Język praurnański
Język praurnański ― niezaświadczony, rekonstruowany przodek języków urnańskich.
Fonologia
W języku występowała harmonia samogłosek względem pozycji języka — w jednym morfemie mogły występować wyłącznie samogłoski tylne lub przednie, a afiksy przyjmowały dwie formy. Akcent najprawdopodniej padał na pierwszą sylabę słowa.
Samogłoski
Przednie | Tylne |
---|---|
*i | *u |
*e | *a |
Spółgłoski
Wargowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Tylnojęzykowe | Gardłowe | |
---|---|---|---|---|---|
Nosowe | *m | *n | *ng //ŋ/ | ||
Zwarte | *p *b | *t *d | *k *g | *q /ʔ/ | |
Szczelinowe | *s | *h | |||
Płynne | *w | *r /ɾ?/ | *y /j/ |
Fonotaktyka
Sylaba miała strukturę CV(N), gdzie:
- C to dowolna spółgłoska lub zbitka n/ng/t/d/k/g + sp. płynna,
- V to dowolna samogłoska,
- N to dowolna sp. płynna lub nosowa, dostosowująca się do miejsca artykulacji.
Wewnątrz morfemów dopuszczalne były też geminaty.
Zaimek
Pojedyncza | Mnoga | |
---|---|---|
1.os | *ngey | *ye-ngey |
2.os</small. | *sun(nu) | *ya-sun(nu) |
3.os.ż. | *ta | *ya |
3.os.nż | *wa |
Czasownik
Czasownik był nieodmienny. Czas aspekt i tryb wyrażało się poprzez czasowniki posiłkowe, jednak różne języki używają potomków różnych praurnańskich czasowników w różnych celach. Poniżej lista rekonstruowanych czasowników, które najczęściej w językach urnańskich pełnią funkcje modalne:
- *tra kończyć
- *ben zaczynać
- *ngrasa przychodzić
- *nar iść, odchodzić
- *yunga stawać się
- *maga leżeć
- *qipi siedzieć
- *ngew stać
Rzeczownik
Rzeczowniki odmieniały się przez następujące przypadki:
Przypadek | Końcówka | Przykład |
---|---|---|
Mianownik | ― | *meki rzeka |
Narzędnik Biernik |
*kra/e | *meki-kre rzek/ą |
Ablatyw | *ga/e | *meki-ge z rzeki |
Allatyw | *bu/i | *meki-bi do rzeki |
Miejscownik | *pa/en | *meki-pen w rzece |
Języki dżungli stosują drugi przypadek jako biernik, języki półwyspu jako narzędnik. Najprawdopodobniej to drugie znaczenie jest bardziej pierwotne, a nieoznaczenie dopełnienia bliższego języki półwyspu zrekompensowały sobie zmianą szyku z SOV na SVO, czego języki dżungli (przynajmniej początkowo) nie uczyniły.
Rzeczowniki nieożywione nieodmieniały się przez liczbę. Pluralizacja ożywionych była nieobowiązkowa; dokonywano jej za pomocą przedrostka ya/e-.
Składnia
Język izolujący, konsekwentnie prawogłowy. Zdanie miało szyk SOV:
*Kama taqatuqu rawba.
mężczyzna dziecko widzieć
Mężczyzna widzi dziecko.
Przymiotniki były traktowane jak zwykłe czasowniki:
*Qumu tyewne.
człowiek stary
Człowiek jest stary.
*Hassa kwakwa.
wyspa wielki
Wyspa jest wielka.
Jednak często stosowane przymiotniki mogły ulec inkorporacji i, przesunięte przed rzeczownik, uzgadniać się pod względem harmonii z głową:
*Tyawna-qumu
stary-człowiek
Starzec
*Kwakwa-hassa
wielki-wyspa
Wielka wyspa
Złożenie było sposobem wyrażania posiadania niezbywalnego. Języki dżungli w tym przypadku harmonizują posiadacza do głowy, podczas gdy języki półwyspu tego nie robią. Trudno rozstrzygnąć, która z tych reguł jest pierwotna:
*Wumpu-ukwa lub *Wimpi ukwa
kobieta(-)ręka
Ręka kobiety