Język staroajdyniriański

Język staroajdyniriański Tıabhar aydīnıerıané
Utworzenie:	Borlach
Używany w (Kyon):	Ajdynir (dawniej)
Regiony (Kyon):	Ajdyniriana, południowe wybrzeża Morza Słonego
Liczba użytkowników (Kyon)	brak (jako język ojczysty)
Sposoby zapisu:	pismo ajniadańskie, alfabet łaciński
Typologia:	fleksyjny SOV
Klasyfikacja:	Języki itradżyckie Języki południowo-itradżyckie Języki ajniadańskie Języki północno-ajniadańskie Język staroajdyniriański
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język staroajdyniriański, alternatywnie również język staroajdynirski (sajd. tıabhar aydīnıerıané [tʲabʰar ajdi:nʲɛrʲane]), we współczesnym ajdyniriańskim znany jako cabhar sefrāydīnirani [t͡sabʱaɾ sɛfɾa:jdɨɲiɾʲaɲi] (dosłownie "język staroajdyniriański") — język Ajdyniru z doby Starego Państwa oraz język literacki i lingua franca używany w tamtym okresie na terenach większości Ajdyniriany. Święty język dżarizmu, stale używany wielu modlitwach, ceremoniach i rytuałach.

Język staroajdyniriański uznaje się za wymarły, nie ma już żadnych osób które posługiwałyby się nim jako językiem ojczystym, wciąż jest on jednak nauczany a jego znajomość jest mile widziana pośród wykształconych obywateli Imperium. W staroajdyniriańskim spisano niezwykle bogatą literaturę zarówno świecką jak i religijną, wiele konserwatywnych szkół i sekt wciąż spisuje w nim traktaty religijne i filozoficzne.

Historia

Język staroajdyniriański wykształcił się z późnej formy starożytnego języka ajniadańskiego, używanej głównie przez ajniadańską arystokrację, która po upadku Pierwszego Królestwa schroniła się w Szyszeni, a następnie opuściła ją, kierując się na północny-zachód. Za moment narodzenia się języka staroajdyniriańskiego, oraz narodu ajdyniriańskiego, uznaje się dotarcie i osiedlenie Ajniadanów nad Jeziorem Szmaragdowym.

Od tamtej pory historię staroajdyniriańskiego można podzielić z grubsza na trzy okresy:

• archaiczny staroajdyniriański
• staroajdyniriański klasyczny
• staroajdyniriański Czasu Pustego Tronu, zwany również późnym staroajdyniriańskim

Archaiczny staroajdyniriański używany był od czasów osiedlenia się Ajniadanów nad Jeziorem Szmaragdowym aż do podboju i zjednoczenia wszystkich ajdyniriańskich królestw pod imperialnym berłem, czyli początku okresu Starego Państwa. Był to język wciąż mocno zbliżony do ajniadańskiego, posiadał labializowane ejektywy oraz aoryst, które zanikły w klasycznym staroajdyniriańskim. Wytworzyły się za to 2 dodatkowe aspekty, trwający i powtarzający.
(Okres od 2000 do 1700 lat ziemskich temu)

Język staroajdyniriański klasyczny, czyli najbardziej znana forma staroajdyniriańskiego, używana była za czasów Starego Państwa, czyli pierwszego okresu świetności Imperium Ajdyniriańskiego. Używany był jako lingua franca na wszystkich terenach poanowanych przez Ajdyniriańczyków oraz w wielu innych krajach regionu jako język handlu i dyplomacji. Utworzono w nim wiele dzieł literackich, o tematyce zarówno świeckiej jak i religijnej, klasyczna forma staroajdyniriańskiego do teraz jest uznawana za święty język Dżarizmu.
(Okres od 1700 do 1000 lat temu)

Czas Pustego Tronu to trwający około 300 lat okres chaosu, jaki nastał wraz z upadkiem Starego Państwa. Imperium rozpadło się, władzę w Ajdynirze przejęła sekta fanatycznych kapłanów a tron Boskich Imperatorów przez 3 stulecia pozostawał pusty. W tym czasie z języka klasycznego wykształcił się staroajdyniriański ludowy. Zanikł w nim czas zaprzeszły, tryb wołacza i nieświadka, oraz skrócenie czasownika "być" do formy sufiksu doklejanego na koniec słowa, a podwójna inkluzywna i podwójna ekskluzywna forma 3.os liczby mnogiej zlały się ze sobą. Kapłańskie elity używały wyłącznie skostniałych form języka klasycznego, co zaowocowało stanem dysglosji.

Ze staroajdyniriańskiego ludowego wykształcił się w końcu współczesny ajdyniriański.
(Okres od 1000 do 700 lat temu)

Fonologia

Samogłoski

Krótkie:

a	ą	e	ę	é	i	o	u
[a]	[ã]	[ɛ]	[ɛ̃]	[e]	[i]	[ɔ]	[u]

Długie:

ā	ī	ō	ū
[a:]	[i:]	[ɔ:]	[u:]

Dyftongi

ae	ea	eo	ai
[aɛ]	[ɛa]	[ɛɔ]	[ai]

Spółgłoski

b

bh

ch

chh

chı

d

dh

f

g

gh

gı

h

ḥ

hw

k

kh

kı

ḱ

[b]

[bʱ]

[ʈ͡ʂ]

[ʈ͡ʂʱ]

[ʈ͡ʂʲ]

[d]

[dʱ]

[f]

[g]

[gʱ]

[gʲ]

[x]

[χ]

[xʷ]

[k]

[kʱ]

[kʲ]

[k']

q

qu

l

m

mı

n

nı

p

ph

pı

ṕ

r

rh

rı

s

sh

sı

ŝ

[q]

[qʷ]

[l]

[m]

[mʲ]

[n]

[nʲ]

[p]

[pʱ]

[pʲ]

[p']

[r]

[rʱ]

[rʲ]

[s]

[sʱ]

[sʲ]

[ɬ]

ṣ

ṣı

t

th

tı

ť

v

w

z

zh

zı

ẓ

ẓı

j

jh

jı

[ʃ]

[ʃʲ]

[t]

[tʱ]

[tʲ]

[t']

[v]

[w]

[z]

[zʱ]

[zʲ]

[ʐ]

[ʐʲ]

[dʒ]

[dʒʱ]

[dʒʲ]

dj

djh

djı

x

[d͡ʑ]]

[d͡ʑʱ]

[d͡ʑʲ]

[ɣ]

• 1 - w archaicznym staroajdyniriańskim istniało [ɸ] lub [θ], które w klasycznej staroajdyniriańszczyźnie przeszły w [f]
• 2 - w języku archaicznym występowało również [χʷ], które zlało się z [xʷ]
• 3 - w języku archaicznym występowało również [ɬʷ], które zlało się z [ɬ]

Rozbieżność hw a qu wynika z nieujednoliconego sposobu zapisu archaicznego staroajdyniriańskiego, oraz najprawdopodobniej ajniadańskiego, gdzie spółgłoski labializowane były zapisywane w różnych tekstach zarówno z u jak i w. Z biegiem czasu większość spółgłosek labializowanych zanikła, a [xʷ] zostało ujednolicone do zapisu hw, [qʷ]~[kʷ] natomiast do qu.

Gramatyka

Pod względem gramatyki język staroajdyniriański jest bardzo podobny zarówno do języka ajniadańskiego jak i współczesnego ajdyniriańskiego (języki północno-ajniadańskie są najbardziej konserwatywną gałęzią rodziny). Jest to język fleksyjny, o generalnie swobodnym szyku zdania - przy czym podstawowy jest szyk SOV, występuje obwiatyw. Cechą charakterystyczną jest też rozbudowanie osoby gramatycznej.

Staroajdyniriański klasyczny posiadał:

• 12 osób
• 4 aspekty
• 4 liczby
• 7 przypadków - mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, ablatyw, allatyw, wołacz
• 5 trybów - orzekający, rozkazujący, pytający, życzący oraz nieświadka
• 4 czasy - teraźniejszy, przyszły, przeszły, zaprzeszły

Czasowniki

Osoby i odmiana czasowników przez osoby

Czasowniki regularne

osoba	końcówka	arimae - widzieć	rahetae - żyć	santhae - iść, chodzić
xé - ja	-r	arimaer - widzę	rahetaer - żyję	santhaer - idę, chodzę
mę - ty	-d	arimaed - widzisz	rahetaed - żyjesz	santhaed - idziesz, chodzisz
ẓıa - on	-thi	ariméthi - on widzi	rahetéthi - on żyje	santhéthi - on idzie, chodzi
rha - ona	-tha	arimétha - ona widzi	rahetétha - ona żyje	santhétha - ona idzie, chodzi
qua - ono	-tho	arimétho - to widzi	rahetétho - to żyje	santhétho - to idzie, chodzi
ṕōré - my (podwójne inkluzywne)	-ẓıo	arimaeẓıo - my(1) widzimy	rahetaeẓıo - my(1) żyjemy	santhaeẓıo - my(1) idziemy, chodzimy
ṕūré - my (podwójne ekskluzywne)	-ẓıu	arimaeẓıu - my(2) widzimy	rahetaeẓıu - my(2) żyjemy	santhaeẓıu - my(2) idziemy, chodzimy
ṕef - my (inkluzywne)	-z	arimaez - my(3) widzimy	rahetaez - my(3) żyjemy	santhaez - my(3) idziemy, chodzimy
ṕai - my (ekskluzywne)	-zi	arimaezi - my(4) widzimy	rahetaezi - my(4) żyjemy	santhaezi - my(4) idziemy, chodzimy
yōké - wy	-l	arimael - widzicie	rahetael - żyjecie	santhael - idziecie, chodzicie
tha - oni	-rą	arimaerą - widzą	rahetaerą - żyją	santhaerą - idą, chodzą
obwiatyw	-tıe	arimaetıe	rahetaetıe	santhaetıe

Czasowniki nieregularne

osoba	końcówka	daradé - mieć	nagham - móc	sarąhal - umieć/potrafić	avriť - myśleć	gachhan - znać	ŝurwīsh - mieć powinność	tıaivea - chcieć	ḱaṣun - musieć
xé	-éyn	daréyn	naghéyn	saréyn	avréyn	gachhéyn	ŝuréyn	tıaivéyn	ḱaṣéyn
mę	-ōn	darōn	naghōn	sarōn	avrōn	gachhōn	ŝurōn	tıaivōn	ḱaṣōn
ẓıa/rha/qua	-aem	daraem	naghaem	saraem	avraem	gachhaem	ŝuraem	tıaivaem	ḱaṣaem
ṕōré/ṕūré	-eṣıū	dareṣıū	nagheṣıū	sareṣıū	avreṣıū	gachheṣıū	ŝureṣıū	tıaiveṣıū	ḱaṣeṣıū
ṕef/ṕai	-aẓıō	daraẓıō	naghaẓıō	saraẓıō	avraẓıō	gachhaẓıō	ŝuraẓıō	tıaivaẓıō	ḱaṣaẓıō
yōké	-orhīz	darohīz	naghohīz	sarohīz	avrohīz	gachhohīz	ŝurohīz	tıaivorhīz	ḱaṣorhīz
tha	-é	daré	naghé	sarąhé	avré	gachhé	ŝurwé	tıaivé	ḱaṣlé
obwiatyw	-rās	darās	narās	sarās	avrās	garās	ŝurās	tıairās	ḱaṣrās

Czasownik "być"

Czasownik "być" występuje jako samodzielny czasownik podlegający odmianie, powszechne jest jednak również jego skracanie do postaci sufiksów dodawanych na koniec danego słowa (zazwyczaj rzeczownika lub przymiotnika). One również różnią się w zależności od osoby i czasu.

• Odmiana samodzielna

osoba	nezıun - być
xé	nazıen - jestem
mę	newef - jesteś
ẓıa	ŝogé - on jest
rha	ŝawé - ona jest
qua	ŝumé - ono jest
ṕōré	djıvą - my(1) jesteśmy
ṕūré	djıvę - my(2) jesteśmy
ṕef	djrai - my(3) jesteśmy
ṕai	djhu - my(4) jesteśmy
yōké	izil - jesteście
tha	ṣarta - są
obwiatyw	ŝaphe

• Odmiana skrócenia

osoba	skrócenie "być"	przykład	tłumaczenie
xé	-(y)en	dheẓıv'en	jestem koniem
mę	-(y)ef	dheẓıv'ef	jesteś koniem
ẓıa	-(gı)oŝ	dheẓıvi'gıoŝ	on jest koniem (m)
rha	-(vy)aŝ	dheẓıva'vyaŝ	ona jest koniem (f)
qua	-(mı)uŝ	dheẓıv'uŝ	to jest koniem (n)
ṕōré	-(y)ivą	dheẓıv'ivą	my(1) jesteśmy koniem
ṕūré	-(y)ivę	dheẓıv'ivę	my(2) jesteśmy koniem
ṕef	-(y)ai	dheẓıv'ai	my(3) jesteśmy koniem
ṕai	-(y)ū	dheẓıv'ū	my(4) jesteśmy koniem
yōké	-(y)il	dheẓıv'il	wy jesteście koniem
tha	-(y)arat	dheẓıv'arat	oni są koniem
obwiatyw	-(y)eŝe	dheẓıv'eŝe

Rzeczowniki

Rodzaj, liczba i kategoria rzeczownika

Podobnie jak we współczesnym ajdyniriańskim, w staroajdyniriańskim występowały 4 liczby - pojedyncza, podwójna, mnoga i absolutna, jednak rzeczowniki podzielone były nie na 3, lecz 2 kategorie. Kategoria I nie dzieli się na żadne podkategorie, w przeciwieństwie do Kategorii II.

• Kategoria I - ludzie, zwierzęta
• Kategoia II - rośliny, przedmioty, pojęcia etc.
  • IIa - rdzeń a/ā
  • IIb - rdzeń e
  • IIc - rdzeń o/ō
  • IId - rdzeń u/ū

Przymiotniki

Przymiotniki odrzeczownikowe charakteryzują się tym, iż w większości zakończone są końcówką -(a)né. Aby utworzyć przymiotnik od rzeczownika dodaje się odpowiednia końcówkę, w zależności od liczby i przypadku. Ponadto jeżeli rzecznik kończy się na spółgłoskę, spółgłoska ta często ulega zmiękczeniu po dodaniu sufiksu (w takim wypadku zapisuje się to znakiem ı po spółgłosce).

Przymiotniki odrzeczownikowe

rzeczownik	przymiotnik
ṣār (światło)	ṣārıané (świetlisty, świetlany)
dhrıai (morze)	dhrıainé (morski)
ezjeon (wschód)	ezjeoné (wschodni)

Imiesłowy

Imiesłowy w stronie czynnej posiadają końcówkę -eas i działają na takiej samej zasadzie jak czasowniki odrzeczownikowe, odmieniając się poprzez podstawianie odpowiednich końcówek, w zależności od przypadku i liczby. Imiesłowy bierne posiadają natomiast końcówkę -ōs. Podobnie jak w przypadku przymiotników odrzeczownikowych, ostatnia spółgłoska przed sufiksem często ulega zmiękczeniu.

czasownik	imiesłów czynny	imiesłów bierny
hwoẓrae (tworzyć)	hwoẓrıeas (tworzący)	hwoẓrıōs (tworzony)
jhalae (darować, dawać)	jhaleas (dający, darujący)	jhalōs (dany, obdarowany)
jirnae (przeklinać)	jirneas (przeklinający)	jirnōs (przeklęty)

Przypadki

	Przypadek	Pytanie
I.	Mianownik	kto?, co?
II.	Dopełniacz	kogo?, czego?
III.	Celownik	komu?, czemu?*
IV.	Biernik	kogo?, co?
V.	Ablatyw	skąd?, od kogo?, od czego?
VI.	Allatyw	dokąd?, do kogo?, do czego?
VII.	Wołacz

• celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika

Odmiana przymiotników przez przypadki

Odrzeczownikowe

	l.pojedyncza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna
I.	-né	-nąrhé	-nęri	-nōr
II.	-nıe	-nawe	-newe	-nīvwe
III.	-nīs	-nās	-nés	-nus
IV.	-né	-ną	-nę	-nōr
V.	-nīs	-nīvrtha	-niya	-néwa
VI.	-nīṣıa	-nīftha	-niya	-néwa
VII.	-né	-nąrhé	-nęri	-nōr

Imiesłowy czynne

	l.pojedyncza	l.podwójna/mnoga	l.absolutna
I.	-eas	-ea	-eat
II.	-eaṣ	-esā	-eať
III.	-aes	-ae	-ais
IV.	-eas	-es	-ęs
V.	-aṣıé	-ayié	-esphą
VI.	-aṣıé	-ayié	-esphę
VII.	-eas	-ea	-eat

Imiesłowy bierne

	l.pojedyncza	l.podwójna/mnoga	l.absolutna
I.	-ōs	-ō	-ōn
II.	-ōṣ	-o	-on
III.	-os	-ō	-yos
IV.	-ōs	-ẓo	-zo
V.	-yiṣ	-ōr	-skhi
VI.	-iṣıé	-oyr	-iskho
VII.	-ōs	-ō	-ōn

Odmiana rzeczowników przez przypadki

I kategoria rzeczowników

	l.pojedyńcza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna
I.	- / -i / -a	-nam / -anę / -aną	-ai / -aiysi / -aiysa	-awrkhe / -awrkhi / -awrkha
II.	-az / -azi / -aza	-ame / -ami / -ama	-as / -asi / -asa	-rkhen / -rkhin / -rkhan
III.	-at / -ati / -ata	-bhayām / -bhayāmi / -bhayāma	-bhayṣıe / -bhayṣıyi / -bhayṣıa	-bhis / -bhais / -bhés
IV.	- / -i / -a	-bhayām / -bhayāmi / -bhayāma	-bhayṣıe / -bhayṣıyi / -bhayṣıa	-bhis / -bhais / -bhés
V.	-xa / -xae / -xą	-axé / -axi / -axa	-esıas / -esıasi / -esıasa	-xos / -xis / -xas
VI.	-tar / -tari / -tara	-aet / -aeti / -aeta	-aws / -awsi / -awsa	-ťale / -ťali / -ťala
VII.	-u / -isu / -asu	-um / -im / -amu	-ūdre / -ūdri / -ūdra	-ūdhe / -ūdhi / -ūdha

II kategoria rzeczowników

	rdzeń 'a/ā'				rdzeń 'e'				rdzeń 'i/ī'				rdzeń 'o/ō'				rdzeń 'u/ū'
	l.pojedyncza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna	l.pojedyncza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna	l.pojedyncza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna	l.pojedyncza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna	l.pojedyncza	l.podwójna	l.mnoga	l.absolutna
I.	-końcówka	-anıo	-aiṣ	-avi	-końcówka	-ea	-éṣan	-evyo	-końcówka	-irhé	-iya	-iri	-końcówka	-ōh	-onos	-okor	-końcówka	-uni	-un	-ûrar
II.	-azıe	-anıe	-aṣt	-aḱe	-eshe	-em	-eṣā	-ekıo	-izhe	-im	-is	-igri	-o	-om	-os	-okıō	-u	-uwe	-uwan	-ūwar
III.	-ast	-aval	-alchhā	-avalūr	-espha	-ephri	-ephīr	-epher	-it	-yaws	-yis	-yin	-ota	-obaṣ	-obīr	-obom	-usa	-ulve	-ulvā	-ūlur
IV.	-końcówka	-aval	-alchlā	-avalūr	-końcówka	-ephri	-ephīr	-epher	-końcówka	-yaws	yis	-yin	-końcówka	-obaṣ	-obīr	-obom	-końcówka	-ulve	-ulvā	-ūlur
V.	-aje	-aja	-ajai	-ajar	-esťa	-esťe	-esťaz	-esťaw	-ivi	-idvą	-idvę	-idvis	-xo	-xos	-xor	-owan	-uji	-ujā	-ujai	-ūjā
VI.	-athi	-achıo	-achıa	-achıur	-etrę	-etıae	-etıé	-etıa	-idhé	-idhae	-idhī	-idha	-otri	-oṣıo	-oṣıa	-oṣıur	-utra	-une	-uri	-ura
VII.	-ashe	-ashim	-ashud	-ashor	-eshe	-eshim	-eshud	-eshor	-ishe	-ishim	-ishud	-ishor	-oshe	-oshim	-oshud	-oshor	-ushe	-ushim	-ushid	-ushor

Przykładowe teksty

Tytuł ajdyniriański	Tytuł polski	Tekst ajdyniriański	Tekst polski