Język protogamajski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 34 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{AM}}
 
{{AM}}
−
'''Język protogamajski''' (''Raħ ghammasas iighaur'' [{{IPA|'raħ ɣa'm:asas i:'ɣawr}}]) to prajęzyk, będący przodkiem wszystkich innych [[Języki gamajskie|języków gamajskich]], rodziny językowej rozwijanej w ramach wspólnego forumowego projektu. Jest to język aglutynacyjny, o szyku SVO, charakteryzujący się sporą liczbą głosek szczelinowych, w tym charakterystycznej dla języka spółgłoski [{{IPA|ɣ}}].
+
{{Pragamma Intro}}
 +
{{Język
 +
|kolor=#CE2029
 +
|nazwa=Język protogamajski
 +
|nazwa własna=Raħ ghammasas iighaur
 +
|klasyfikacja=[[Języki gamajskie]]
 +
|alfabet=w conworldzie: ''brak''<br>de facto: alfabet łaciński
 +
| twórca = [[User:Borlach|Borlach]] (w 2019)
 +
|cel = Symulacja ewolucji spółgłoski [{{IPA|ɣ}}] w językach pochodnych
 +
| typologia u = aglutynacyjny, SVO
 +
| conlanger1 = ''pgm.''
 +
}}
 +
{{słownik}}
 +
 
 +
'''Język protogamajski''' (pgm. ''raħ ghammasas iighaur'' [{{IPA|'raħ ɣa'm:asas i:'ɣawr}}]), alternatywnie zwany również '''pragamajskim''' — prajęzyk, będący przodkiem wszystkich innych [[Języki gamajskie|języków gamajskich]], rodziny językowej rozwijanej w ramach wspólnego projektu przez członków [[Polskie Forum Językotwórców|Polskiego Forum Językotwórców]]. Jest to język aglutynacyjny, o szyku SVO, charakteryzujący się sporą liczbą głosek szczelinowych, w tym charakterystycznej dla języka spółgłoski [{{IPA|ɣ}}]. W [[Gammaja|Świecie Gammy]] językiem tym posługiwali się [[Pragamajowie]], ludność pastersko-nomadyczna, zamieszkująca pierwotnie obszary [[Step Gamajski|Stepu Gamajskiego]]. Nie jest on w żaden sposób poświadczony pisemnie, jego wersję przedstawioną w niniejszym artykule można więc traktować jako rekonstrukcję<ref>tak zwana '''Rekonstrukcja Borlacha'''</ref>.
 +
==Historia==
 
==Fonologia==
 
==Fonologia==
 
===Samogłoski===
 
===Samogłoski===
Linia 30: Linia 45:
 
!Gardłowe
 
!Gardłowe
 
|- align="center"
 
|- align="center"
−
! colspan="2" | Nosowe
+
! rowspan="2" |Nosowe
 +
!<small>zwykłe</small>
 
|{{IPA|m}}
 
|{{IPA|m}}
 
|{{IPA|n}}
 
|{{IPA|n}}
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|- align="center"
 +
!<small>geminaty</small>
 +
|{{IPA|mː}}
 +
|{{IPA|nː}}
 
|
 
|
 
|
 
|
Linia 72: Linia 96:
 
|
 
|
 
|- align="center"
 
|- align="center"
−
! colspan="2" | Drżące  
+
! rowspan="2" | Drżące
 +
!<small>zwykłe</small>
 
|
 
|
 
|{{IPA|r}}
 
|{{IPA|r}}
Linia 79: Linia 104:
 
|
 
|
 
|
 
|
−
|-
+
|- align="center"
−
! colspan="2" | Aproksymanty
+
!<small>geminaty</small>
 +
|
 +
|{{IPA|rː}}
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|- align="center"
 +
! rowspan="2" | Aproksymanty
 +
!<small>zwykłe</small>
 
|
 
|
 
|{{IPA|l}}
 
|{{IPA|l}}
 
|{{IPA|j}}
 
|{{IPA|j}}
 
|{{IPA|w}}
 
|{{IPA|w}}
 +
|
 +
|
 +
|- align="center"
 +
!<small>geminaty</small>
 +
|
 +
|{{IPA|lː}}
 +
|{{IPA|jː}}
 +
|{{IPA|wː}}
 
|
 
|
 
|
 
|
 
|}
 
|}
−
 
−
===Geminaty===
 
−
W protogamajskim występowała znaczna liczba geminatów: [{{IPA|n:}}] [{{IPA|m:}}] [{{IPA|r:}}] [{{IPA|l:}}] [{{IPA|j:}}] oraz [{{IPA|w:}}].
 
 
===Akcent===
 
===Akcent===
 
Akcent pada zwykle na pierwszą sylabę, chociaż pojawiają się wyjątki od tej zasady.
 
Akcent pada zwykle na pierwszą sylabę, chociaż pojawiają się wyjątki od tej zasady.
 
===Struktura sylaby===
 
===Struktura sylaby===
 
Struktura sylaby to '''(C)V(C)''', gdzie V może być samogłoską/dyftongiem, a C spółgłoską/geminatą.
 
Struktura sylaby to '''(C)V(C)''', gdzie V może być samogłoską/dyftongiem, a C spółgłoską/geminatą.
 +
 
==Zapis łaciński==
 
==Zapis łaciński==
 
Język protogamajski nie posiadał własnego pisma, używany był przez społeczność niepiśmienną. Dla ułatwienia stosuje się jednak zapis łaciński.
 
Język protogamajski nie posiadał własnego pisma, używany był przez społeczność niepiśmienną. Dla ułatwienia stosuje się jednak zapis łaciński.
Linia 120: Linia 160:
 
===Harmonia samogłoskowa===
 
===Harmonia samogłoskowa===
 
W protogamajskim występuje harmonia progresywna samogłosek. Samogłoska pierwszej sylaby sufiksów dołączanych do słowa musi zgadzać się z samogłoską ostatniej sylaby podstawowego słowa.
 
W protogamajskim występuje harmonia progresywna samogłosek. Samogłoska pierwszej sylaby sufiksów dołączanych do słowa musi zgadzać się z samogłoską ostatniej sylaby podstawowego słowa.
−
<pre>  
+
{| class="wikitable" style="text-align:center"
−
Ostatnia samogłoska słowa ↔ Pierwsza samogłoska sufiksu  
+
! rowspan="2" | Ostatnia<br>samogłoska<br>słowa
−
                      i ii ↔ i ii
+
! colspan="2" | Pierwsza<br>samogłoska sufiksu
−
                      u uu ↔ u uu
+
|-
−
                a aa ay au ↔ a aa
+
! krótka (_)
−
</pre>
+
! długa (_²)
−
:Np. <br>
+
|-
−
:''faqiih'' "sen" → ''faqiih'''risa''''' "sny" <br>
+
| i, ii
−
:''pirrun'' "drzewo" → ''pirrun'''rusa''''' "drzewa" <br>
+
| i
−
:''iighaur'' "język" → ''iighaur'''rasa''''' "języki"
+
| ii
 +
|-
 +
| u, uu
 +
| u
 +
| uu
 +
|-
 +
| a, aa, ay, au
 +
| a
 +
| aa
 +
|}
 +
Przykłady:
 +
* ''faqiih'' ‘sen’ → ''faqiih'''r<u>i</u>sa''''' ‘sny’
 +
* ''pirrun'' ‘drzewo’ → ''pirrun'''r<u>u</u>sa''''' ‘drzewa’
 +
* ''iighaur'' ‘język’ → ''iighaur'''r<u>a</u>sa''''' ‘języki’
  
 
===Czasowniki===
 
===Czasowniki===
Linia 310: Linia 363:
  
 
:Np: <br>
 
:Np: <br>
−
:''suwaraph'' (polujesz) → '''''yaa'''suwaraph'' (obyś polował) <br>
+
:''suwaraph'' (polujesz) → '''''yuu'''suwaraph'' (obyś polował) <br>
 
:''ghimiph'' (biegasz) → '''''yii'''ghimiph'' (obyć biegał) <br>
 
:''ghimiph'' (biegasz) → '''''yii'''ghimiph'' (obyć biegał) <br>
 
:''unzuruph'' (walczysz) → '''''yuuz'''unzuruph'' (obyć walczył)
 
:''unzuruph'' (walczysz) → '''''yuuz'''unzuruph'' (obyć walczył)
Linia 320: Linia 373:
  
 
:Np: <br>
 
:Np: <br>
−
:''suwaraph'' (polujesz) → '''''gaa'''suwaraph?'' (czy polujesz?) <br>
+
:''suwaraph'' (polujesz) → '''''guu'''suwaraph?'' (czy polujesz?) <br>
 
:''ghimiph'' (biegasz) → '''''gii'''ghimiph?'' (czy biegasz?) <br>
 
:''ghimiph'' (biegasz) → '''''gii'''ghimiph?'' (czy biegasz?) <br>
 
:''unzuruph'' (walczysz) → '''''guum'''unzuruph?'' (czy walczysz?)
 
:''unzuruph'' (walczysz) → '''''guum'''unzuruph?'' (czy walczysz?)
Linia 516: Linia 569:
 
|-
 
|-
 
| XI.
 
| XI.
−
| -(_)llu
+
| -(_²)lu
−
| ghamma'''llu'''
+
| ghamma'''alu'''
−
| liitauni'''llu'''
+
| liitauni'''ilu'''
−
| waqadun'''ullu'''
+
| waqadun'''uulu'''
 
|-
 
|-
 
| XII.
 
| XII.
Linia 530: Linia 583:
 
Końcówki liczb wchodzą przed końcówkami przypadków. Np: <br>
 
Końcówki liczb wchodzą przed końcówkami przypadków. Np: <br>
 
:iighaur-''ayya''-'''sa''' – w dwóch językach <br>
 
:iighaur-''ayya''-'''sa''' – w dwóch językach <br>
−
:faqiih-''nim''-'''illu''' – taki jak żaden sen <br>
+
:faqiih-''nim''-'''iilu''' – taki jak żaden sen <br>
 
:waqadun-''rusa''-'''wudh''' – końmi, za pomocą koni <br>
 
:waqadun-''rusa''-'''wudh''' – końmi, za pomocą koni <br>
 
:ghamma-''rasa''-'''ha'''  – o ludziach  
 
:ghamma-''rasa''-'''ha'''  – o ludziach  
Linia 564: Linia 617:
 
! on/ona/ono
 
! on/ona/ono
 
! On/Ona/Ono
 
! On/Ona/Ono
−
! wy
+
! my
−
! wy dwoje
+
! my dwoje
 
! wy
 
! wy
 
! Wy
 
! Wy
Linia 740: Linia 793:
 
| dhiqaq
 
| dhiqaq
 
|}
 
|}
 +
 
====Zaimki dzierżawcze====
 
====Zaimki dzierżawcze====
 
Zaimki dzierżawcze doklejane są do rzeczowników, w formie prefiksów.
 
Zaimki dzierżawcze doklejane są do rzeczowników, w formie prefiksów.
Linia 850: Linia 904:
 
|}
 
|}
 
====Zaimki zwrotne====
 
====Zaimki zwrotne====
−
Zaimki zwrotne tworzy się dodając do zaimka osobowego cząstkę '''-tuum''', która dosłownie znaczy "dusza". Można je tłumaczyć z grubsza podobnie do "mnie samego", "ja sam"<ref>Analogicznie do angielskiego ''myself'', ''yourself'' i tak dalej</ref> etc  
+
Zaimki zwrotne tworzy się dodając do zaimka osobowego cząstkę '''-tuum''', która dosłownie znaczy "dusza". Można je tłumaczyć z grubsza podobnie do "mnie samego", "ja sam"<ref>analogicznie do angielskiego ''myself'', ''yourself'' i tak dalej</ref> etc  
 
:ghau → ghau'''tuum'''
 
:ghau → ghau'''tuum'''
 
:lii → lii'''tuum'''
 
:lii → lii'''tuum'''
Linia 864: Linia 918:
 
:dhiqa → dhiqa'''tuum'''
 
:dhiqa → dhiqa'''tuum'''
  
−
===Liczebniki===  
+
===Liczebniki===
−
<pre>
 
−
1 – hazru
 
−
2 – pharu
 
−
3 – dhinnu
 
−
4 – aasau
 
−
5 – kargha
 
−
6 – niirra
 
−
7 – saugh
 
−
8 – wayr
 
−
9 – baalla
 
−
10 – abaagh
 
−
 
 
−
20 – pharwi
 
−
30 – dhinwi
 
−
40 – wiswi
 
−
50 – karghawwa
 
−
60 – niirrawwa
 
−
70 – saughiw
 
−
80 – wayriw
 
−
90 – baalliw
 
−
 
 
−
100 – phaafyar
 
−
 
 
−
1000 – ħahtaphaafyar
 
−
</pre>
 
  
 
'''Liczebniki porządkowe''' tworzy się dodając do liczebnika głównego sufiks '''-(a)n'''. Liczebniki porządkowe są nieodmienne.
 
'''Liczebniki porządkowe''' tworzy się dodając do liczebnika głównego sufiks '''-(a)n'''. Liczebniki porządkowe są nieodmienne.
−
<pre>
 
−
1 – hazrun
 
−
2 – pharun
 
−
3 – dhinnun
 
−
4 – aasaun
 
−
5 – karghan
 
−
6 – niirran
 
−
7 – saughan
 
−
8 – wayran
 
−
9 – baallan
 
−
10 – abaaghan
 
  
−
20 – pharwin  
+
{| class="wikitable"
−
30 – dhinwin
+
|-
−
40 – wiswin
+
! liczba
−
50 – karghawwan
+
! liczebnik główny
−
60 – niirrawwan
+
! liczebnik porządkowy
−
70 – saughiwan
+
|-
−
80 – wayriwan
+
| align=center | '''1'''
−
90 – baalliwan
+
| hazru
−
 
+
| hazrun
−
100 – phaafyaran
+
|-
−
 
+
| align=center | '''2'''
−
1000 – ħahtaphaafyaran
+
| pharu
−
</pre>
+
| pharun
 +
|-
 +
| align=center | '''3'''
 +
| dhinnu
 +
| dhinnun
 +
|-
 +
| align=center | '''4'''
 +
| aasau
 +
| aasaun
 +
|-
 +
| align=center | '''5'''
 +
| kargha
 +
| karghan
 +
|-
 +
| align=center | '''6'''
 +
| niirra
 +
| niirran
 +
|-
 +
| align=center | '''7'''
 +
| saugh
 +
| saughan
 +
|-
 +
| align=center | '''8'''
 +
| wayr
 +
| wayran
 +
|-
 +
| align=center | '''9'''
 +
| baalla
 +
| baallan
 +
|-
 +
| align=center | '''10'''
 +
| abaagh
 +
| abaaghan
 +
|-
 +
! colspan=3 |
 +
|-
 +
| align=center | '''20'''
 +
| pharwi
 +
| pharwin
 +
|-
 +
| align=center | '''30'''
 +
| dhinwi
 +
| dhinwin
 +
|-
 +
| align=center | '''40'''
 +
| wiswi
 +
| wiswin
 +
|-
 +
| align=center | '''50'''
 +
| karghawwa
 +
| karghawwan
 +
|-
 +
| align=center | '''60'''
 +
| niirrawwa
 +
| niirrawwan
 +
|-
 +
| align=center | '''70'''
 +
| saughiw
 +
| saughiwan
 +
|-
 +
| align=center | '''80'''
 +
| wayriw
 +
| wayriwan
 +
|-
 +
| align=center | '''90'''
 +
| baalliw
 +
| baalliwan
 +
|-
 +
! colspan=3 |
 +
|-
 +
| align=center | '''100'''
 +
| phaafyar
 +
| phaafyaran
 +
|-
 +
| align=center | '''1000'''
 +
| ħahtaphaafyar<ref>dosłownie ''wielkie sto''</ref>
 +
| ħahtaphaafyaran
 +
|}
  
 
==Teksty==
 
==Teksty==
Linia 940: Linia 1035:
  
 
Kandaytan aukar qabrii. Kandaytan pautullu. Ghahanas harħauhtaytan. Busubuusaytun saarhitlaayas: "Yaaparrasay ghaul ghahan!". Raħ hitlaa biighisaytin raħ qabriiwil: "Inur hardauraaph raħ Raawwiyaksu Qiiħaghuyaghaksu". Raħ qabrii butudurun raħ Raawwiyaksu Qiiħaghuyaghaksu, tugi daur dhipayaksu. "Yuuzaduruuph ghauyas, Taghiiqii Qiiħaghuyaghaqaa!". Raħ Raawwiya Qiiħaghuyagh butudurun amfa phannifiku. "Iisuuq ghauku gaazaww?". "Iisuug ghahana". "Kammi kandaytaal", biighisaytin raħ wallarsas Raawwiya Qiiħaghuyagh. Limmi qabriiwi maparrasaytan ghahanas.
 
Kandaytan aukar qabrii. Kandaytan pautullu. Ghahanas harħauhtaytan. Busubuusaytun saarhitlaayas: "Yaaparrasay ghaul ghahan!". Raħ hitlaa biighisaytin raħ qabriiwil: "Inur hardauraaph raħ Raawwiyaksu Qiiħaghuyaghaksu". Raħ qabrii butudurun raħ Raawwiyaksu Qiiħaghuyaghaksu, tugi daur dhipayaksu. "Yuuzaduruuph ghauyas, Taghiiqii Qiiħaghuyaghaqaa!". Raħ Raawwiya Qiiħaghuyagh butudurun amfa phannifiku. "Iisuuq ghauku gaazaww?". "Iisuug ghahana". "Kammi kandaytaal", biighisaytin raħ wallarsas Raawwiya Qiiħaghuyagh. Limmi qabriiwi maparrasaytan ghahanas.
−
 
−
==Słowniczek==
 
−
 
−
*'''a, i''' – fi
 
−
*'''aby, żeby''' – tugi
 
−
*'''anioł, dobry duch''' – aaħura
 
−
*'''babcia''' – ħahtadharaħ<ref>dosłownie ''wielka matka''</ref>
 
−
*'''biec, biegać''' – ghim, gip
 
−
*'''bieg''' – gipir
 
−
*'''bohater''' – basħaar
 
−
*'''boleć''' – amm
 
−
*'''bóg''' – raawwiya
 
−
*'''bóg Werunos''' – Raawwiya Qiiħaghuyagh
 
−
*'''ból''' – ammar
 
−
*'''brać''' – haptin
 
−
*'''brat''' – tiiqar
 
−
*'''brzydki''' – uunigsis
 
−
*'''blask, oślepiające światło''' – taghar
 
−
*'''błąd''' – qasim
 
−
*'''błyszczeć, jaśnieć, promienieć''' – tagh
 
−
*'''być''' – kandas
 
−
*'''ciągnąć''' – taww
 
−
*'''ciepły''' – bausas
 
−
*'''ciężki''' – illisis
 
−
*'''ciotka (siostra ojca)''' – wiina
 
−
*'''ciotka (siostra matki)''' – kahya
 
−
*'''co''' – asi
 
−
*'''córka''' – iiyuzu
 
−
*'''człowiek''' – ghamma
 
−
*'''demon, zły duch''' – aaħrriim
 
−
*'''dla''' – pir
 
−
*'''dobro, dobroć, dobry''' – ura
 
−
*'''dół''' – amfa
 
−
*'''drewno''' – liitauni
 
−
*'''drzewo''' – pirrun
 
−
*'''dusza''' – tuum
 
−
*'''dziadek''' – ħahtataghii<ref>dosłownie ''wielki ojciec''</ref>
 
−
*'''dziecko''' – pautu
 
−
*'''dźwigać''' – liir
 
−
*'''gdy''' – kaar
 
−
*'''góra, na górze''' – kirdu
 
−
*'''góra''' – kiridu
 
−
*'''iść''' – tudur
 
−
*'''jak''' – apa
 
−
*'''jaki, który''' – isi
 
−
*'''jeździec, osoba doglądająca koni''' - qadunu
 
−
*'''język''' – iighaur
 
−
*'''kamień''' – alla
 
−
*'''kapłan, szaman''' – hitlaa
 
−
*'''kazać, nakazywać, rozkazywać''' – ghayr
 
−
*'''kiedyś, niegdyś, dawniej''' – aukar
 
−
*'''kobieta, żona''' – limmi
 
−
*'''kobieta, kapłanka, szamanka''' - wayla
 
−
*'''koń''' – waqadun
 
−
*'''król, wódz, bohater''' – qabrii
 
−
*'''lud''' – iizrayil
 
−
*'''ładunek''' – dilli
 
−
*'''matka''' – dharaħ
 
−
*'''mądrość''' – mazda
 
−
*'''mężczyzna, mąż''' - laughal
 
−
*'''mieć, posiadać''' – ħauhtas
 
−
*'''miłość''' – suuriyaa
 
−
*'''modlić się''' – daur
 
−
*'''modlitwa''' – daurar
 
−
*'''mówić, rzec''' – iigh
 
−
*'''myśliwy''' - suwaridu
 
−
*'''na''' – zur
 
−
*'''nie''' – waan
 
−
*'''niebo''' – phannif
 
−
*'''niechaj''' – kammi
 
−
*'''odpowiadać''' – kawan
 
−
*'''obrzydzenie, odraza, okrzyk pogardy''' – dhatlaqaaq
 
−
*'''ogień''' – faatraa
 
−
*'''ojciec''' – taghii
 
−
*'''osoba, ktoś''' - waliig
 
−
*'''owca''' – phauru
 
−
*'''pan''' – paabun
 
−
*'''pasterz''' (dialektalnie również '''przewodnik, ten który wskazuje drogę''') – auf
 
−
*'''płaski''' – nuhsus
 
−
*'''płaszcz''' – ghabar
 
−
*'''polować''' – suwar
 
−
*'''prośba''' – inur
 
−
*'''pytać, prosić''' – usub
 
−
*'''robić''' – zaww
 
−
*'''rodzić''' – paut
 
−
*'''rolnik, osoba robiąca w polu''' - kiigiiru
 
−
*'''rozsądek''' – turumpu
 
−
*'''równina''' – nuhaab
 
−
*'''sen''' – faqiih
 
−
*'''serce''' – qiwaħ
 
−
*'''siedzieć''' – aurim
 
−
*'''siostra''' – kaylaħ
 
−
*'''słońce''' – ghaabii
 
−
*'''słuchać''' – duur
 
−
*'''słyszeć''' – adur
 
−
*'''spokój, rozwaga''' – aamriqa
 
−
*'''sprawiać, czynić''' – raub
 
−
*'''syn''' – ghahan
 
−
*'''szybki''' – sayyasas
 
−
*'''szybko''' – sayyasah
 
−
*'''śmierć''' – radhmaa
 
−
*'''światło''' – wallar
 
−
*'''świetlisty, jasny''' – wallarsas
 
−
*'''to''' – sauk
 
−
*'''tamto''' – asuuk
 
−
*'''urodzić się, przyjść na świat''' – parr
 
−
*'''wełna''' – qaħti
 
−
*'''walczyć''' – unzur
 
−
*'''walka''' – unuzar
 
−
*'''widzieć''' – innak
 
−
*'''wielki''' – ħahtasas
 
−
*'''wnuk, wnuczka''' – nipuur
 
−
*'''wozić, transportować''' – yaghawwar
 
−
*'''wóz''' – awwasar
 
−
*'''stryj''' – yuziif
 
−
*'''wschodzić, wstawać, podnosić się''' – pann, pan
 
−
*'''wschód''' (kierunek) – panna, pana
 
−
*'''wschód słońca''' – pannghaabii, panghaabii
 
−
*'''wuj''' – sitaallin
 
−
*'''wzgórze''' – saaqu
 
−
*'''zachodzić, opadać, znikać''' – zaun
 
−
*'''zachód''' (kierunek) – zauna
 
−
*'''zachód słońca''' – zaunghaabii
 
−
*'''zemsta, kara''' – iraan
 
−
*'''ziemia, kraina''' – aab
 
−
*'''zło, zły''' – rriim
 
−
*'''żądanie, rozkaz''' – iisuuq
 
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
Linia 1072: Linia 1040:
 
[[Kategoria:Użytkownik:Borlach]]
 
[[Kategoria:Użytkownik:Borlach]]
 
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]
 
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]]
 +
[[Kategoria:Pragamajowie]]
 
[[Kategoria:Języki gamajskie|Protogamajski]]
 
[[Kategoria:Języki gamajskie|Protogamajski]]

Aktualna wersja na dzień 13:13, 5 wrz 2020

Raħ Ghammarasa Czytasz artykuł z serii Pragamajowie. | Język protogamajski (Słownik · Lista Swadesha · Rodzina języków gamajskich) · Mitologia · Nuzaarghis · Step Gamajski
Język protogamajski
Raħ ghammasas iighaur
Typologia: aglutynacyjny, SVO
Utworzenie: Borlach (w 2019)
Cel utworzenia: Symulacja ewolucji spółgłoski [ɣ] w językach pochodnych
Sposoby zapisu: w conworldzie: brak
de facto: alfabet łaciński
Klasyfikacja: Języki gamajskie
Kody
Conlanger–1 pgm.
Lista conlangów
Nuvola apps bookcase 1 blue.svg.png Zobacz też słownik tego języka.

Język protogamajski (pgm. raħ ghammasas iighaur ['raħ ɣa'm:asas i:'ɣawr]), alternatywnie zwany również pragamajskim — prajęzyk, będący przodkiem wszystkich innych języków gamajskich, rodziny językowej rozwijanej w ramach wspólnego projektu przez członków Polskiego Forum Językotwórców. Jest to język aglutynacyjny, o szyku SVO, charakteryzujący się sporą liczbą głosek szczelinowych, w tym charakterystycznej dla języka spółgłoski [ɣ]. W Świecie Gammy językiem tym posługiwali się Pragamajowie, ludność pastersko-nomadyczna, zamieszkująca pierwotnie obszary Stepu Gamajskiego. Nie jest on w żaden sposób poświadczony pisemnie, jego wersję przedstawioną w niniejszym artykule można więc traktować jako rekonstrukcję[1].

Historia

Fonologia

Samogłoski

Przednie Tylne
Przymknięte i i: u u:
Otwarte a a:

Dyftongi

Występują jedynie dwa dyftongi: [aj] oraz [aw].

Spółgłoski

Wargowe Zębowo-dziąsłowe Podniebienne Welarne Języczkowe Gardłowe
Nosowe zwykłe m n
geminaty mː nː
Zwarte bezdźwięczne p t k q
dźwięczne b d g
Szczelinowe bezdźwięczne f θ s h ħ
dźwięczne ð z ɣ
Drżące zwykłe r
geminaty rː
Aproksymanty zwykłe l j w
geminaty lː jː wː

Akcent

Akcent pada zwykle na pierwszą sylabę, chociaż pojawiają się wyjątki od tej zasady.

Struktura sylaby

Struktura sylaby to (C)V(C), gdzie V może być samogłoską/dyftongiem, a C spółgłoską/geminatą.

Zapis łaciński

Język protogamajski nie posiadał własnego pisma, używany był przez społeczność niepiśmienną. Dla ułatwienia stosuje się jednak zapis łaciński.

i ii u uu a aa au ay
[i] [iː] [u] [u:] [a] [a:] [aw] [aj]
m n p t k q b d
[m] [n] [p] [t] [k] [q] [b] [d]
g f ph s h ħ dh z
[g] [f] [θ] [s] [h] [ħ] [ð] [z]
gh r l y w
[ɣ] [r] [l] [j] [w]

Gramatyka

Harmonia samogłoskowa

W protogamajskim występuje harmonia progresywna samogłosek. Samogłoska pierwszej sylaby sufiksów dołączanych do słowa musi zgadzać się z samogłoską ostatniej sylaby podstawowego słowa.

Ostatnia
samogłoska
słowa 		Pierwsza
samogłoska sufiksu
krótka (_) długa (_²)
i, ii i ii
u, uu u uu
a, aa, ay, au a aa

Przykłady:

  • faqiih ‘sen’ → faqiihrisa ‘sny’
  • pirrun ‘drzewo’ → pirrunrusa ‘drzewa’
  • iighaur ‘język’ → iighaurrasa ‘języki’

Czasowniki

Osoby i odmiana czasowników przez osoby

osoba końcówka aurim – siedzieć tudur – iść zaww – robić
ja

ghau

-_²d aurimiid – siedzę tuduruud – idę zawwaad – robię
ty

lii

-_ph aurimiph – siedzisz tuduruph – idziesz zawwaph – robisz
ty (grzecznościowe)

dhilii

-_²ph aurimiiph – siedzisz tuduruuph – idziesz zawwaaph – robisz
on/ona/ono

pay

-_say aurimisay – siedzi tudurusay – idzie zawwasay – robi
on/ona/ono (grzecznościowe)

dhipay

-_²say aurimiisay – siedzi tuduruusay – idzie zawwaasay – robi
my / my dwaj

zifa / zifayya

-_ aurimi – siedzimy tuduru – idziemy zawwa – robimy
wy / wy dwaj

uur / uuruyya

-_gh aurimigh – siedzicie tudurugh – idziecie zawwagh – robicie
wy (grzecznościowe)

dhinuur

-_²gh aurimiigh – siedzicie tuduruugh – idziecie zawwaagh – robicie
oni

qa

-_ħ aurimiħ – siedzą tuduruħ – idą zawwaħ – robią
oni (grzecznościowe)

dhiqa

-_ħ aurimiħ – siedzą tuduruħ – idą zawwaħ – robią
  • Oznaczenie _ wskazuje na samogłoskę pasującą do systemu harmonii.
  • Oznaczenie _² wskazuje na długi wariant harmonizowanej samogłoski.

Jedynymi wyjątkami są czasowniki być (kandas) oraz mieć (ħauhtas).

osoba końcówka kandas – być ħauhtas – mieć
ghau as + -aa kandaa – jestem ħauhtaa – mam
lii/dhilii as + -af kandaf – jesteś ħauhtaf – masz
pay/dhipay as + -ay kanday – jest ħauhtay – ma
zifa as kandV[2] – jesteśmy ħauhtV[2] – mamy
zifayya as + ayya kandayya – (my dwaj) jesteśmy ħauhtayya – (my dwaj) mamy
uur/dhinuur -as kandasas – jesteście ħauhtasas – macie
uuruyya -ayya kandasayya – (wy dwaj) jesteście ħauhtasayya – (wy dwaj) macie
qa/dhiqa -ayt kandasayt – są ħauhtasayt – mają

"Chcieć"

Nie występuje samodzielny czasownik "chcieć". Zastępuje się go poprzez formę pragnącą, w przypadku gdy ktoś chce wykonać jakąś czynność (ja chcę jeść, ona chce wyjść, wy chcecie mieć etc). W przypadku jednak gdy mówiący chce, by ktoś coś zrobił, lub gdy mówiący pragnie jakiegoś przedmiotu, na początku zdania wstawia się iisuug (dosłownie "żądanie, rozkaz"). Np:

iisuug ghahana (chcę syna)
iisuug butuduruphuul (chcę, byś poszedł)
iisuuq ghauku gaazaww? (czego ode mnie chcesz?)*
  • czasownik robić (zaww) użyty dla oddania czynności, dosłownie ~ "czego ode mnie chcesz, żebym uczynił"

Trybo-aspekty

W protogamajskim różnica między aspektem a trybem zaciera się. Dzieli się je na trybo-aspekty stanu oraz intencji. Do trybo-aspektów stanu należą: dokonany, niedokonany oraz teliktyczny, natomiast do trybo-aspektów intencji pragnący, życzący, oraz pytający. Forma niedokonana jest podstawową formą czasownika.

Stanu

Aby od formy niedokonanej utworzyć formę trybo-aspektu dokonanego należy dodać do czasownika prefiks -b(_). Forma dokonana wskazuje na zakończenie, dokonanie się czynności, nie wskazuje jednak na jej wynik i rezultat.

Np:
aurimi (siadamy) → baurimi (siedzimy)
tuduru (idziemy) → butuduru (dochodzimy)
zawwa (robimy) → bazawwa (zrobimy)

Rozwinięciem formy dokonanej jest forma teliktyczna. Wskazuje na to, że czynność została zakończona, odniosła sukces, domyślny cel został wykonany. Może również oznaczać, że mimo trudności jej wykonanie oraz sukces jest już pewny, mimo że jeszcze do niedawna nie musiał być. Tworzy się ją dodając do czasownika prefiks m(_)-. 

Np:
suwaraad (poluję) → masuwaraad (upolowałem) – czynność polowania została zakończona sukcesem, ofiara została upolowana i zabita
ghimiid (biegam) → mighimiid (dobiegam) – czynność polowania zostaje zakończona sukcesem, mimo trudności uda się dobiec do celu
unzuruud (walczę) → munzuruud (zwalczam) – czynność walki zostaje zakończona sukcesem, udaje się zwyciężyć i pokonać przeciwnika.
Intencji

Forma pragnąca wyraża pragnienie mówiącego co do wykonania danej czynności. Tworzy się ją dodając do czasownika prefiks h_(r)-.

Np:
aurimi (siadamy) → haraurimi (chcemy usiąść)
tuduru (idziemy) → hutuduru (chcemy iść)
zawwa (robimy) → hazawwa (chcemy robić)

Forma pragnąca może też służyć jako forma trybu rozkazującego, tak zwana forma rozkazująca słaba. Poprzedzona słowem inur, używana jest w stosunku do osób o wyższej lub równej pozycji społecznej, lub gdy mówiący chce o coś prosić lub kogoś przekonać. Np:

inur hurduuruph, ghahanaqaa (słuchaj, synu)

Forma życząca wyraża życzenie mówiącego. Można ją oddać za pomocą polskiej partykuły oby. Tworzy się ją poprzez dodanie prefiksu y_²(z)-.

Np:
suwaraph (polujesz) → yuusuwaraph (obyś polował)
ghimiph (biegasz) → yiighimiph (obyć biegał)
unzuruph (walczysz) → yuuzunzuruph (obyć walczył)

Forma życząca może też służyć jako forma trybu rozkazującego, tak zwana forma rozkazująca mocna. Niepoprzedzona żadną konkretną partykułą, używana jest w stosunku do osób o niższej pozycji społecznej, gdy rozmówca wymaga czegoś, rozkazuje, żąda lub wręcz przeciwnie – błaga, wyraża pragnienie niezwykle silnie nacechowane emocjami. Np:

yuuzaduruuph ghauyas, Raawwiyaqaa (usłysz mnie, Boże!)

Forma pytająca odpowiada za tworzenie pytań. Tworzy się ją dodając prefiks g_²(m)-.

Np:
suwaraph (polujesz) → guusuwaraph? (czy polujesz?)
ghimiph (biegasz) → giighimiph? (czy biegasz?)
unzuruph (walczysz) → guumunzuruph? (czy walczysz?)
Łączenie trybo-aspektów

Trybo-aspekty stanu oraz intencji można łączyć ze sobą. W takim wypadku na pierwszym miejscu stać będzie prefiks formy intencji, następnie prefiks formy stanu, a na końcu odmieniony czasownik. Formy intencji można łączyć między sobą, formy stanu – nie.

Np:
Forma życząca + forma teliktyczna + czasownik → yaamasuwaraph (obyś upolował, miał polowanie zakończone sukcesem)
Forma pytająca + forma pragnąca + czasownik → giihighimi (czy chcecie biegać?)
Forma pragnąca + forma dokonana → habaurimiid (chcę usiąść)

Etc.

Czasy

Występują 3 czasy: teraźniejszy, przeszły oraz przyszły.
Aby dodatkowo podkreślić, że czynność odbyła się w przeszłości, do odmienionego czasownika dodaje się sufiks -(t)_n.

Np: unzuruph (walczysz) → unzuruphun (walczyłeś)

Aby utworzyć czas przyszły, od czasownika należy dodać sufiks -(t)_²l.

Np: unzuruph (walczysz) → unzuruphuul (będziesz walczył)
Łączenie czasów i trypo-aspektów

Czasy oraz trybo-aspekty łączą się ze sobą.

Np:
gaamasuwaraphuul? (czy upolujesz <coś> kiedyś, czy twoje polowanie odniesie kiedyś sukces?)
giihighimitin (czy chcieliście biegać?)
habaurimiidiil (będę chciał usiąść)

Etc

Rzeczowniki

Liczba

Występują 4 liczby: zerowa, pojedyncza, podwójna i mnoga. Liczba zerowa jest tworzona poprzez dodanie sufiksu -n_m, liczba pojedyncza posiada końcówkę zerową, liczba podwójna -_yya, natomiast liczba mnoga -r_sa. Liczba podwójna stosowana jest głównie do naturalnych par, np: oczy, ręce, nogi, buty etc.  

Liczba zerowa Liczba pojedyncza Liczba podwójna Liczba mnoga
iighaurnam

(żaden język)

iighaur

(język)

iighaurayya

(dwa języki)

iighaurrasa

(języki)

faqiihnim

(żaden sen)

faqiih

(sen)

faqiihiyya

(dwa sny)

faqiihrisa

(sny)

pirrunnum

(żadne drzewo)

pirrun

(drzewo)

pirrunuyya

(dwa drzewa)

pirrunrusa

(drzewa)

Przypadki

Protogamajski posiadał 12 przypadków.

Przypadek Pytanie
I. Mianownik kto?, co?
II. Dopełniacz kogo?, czego?
III. Celownik komu?, czemu?
IV. Biernik kogo?, co?
V. Narzędnik (z) kim?, (z) czym?
VI. Miejscownik o kim?, o czym?
VII. Ablatyw skąd?, od kogo?, od czego?
VIII. Allatyw dokąd?, do kogo?, do czego?
IX. Innesyw w kim?, w czym?
X. Prolatyw stosunek względem ruchu, określenie sposobu
XI. Ekwatyw taki, jak porównania
XII. Wołacz -

Odmiana przez przypadki

Przypadek Sufiks ghamma – człowiek liitauni – drewno waqadun – koń
I. -Ø ghamma liitauni waqadun
II. -(w)_ ghammawa liitauniwi waqadunu
III. -(w)_l ghammawal liitauniwil waqadunul
IV. -(y)_s ghammayas liitauniyis waqadunus
V. -(y)_r ghammayar liitauniyir waqadunur
VI. -h_ ghammaha liitaunihi waqadunhu
VII. -(_)ku ghammaku liitauniku waqadunuku
VIII. -(_)ksu ghammaksu liitauniksu waqadunuksu
IX. -s_ ghammasa liitaunisi waqadunsu
X. -(w)_dh ghammawadh liitauniwidh waqadunudh
XI. -(_²)lu ghammaalu liitauniilu waqadunuulu
XII. -(_)q_² ghammaqaa liitauniqii waqadunuquu

Końcówki liczb wchodzą przed końcówkami przypadków. Np:

iighaur-ayya-sa – w dwóch językach
faqiih-nim-iilu – taki jak żaden sen
waqadun-rusa-wudh – końmi, za pomocą koni
ghamma-rasa-ha – o ludziach

Etc.

Określoność

Określoność wyraża się poprzez poprzedzenie wyrazu partykułą raħ oraz zmianą akcentu określanych wyrazów z pierwszej na drugą.

iighaur ['i:ɣawr] – język → raħ iighaur ['raħ i:'ɣawr] – język, ten konkretny → raħ ghammasas iighaur ['raħ ɣa'mma.sas i:'ɣawr] (Język Ludzki).

Przymiotniki

Przymiotniki posiadają końcówkę -s_s. W przeciwieństwie do rzeczowników, nie odmieniają się przez przypadki. Praktycznie zawsze stają przed rzeczownikiem, do którego się odnoszą.
Dodając do rzeczownika końcówkę -(_)llu tworzy się przymiotnik, wyrażający brak danej rzeczy. Np

pautu (dziecko) + llu > pautullu (bezdzietny)

Przysłówki

Przysłówki tworzy się zwykle od przymiotników, zamieniając końcówkę -s_s na -s_h. Tak ja przymiotniki, pozostają nieodmienne. Np:

nuhsus (płaski) → nuhsuh (płasko)
illisis (ciężki) → illisih (ciężko)
sayyasas (szybki) → sayyasah (szybko)

Zaimki

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe, jako jedyne, traktowane są de facto jak rzeczowniki, podlegając odmianie przez przypadki. Jest ona jednak nieco nieregularna.

Przypadek ja ty Ty on/ona/ono On/Ona/Ono my my dwoje wy Wy wy dwoje oni Oni
I. ghau lii dhilii pay dhipay zifa zifayya uur dhinuur uuruyya qa dhiqa
II. ghawwa liiway dhiliiway pawwa dhipawwa zifaw zifayyaw uurau dhinuurau uuruyyau qaw dhiqaw
III. ghaul liwil dhiliwil pawil dhipawil zifal zifayyal uurul dhinuurul uuruyyal qal dhiqal
IV. ghaus liis dhiliis payyas dhipayyas zifis zifayyis siir dhisiir uuruyyis qis dhiqis
V. ghauyar liir dhiliir payyar dhipayyar zifar zifayyar ruur dhiruur uuruyyar qar dhiqar
VI. ghauh liih dhiliih payah dhipayah zifah zifayyah huur dhihuur uuruyyah qah dhiqah
VII. ghauku payaku dhipayaku paliku dhipaliku zifaku zifayyaku uuruku dhinuuruku uuruyyaku qaku dhiqaku
VIII. ghauksu payaksu dhipayaksu paliksu dhipaliksu zifaksu zifayyaksu uuruksu dhinuuruksu uuruyyaksu qaksu dhiqaksu
IX. ghaus liis dhiliis payas dhipayas zifas zifayyas suur dhisuur uuruyyas qas dhiqas
X. ghaudh liidh dhiliidh pawadh dhipawadh zifadh zifayyadh uurudh dhinuurau uuruyyadh qadh dhiqadh
XI. ghaullu liillu dhiliillu payallu dhipayallu zifallu zifayyallu uurullu dhilluuru uuruyyallu qallu dhiqallu
XII. ghauq liiq dhiliiq payaq dhipayaq zifaq zifayyaq uuruqu dhiquuru uuruyyaq qaq dhiqaq

Zaimki dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze doklejane są do rzeczowników, w formie prefiksów.

osoba prefiks faqiih – sen unuzar – walka radhmaa – śmierć
ghau agh- aghfaqiih

(mój sen)

aghunuzar

(moja walka)

aghradhmaa

(moja śmierć)

lii lay- layfaqiih

(twój sen)

layunuzar

(twoja walka)

layradhmaa

(twoja śmierć)

dhilii ilaay- ilaayfaqiih

(Twój sen)

ilaayunuzar

(Twoja walka)

ilaayradhmaa

(Twoja śmierć)

pay sar- sarfaqiih

(jego/jej sen)

sarunuzar

(jego/jej walka)

sarradhmaa

(jego/jej śmierć)

dhipay saar- saarfaqiih

(Jego/Jej sen)

saarunuzar

(Jego/Jej walka)

saarradhmaa

(Jego/Jej śmierć)

zifa zi- zifaqiih

(nasz sen)

ziyunuzar

(nasza walka)

ziradhmaa

(nasza śmierć)

zifayya yaz- yazifaqiih

(nasz <l.podwójna> sen)

yazunuzar

(nasza <l.podwójna> walka)

yazradhmaa

(nasza <l.podwójna> śmierć)

uur hau- haufaqiih

(wasz sen)

haunuzar

(wasza walka)

hauradhmaa

(wasza śmierć)

dhinuur dhau- dhaufaqiih

(Wasz sen)

dhaunuzar

(Wasza walka)

dhauradhmaa

(Wasza śmierć)

uuruyya hayy- hayyfaqiih

(wasza <l.podwójna> sen)

hayyunuzar

(wasza <l.podwójna> walka)

hayyradhmaa

(wasza <l.podwójna> śmierć)

qa/dhiqa qun- qunfaqiih

(ich sen)

qununuzar

(ich walka)

qunradhmaa

(ich śmierć)

Zaimki zwrotne

Zaimki zwrotne tworzy się dodając do zaimka osobowego cząstkę -tuum, która dosłownie znaczy "dusza". Można je tłumaczyć z grubsza podobnie do "mnie samego", "ja sam"[3] etc

ghau → ghautuum
lii → liituum
dhilii → dhiliituum
pay → pattuum
dhipay → dhipaytuum
zifa → zifatuum
zifayya → zifayyatuum
uur → uurtuum
dhinuur → dhinuurtuum
uuruyya → uurayyatuum
qa → qatuum
dhiqa → dhiqatuum

Liczebniki

Liczebniki porządkowe tworzy się dodając do liczebnika głównego sufiks -(a)n. Liczebniki porządkowe są nieodmienne.

liczba liczebnik główny liczebnik porządkowy
1 hazru hazrun
2 pharu pharun
3 dhinnu dhinnun
4 aasau aasaun
5 kargha karghan
6 niirra niirran
7 saugh saughan
8 wayr wayran
9 baalla baallan
10 abaagh abaaghan
20 pharwi pharwin
30 dhinwi dhinwin
40 wiswi wiswin
50 karghawwa karghawwan
60 niirrawwa niirrawwan
70 saughiw saughiwan
80 wayriw wayriwan
90 baalliw baalliwan
100 phaafyar phaafyaran
1000 ħahtaphaafyar[4] ħahtaphaafyaran

Teksty

Owca i konie

Owca i konie

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Raħ Phauru fi raħ Waqadunrusa

Zur saaquhu, phauru isi waan ħauhtaytan qaħtiwi binnakasaytan waqadunrusayus. Raħ hazrun tawwasaytan illisis awwasaryas, raħ pharun liirisaytin ħahtasas dilliyis fi raħ dhinnun sayyasah yaghawwarasaytan ghammayas. Raħ phauru biighisaytin waqadunrusaksu: "Aghqiwaħ ammasay, kaar innakaad asi ghamma ghayrasay zaww waqadunrusawul". Raħ waqadunrusa makawanaħan: "Inur hurduuruph, phauruquu, ziqiwaħrasa ammaħ, kaar innaka apa ghamma, raħ paabun, mahaptiniisay layqaħtiyis bausas ghabaraksu pir paytuum. Fi raħ phauru waan ħauhtaytan qaħtiwi". Kaar suuk badurusaytun, raħ phauru gipisaytin nuhaabadh.

Król i bóg

Król i bóg

Był sobie król. Był bezdzietny. Chciał mieć syna. Poprosił kapłana: „spraw, by urodził mi się syn!”. Kapłan powiedział do króla: „módl się do boga Werunosa”. Król podszedł do boga Werunosa, by pomodlić się do niego. „Usłysz mnie, ojcze Werunosie!”. Bóg Werunos zstąpił z nieba. „Czego chcesz ode mnie?”. „Chcę mieć syna”. „Niech więc się stanie”, powiedział promienny bóg Werunos. Żona króla urodziła syna.

Raħ Qabrii fi raħ Raawwiya

Kandaytan aukar qabrii. Kandaytan pautullu. Ghahanas harħauhtaytan. Busubuusaytun saarhitlaayas: "Yaaparrasay ghaul ghahan!". Raħ hitlaa biighisaytin raħ qabriiwil: "Inur hardauraaph raħ Raawwiyaksu Qiiħaghuyaghaksu". Raħ qabrii butudurun raħ Raawwiyaksu Qiiħaghuyaghaksu, tugi daur dhipayaksu. "Yuuzaduruuph ghauyas, Taghiiqii Qiiħaghuyaghaqaa!". Raħ Raawwiya Qiiħaghuyagh butudurun amfa phannifiku. "Iisuuq ghauku gaazaww?". "Iisuug ghahana". "Kammi kandaytaal", biighisaytin raħ wallarsas Raawwiya Qiiħaghuyagh. Limmi qabriiwi maparrasaytan ghahanas.

Przypisy

  1. ↑ tak zwana Rekonstrukcja Borlacha
  2. ↑ 2,0 2,1 V oznacza samogłoskę niemożliwą do zrekonstruowania
  3. ↑ analogicznie do angielskiego myself, yourself i tak dalej
  4. ↑ dosłownie wielkie sto
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_protogamajski&oldid=36504”