Język qin

qin qîn jiùt 民語 [t͡ɕʰiːn˧˦˧ t͡ɕuːt˥˩]
Utworzenie:	Widsið w 2016
Cel utworzenia:	użytkowanie w conworldzie
Najnowsza wersja:	1.2
Używany w (Kyon):	Siedmiomieście (urzędowy) Azenia (pomocniczy) Harenia (komunikacja międzynar.) Merawia (komunikacja mięzynar.) Stojeziory (pomocniczy) inne
Regiony (Kyon):	basen Morza Słonego, północno-wschodni Kyon
Liczba użytkowników (Kyon)	+/- 8 mln.
Sposoby zapisu:	nieopracowany conscript (in loco: chiński trad.)
Typologia:	analityczny SVO
Klasyfikacja:	języki poicko-qińskie (dyskusyjna) języki qińskie qin
Lista conlangów

Język qin (qiński; 民語 qîn jiùt) – to naturalistyczny język sztuczny typu a priori, opracowywany przez Widsiða na potrzeby conworldu Kyon od 2016 roku. Pierwotnie zamierzony jako projekt typu całkowicie ad hoc, bez szczegółowo opracowanej gramatyki i ze słownictwem generowanym w miarę zapotrzebowania, ulega stopniowej regularyzacji w wyniku rozwoju conworldu. Jej postępy będą przedstawiane w tym artykule.

Założeniem dla języka qin była imitacja języków dalekowschodnich, szczególnie mandaryńskiego i kantońskiego, w mniejszym stopniu japońszczyzny i języków Indochin. Z tego też powodu nazwa jest dosyć oczywistą grą na słowie „Chiny”. Qin jest językiem analitycznym, tonalnym i czasowanym sylabowo, a poszczególne morfemy mogą zmieniać znaczenie w zależności od ich położenia w zdaniu. W Kyonie jest językiem urzędowym Konfederacji Siedmiu Miast, ojczystym cywilizacji Qin, a także pomocniczym w regionie basenu Morza Słonego i północno-wschodniej części głównego kontynentu.

Fonetyka i fonologia

Język qin ma budowę sylabiczną opartą na sztywnej strukturze nagłos-jądro-wygłos. Jedynie długie fonemy samogłoskowe mogą same w sobie stanowić odrębną sylabę — o ile [ɑː] to pełnoprawna, samodzielna sylaba, o tyle [ɐ] — już nie. Spółgłoska nie może w zasadzie stanowić jądra sylaby; partykuła przecząca 唔 íng, przybierająca przed samogłoską wymowę [ŋ] traci w takiej sytuacji swój sylabiczny charakter i tworzy zestrój akcentowy z kolejną sylabą.

Asortyment dźwięków spółgłoskowych mogących wystąpić w nagłosie jest wyższy, niż tych w wygłosie. Generalnie też więcej sylab ma charakter otwarty lub „półotwarty” (kończą się na półspółgłoskę) w dialektach wschodnich, w których występuje ton opadająco-rosnący. W dialektach zachodnich tam, gdzie spodziewany by był ten ton, można spodziewać się wygłosowej spółgłoski.

Samogłoski

Samogłoski proste

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	/iː/	/ʊ/	/uː/
Średnie		/ə ɵ/
Półotwarte	/ɛː/	/ɐ/	/ɔː/
Otwarte			/ɑː/

Qin posiada dziewięć prostych fonemów samogłoskowych – cztery krótkie i pięć długich. Fonemy krótkie są wyraźnie scentralizowane względem ich długich odpowiedników, a dźwięk [ɪ] nie jest już klasyfikowany jako odrębny fonem, ale raczej jako wariant pozycyjny dla /ə/, niezwiązany z etymologicznym krótkim i. Iloczas jest słyszalny silniej w sylabach o tonach łamanych (4 i 5, patrz poniżej).

Dyftongi

Skomplikowany rozwój fonetyczny od czasów średnioqińszczyzny spowodował, że w języku tym obecnie występuje aż osiemnaście dyftongów. Tradycyjne studia fonologiczne qin rozróżniają dyftongi pod względem genetycznym, a nie fonetycznym, i dzielą je na następujące grupy:

合流聲 huànggîzhān („zlane dźwięki”)	/ɯ̯ɑː/ /ɯ̯ɐ/ /ɯ̯ɔː/ /ɯ̯ɵ/ /ɯ̯ɛː/ /ɯ̯ɘ/
光潜聲 guāngkānzhān („jasno-płaskie dźwięki”)	/ɐɪ̯/ /ɵʏ̯/ /ɘɪ̯/ /ɯɪ/
強大聲 pâmdàngzhān („mocne dźwięki”)	/ɐɵ̯/ /ɵʊ̯/ /ɘɵ̯/ /iʊ̯/
薄弱聲 sùnlūnzhān („słabe dźwięki”)	/ɑːo̯/ /oːu̯/ /ɛːo̯/ /iːu̯/

Tylko dyftongi z grupy huànggîzhān mogą znaleźć się w sylabie zamkniętej – wynika to ze względów etymologicznych: powstały one ze zlania dwóch sąsiadujących ze sobą samogłosek w wyniku procesu redukcji rozziewu. Pozostałe dyftongi wywodzą się z redukcji spółgłosek wygłosowych, albo kompensują zanik tonów.

Spółgłoski nagłosowe

	Wargowe	Dziąsłowe	Zadziąsłowe	Dziąsłowo- podniebienne	Podniebienne	Twardo- podniebienne	Krtaniowe
Nosowe	/m/	/n/				/ŋ/¹
Zwarte aspirowane	/pʰ/	/tʰ/				/kʰ/
Zwarte nieaspirowane	/p/	/t/				/k/	/ʔ/
Afrykaty aspirowane		/t͡sʰ/	/t͡ʃʰ/	/t͡ɕʰ/
Afrykaty nieaspirowane		/t͡s/	/t͡ʃ/	/t͡ɕ/
Szczelinowe	/f/	/s/	/ʃ/	/ɕ/			/h/
Aproksymanty		/l/			/j/	/w/
¹ Fonem nie występuje jako inicjał sensu stricto, ale pojawia się w nagłosie kontekstowo w wyniku zjawisk fonetycznych.

Sylaba w qin może rozpoczynać się od jednego z dwudziestu czterech fonemów spółgłoskowych. Spośród nich wyróżniamy szereg zwarty, obejmujący aspirowane i nieaspirowane spółgłoski zwarte oraz spółgłoski nosowe, szereg szumiący, obejmujący spółgłoski szczelinowe oraz aspirowane i nieaspirowane afrykaty, a także szereg aproksymantów. Brak fonemicznego rozróżnienia między spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi sprawia, że istotniejsza jest w qin opozycja fortis-lenis, gdzie jako „mocne” klasyfikowane są spółgłoski nosowe, aproksymanty oraz aspirowane zwarte i afrykaty, a jako „słabe” – spółgłoski szczelinowe oraz nieaspirowane zwarte i afrykaty. Inaczej niż w przypadku spółgłosek wygłosowych (p. poniżej), tylko dwie z nich posiadają ograniczenia pozycyjne:

• /ʔ/ może otwierać jedynie sylabę rotyczną, czyli taką, w której wygłosie stoi fonem /r/,
• /ŋ/ występuje w nagłosie jedynie w wyniku pewnych zjawisk fonetycznych – historycznie dystrybucja tego fonemu w nagłosie była większa, co zachowane jest w części dialektów, a także w qińskich zapożyczeniach w językach nuweńskich.

Spółgłoski wygłosowe

	Wargowe	Dziąsłowe	Podniebienne
Nosowe	/m/	/n/	/ŋ/
Zwarte	/p/	/t/	/k/
Uderzeniowe		/ɾ/¹
¹ Dla wygody w transkrypcji często stosowany jest symbol /r/.

Dystrybucja spółgłosek w wygłosie sylaby jest w qin znacznie ograniczona. Wiąże się to z procesem zwanym przez lokalnych językoznawców „prawem zwartego wygłosu”, w wyniku którego ustne spółgłoski niezwarte zostały wyeliminowane z tej pozycji, dając początek systemowi tonów. Sercem innowacji jest wschodnia część obszaru językowego, tam też ten proces zatacza najszersze kręgi – coraz rzadsze są zwarte wygłosy, a kompensatą za nie jest nowy ton opadająco-rosnący, często powiązany z dyftongizacją długiej samogłoski w jądrze sylaby. Pewien ostracyzm spotyka także spółgłoskę /m/, którą w starannej wymowie zastępuje się często spółgłoską /n/, za wyjątkiem kilku skonwencjonalizowanych leksemów i wyrażeń (np. bámyûn „wspólnota, gmina”). Im dalej na zachód, tym mniej wyraźne są te dwa procesy.

Wygłosowe /ɾ/ jest innowacją i wywodzi się z rozbicia dawnych samogłosek rotycznych na element wokaliczny i spółgłoskowy.

Wszystkie wygłosowe spółgłoski podlegają ograniczeniom pozycyjnym, tzn. nie mogą występować po niektórych samogłoskach. I tak:

• /m/ występuje tylko po /ɐ ɑː iː/,
• /n/ nie może wystąpić po /ə ɛː/,
• /ŋ/ nie może wystąpić po /uː/, a historycznie także po /iː/ – sylaby z ing miały pierwotnie i krótkie,
• /p/ występuje tylko po /ɐ ɑː iː/,
• /t/ nie może wystąpić po /ə ɛː/,
• /k/ nie może wystąpić po /iː ɛː ʊ/,
• /ɾ/ występuje tylko po /ɛː uː/.

Tony

Graficzne przedstawienie konturów tonalnych w języku qin

Językoznawcy zidentyfikowali aż siedem różnych tonów w qin, ale wspólne dla całego obszaru językowego są tylko cztery. Pozostałe trzy występują znacznie rzadziej i nie należą do standardowego rejestru języka. Dystrybucja tonów w poszczególnych dialektach jest bardzo zbliżona, z następującymi zastrzeżeniami:

• w dialektach nieposiadających tonu 5, sylaby, w których jest on spodziewany, posiadają ton 2,
• w dialektach nieposiadających tonu 6, sylaby, w których jest on niespodziewany, posiadają ton 3,
• w dialektach nieposiadających tonu 7, sylaby, w których jest on spodziewany, posiadają ton 5, chyba, że i ten nie występuje – wtedy ton 2.

Nazwa tonu	深潜 qiânyùt „ciemny nurkujący”	深跃 qiânhêi „ciemny skaczący”	平 kān „płaski”	光跃 guānghêi „jasny skaczący”	光潜 guāngyùt „jasny nurkujący”	深平 qiânkān „ciemny płaski”	光潜 guāngkān „jasny płaski”
Opis	wysoki opadający	średni rosnący	płaski	średni rosnąco-opadający	średni opadająco-rosnący	niski płaski	nisko-średni
Numer tonu	1	2	3	4	5	6	7
Numer konturu	51	45	3	342	212	2	12
Przykład	砂 „piach”	朝 „wielki”	镜 „szkło”	江 „fala”	水 „woda” (wsch.)	家 „dom” (arch.)	胤 „dziecko” (arch.)
Litera tonalna	tɑː˥˩	tɑː˦˥	tɑː˧	tɑː˧˦˧	tɑː˨˩˧	tɑː˨	tɑː˩˨
Transkrypcja	dà, daa1	dá, daa2	dā, daa3	dâ, daa4	dǎ, daa5	dä, daa6	dã, daa7

Każda izolowana sylaba posiada jasny, dystynktywny, wyraźnie słyszalny kontur tonalny. Kontur ten zostaje oczywiście nieco zaburzony między sylabami o różnych tonach, dla przykładu w wyrazie 宁 Nìnxiá w miejscu standardowego 51-45 usłyszymy coś w rodzaju 53-34. Zawsze zachowany zostaje kierunek tonu (równy, wznoszący, opadający, wznosząco-opadający, opadająco-wznoszący), ale jego ostateczne brzmienie będzie zawsze zależało od otoczenia fonetycznego, np. w sytuacji gdy po sylabie z tonem 4 następuje sylaba z tonem 1, spadek będzie wyraźny, ale z niższego tonu, a gdy obie sylaby mają ton 1, pojawi się efekt staccato. Redukcja tonu nie zachodzi w żadnej sytuacji.

Ortografia

Pismo qin

O ile zakłada się, że qin jest zapisywany własnym systemem pisma, wywodzącym się z zapisów ideograficznych, o tyle autor tego języka nie przejawia zainteresowania tworzeniem pisma jako takim, dlatego też system ten nie doczeka się nigdy wizualizacji. Na potrzeby „uegzotycznienia” prezentacji, stosowane jest tradycyjne pismo chińskie.

Qin na swój system pisma mówią tùgān jiùt, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „język obrazkowy”. W istocie geneza pisma Qin sięga prymitywnych sposobów wizualnej komunikacji, a historię części najprostszych znaków można sprowadzić aż do malowideł naskalnych, sporadycznie znajdowanych w jaskiniach Dachu Świata. Zmieniające się czasy i kontakt językowy uwydatniły niepraktyczność tego pisma – nowe koncepty często oddawane są w piśmie za pomocą dosyć abstrakcyjnych metafor, albo, jeśli słowa je opisujące są zapożyczone, za pomocą znaków o wymowie zbliżonej do oryginalnej, nawet jeśli ich faktyczne znaczenie mocno odbiega od tego, co próbuje się przekazać. Niektóre znaki posiadają dwa warianty ortograficzne: lá „surowy” – pełen i tèi „łagodny” – uproszczony. Jeśli znak służy wyłącznie do zapisu wymowy, a nie przekazuje konceptu, zaleca się stosowanie znaków uproszczonych.

Największy słownik ideogramów qin zawiera 62 116 znaków. Ocenia się, że do codziennej komunikacji potrzebna jest znajomość około 3 000. Próg 10 000 został wskazany jako konieczny do czytania ze zrozumieniem flagowych pozycji qińskiej literatury, a 20 000 – do pełnienia funkcji publicznych związanych z archiwizacją, statystyką, gospodarką wewnętrzną i zagraniczną i sądownictwem. Pisma uczy się na ziemiach Konfederacji od najwcześniejszych lat, a kończący naukę egzamin z tej dziedziny często determinuje pozycję społeczną i zawodową zdającego.

W czasach cesarskich pisma qin używano także do zapisu języków innych ludów, jednak obecnie w większości wypadków praktyka ta została zarzucona na rzecz wypracowania własnych systemów ortograficznych.

Zobacz też

• Słownik języka qin