachsins" "nogi", vranc "ręka", ale vranci, vrancins "ręce".
Zachował się także szczątkowe formy wołacza dla słów Daiv "Bóg" - Daive! "Boże!", oraz ir "człowiek, mężczyzna" - ire! "człowieku!".
Wyraz sun "syn" posiada nieregularną formę liczby mnogiej, to jest suneve "synowie"NOM, sunevens "synów"ACC.
Wyraz gast "gość" także posiada nieregularną formę liczby mnogiej, to jest gaste "goście"NOM, gastens "gości"ACC
Deklinacja III
Deklinacja III jest spadkobiercą szerokiej gamy deklinacji, takich jak -n̥, -onts, -mō, -ōm, -ṓ, -uH. Są to wyrazy rodzaju nijakiego.
Deklinacja I
namans "imię"
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| Nom.
|
namans
|
namana
|
| Gen.
|
namans
|
namane
|
| Dat.
|
namanai
|
namane
|
| Acc.
|
naman
|
namana
|
| Loc.
|
namans
|
namane
|
Deklinacja IV
Do deklinacji IV należą dawne rzeczowniki r-tematyczne.
Deklinacja I
bratir "brat"
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| Nom.
|
bratir
|
bratare
|
| Gen.
|
bratarṡ
|
bratarn
|
| Dat.
|
bratar
|
bratarmas
|
| Acc.
|
bratarn
|
bratarans
|
| Loc.
|
bratar
|
bratarmas
|
W deklinacji IV zachowało się wiele form wołacza odnoszących się do członków rodziny, jak np. bratar "bracie", matar "matko", patar "ojcze", ducar "córko"
Przymiotnik
Przymiotnik stopniuje się.
Stopień równy
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| m
|
f
|
n
|
| Nom.
|
sen
|
sena
|
senan
|
senai
|
| Gen.
|
senaṡ
|
senas
|
senaṡ
|
senon
|
| Dat.
|
senai
|
senai
|
senai
|
senamas
|
| Acc.
|
senan
|
senan
|
senan
|
senans
|
| Loc.
|
senal
|
senas
|
senal
|
senamas
|
Stopień wyższy
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| m
|
f
|
n
|
| Nom.
|
senio
|
senisi
|
senia
|
seniase
|
| Gen.
|
seniases
|
seniṡas
|
seniases
|
senison
|
| Dat.
|
senias
|
seniṡai
|
senias
|
senimas
|
| Acc.
|
seniasan
|
senisin
|
senia
|
seniasans
|
| Loc.
|
senias
|
seniṡas
|
senias
|
senimas
|
W stopniu wyższym zbitka siV przechodzi w ṡV, np. ves "dobry", ale veṡo "lepszy", ale vesisi "lepsza".
Stopień najwyższy
| Cas.
|
Sg.
|
Pl.
|
| m
|
f
|
n
|
| Nom.
|
senistan
|
senistani
|
senistana
|
senistane
|
| Gen.
|
senistanaṡ
|
senistanas
|
senistanaṡ
|
senistanon
|
| Dat.
|
senistanai
|
senistanai
|
senistanai
|
senistanimas
|
| Acc.
|
senistanan
|
senistanin
|
senistana
|
senistanans
|
| Loc.
|
senistanai
|
senistanas
|
senistanai
|
senistanimas
|
Przysłówek
Przysłówki odprzymiotnikowe tworzy się za pomocą sufiksu -u.
| Forma
|
Równy
|
Wyższy
|
Najwyższy
|
| Przymiotnik
|
sen
|
senio
|
senistan
|
| Przysłówek
|
senu
|
senise
|
seniste
|
Przyimek
| Przyimek
|
|
| w
|
ian +LOC, +ACC
|
| z
|
san +DAT
|
| na
|
ans +LOC, +ACC
|
| nad
|
upir +LOC, +ACC
|
| z, od
|
ul + LOC
|
| między
|
ianr +LOC, +ACC
|
| do
|
da + GEN
|
| pod
|
ani +LOC, +ACC
|
| przed
|
vi +LOC, +ACC
|
| od
|
au + LOC
|
| przy, obok
|
al + LOC
|
| o
|
pir + ACC
|
| ku, do
|
pa + DAT
|
| przez
|
pra + ACC
|
| za
|
iat +LOC, +ACC
|
| bez
|
sin + ACC
|
Czasownik
W języku osyjskim występują trzy koniugacje:
- e-koniugacja
- koniugacja spółgłoskowa (z dwoma podtypami c- oraz p-tematycznymi, które posiadają pewne wyjątkowe alternacje)
- koniugacja samogłoskowa.
Czas teraźniejszy
| Forma
|
Koniugacja
|
| I
|
II
|
III
|
slaveti
"słyszeć"
|
elti
"jeść"
|
hepi
"spać"
|
seci
"mówić"
|
stati
"stać"
|
| Sg
|
I
|
slaio
|
elan
|
hepan
|
secan
|
staio
|
| II
|
slaves
|
els
|
hes
|
sechs
|
staies
|
| III
|
slavet
|
elt
|
hep
|
sec
|
stat
|
| Pl.
|
I
|
slavemas
|
elmas
|
hemmas
|
secmas
|
staiemas
|
| II
|
slavete
|
elte
|
hepe
|
sece
|
state
|
| III
|
slavans
|
elant
|
hepant
|
secant
|
staians
|
W koniugacji I w I osobie v oraz s alternują się do i oraz ṡ.
Czas przeszły
| Forma
|
Koniugacja
|
| I
|
II
|
III
|
| slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
| Sg
|
I
|
slaveso
|
elso
|
hesso
|
sechso
|
staso
|
| II
|
slavesi
|
elsi
|
hessi
|
sechsi
|
stasi
|
| III
|
slavesti
|
elsti
|
hessti
|
sechsti
|
stasti
|
| Pl.
|
I
|
slavesamas
|
elsamas
|
hessamas
|
sechsamas
|
stasamas
|
| II
|
slavesate
|
elsate
|
hessate
|
sechsate
|
stasate
|
| III
|
slavesanti
|
elsanti
|
hessanti
|
sechsanti
|
stasanti
|
Czas przyszły
| Forma
|
Koniugacja
|
| I
|
II
|
III
|
| slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
| Sg
|
I
|
slaveṡen
|
elṡen
|
hepṡen
|
secṡen
|
staṡen
|
| II
|
slaveṡes
|
elṡes
|
hepṡes
|
secṡes
|
staṡes
|
| III
|
slaveṡet
|
elṡet
|
hepṡet
|
secṡet
|
staṡet
|
| Pl.
|
I
|
slaveṡeme
|
elṡeme
|
hepṡeme
|
secṡeme
|
staṡeme
|
| II
|
slaveṡete
|
elṡete
|
hepṡete
|
secṡete
|
staṡete
|
| III
|
slaveṡens
|
elṡens
|
hepṡens
|
secṡens
|
staṡens
|
Tryb rozkazujący
| Forma
|
Koniugacja
|
| I
|
II
|
|
|
III
|
| slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
| Sg
|
II
|
slave
|
el
|
hep
|
sec
|
stai
|
| Pl.
|
I
|
slavem
|
elem
|
hepem
|
secem
|
stame
|
| II
|
slavete
|
elte
|
hepe
|
sece
|
state
|
Tryb przypuszczający
| Forma
|
Koniugacja
|
| I
|
II
|
III
|
| slaveti
|
elti
|
hepi
|
seci
|
stati
|
| Sg
|
I
|
slaveno
|
elno
|
hepno
|
secno
|
stano
|
| II
|
slavenisi
|
elnisi
|
hepnisi
|
secnisi
|
stanisi
|
| III
|
slaveniti
|
elniti
|
hepniti
|
secniti
|
staniti
|
| Pl.
|
I
|
slavenvime
|
elanvime
|
hepanvime
|
secanvime
|
stanvime
|
| II
|
slavenvite
|
elanvite
|
hepanvite
|
secanvite
|
stanvite
|
| III
|
slavenvians
|
elanvians
|
hepanvians
|
secanvians
|
stanvians
|
Bezokolicznik
Bezokolicznik przyjmuje końcówkę -ti lub -i.
Imiesłowy
| Part.
|
Act.
|
Pass.
|
| Ter.
|
-ns, -ans
|
-m, -am
|
| Prze.
|
-v, -u, -au
|
-van, -avan
|
| Przy.
|
-ṡt, -aṡt
|
-ṡtim, -aṡtim
|
Tematem deklinacyjnym imiesłowu czasu teraźniejszego jest -nt-. Imiesłów czynny czasu przeszłego przyjmuje jedną z trzech końcówek: po samogłoskach innych niż /a/ jest to -v, po samogłosce /a/ jest to -au, a dla koniugacji spółgłoskowej jest to -au. W temacie form zależnych pojawia się jednak zawsze spółgłoska -v- w miejsce będącego częścią dyftongu /u/.
Czasownik być
| Teraźniejszy
|
| Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
| I
|
iami
|
smas
|
| II
|
iasi
|
ste
|
| III
|
iasti
|
sans
|
| Przeszły
|
| Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
| I
|
bun
|
bumas
|
| II
|
busi
|
buste
|
| III
|
buti
|
bunti
|
| Przyszły
|
| Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
| I
|
ṡan
|
sime
|
| II
|
ṡas
|
site
|
| III
|
ṡat
|
sins
|
| Rozkazujący
|
| Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
| I
|
–
|
smas
|
| II
|
si
|
ste
|
| Przypuszczający
|
| Osoba
|
Sg.
|
Pl.
|
| I
|
iaso
|
iasime
|
| II
|
iasesi
|
iasite
|
| III
|
iaseti
|
iaṡans
|
| Bezokolicznik
|
| iasti
|
| Imiesłów
|
Czynny
|
| Teraźniejszy
|
sans
|
| Przeszły
|
biast
|
| Przyszły
|
biaṡt
|
