Język panamski

Język panamski (pan. ﾊﾟﾅﾏｸｧㇽ (panamakwar) lub ﾊﾟﾅﾏﾊﾟｰㇲ (panamapās), dosł. 'ludzka mowa')

Zapis i wymowa

Sylaba ma budowę CVC.

Spółgłoska	a	i	u	e	o	wygłos
brak	ｱ	ｳ	ｲ	ｴ	ｵ
k	ｶ	ｷ [ci]	ｸ [kʷu]	ｹ	ｺ	ㇰ
kj [c]	ｷｬ		ｷｭ	ｷｪ	ｷｮ
kw [kʷ]	ｸｧ	ｸｨ		ｸｪ	ｸｫ
s	ｻ	ｼ [sʲi]	ｽ	ｾ	ｿ	ㇲ
t	ﾀ	ﾁ [ʦʲi]	ﾄｩ	ﾃ	ﾄ	ㇳ
c [ʦ]	ﾂｧ		ﾂ	ﾂｪ	ﾂｫ
n	ﾅ	ﾆ	ﾇ	ﾈ	ﾉ	ㇴ
h	ﾊ	ﾋ	ﾌ	ﾍ	ﾎ
p	ﾊﾟ	ﾋﾟ	ﾌﾟ	ﾍﾟ	ﾎﾟ
m	ﾏ	ﾐ	ﾑ	ﾒ	ﾓ
j	ﾔ		ﾕ		ﾖ	ｲ
r [ɾ]	ﾗ	ﾘ	ﾙ	ﾚ	ﾛ	ㇽ
w	ﾜ	ヰ		ヱ	ヲ	ｳ

Fonem n w kodzie sylaby w pozycjach przed m/p, k/kw i kj wymawiany jest odpowiednio jako [m], [ŋ] i [ɲ].
Istnieją też długie samogłoski zapisywane przez ｰ, np. ｵㇲｷｪｰﾗ oskjēra.
Ponadto jeżeli ｳ lub ｲ stoi w pozycji, w której można je interpretować na dwa sposoby (jako kodę sylaby lub nagłos nowej sylaby), używa się znaku kropki ・, by zasygnalizować, że wymawia się jak samogłoskę, np. ﾃ・ｲ (trans. tei, wym. [te.ʔi]) w opozycji do ﾃｲ (transkrybowanego i czytanego tej); połączenie ﾃｲㇴ (trans. tein, wym. [te.ʔin]) nie wymaga użycia kropki, gdyż w tej pozycji interpretacja *tejn dawałaby niezgodną z fonotaktykami sylabę CVCC.

Lenicja

W języku panamskim lenicja spółgłosek zwartych zachodzi wg poniższego wzoru:

• k -> h
• kj -> j
• kw -> w
• t -> c
• p -> m

Uwaga! Efektem lenicji t przed i jest s, nie c. K przechodzi w h także w pozycji przed i i u, mimo iż wymawia się je wtedy odpowiednio jak kj i kw.
Lenicja zachodzi w trzech przypadkach:

1. Gdy do tematu zakończonego na spółgłoskę zwartą dodawany jest sufiks rozpoczynający się od samogłoski, np. kwot 'chłopiec' -> kwoca itāj 'chłopiec i jego matka'.
2. Gdy do tematu zakończonego na długą samogłoskę po spółgłosce zwartej dodaje się sufiks powodujący skrócenie samogłoski, np. potō 'dziś' -> pocona kajrō 'dziś i jutro'.
3. Przy reduplikacji pierwszej sylaby, np. kwot 'chłopiec' -> wokwot 'chłopcy'.

Imię

Odmiana imion

Imiona odmieniają się przez liczbę i posiadacza. Rolę przypadków spełniają osobne partykuły.

Liczba

Liczba mnoga

Dotyczy tylko rzeczowników ożywionych.

• Od wyrazów rozpoczynających się spółgłoską liczba mnoga tworzona jest metodą reduplikacji pierwszej sylaby. Procesowi temu towarzyszą uproszczenia fonetyczne w obrębie dodanej sylaby: koda jest pomijana, długa samogłoska skracana, a spółgłoska zwarta ulega lenicji. Przykłady: sapawojmi 'mag', sasapawojmi 'magowie'; kwot 'chłopiec', wokwot 'chłopcy' (nie *kwokwot, *kwotkwot, *wotkwot); tāj 'matka', catāj 'matki' (nie *tatāj, *cātāj, *cajtāj itd.).
• Od wyrazów rozpoczętych samogłoskami tworzy się ją przedrostkiem paC-, w którym C odpowiada pierwszej spółgłosce w rdzeniu, a jeśli jest to spółgłoska zwarta, ulega ona lenicji. Przykłady: īka 'pradziadek', pahīka 'pradziadkowie' (nie *pakīka); es 'przyjaciel', pases 'przyjaciele'.

Czasem przy tworzeniu liczby mnogiej zachodzą dalsze zmiany, np. ama 'człowiek', panama 'ludzie' (prawdopodobnie skutek dysymilacji regularnej formy *pamama).

Liczba towarzysząca

Ma końcówkę ja, z wariantem sa dla wyrazów zakończonych na -s, np. ritāj 'moja matka', ritājja 'moja matka i ci, którzy są z nią', jes 'jego przyjaciel', jessa 'jego przyjaciel i ci, którzy są z nim'. Liczba ta może współistnieć z liczbą mnogą, np. ōhacatāj 'wasze matki', ōhacatājja 'wasze matki i ci, którzy są z nimi'.

Posiadacz

Wykładnik posiadacza jest prefiksem. Może stać zarówno przed, jak i po wykładniku liczby mnogiej, np. rawokwot = worakwot 'nasi chłopcy, nasi synowie', pajessa = ipasessa 'jego przyjaciele i ci, którzy są z nimi'. Przedrostek liczby mnogiej drugiego typu upraszcza się przed posiadaczem do pa-, np. ripahīka = parīka 'moi dziadkowie'.
Lista prefiksów (najpierw wariant używany przed spółgł., potem przed samogł.):

• ri, r - mój
• ra, r - nasz (ekskl.)
• ta, t - nasz (inkl.)
• ōha, ōk - twój, wasz itd.
• i, j - jego, ich itd.

Uwaga! Wykładnik dzierżawczy 3. osoby przed tematami rozpoczętymi od i/ī ma postać zerową, np. īka 'pradziadek, jego pradziadek'.

Partykuły imienne

• ko - part. dzierżawcza, np. rīw ko parīka 'moi dziadkowie'.

Zaimek

Zaimki osobowe

• rīkwo, rīw - ja
• rīkwoja, rīkja - my (ekskl.)
• ta - my (inkl.)
• ōkwi - ty, wy, państwo
• pan - on, ona, ono (osobowe)
• mapan - oni, one
• ahē - on, ona, ono (ożywione, nieosobowe)
• pahahē, pahā, pā - oni, one
• ur - on, ona, ono, oni, one (nieożywione)

Wszystkie te zaimki - oprócz 'ja' i 'my (ekskl.)' - mogą tworzyć l. towarzyszącą.