Język rodzki

język rodzki rodzku jezuk

Utworzenie:	Paweł Ciupak w 2008
Sposoby zapisu:	alfabet łaciński
Klasyfikacja:	języki indoeuropejskie języki słowiańskie języki północnosłowiańskie (fikcyjne) język rodzki
Przykład
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Veche lüdi rödzåt se svobödeni i örveni ve svoja dostöjenösti i pravem. Öni — nadileni ze orzum i sevist i delšeni spolu poståpät ve duchu bratestva.
Lista conlangów

Język rodzki (rodzku jezuk) to fikcyjny północnosłowiański charakteryzujący się on silnymi wpływami języka szwedzkiego na fonologię, słownictwo i gramatykę; a także w małym stopniu średniowysokoniemieckiego.

Alfabet i fonologia

a

ä

å

b

c

ch

d

e

g

i

j

k

l

m

[a]

[æ]

[ɒ]

[b]

[ts]

[x]

[d]

[ɛ]

[ɡ]

[i]

[j]

[k]

[l]

[m]

n

o

ö

p

r

s

š

t

u

ü

v

z

(ts)

(dz)

[n]

[ɔ]

[œ]

[p]

[r]

[s]

[ʃ]

[t]

[u]

[y]

[v]

[z]

[θ]

[ð]

g jest wymawiane jako [j] w końcówkach -åg i -eg oraz w niektórych wyrazach.
ts dz w niektórych wyrazach mogą być wymawiane jako [ts dz] bądź [θs ðz].

Mutacje

Przed niektórymi końcówkami mogą zachodzić następujące mutacje samo- i spółgłoskowe:

Przegłos (umlaut)

Polega na zmianie najbliższej samogłoski poprzedzającej końcówkę w następujący sposób:

a → ä
o, å → ö
u → ü

W tabelach oznaczany jest za pomocą gwiazdki *.

Palatalizacja

Polega na zmianie spółgłoski występującej tuż przed końcówką w następujący sposób:

k → c
g, ch → š

W tabelach oznaczana jest za pomocą krzyżyka #.

Jotacja

Polega na zmianie spółgłoski występującej tuż przed końcówką w następujący sposób:

t → ts
d → dz
k → c
s, z, g, ch → š

W tabelach oznaczana jest za pomocą wykrzyknika !.

Udźwięcznienie

Technicznie, nie jest to mutacja, a jedynie osobliwość ortograficzna w pisowni języka rodzkiego. Polega ona na zmianie znaku spółgłoskowego na jego odpowiednik dźwięczny, jeżeli znajdzie się on w pozycji pomiędzy samogłoskami.

Na występowanie tej „mutacji” nie ma żadnej reguły, jako że występuje ona jedynie w niektórych słowach zależnie od ich etymologii. Słowa w których zachodzi, powinny być odpowiednio oznaczone w słowniku.

Procesy fonetyczne zaszłe od języka prasłowiańskiego

IX wiek.

y → ɯ / y (na końcu wyrazu)
a e ę ě [na początku wyrazu] → ja jɞ ję jě
tl dl → kl gl
sj zj → š ž

X w.

ę ǫ → e o
ɯ → u
-i [w końcówce bezokolicznika] → -ь

I połowa XI w.

a o u [przed C*(ь e ě i j)] → ä ö ü
ɞ → ö
tj dj → ts dz

koniec XI w.

ъ, ь → e / Ø (na końcu wyrazu)
y → i
-uj -aja -oje -ije [w końcówkach przymiotników] → -u -a -e -i
Cj → C
č ž šč ždž → c š šk šg

XV w.

o [z wyjątkiem pierwszej sylaby wyrazu, pozycji na końcu wyrazu, oraz -o- łączącego w złożeniach] → å

XVII w.

ě → i
ij, iji [między spółgłoskami] → i
ij [w innych przypadkach] → ej

Istniejące nieregularności

W wyrazie Rodzka i pokrewnych (rodzku itp.): brak wokalizacji jeru przed końcówką -ska, pozostałość po poprzedniej wersji języka.
Wyraz šenskina zamiast šeneškina: brak wokalizacji jeru z powodu częstości użycia, oraz uproszczenie fonetyczne nieistniejącej nigdzie zbitki nšk (zewnętrznie, także pozostałość po poprzedniej wersji języka, gdzie uproszczenie było uzasadnione istnieniem w wielu wyrazach zbitki nsk, a nieistnienie nigdzie nšk; na gruncie obecnej wersji języka, tego nie da się w ten sposób wytłumaczyć).
Uproszczenie końcówek typu -ågo, -ego do -åg, -eg z powodu częstości użycia.
W zaimkach typu moja, tvoja, zrównanie analogiczne do möja, tvöja, itp., pod wpływem zaimków typu möj, möje, möji, itp.
Czasownik posiłkowy mäm, mäš, itd.: skrócenie z powodu częstości użycia z czasownika jemät w przypadkach użycia posiłkowego, a także nieregularna odmiana na wzór odmiany czasównika dät.
Słowo unker: zapożyczenie ze szwedzkiego onkel, z wyrównaniem analogicznym końcówki -el do -er pod wpływem innych słów na określenie pokrewieństwa tak zakończonych, np. mäter, dekter.

Gramatyka

Rzeczownik

W języku rodzkim, rzeczowniki odmieniają się przez liczby oraz przypadki, i mają przyporządkowany jeden z trzech rodzajów (męski, żeński, nijaki), oraz jeden z sześciu wzorców deklinacji (I, II, III, IV, V, VI). Należy zwrócić uwagę, że te dwie rzeczy są od siebie niezależne, i odmiana według danego wzorca nie implikuje posiadania danego rodzaju – np. mimo że do wzorca III należą w większości rzeczowniki rodzaju żeńskiego, można trafić czasem tam na rzeczownik rodzaju męskiego, jak np. möškina (nom. m III). Rzeczowniki męskie I deklinacji, dodatkowo posiadają także kategorię żywotności.

Odmiana nieokreślona

	I		II		III		IV		V		VI
	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.
nom.	-Ø	-i	-o/-e	-a	-a	-i	-Ø	-i	-Ø	-i, -a	-e	-eta
gen.	-a	-u	-a	-u	-i	-u	-i	-ej	-i	-u	-eti	-etu
dat.	-u	-em	-u	-em	-i *	-am	-i	-em	-i	-em	-eti	-etem
acc.	-Ø, -a	-i, -u	-o/-e	-a	-o	-i	-Ø	-i	-Ø	-i, -a	-e	-eta

W I deklinacji, końcówka biernika zależy od posiadania przez rzeczownik żywotności – rzeczowniki nieżywotne przyjmują końcówki -Ø / -i, zaś żywotne, -a / -u. W mianowniku i bierniku liczby mnogiej rzeczowników V deklinacji, z kolei końcówka zależy od rodzaju – rzeczowniki rodzaju męskiego i żeńskiego przyjmują końcówkę -i, zaś rodzaju nijakiego, końcówkę -a.

W kilku utartych wyrażeniach znajdują się pozostałości dawnych narzędnika i wołacza. Są to m.in.: Böše! „Boże!”, nötsim „nocą” czy sebogöm „żegnaj”.

Odmiana określona

Rzeczowniki określone tworzone są przez dodanie odpowiedniej końcówki odmiany określonej do odmienionego przez liczbę rzeczownika w mianowniku. Dodatkowo, jeżeli rzeczownik kończy się na spółgłoskę, przed końcówkę wstawia się -e- (w rodzaju męskim) bądź -a- (w rodzaju żeńskim), zaś jeżeli kończy się na -o, zamieniane jest ono na -å-.

	r. męski		r. żeński		r. nijaki
	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.	l. poj.	l. mn.
nom.	-t	-ti	-ta	-ti	-to	-ta
gen.	-tåg	-tich	-ti	-tich	-tåg	-tich *
dat.	-tåm	-tim	-tö	-tim	-tåm	-tim *
acc.	-t	-ti	-te *	-ti	-to	-ta

Użycie przypadków

Mianownik używany jest:

Jako podmiot zarówno zdań przechodnich, jak i nieprzechodnich.
Jako forma słownikowa.

Dopełniacz używany jest:

W funkcji posesywnej w relacjach przynależności.
W funkcji partytywnej.
Jako dopełnienie bliższe, gdy mowa jest o części.
Jako dopełnienie bliższe w zdaniach przeczących.
Przy uczestnictwie w czynności, zarówno jako agens, jak i pacjens.
W funkcji opisowej, np. den pöbidi „dzień zwycięstwa”.

Celownik używany jest:

Jako dopełnienie dalsze.
Po przyimkach oznaczających znajdowanie się w danym miejscu, np. ve domu „w domu”.

Biernik używany jest:

Jako dopełnienie bliższe zdań przechodnich.
Po przyimkach oznaczających ruch do danego miejsca, np. ve dom „do domu”.

Przymiotnik

Przymiotniki odmieniają się przez liczbę i rodzaj, nie odmieniają się za to przez przypadki. Przyjmują one końcówki:

	l. poj.	l. mn.
r. męski	-u	-i
r. żeński	-a
r. nijaki	-e

Stopień wyższy tworzony jest przez dodanie przedrostka på- do przymiotnika, np. vusu „wysoki” → påvusu „wyższy”.

Stopień najwyższy tworzony jest przez dodanie przedrostka nä- do przymiotnika, np. vusu „wysoki” → nävusu „najwyższy”.

Szczątkowa odmiana przymiotników

Jak już wcześniej wspomniano, zasadniczo rodzkie przymiotniki odmienne są jedynie przez liczbę i rodzaj, zaś nie odmieniają się przez przypadki. Wyjątkiem jest kilka szczególnych przypadków, gdy przymiotniki funkcjonalnie zachowują się jak rzeczowniki – głównie w przypadku nazwisk, jednoczłonowych nazw miejscowości, oraz form rozszerzonych o końcówkę -t- (przed, i po której występuje samogłoska odpowiednia dla danego rodzaju/liczby, np. velikutu, velikata, velikete, velikiti), które oznaczają konkretne osoby odznaczające się daną cechą, często funkcjonujące np. jako przezwiska.

	l. poj.			l. mn.
	r. męski	r. żeński	r. nijaki	l. mn.
nom.	-u	-a	-e	-i
gen.	-åg	-e	-eg	-ich
dat.	-åm	-i	-em	-um
acc.	-u	-o	-e	-i

Przysłówek

Przysłówki tworzone są przez zastąpienie końcówki przymiotnika końcówką -o i są nieodmienne.

Czasownik

Odmiana regularna

	I		II		III		IV		V		VI
inf.	-t *		-t *		-it		-t *		-t *		-åvät
sup.	-t		-t		-it		-t		-t		-åvat
imiesłowy
czynny	--ötsu *		-jötsu		-ötsu		-ötsu		-jötsu		-ujötsu
bierny	-nu		-nu		-enu		-enu *#		-tu		-åvanu
czas teraźniejszy
osoba	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.
1.	--o *!	--em *!	-jo	-jem *	-o !	-im	-o	-em *#	-jo	-jem *	-ujo	-ujem
2.	--eš *!	--ete *!	-ješ *	-jete *	-iš	-ite	-eš *#	-ete *#	-ješ *	-jete *	-uješ	-ujete
3.	--et *!	--åt *!	-jet *	-jåt	-it	-et	-et *#	-åt	-jet *	-jåt	-ujet	-ujåt
czas przeszły I
1.	-ch	-chåm	-ch	-chåm	-ach !	-achåm !	-ich *#	-ichåm *#	-jech *	-jechåm *	-üjech	-üjechåm
2.	-še *	-šete *	-še *	-šete *	-äše !	-äšete !	-iše *#	-išete *#	-ješe *	-ješete *	-üješe	-üješete
3.	-šet *	-cho	-šet *	-cho	-äšet !	-acho !	-išet *#	-icho *#	-ješet *	-jecho *	-üješet	-üjecho
tryb rozkazujący
	--i *!	--ite *!	-j *	-jte *	-i	-ite	-i *#	-ite *#	-j *	-jte *	-üj	-üjte

W przypadku czasowników zakończonych w bezokoliczniku na -ät -öt, forma podstawowa zakończona jest na -a -o.
W I konjugacji, jeżeli przed końcówką występują dwa myślniki, dodawana jest ona do formy powstałej przez usunięcie końcówki bezokolicznika wraz z samogłoską ją poprzedzającą.

Czasowniki nieregularne

	być		dawać		jeść
inf.	bit		dät		jitt
sup.	bit		dat		jitt
imiesłowy
czynny	bötsu		dajötsu		jidötsu
bierny	—		danu		jidånu
czas teraźniejszy
osoba	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.	l.p.	l.m.
1.	jest	jesåt	däm	dam	jim	jime
2.			däs	däte	jis	jite
3.			dast	dadet	jist	jidet
czas przeszły I
1.	bech	bichåm	dädich	dädichåm	jidich	jidichåm
2.	beše	biste	dädiše	dädišete	jidiše	jidišete
3.	bešet	biše	dädišet	dädicho	jidišet	jidicho
tryb rozkazujący
	böd	bödite	dädz	dädite	jidz	jidite

Czasowniki posiłkowe

	mieć (pf.)		być (fut.)		być (cond.)
1.	mäm	mam	bodo	bödem	bim	bim
2.	mäš	mate	bödeš	bödem	bi	bite
3.	majet	majåt	bödet	bodåt	bi	bo
tr. rozk.	mäj	mäjte	böd	bödite	—	—

Czasy

Czas teraźniejszy

Może służyć także do wyrażania przyszłości, np. Zutra, jedzem ve dom „Jutro, idziemy do domu”.

Czas przeszły I (imperfectum)

Służy do wyrażania przeszłości, zarówno w aspekcie dokonanym, jak i niedokonanym.

Czas przeszły II (perfectum)

Służy do wyrażania zdarzeń przeszłych dokonanych, które mają skutki w teraźniejszości, bądź też nieokreślony jest czas ich wykonania.

Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego „mieć (pf.)” + imiesłowu biernego, np. ja mäm küpenu.

Czas przyszły niedokonany

Może być używany jedynie z czasownikami niedokonanymi, i tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego „być (fut.)” + bezokolicznika, np. ja bodo kupåvät.

Czas przyszły dokonany

Może być używany jedynie z czasownikami dokonanymi, i wyrażany jest za pomocą formy czasu teraźniejszego, np. ja küpo.

Tryby

Tryb rozkazujący

Służy do wyrażania rozkazów, życzeń lub próśb.

W przypadku pierwszej i trzeciej osoby, wyrażany jest on analitycznie, poprzez wstawienie słowa da lub püsti na początku zdania, i użycie czasownika w trybie oznajmującym.

Tryb przypuszczający

Wyraża niepewność, warunkowość lub wyrażone pośrednio życzenie. Tworzony jest za pomocą czasownika w czasie przeszłym I + czasownika posiłkowego „być (cond.)”, np. ja küpach bim.

Zaimki

Osobowe i dzierżawcze

		osobowe						dzierżawcze
		nom.		dat.		acc.		l. poj.			l. mn.
			+C	dł.	kr.	dł.	kr.	r.m.	r.ż.	r.n.	l. mn.
liczba pojedyncza
1.		jas	jam	meni	mi	mene	me	möj	möja	möje	möji
2.		ti	tis	töbi	ti	tebe	te	tvöj	tvöja	tvöje	tvöji
3.	r.m.	on		nomu	mu	nogo	go	onåg
	r.ż.	ona		nöj	ji	nöji	je	onöji
	r.n.	ono		nomu	mu	nogo	go	onåg
liczba mnoga
1.		mi	misme	nam		nas	ni	näš	näša	näše	näši
2.		vi	viste	vam		vas	vi	väš	väša	väše	väši
3.		öni		nim	im	nich	ich	önich
zaimki zwrotne
		—		söbi	si	sebe	se	svöj	svöja	svöje	svöji

Forma oznaczona +C używana jest w zastępstwie wyrażeń z czasownikiem „być”.
Forma krótka zaimków nie może być używana po przyimkach.

Pozostałe zaimki

	pytające	wskazujące	nieokreślone	upowszechniające	przeczące
który?	kotru	et / tamtet	kotrut	kešgu	šadenu
kto?	kto		ktot	veku	nikto
co?	co		cot	vecho	nico
ile?	kölik	tölik	kölket	vecho	nico
czyj?	cej	—	cit	—	nicej
jaki?	kaku	taku	kakut	—	—
jak?	kak	tak	taket	—	—
kiedy?	kegda	segda / tegda	kegdat	vegda	nigda
gdzie?	kede	tut / tam	kedet	vekde	nikde
dokąd?	koda	soda	kodat	vekoda	nikoda
dlaczego?	påcem	påtom	påcemut	—	—

Zaimki pochylone odmieniają się przez liczbę i rodzaj, zaś pogrubione odmieniają się dodatkowo przez przypadki. Jeżeli podano dwie formy oddzielone ukośnikiem, pierwsza to forma bliższa, zaś druga to forma dalsza.

Odmieniające się przez liczbę i rodzaj

l. pojedyncza			l. mn.
r.m.	r.ż.	r.n.	l. mn.
kotru	kotra	kotre	kotri
kotrut	kotrata	kotreto	kotriti
kešgu	kešga	kešge	kešgi
šadenu	šadena	šadene	šadeni
cej	ceja	ceje	ceji
cit	cejata	cejeto	cito
nicej	niceja	niceje	niceji
kaku	kaka	kake	käki
taku	taka	take	täki
kakut	kakata	kaketo	käkiti

Odmieniające się przez przypadki

	kto	co	ktot	cot	vecho	nikto	nico
nom.	kto	co	ktot	cot	vecho	nikto	nico
gen.	kogo	cego	kogåt	cegåt	vechåg	nikåg	niceg
dat.	komu	cemu	komut	cemut	vechåm	nikåm	nicem
acc.	kogo	co	kogåt	cot	vecho	nikågo	nico

Odmieniające się przez liczbę, rodzaj i przypadki

	et				tamtet				veku
	l. pojedyncza			l. mn.	l. pojedyncza			l. mn.	l. pojedyncza			l. mn.
	r.m.	r.ż.	r.n.	l. mn.	r.m.	r.ż.	r.n.	l. mn.	r.m.	r.ż.	r.n.	l. mn.
nom.	et	eta	eto	eti	tamtet	tamta	tamto	tamti	veku	veka	veke	veki
gen.	etåg	etöj	etåg	etich	tamtåg	tamtöj	tamtåg	tamtich	vekåg	veköj	vekåg	vekich
dat.	etåm	etåj	etåm	etim	tamtåm	tamtåj	tamtåm	tamtim	vekåm	vekåj	vekåm	vekim
acc.	et	eta	eto	eti	tamtet	tamta	tamto	tamti	vekåg	veko	veke	vekich

Zobacz też