Język pierwszy

Język pierwszy Toide laita
Sposoby zapisu:	łaciński
Faktycznie
Utworzenie:	Keats w 2013
Kody
Conlanger–1	tl
Liczba użytkowników	2
Lista conlangów

Język pierwszy lub też język laita (tl. toide läittä) - język a priori, autorstwa Aureliusza Chmielewskiego. Powstał w celu zapisywania notatek oraz komunikowania się w rodzinie. Nazwę zawdzięcza temu, że jest to pierwszy, poważniejszy projekt autora.

Fonologia

Podstawowe informacje

Staram się, żeby wymowa była jak najprostsza oraz zrozumiała. Umożliwi (mi) to szybszą naukę języka.

Samogłoski

Samogłoski, jakie występują w języku przedstawia poniższa tabelka. Dzielą się na długie oraz krótkie. Samogłoski długie zapisywane są podwójnie. Ponadto, czasami /æ/ upraszcza się do /a/.

	Przednie		Tylne
	Niezaokrąglone	Zaokrąglone	Niezaokrąglone	Zaokrąglone
Zamknięte	i /i/	y/ü /y/		u /u/
Neutralne	e /e/	ö /ø/		o /o/
Otwarte	ä /æ/		a /ɑ/

Dyftongi

Ponadto, w języku laita występują dyftongi. Łącznie są 24 dyftongi. W nawiasach podane nazwy alternatywne (uproszczone).

Samogłoska	ɑ	e	i	o	u
ɑ		ɑe(e)	ɑi	ɑo	ɑu
e	ea		ei	eo	eu
i	iɑ	ie		io	iu
o	oɑ	oe	oi		ou
u	uɑ	ue	ui	uo
ø	øɑ	øe	øi
æ		æe	æi

Spółgłoski

	Dwu- wargowe	War- gowo- zębowe	Dzią- słowe	Zdzią- słowe	Podnie- bienne	Miękko- podnie- bienne	Języcz- kowe	Krtaniowe
Nosowe	m		n			ŋ
Zwarte	p b		t d			k g
Szczelinowe		(f) v	s	(ʃ)		x	(χ)	(h)
Aproksymanty					j
Drżące			r				(ʀ)
Boczne aproksymanty			l

Wymowa w nawiasach jest alternatywna. Czyli tak:

• [ʃ] jest odpowiednikiem [s]
• [f] jest odpowiednikiem [v]
• [ʀ] jest odpowiednikiem [r]
• [χ] jest odpowiednikiem [x]
• [h] raczej nie występuje, jednak taka wymowa nie jest uznawana za błąd

Gramatyka

Podstawowe informacje

Początkowo język laita miał przypominać fiński z norweską fonologią. Uważałem to za mieszankę idealną, w praktyce okazało się to niewygodne (szczególnie przy długich słowach, które są typowe dla języka fińskiego). Z tego powodu język wyewoluował w stronę estońskiego. Końcówki dalej są "fińskie", aczkolwiek wszystko prawdopodobnie wyewoluuje i się uprości (skróci).

Harmonia samogłoskowa

W języku pierwszym występuje harmonia samogłoskowa. Są trzy klasy samogłosek - przednie, tylne oraz neutralne (podobnie jak w fińskim).

Przednie	ä	ö	ü
Obojętne	e		i
Tylne	a	o	u

Rzeczowniki

Przypadki

Język posiada jedną deklinację dla każdej liczby. Występuje osiem przypadków. Odmiana jest bardzo regularna. Ich końcówki są przedstawione w poniższej tabeli. Końcówki nazw przypadków: -vin.

Przypadek	Końcówka lp.	Końcówka lm.	Przykład (lp., lm.)	Odpowiednik pol.	Opis
Nominativin	-∅	-(e)t	laitta, boksua laittet, boksut	język, książka języki, książki	Forma podstawowa, głównie wykorzystywana jako podmiot w zdaniu.
Genetivin	-(e)n	-ien	laitten, boksun laittien, boksuien	języka, książki języków, książek	W zdaniach używane do dopełnienia dalszego. Ponadto używane do oznaczania przynależności.
Akusativin	-(i)st	-(e)sti	laittan, boksutan laittetin, boksutin	język, książkę języki, książki	W zdaniach używane przeważnie jako dopełnienie bliższe.
Innesivin	-(u)ssa/-(ü)ssä	-(i)ssat	laittussa, boksussa laittissat, boksussat	w języku, w książce w językach, w książce	Z odpowiednim przyimkiem, używane są z czasownikami które nie wskazują na ruch. (Jestem) w/na/pod/obok/przy itp.
Adessivin	-(u)lla/-(ü)llä	-(i)llat	laittulla, boksulla laittillat, boksullat	do języka, do książki do języków, do książek	Z odpowiednim przyimkiem, używane są z czasownikami, które wskazują na ruch. (Idę) do/na/pod itp.
Vocativin	-(a)ksi/-(ä)ksi	-iksit	laittaksi, boksuksi laittiksit, boksuksit	języku, książko języki, książki	Wołacz, używany tak samo jak w języku polskim.
Abessivin	-(i)le	-(i)let	laittile, boksule laittilet, boksulet	bez języka, bez książki bez języków, bez książek	Określa brak czegoś. Np. "Jestem bez pieniędzy"
Comitativin	-(i)na	-(i)nat	laittina, boksuna laittinat, boksunat	z językiem, z książką z językami, z książkami	Odwrotnie do Abessivina, określa "coś z czymś". Np. "Jestem z matką". Poza tym używane do określania osobowości(?), np. "Jestem (kim? czym?) człowiekiem", "Jestem sobą".

Zaimki

Osobowe

Jak widać, aby uzyskać liczbę mnogą w zaimkach osobowych wystarczy dodać -ti do liczby pojedynczej.

Lp.		Lmn.
Ja	Jal	My	Jalti
Ty	Den	Wy	Denti
On/ona/ono	Lam	Oni/one	Lamti

Zwrotne

Zaimek zwrotny to inuu. Odmienia się przez przypadki regularnie.

Przypadek	Zaimek zw.	Odpowiednik pol.
Nominativin
Genetivin	Inuun	siebie
Akusativin	Inuust	siebie (się)
Innesivin	Inuussa	(w/na itp.) sobie
Adessivin	Inuulla	(do/pod itp.) siebie
Vocativin
Abessivin	Inuule	bez siebie
Comitativin	Inuuna	ze sobą

Dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze również odmieniają się przez przypadki regularnie. Mój → ihsi
Twój → täppü
Jego → mies
Nasze → ihsit
Wasze → täppüt
Ich → miest

Wskazujące

Ten →
Ci →
Tamten →
Tam →
Tutaj →
Taki →
Tamci →

Tłumaczenia

Informacje

Tutaj będę publikował ważniejsze (dłuższe) tłumaczenia.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - Artykuł 1

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka napisał:

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

Tenna loiket videres toonad oi källäd di lege keelam oi legeti määtät. Lam gutes lakkson oi iniitul oi skales länäe toi rabinatan di änüllä algusegien.
/Tenːɑ loiket videreʃ toːnad oi kæːlːæːd di lege keːlɑm oi legeti mæːtæt. Lam guteʃ lɑkːson oi iniːtul oi ʃkɑleʃ lænæe toi rɑbinɑtɑn di ænyllæ ɑlgusegien. /

Mały książę

Tiilä vaitan napisał:

Przepraszam wszystkie dzieci za poświęcenie tej książki dorosłemu.

Jal tunen tenne päslätin, kel lukanisin mana boksutan top tiilädänüssä.

Czasowniki

Jest jedna deklinacja, więc i jedna koniugacja. Upraszczanie języka (na początku były 2 deklinacje oraz 2 koniugacje) zrobiło swoje.

Czas teraźniejszy

Osoba	Końcówka	Przykład	Znaczenie
Jal	-(e)n	Teren	Jestem
Den	-(e)d	Tered	Jesteś
Lam	-(e)s	Teres	Jest
Jalti	-(e)ne	Terene	Jesteśmy
Denti	-(e)de	Terede	Jesteście
Lamti	-(e)se	Terese	Są

Czas przeszły

Osoba	Końcówka	Przykład	Znaczenie
Jal	-(i)sin	Teresin	Byłem
Den	-(i)sid	Tered	Byłeś
Lam	-(i)sa	Teresa	Był
Jalti	-(i)sini	Teresini	Byliśmy
Denti	-(i)sidi	Teresidi	Byliście
Lamti	-(i)sit	Teresit	Byli

Czas przyszły

Osoba	Końcówka	Przykład	Znaczenie
Jal	-(i)g	Tereg	Będę
Den	-(i)gi	Teregi	Będziesz
Lam	-(e)ge	Terege	Będzie
Jalti	-(e)tag	Teretag	Będziemy
Denti	-(e)tagi	Teretagi	Będziecie
Lamti	-(e)tege	Teresit	Będą

Strona bierna

Stronę bierną tworzy się w następujący sposób:
Czasownik w odpowiedniej formie (3.os, w odp. czasie) + imiesłów bierny (patrz niżej).
Przykład: Kot jest lizany przez psa.
Talavut: Akri teres kalavat tuuki pürüüsten.