Język staroajdyniriański: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | {{AM}} | ||
| + | {{Ajdynir Intro}} | ||
{{ język | {{ język | ||
| kolor = #CE2029 | | kolor = #CE2029 | ||
| Linia 11: | Linia 13: | ||
| typologia = fleksyjny <br />SOV | | typologia = fleksyjny <br />SOV | ||
| klasyfikacja = | | klasyfikacja = | ||
| − | + | [[Języki seframańskie]] (''proponowane'') | |
| − | + | : [[Języki ajniadzkie]] | |
| − | + | :: Języki północnoajniadzkie | |
| − | + | ::: '''Język staroajdyniriański''' | |
| − | |||
|tekst jaki = | |tekst jaki = | ||
| Linia 21: | Linia 22: | ||
{{słownik}} | {{słownik}} | ||
| − | '''Język staroajdyniriański''', alternatywnie również ''język staroajdynirski'' ( | + | '''Język staroajdyniriański''', alternatywnie również ''język staroajdynirski'' (sjd. ''tıabhar aydīnıerıané'' [tʲabʰar ajdi:nʲɛrʲane]), we [[Język ajdyniriański|współczesnym ajdyniriańskim]] znany jako ''cabhar sefrāydīnirani'' [t͡sabʱaɾ sɛfɾa:jdɨɲiɾʲaɲi] (dosłownie "język staroajdyniriański") — język [[Wielkie Imperium Ajdyniriańskie|Ajdyniru]] z doby Starego Państwa oraz język literacki i lingua franca używany w tamtym okresie na terenach większości Ajdyniriany. Święty język [[Dżarizm|dżarizmu]], stale używany wielu modlitwach, ceremoniach i rytuałach. |
Język staroajdyniriański uznaje się za wymarły, nie ma już żadnych osób które posługiwałyby się nim jako językiem ojczystym, wciąż jest on jednak nauczany a jego znajomość jest mile widziana pośród wykształconych obywateli Imperium. W staroajdyniriańskim spisano niezwykle bogatą literaturę zarówno świecką jak i religijną, wiele konserwatywnych szkół i sekt wciąż spisuje w nim traktaty religijne i filozoficzne. | Język staroajdyniriański uznaje się za wymarły, nie ma już żadnych osób które posługiwałyby się nim jako językiem ojczystym, wciąż jest on jednak nauczany a jego znajomość jest mile widziana pośród wykształconych obywateli Imperium. W staroajdyniriańskim spisano niezwykle bogatą literaturę zarówno świecką jak i religijną, wiele konserwatywnych szkół i sekt wciąż spisuje w nim traktaty religijne i filozoficzne. | ||
| Linia 72: | Linia 73: | ||
{| cellspacing="10" style="text-align: center;" | {| cellspacing="10" style="text-align: center;" | ||
|- style="font-size: 2.0em;" | |- style="font-size: 2.0em;" | ||
| − | | b || bh || | + | | b || bh || c || ch || cı || d || dh || f || g || gh || gı || h || ḥ || hw || k || kh || kı || ḱ || |
|- | |- | ||
| [b] || [bʱ] || [ʈ͡ʂ] || [ʈ͡ʂʱ] || [ʈ͡ʂʲ] || [d] || [dʱ] || [f] || [g] || [gʱ] || [gʲ] || [x] || [χ] || [xʷ] || [k] || [kʱ] || [kʲ] || [k'] || | | [b] || [bʱ] || [ʈ͡ʂ] || [ʈ͡ʂʱ] || [ʈ͡ʂʲ] || [d] || [dʱ] || [f] || [g] || [gʱ] || [gʲ] || [x] || [χ] || [xʷ] || [k] || [kʱ] || [kʲ] || [k'] || | ||
| Linia 198: | Linia 199: | ||
! sarąhal - umieć/potrafić | ! sarąhal - umieć/potrafić | ||
! avriť - myśleć | ! avriť - myśleć | ||
| − | ! | + | ! gachan - znać |
! ŝurwīsh - mieć powinność | ! ŝurwīsh - mieć powinność | ||
! tıaivea - chcieć | ! tıaivea - chcieć | ||
| Linia 209: | Linia 210: | ||
| align="center" | sar'''éyn''' | | align="center" | sar'''éyn''' | ||
| align="center" | avr'''éyn''' | | align="center" | avr'''éyn''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''éyn''' |
| align="center" | ŝur'''éyn''' | | align="center" | ŝur'''éyn''' | ||
| align="center" | tıaiv'''éyn''' | | align="center" | tıaiv'''éyn''' | ||
| Linia 220: | Linia 221: | ||
| align="center" | sar'''ōn''' | | align="center" | sar'''ōn''' | ||
| align="center" | avr'''ōn''' | | align="center" | avr'''ōn''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''ōn''' |
| align="center" | ŝur'''ōn''' | | align="center" | ŝur'''ōn''' | ||
| align="center" | tıaiv'''ōn''' | | align="center" | tıaiv'''ōn''' | ||
| Linia 231: | Linia 232: | ||
| align="center" | sar'''aem''' | | align="center" | sar'''aem''' | ||
| align="center" | avr'''aem''' | | align="center" | avr'''aem''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''aem''' |
| align="center" | ŝur'''aem''' | | align="center" | ŝur'''aem''' | ||
| align="center" | tıaiv'''aem''' | | align="center" | tıaiv'''aem''' | ||
| Linia 242: | Linia 243: | ||
| align="center" | sar'''eṣıū''' | | align="center" | sar'''eṣıū''' | ||
| align="center" | avr'''eṣıū''' | | align="center" | avr'''eṣıū''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''eṣıū''' |
| align="center" | ŝur'''eṣıū''' | | align="center" | ŝur'''eṣıū''' | ||
| align="center" | tıaiv'''eṣıū''' | | align="center" | tıaiv'''eṣıū''' | ||
| Linia 253: | Linia 254: | ||
| align="center" | sar'''aẓıō''' | | align="center" | sar'''aẓıō''' | ||
| align="center" | avr'''aẓıō''' | | align="center" | avr'''aẓıō''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''aẓıō''' |
| align="center" | ŝur'''aẓıō''' | | align="center" | ŝur'''aẓıō''' | ||
| align="center" | tıaiv'''aẓıō''' | | align="center" | tıaiv'''aẓıō''' | ||
| Linia 264: | Linia 265: | ||
| align="center" | sar'''ohīz''' | | align="center" | sar'''ohīz''' | ||
| align="center" | avr'''ohīz''' | | align="center" | avr'''ohīz''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''ohīz''' |
| align="center" | ŝur'''ohīz''' | | align="center" | ŝur'''ohīz''' | ||
| align="center" | tıaiv'''orhīz''' | | align="center" | tıaiv'''orhīz''' | ||
| Linia 275: | Linia 276: | ||
| align="center" | sarąh'''é''' | | align="center" | sarąh'''é''' | ||
| align="center" | avr'''é''' | | align="center" | avr'''é''' | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | gach'''é''' |
| align="center" | ŝurw'''é''' | | align="center" | ŝurw'''é''' | ||
| align="center" | tıaiv'''é''' | | align="center" | tıaiv'''é''' | ||
| Linia 293: | Linia 294: | ||
=====Czasownik "być"===== | =====Czasownik "być"===== | ||
| − | Czasownik "być" występuje jako samodzielny czasownik podlegający odmianie, powszechne jest jednak również jego skracanie do postaci sufiksów dodawanych na koniec danego słowa (zazwyczaj rzeczownika lub przymiotnika). One również różnią się w zależności od osoby i czasu. | + | Czasownik "być" występuje jako samodzielny czasownik podlegający odmianie, powszechne jest jednak również jego skracanie do postaci sufiksów dodawanych na koniec danego słowa (zazwyczaj rzeczownika lub przymiotnika). One również różnią się w zależności od osoby i czasu. Forma samodzielna stosowana jest nieco rzadziej, stanowi też pewne podkreślenie i wzmocnienie, dające się często przetłumaczyć bardziej jako "istnieje", niż "jest". |
*Odmiana samodzielna | *Odmiana samodzielna | ||
| Linia 407: | Linia 408: | ||
|} | |} | ||
| + | =====Obwiatyw===== | ||
| + | Obwiatyw jest jedną z charakterystycznych cech staroajdyniriańskiego, a także innych pokrewnych mu języków. Stosowany jest: | ||
| + | * a | ||
| + | * a | ||
| + | * a | ||
| + | * a | ||
| + | * a | ||
| + | * a | ||
| + | * w przypadku zdań generalnych, w których podmiotem nie jest konkretna osoba, tłumaczonych na polski często jako "ten, kto...", "ktoś, kto". | ||
| + | |||
====Aspekty==== | ====Aspekty==== | ||
===Rzeczowniki=== | ===Rzeczowniki=== | ||
| + | ====Zdrobnienie==== | ||
| + | Zdrobnienia dzielą się na zdrobnienia I i II stopnia. Zdrobnienia I stopnia to rzeczy mniejsze niż wyraz podstawowy, lub taki do którego żywimy ciepłe odczucia. Zdrobnienia II stopnia natomiast cechują się tym, że cechy zdrobnień I stopnia są znacznie mocniejsze, forma taka może być traktowana niekiedy jako przesadzona, jak również pogardliwa lub ironiczna. | ||
| + | <br>Zdrobnienia tworzy się poprzez dodanie odpowiedniego sufiksu lub prefiksu, w zależności od rodzaju rzeczownika. | ||
| + | *W zdrobnieniu I stopnia występuje rozróżnienie na rodzaj męski, żeński lub neutralny, gdzie każdy rodzaj posiada inny sufiks (odpowiednio '''tıe-''', '''tıa-''' i '''tiya-'''). | ||
| + | *W stopniu II występują jedynie forma męsko-żeńska i neutralna, tworzona poprzez okołorostek ('''tī-...-tıae''' i '''tī-...-tıash'''). | ||
| + | |||
| + | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
| + | ! colspan=4| Zdrobnienie I stopnia | ||
| + | ! colspan=2| Zdrobnienie II stopnia | ||
| + | |- | ||
| + | !Rodzaj | ||
| + | !męski | ||
| + | !żeński | ||
| + | !neutralny | ||
| + | !męski/żeński | ||
| + | !neutralny | ||
| + | |- | ||
| + | ! Forma podstawowa | ||
| + | | dhrawzhāri | ||
| + | ''myśliwy, łowca'' | ||
| + | | mıaskha | ||
| + | ''matka'' | ||
| + | | xiťa | ||
| + | ''pies'' | ||
| + | | mıaskha | ||
| + | ''matka'' | ||
| + | | xiťa | ||
| + | ''pies'' | ||
| + | |- | ||
| + | ! Forma zdrobniona | ||
| + | | dhrawzhāri'''tıe''' | ||
| + | ''łowczyk'' | ||
| + | | mıaskha'''tıa''' | ||
| + | ''mamusia'' | ||
| + | | xiťa'''tiya''' | ||
| + | ''piesek'' | ||
| + | | '''tī'''mıaskha'''tıae''' | ||
| + | ''mamusieńka, mamunia'' | ||
| + | | '''tī'''xiťa'''tıash''' | ||
| + | ''pieseczek'' | ||
| + | |} | ||
| + | |||
| + | Zdrobnienia I stopnia mają niekiedy charakter słowotwórczy. Na przykład słowo ''xiťatiya'' "piesek" może też oznaczać "szczeniak" (''mały pies''). | ||
| + | |||
====Rodzaj, liczba i kategoria rzeczownika==== | ====Rodzaj, liczba i kategoria rzeczownika==== | ||
Podobnie jak we współczesnym ajdyniriańskim, w staroajdyniriańskim występowały 4 liczby - pojedyncza, podwójna, mnoga i absolutna, jednak rzeczowniki podzielone były nie na 3, lecz 2 kategorie. Kategoria I nie dzieli się na żadne podkategorie, w przeciwieństwie do Kategorii II. | Podobnie jak we współczesnym ajdyniriańskim, w staroajdyniriańskim występowały 4 liczby - pojedyncza, podwójna, mnoga i absolutna, jednak rzeczowniki podzielone były nie na 3, lecz 2 kategorie. Kategoria I nie dzieli się na żadne podkategorie, w przeciwieństwie do Kategorii II. | ||
| Linia 726: | Linia 781: | ||
|- | |- | ||
! III. | ! III. | ||
| − | | -ast || -aval || - | + | | -ast || -aval || -alchā || -avalūr |
| -espha || -ephri || -ephīr || -epher | | -espha || -ephri || -ephīr || -epher | ||
| -it || -yaws || -yis || -yin | | -it || -yaws || -yis || -yin | ||
|- | |- | ||
! IV. | ! IV. | ||
| − | | -końcówka || -aval || - | + | | -końcówka || -aval || -alclā || -avalūr |
| -końcówka || -ephri || -ephīr || -epher | | -końcówka || -ephri || -ephīr || -epher | ||
| -końcówka || -yaws || yis || -yin | | -końcówka || -yaws || yis || -yin | ||
| Linia 741: | Linia 796: | ||
|- | |- | ||
! VI. | ! VI. | ||
| − | | -athi || - | + | | -athi || -acıo || -acıa || -acıur |
| -etrę || -etıae || -etıé || -etıa | | -etrę || -etıae || -etıé || -etıa | ||
| -idhé || -idhae || -idhī || -idha | | -idhé || -idhae || -idhī || -idha | ||
| Linia 761: | Linia 816: | ||
|- | |- | ||
! I. | ! I. | ||
| − | | -końcówka || -ōh || - | + | | -końcówka || -ōh || -on || -okor |
| -końcówka || -uni || -un || -ūr | | -końcówka || -uni || -un || -ūr | ||
|- | |- | ||
| Linia 791: | Linia 846: | ||
===Tryby=== | ===Tryby=== | ||
===Czasy=== | ===Czasy=== | ||
| + | ====Czas przeszły==== | ||
| + | ====Czas przeszły==== | ||
| + | W czasie przeszłym zrostek wskazujący czas to -īw-. Wyjątkiem jest tu obwiatyw, gdzie zamiast -īw- pojawia się jedynie końcówka -īwsthi. | ||
| + | taḥar'''ae''' - sprawiać, czynić | ||
| + | |||
| + | taḥar''īw'''''thri''' - on czynił<br> | ||
| + | taḥar''īw'''''thra''' - ona czyniła<br> | ||
| + | taḥar''īw'''''thro''' - ono/to czyniło<br> | ||
| + | taḥar''īw'''''est''' - oni czynili | ||
==Porównanie ze współczesnym ajdyniriańskim== | ==Porównanie ze współczesnym ajdyniriańskim== | ||
| Linia 826: | Linia 890: | ||
[[Kategoria:Użytkownik:Borlach]] | [[Kategoria:Użytkownik:Borlach]] | ||
[[Kategoria:Języki sztuczne a priori]] | [[Kategoria:Języki sztuczne a priori]] | ||
| − | [[Kategoria:Języki | + | [[Kategoria:Języki ajniadzkie|Starojdyniriański]] |
[[Kategoria:Ajdynir]] | [[Kategoria:Ajdynir]] | ||
Aktualna wersja na dzień 15:07, 15 maj 2023
Aťeaji Khshāyar raheto! Czytasz artykuł z serii Ajdynir. |
Mowa: Język ajdyniriański (Słownik · Staroajdyniriański · Słownik staroajdyniriański · Pisma) Państwo: Gospodarka i demografia · Wojskowość · Rody Imperium · Próby Królewskie · Ideologia Pozostałe: Ajdyniriańczycy · Mitologia · Dashanarāmi · Vezdāŝaular · Klejnoty Imperium |
| Język staroajdyniriański Tıabhar aydīnıerıané | |
|---|---|
| Utworzenie: | Borlach |
| Używany w (Kyon): | Ajdynir (dawniej) |
| Regiony (Kyon): | Ajdyniriana, południowe wybrzeża Morza Słonego |
| Liczba użytkowników (Kyon) | brak (jako język ojczysty) |
| Sposoby zapisu: | pismo ajniadańskie, alfabet łaciński |
| Typologia: | fleksyjny SOV |
| Klasyfikacja: | Języki seframańskie (proponowane)
|
| Lista conlangów | |
|
Zobacz też słownik tego języka. |
Język staroajdyniriański, alternatywnie również język staroajdynirski (sjd. tıabhar aydīnıerıané [tʲabʰar ajdi:nʲɛrʲane]), we współczesnym ajdyniriańskim znany jako cabhar sefrāydīnirani [t͡sabʱaɾ sɛfɾa:jdɨɲiɾʲaɲi] (dosłownie "język staroajdyniriański") — język Ajdyniru z doby Starego Państwa oraz język literacki i lingua franca używany w tamtym okresie na terenach większości Ajdyniriany. Święty język dżarizmu, stale używany wielu modlitwach, ceremoniach i rytuałach.
Język staroajdyniriański uznaje się za wymarły, nie ma już żadnych osób które posługiwałyby się nim jako językiem ojczystym, wciąż jest on jednak nauczany a jego znajomość jest mile widziana pośród wykształconych obywateli Imperium. W staroajdyniriańskim spisano niezwykle bogatą literaturę zarówno świecką jak i religijną, wiele konserwatywnych szkół i sekt wciąż spisuje w nim traktaty religijne i filozoficzne.
Historia
Język staroajdyniriański wykształcił się z późnej formy starożytnego języka ajniadańskiego, używanej głównie przez ajniadańską arystokrację, która po upadku Pierwszego Królestwa schroniła się w Szyszeni, a następnie opuściła ją, kierując się na północny-zachód. Za moment narodzenia się języka staroajdyniriańskiego, oraz narodu ajdyniriańskiego, uznaje się dotarcie i osiedlenie Ajniadanów nad Jeziorem Szmaragdowym.
Od tamtej pory historię staroajdyniriańskiego można podzielić z grubsza na trzy okresy:
- archaiczny staroajdyniriański
- staroajdyniriański klasyczny
- staroajdyniriański Czasu Pustego Tronu, zwany również późnym staroajdyniriańskim
Archaiczny staroajdyniriański używany był od czasów osiedlenia się Ajniadanów nad Jeziorem Szmaragdowym aż do podboju i zjednoczenia wszystkich ajdyniriańskich królestw pod imperialnym berłem, czyli początku okresu Starego Państwa. Był to język wciąż mocno zbliżony do ajniadańskiego, posiadał labializowane ejektywy oraz aoryst, które zanikły w klasycznym staroajdyniriańskim. Wytworzyły się za to 2 dodatkowe aspekty, trwający i powtarzający.
(Okres od 2000 do 1700 lat ziemskich temu)
Język staroajdyniriański klasyczny, czyli najbardziej znana forma staroajdyniriańskiego, używana była za czasów Starego Państwa, czyli pierwszego okresu świetności Imperium Ajdyniriańskiego. Używany był jako lingua franca na wszystkich terenach poanowanych przez Ajdyniriańczyków oraz w wielu innych krajach regionu jako język handlu i dyplomacji. Utworzono w nim wiele dzieł literackich, o tematyce zarówno świeckiej jak i religijnej, klasyczna forma staroajdyniriańskiego do teraz jest uznawana za święty język Dżarizmu.
(Okres od 1700 do 1000 lat temu)
Czas Pustego Tronu to trwający około 300 lat okres chaosu, jaki nastał wraz z upadkiem Starego Państwa. Imperium rozpadło się, władzę w Ajdynirze przejęła sekta fanatycznych kapłanów a tron Boskich Imperatorów przez 3 stulecia pozostawał pusty. W tym czasie z języka klasycznego wykształcił się staroajdyniriański ludowy. Zanikł w nim czas zaprzeszły, tryb wołacza i nieświadka, oraz skrócenie czasownika "być" do formy sufiksu doklejanego na koniec słowa[1], a podwójna inkluzywna i podwójna ekskluzywna forma 3.os liczby mnogiej zlały się ze sobą. Kapłańskie elity używały wyłącznie skostniałych form języka klasycznego, co zaowocowało stanem dysglosji.
Ze staroajdyniriańskiego ludowego wykształcił się w końcu współczesny ajdyniriański.
(Okres od 1000 do 700 lat temu)
Fonologia
Samogłoski
Krótkie:
| a | ą | e | ę | é | i | o | u | |
| [a] | [ã] | [ɛ] | [ɛ̃] | [e] | [i] | [ɔ] | [u] |
Długie:
| ā | ī | ō | ū | |
| [a:] | [i:] | [ɔ:] | [u:] |
Dyftongi
| ae | ea | eo | ai | |
| [aɛ] | [ɛa] | [ɛɔ] | [ai] |
Spółgłoski
| b | bh | c | ch | cı | d | dh | f | g | gh | gı | h | ḥ | hw | k | kh | kı | ḱ | |
| [b] | [bʱ] | [ʈ͡ʂ] | [ʈ͡ʂʱ] | [ʈ͡ʂʲ] | [d] | [dʱ] | [f] | [g] | [gʱ] | [gʲ] | [x] | [χ] | [xʷ] | [k] | [kʱ] | [kʲ] | [k'] | |
| q | qu | l | m | mı | n | nı | p | ph | pı | ṕ | r | rh | rı | s | sh | sı | ŝ | |
| [q] | [qʷ] | [l] | [m] | [mʲ] | [n] | [nʲ] | [p] | [pʱ] | [pʲ] | [p'] | [r] | [rʱ] | [rʲ] | [s] | [sʱ] | [sʲ] | [ɬ] | |
| ṣ | ṣı | t | th | tı | ť | v | w | z | zh | zı | ẓ | ẓı | j | jh | jı | |||
| [ʃ] | [ʃʲ] | [t] | [tʱ] | [tʲ] | [t'] | [v] | [w] | [z] | [zʱ] | [zʲ] | [ʐ] | [ʐʲ] | [dʒ] | [dʒʱ] | [dʒʲ] | |||
| dj | djh | djı | x | |||||||||||||||
| [d͡ʑ]] | [d͡ʑʱ] | [d͡ʑʲ] | [ɣ] |
- 1 - w archaicznym staroajdyniriańskim istniało [ɸ] lub [θ], które w klasycznej staroajdyniriańszczyźnie przeszły w [f]
- 2 - w języku archaicznym występowało również [χʷ], które zlało się z [xʷ]
- 3 - w języku archaicznym występowało również [ɬʷ], które zlało się z [ɬ]
Rozbieżność hw a qu wynika z nieujednoliconego sposobu zapisu archaicznego staroajdyniriańskiego, oraz najprawdopodobniej ajniadańskiego, gdzie spółgłoski labializowane były zapisywane w różnych tekstach zarówno z u jak i w. Z biegiem czasu większość spółgłosek labializowanych zanikła, a [xʷ] zostało ujednolicone do zapisu hw, [qʷ]~[kʷ] natomiast do qu.
Gramatyka
Pod względem gramatyki język staroajdyniriański jest bardzo podobny zarówno do języka ajniadańskiego jak i współczesnego ajdyniriańskiego (języki północno-ajniadańskie są najbardziej konserwatywną gałęzią rodziny). Jest to język fleksyjny, o generalnie swobodnym szyku zdania - przy czym podstawowy jest szyk SOV, występuje obwiatyw. Cechą charakterystyczną jest też rozbudowanie osoby gramatycznej.
Staroajdyniriański klasyczny posiadał:
- 12 osób
- 4 aspekty
- 4 liczby
- 7 przypadków - mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, ablatyw, allatyw, wołacz
- 5 trybów - orzekający, rozkazujący, pytający, życzący oraz nieświadka
- 4 czasy - teraźniejszy, przyszły, przeszły, zaprzeszły
Czasowniki
Osoby i odmiana czasowników przez osoby
Czasowniki regularne
| osoba | końcówka | arimae - widzieć | rahetae - żyć | santhae - iść, chodzić |
|---|---|---|---|---|
| xé - ja | -r | arimaer - widzę | rahetaer - żyję | santhaer - idę, chodzę |
| mę - ty | -d | arimaed - widzisz | rahetaed - żyjesz | santhaed - idziesz, chodzisz |
| ẓıa - on | -thi | ariméthi - on widzi | rahetéthi - on żyje | santhéthi - on idzie, chodzi |
| rha - ona | -tha | arimétha - ona widzi | rahetétha - ona żyje | santhétha - ona idzie, chodzi |
| qua - ono | -tho | arimétho - to widzi | rahetétho - to żyje | santhétho - to idzie, chodzi |
| ṕōré - my (podwójne inkluzywne) |
-ẓıo | arimaeẓıo - my(1) widzimy | rahetaeẓıo - my(1) żyjemy | santhaeẓıo - my(1) idziemy, chodzimy |
| ṕūré - my (podwójne ekskluzywne) |
-ẓıu | arimaeẓıu - my(2) widzimy | rahetaeẓıu - my(2) żyjemy | santhaeẓıu - my(2) idziemy, chodzimy |
| ṕef - my (inkluzywne) |
-z | arimaez - my(3) widzimy | rahetaez - my(3) żyjemy | santhaez - my(3) idziemy, chodzimy |
| ṕai - my (ekskluzywne) |
-zi | arimaezi - my(4) widzimy | rahetaezi - my(4) żyjemy | santhaezi - my(4) idziemy, chodzimy |
| yōké - wy | -l | arimael - widzicie | rahetael - żyjecie | santhael - idziecie, chodzicie |
| tha - oni | -rą | arimaerą - widzą | rahetaerą - żyją | santhaerą - idą, chodzą |
| obwiatyw | -tıe | arimaetıe | rahetaetıe | santhaetıe |
Czasowniki nieregularne
| osoba | końcówka | daradé - mieć | nagham - móc | sarąhal - umieć/potrafić | avriť - myśleć | gachan - znać | ŝurwīsh - mieć powinność | tıaivea - chcieć | ḱaṣun - musieć |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| xé | -éyn | daréyn | naghéyn | saréyn | avréyn | gachéyn | ŝuréyn | tıaivéyn | ḱaṣéyn |
| mę | -ōn | darōn | naghōn | sarōn | avrōn | gachōn | ŝurōn | tıaivōn | ḱaṣōn |
| ẓıa/rha/qua | -aem | daraem | naghaem | saraem | avraem | gachaem | ŝuraem | tıaivaem | ḱaṣaem |
| ṕōré/ṕūré | -eṣıū | dareṣıū | nagheṣıū | sareṣıū | avreṣıū | gacheṣıū | ŝureṣıū | tıaiveṣıū | ḱaṣeṣıū |
| ṕef/ṕai | -aẓıō | daraẓıō | naghaẓıō | saraẓıō | avraẓıō | gachaẓıō | ŝuraẓıō | tıaivaẓıō | ḱaṣaẓıō |
| yōké | -orhīz | darohīz | naghohīz | sarohīz | avrohīz | gachohīz | ŝurohīz | tıaivorhīz | ḱaṣorhīz |
| tha | -é | daré | naghé | sarąhé | avré | gaché | ŝurwé | tıaivé | ḱaṣlé |
| obwiatyw | -rās | darās | narās | sarās | avrās | garās | ŝurās | tıairās | ḱaṣrās |
Czasownik "być"
Czasownik "być" występuje jako samodzielny czasownik podlegający odmianie, powszechne jest jednak również jego skracanie do postaci sufiksów dodawanych na koniec danego słowa (zazwyczaj rzeczownika lub przymiotnika). One również różnią się w zależności od osoby i czasu. Forma samodzielna stosowana jest nieco rzadziej, stanowi też pewne podkreślenie i wzmocnienie, dające się często przetłumaczyć bardziej jako "istnieje", niż "jest".
- Odmiana samodzielna
| osoba | nezıun - być |
|---|---|
| xé | nazıen - jestem |
| mę | newef - jesteś |
| ẓıa | ŝogé - on jest |
| rha | ŝawé - ona jest |
| qua | ŝumé - ono jest |
| ṕōré | djıvą - my(1) jesteśmy |
| ṕūré | djıvę - my(2) jesteśmy |
| ṕef | djrai - my(3) jesteśmy |
| ṕai | djhu - my(4) jesteśmy |
| yōké | izil - jesteście |
| tha | ṣarta - są |
| obwiatyw | ŝaphe |
- Odmiana skrócenia
| osoba | skrócenie "być" | przykład | tłumaczenie |
|---|---|---|---|
| xé | -(y)en | dheẓıv'en | jestem koniem |
| mę | -(y)ef | dheẓıv'ef | jesteś koniem |
| ẓıa | -(gı)oŝ | dheẓıvi'gıoŝ | on jest koniem (m) |
| rha | -(vy)aŝ | dheẓıva'vyaŝ | ona jest koniem (f) |
| qua | -(mı)uŝ | dheẓıv'uŝ | to jest koniem (n) |
| ṕōré | -(y)ivą | dheẓıv'ivą | my(1) jesteśmy koniem |
| ṕūré | -(y)ivę | dheẓıv'ivę | my(2) jesteśmy koniem |
| ṕef | -(y)ai | dheẓıv'ai | my(3) jesteśmy koniem |
| ṕai | -(y)ū | dheẓıv'ū | my(4) jesteśmy koniem |
| yōké | -(y)il | dheẓıv'il | wy jesteście koniem |
| tha | -(y)arat | dheẓıv'arat | oni są koniem |
| obwiatyw | -(y)eŝe | dheẓıv'eŝe |
Obwiatyw
Obwiatyw jest jedną z charakterystycznych cech staroajdyniriańskiego, a także innych pokrewnych mu języków. Stosowany jest:
- a
- a
- a
- a
- a
- a
- w przypadku zdań generalnych, w których podmiotem nie jest konkretna osoba, tłumaczonych na polski często jako "ten, kto...", "ktoś, kto".
Aspekty
Rzeczowniki
Zdrobnienie
Zdrobnienia dzielą się na zdrobnienia I i II stopnia. Zdrobnienia I stopnia to rzeczy mniejsze niż wyraz podstawowy, lub taki do którego żywimy ciepłe odczucia. Zdrobnienia II stopnia natomiast cechują się tym, że cechy zdrobnień I stopnia są znacznie mocniejsze, forma taka może być traktowana niekiedy jako przesadzona, jak również pogardliwa lub ironiczna.
Zdrobnienia tworzy się poprzez dodanie odpowiedniego sufiksu lub prefiksu, w zależności od rodzaju rzeczownika.
- W zdrobnieniu I stopnia występuje rozróżnienie na rodzaj męski, żeński lub neutralny, gdzie każdy rodzaj posiada inny sufiks (odpowiednio tıe-, tıa- i tiya-).
- W stopniu II występują jedynie forma męsko-żeńska i neutralna, tworzona poprzez okołorostek (tī-...-tıae i tī-...-tıash).
| Zdrobnienie I stopnia | Zdrobnienie II stopnia | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Rodzaj | męski | żeński | neutralny | męski/żeński | neutralny |
| Forma podstawowa | dhrawzhāri
myśliwy, łowca |
mıaskha
matka |
xiťa
pies |
mıaskha
matka |
xiťa
pies |
| Forma zdrobniona | dhrawzhāritıe
łowczyk |
mıaskhatıa
mamusia |
xiťatiya
piesek |
tīmıaskhatıae
mamusieńka, mamunia |
tīxiťatıash
pieseczek |
Zdrobnienia I stopnia mają niekiedy charakter słowotwórczy. Na przykład słowo xiťatiya "piesek" może też oznaczać "szczeniak" (mały pies).
Rodzaj, liczba i kategoria rzeczownika
Podobnie jak we współczesnym ajdyniriańskim, w staroajdyniriańskim występowały 4 liczby - pojedyncza, podwójna, mnoga i absolutna, jednak rzeczowniki podzielone były nie na 3, lecz 2 kategorie. Kategoria I nie dzieli się na żadne podkategorie, w przeciwieństwie do Kategorii II.
- Kategoria I - ludzie, zwierzęta
- Kategoia II - rośliny, przedmioty, pojęcia etc.
- IIa - rdzeń a/ā
- IIb - rdzeń e
- IIc - rdzeń i/ī
- IId - rdzeń o/ō
- IIe - rdzeń u/ū
Przymiotniki
Przymiotniki odrzeczownikowe charakteryzują się tym, iż w większości zakończone są końcówką -(a)né. Aby utworzyć przymiotnik od rzeczownika dodaje się odpowiednia końcówkę, w zależności od liczby i przypadku. Ponadto jeżeli rzecznik kończy się na spółgłoskę, spółgłoska ta często ulega zmiękczeniu po dodaniu sufiksu (w takim wypadku zapisuje się to znakiem ı po spółgłosce).
Przymiotniki odrzeczownikowe
| rzeczownik | przymiotnik |
|---|---|
| ṣār
(światło) |
ṣārıané
(świetlisty, świetlany) |
| dhrıai
(morze) |
dhrıainé
(morski) |
| ezjeon
(wschód) |
ezjeoné
(wschodni) |
Imiesłowy
Imiesłowy w stronie czynnej posiadają końcówkę -eas i działają na takiej samej zasadzie jak czasowniki odrzeczownikowe, odmieniając się poprzez podstawianie odpowiednich końcówek, w zależności od przypadku i liczby. Imiesłowy bierne posiadają natomiast końcówkę -ōs. Podobnie jak w przypadku przymiotników odrzeczownikowych, ostatnia spółgłoska przed sufiksem często ulega zmiękczeniu.
| czasownik | imiesłów czynny | imiesłów bierny |
|---|---|---|
| hwoẓrae
(tworzyć) |
hwoẓrıeas
(tworzący) |
hwoẓrıōs
(tworzony) |
| jhalae
(darować, dawać) |
jhaleas
(dający, darujący) |
jhalōs
(dany, obdarowany) |
| jirnae
(przeklinać) |
jirneas
(przeklinający) |
jirnōs
(przeklęty) |
Przypadki
| Przypadek | Pytanie | |
|---|---|---|
| I. | Mianownik | kto?, co? |
| II. | Dopełniacz | kogo?, czego? |
| III. | Celownik | komu?, czemu?* |
| IV. | Biernik | kogo?, co? |
| V. | Ablatyw | skąd?, od kogo?, od czego? |
| VI. | Allatyw | dokąd?, do kogo?, do czego? |
| VII. | Wołacz |
- celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika
Odmiana przymiotników przez przypadki
Odrzeczownikowe
| l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
|---|---|---|---|---|
| I. | -né | -nąrhé | -nęri | -nōr |
| II. | -nıe | -nawe | -newe | -nīvwe |
| III. | -nīs | -nās | -nés | -nus |
| IV. | -né | -ną | -nę | -nōr |
| V. | -nīs | -nīvrtha | -niya | -néwa |
| VI. | -nīṣıa | -nīftha | -niya | -néwa |
| VII. | -né | -nąrhé | -nęri | -nōr |
Imiesłowy czynne
| l.pojedyncza | l.podwójna/mnoga | l.absolutna | |
|---|---|---|---|
| I. | -eas | -ea | -eat |
| II. | -eaṣ | -esā | -eať |
| III. | -aes | -ae | -ais |
| IV. | -eas | -es | -ęs |
| V. | -aṣıé | -ayié | -esphą |
| VI. | -aṣıé | -ayié | -esphę |
| VII. | -eas | -ea | -eat |
Imiesłowy bierne
| l.pojedyncza | l.podwójna/mnoga | l.absolutna | |
|---|---|---|---|
| I. | -ōs | -ō | -ōn |
| II. | -ōṣ | -o | -on |
| III. | -os | -ō | -yos |
| IV. | -ōs | -ẓo | -zo |
| V. | -yiṣ | -ōr | -skhi |
| VI. | -iṣıé | -oyr | -iskho |
| VII. | -ōs | -ō | -ōn |
Odmiana rzeczowników przez przypadki
I kategoria rzeczowników
| l.pojedyńcza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
|---|---|---|---|---|
| I. | - / -i / -a | -nam / -anę / -aną | -ai / -aiysi / -aiysa | -awrkhe / -awrkhi / -awrkha |
| II. | -az / -azi / -aza | -ame / -ami / -ama | -as / -asi / -asa | -rkhen / -rkhin / -rkhan |
| III. | -at / -ati / -ata | -bhayām / -bhayāmi / -bhayāma | -bhayṣıe / -bhayṣıyi / -bhayṣıa | -bhis / -bhais / -bhés |
| IV. | - / -i / -a | -bhayām / -bhayāmi / -bhayāma | -bhayṣıe / -bhayṣıyi / -bhayṣıa | -bhis / -bhais / -bhés |
| V. | -xa / -xae / -xą | -axé / -axi / -axa | -esıas / -esıasi / -esıasa | -xos / -xis / -xas |
| VI. | -tar / -tari / -tara | -aet / -aeti / -aeta | -aws / -awsi / -awsa | -ťale / -ťali / -ťala |
| VII. | -u / -isu / -asu | -um / -im / -amu | -ūdre / -ūdri / -ūdra | -ūdhe / -ūdhi / -ūdha |
II kategoria rzeczowników
| rdzeń 'a/ā' | rdzeń 'e' | rdzeń 'i/ī' | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
| I. | -końcówka | -anıo | -aiṣ | -avi | -końcówka | -ea | -éṣan | -evyo | -końcówka | -irhé | -iya | -iri |
| II. | -azıe | -anıe | -aṣt | -aḱe | -eshe | -em | -eṣā | -ekıo | -izhe | -im | -is | -igri |
| III. | -ast | -aval | -alchā | -avalūr | -espha | -ephri | -ephīr | -epher | -it | -yaws | -yis | -yin |
| IV. | -końcówka | -aval | -alclā | -avalūr | -końcówka | -ephri | -ephīr | -epher | -końcówka | -yaws | yis | -yin |
| V. | -aje | -aja | -ajai | -ajar | -esťa | -esťe | -esťaz | -esťaw | -ivi | -idvą | -idvę | -idvis |
| VI. | -athi | -acıo | -acıa | -acıur | -etrę | -etıae | -etıé | -etıa | -idhé | -idhae | -idhī | -idha |
| VII. | -ashe | -ashim | -ashud | -ashor | -eshe | -eshim | -eshud | -eshor | -ishe | -ishim | -ishud | -ishor |
| rdzeń 'o/ō' | rdzeń 'u/ū' | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
| I. | -końcówka | -ōh | -on | -okor | -końcówka | -uni | -un | -ūr |
| II. | -o | -om | -os | -okıō | -u | -uwe | -uwan | -ūwar |
| III. | -ota | -obaṣ | -obīr | -obom | -usa | -ulve | -ulvā | -ūlur |
| IV. | -końcówka | -obaṣ | -obīr | -obom | -końcówka | -ulve | -ulvā | -ūlur |
| V. | -xo | -xos | -xor | -owan | -uji | -ujā | -ujai | -ūjā |
| VI. | -otri | -oṣıo | -oṣıa | -oṣıur | -utra | -une | -uri | -ura |
| VII. | -oshe | -oshim | -oshud | -oshor | -ushe | -ushim | -ushid | -ushor |
Tryby
Czasy
Czas przeszły
Czas przeszły
W czasie przeszłym zrostek wskazujący czas to -īw-. Wyjątkiem jest tu obwiatyw, gdzie zamiast -īw- pojawia się jedynie końcówka -īwsthi. taḥarae - sprawiać, czynić
taḥarīwthri - on czynił
taḥarīwthra - ona czyniła
taḥarīwthro - ono/to czyniło
taḥarīwest - oni czynili
Porównanie ze współczesnym ajdyniriańskim
Mārmıadhīmai
Przykładowe teksty
| Tytuł ajdyniriański |
Tytuł polski |
Tekst ajdyniriański |
Tekst polski |
|---|---|---|---|
Przypisy
- ↑ Tryby wołacza i nieświadka zachowały się we współczesnej ajdyniriańszczyźnie jedynie w postaci specjalnych konstrukcji, podczas gdy skrócenie "być" występuje jedynie w Wysokiej Mowie, czyli literackiej formie ajdyniriańskiego.