Język staropolski

Zasady rekonstrukcji języka

1. Celem rekonstrukcji jest uchwycenie i odtworzenie języka staropolskiego w najstarszej zaświadczonej postaci.
2. Rekonstrukcja nie zamierza przywracać stanu prasłowiańskiego. Jeśli danego elementu gramatyki nie spotkano w ani jednym dokumencie z korpusu języka i nie ma istotnej przyczyny, by podejrzewać go o istnienie, rekonstrukcja go nie obejmie.
3. Jeśli obok formy archaicznej, prasłowiańskiej albo pralechickiej, spotyka się formę późniejszą, wtórną, to przyjmujemy za właściwą formę archaiczną.
4. Mamy w pamięci wpływ średniowiecznej łaciny, średnio-wysoko-niemieckiego oraz staroczeskiego na staropolszczyznę. Z tego powodu unikamy elementów, które mogą być kalkami z wymienionych języków. Nie zamierzamy tu oczyszczać języka z obcych naleciałości, a jedynie z radosnej twórczości skrybów.
5. Ortografia w ogólności ma być podobna do tej późnośredniowiecznej, ale w szczególności ma być konsekwentna i względnie etymologiczna.
6. Każde słowo, które wystąpiło w korpusie musi zostać wpisane do słownika wraz ze znaczeniem, zdaniem, które go zawiera, a którego kontekst przybliża znaczenie owego słowa, a także z formami odmienionymi wraz ze skrótowym opisem formy gramatycznej.
7. Jesteśmy świadomi podziału staropolszczyzny na miejscowe narzecza, ale staramy się uwydatnić cechy ogólnokrajowe.

Fonologia oraz ortografia

Alfabet używany do zapisu staropolszczyzny: Aa Áá Bb B́b́ Cc Ćć Dd Ee Éé Ff Gg Hh Ii Íí Kk Ll Łł Mm Nn Ńń Oo Óó Øø Ǿǿ Pp Ṕṕ Rr Ssſ Śś ẞß Tt Uu Úú Ww Ẃẃ Yy Ýý Zz Źź Ƶƶ

Gramatyka

Zaimek

Poniższa tabela przedstawia odmianę zaimka wskazującego tet, ta, to. Podobnie odmieniają się wszystkie twardotematowe zaimki.

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
M.=W.	tet	ta	to
D.	togo	ty?	togo
C.
B.	tet/togo	tø	to
N.		tǿ
Ms.	tem		tem
M.=B.=W.	ta		ty
D.=Ms.
C.=N.	tyma
M.=W.			ta
D.
C.
B.	ty	te	ta
N.	tymi
Ms.

Odmiana zaimka osobowego jen, ja, je (spotykanego także w zaimku względnym jenƶ). Podobnie odmieniają się wszystkie twardotematowe zaimki.

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
M.=W.	jen	ja	je
D.	jego	je?	jego
C.
B.	ji	jø	je
N.		jǿ
Ms.
M.=B.=W.	jima
D.=Ms.
C.=N.
M.=W.
D.	jich	jich	jich
C.	jim	jim	jim
B.
N.	jimi	jimi	jimi
Ms.	jich	jich	jich

Odmiana zaimków pytajnych kto oraz czſo.

M.	kto	czſo
D.	kogo	czego
C.	komu	czemu
B.	kogo	czſo
N.		czym
Msc.		czem

Słownik

Bb

• barzo - bardzo. bo-ć on ieſt býł barzo bogatý, iƶ-ci on ieſt ksiǿƶøcégo rodu býł[KG]
• być - być. o niem tako piße, jiƶe byłaſta dwa bracieńca barzo bogatá[KG]. bych (1SgAor), bychom (1PlAor), byłaſta (3DuPst);
• dzińſia - dziś. sirzdce iego iemu doradzí, iƶby [...] ſ świøtǿ cyrkwiǿ dzińſia zawołáł[KŚ].

Gg

• grzech - grzech. mówí Bóg ſpiǿcým, jiƶ ſiø w grzeßech zapieklajǿ[KŚ]. grzecha (NAVDu?); grzechy (NPl); grzechów (GPl); grzechy (IPl); grzeszech (LPl);
• grzeßný - grzeszny. zawierné niczs jinégo kromie człowieka grzeßnégo[KŚ]. grzeßnégo (mGSg); grzeßných (mGPl);

Kk

• król - król. i mówí ewanjelista ſwiøtý pod obrazem trzy króléw pogańſkých: gdzie jeſć tet, jenże ſiø narodzíł król ƶydowſký?[KŚ]. król (NSg); króléw (GPl);
• królewic - królewicz. bo piſmo togo królewica dziewicǿ porodzonégo w trojakém mieſcie[KŚ]. królewica (GSg);
• Kryst - Chrystus. a przezto-ć Kryst nie chciáł jest býł człowieka stworzyć z powietrzá tegodla, aby-ć on nie býł pyßný[KG]. Kryst (NSg);

Oo

• oko - oko. mówí: widziele oczy moji zbawienié twoje[KŚ]. oczy (NAVDu);

Ssſ

• ſłowo - słowo. ta ſłowa pißé mǿdrý Salomon[KŚ]. ſłowo (NAVSg); ſłowa (NPl); ſłów (GPl); ſłowiech (LPl);

Tt

• togodla - dlatego. togodla przed wołem a przed osłem w jasłkách Syn Bożý połoƶon býł[KŚ]

Ww

• wǿƶ - wąż. bǿdźcie tako mǿdrzí, iako-ć ſǿ wøƶewie mǿdrzí[KG]. wǿƶ (NSg); wøƶewie (NPl);

Zz

• zdrzucić - zrzucić. ieſt on býł s ſiebie ſwǿ ſkórø zdrzucíł[KG].

Korpus języka

1. [BG] Bulla Gnieźnieńska.
2. [Br] Bogurodzica. Za najstarszy znany utwór literacki w języku polskim uznawane są dwie pierwsze zwrotki pieśni Bogurodzica. Wśród badaczy panują jednak duże rozbieżności, kiedy dokładnie powstała ta pieśń – data jej powstania umieszczana jest od XI do końca XIV wieku.
3. [KŚ] Kazania Świętokrzyskie. Kazania świętokrzyskie – polskie średniowieczne kazania, pochodzące prawdopodobnie z końca XIII lub z XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim.
4. [PF] Psałterz Floriański. Psałterz pochodzący z końca XIV wieku. Jest to dzieło trójjęzyczne (łacina, polski, niemiecki) zapisane na 296 pergaminowych kartach.
5. [RKr], [RKo], [RWa], [RWr], [RL], [RPy], [RPo] Roty sądowe krakowskie, kościańskie, warszawskie, wrocławskie, legnickie, pyzdrskie i poznańskie. Polskie średniowieczne roty sądowe – teksty przysiąg (rot) sądowych w języku polskim, zapisane w księgach z XIV i XV wieku.