Język wernijski: Różnice pomiędzy wersjami
Linia 235: | Linia 235: | ||
== Czasownik == | == Czasownik == | ||
+ | W języku wernijskim czasownik odmienia się przez czasy i tryby. Często występują czasowniki posiłkowe. Koniugacja oparta jest o trzy formy czasownikowe: | ||
+ | *bezokolicznikową; | ||
+ | *teraźniejszą; | ||
+ | *przeszłą. | ||
+ | Wpływ na przyjęcie jednej z tych form ma także to, czy czasownik jest mocny, czy słaby. | ||
+ | |||
+ | === Czasowniki mocne i słabe === | ||
+ | W język wernijskim wszystkie jednosylabowe czasowniki, w których występuje krótka samogłoska (za wyjątkiem /ӧ/ i /ӱ/) są czasownikami mocnymi. Do grupy czasowników mocnych przynależy też część czasowników dwusylabowych, kończących się na '''-є''', co jest ze względu na niestuprocentowa przewidywalność oznaczane w słownikach. Reszta czasowników to zawsze czasowniki słabe. | ||
{| class="wikitable" style="text-align:center" | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
|+Stopnie wymiany<br>samogłoskowej | |+Stopnie wymiany<br>samogłoskowej | ||
Linia 285: | Linia 293: | ||
| өу | | өу | ||
|- | |- | ||
− | | ъ | + | | ъ'''¹''' |
− | | ъ | + | | ъ'''¹''' |
| є | | є | ||
|} | |} | ||
+ | *'''¹'''przed częścią spółgłosek szwa wypada, a spółgłoska staje się centrum sylaby. | ||
+ | |||
+ | === Formy czasownikowe === | ||
+ | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
+ | !Klasa | ||
+ | !Bezok. | ||
+ | !Ter. | ||
+ | !Przesz. | ||
+ | |- | ||
+ | !Mocne | ||
+ | | I | ||
+ | | II + -є | ||
+ | | III | ||
+ | |- | ||
+ | !Słabe | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -є | ||
+ | | -д(є) | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | === Koniugacja === | ||
+ | ==== Czas teraźniejszy prosty ==== | ||
+ | Opisuje zjawiska występujące w chwili mówienia, a także czasami przyszłe. | ||
+ | *I forma (2. i 3. osoba sg) i II forma (dla 1. sg i liczby mnogiej) | ||
+ | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
+ | |+Koniugacja osobowa | ||
+ | !Osoba | ||
+ | !Sg | ||
+ | !Pl | ||
+ | |- | ||
+ | !1. | ||
+ | | -є | ||
+ | | -є | ||
+ | |- | ||
+ | !2. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -є | ||
+ | |- | ||
+ | !3. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -є | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ==== Czas teraźniejszy ogólny ==== | ||
+ | Opisuje zjawiska stałe, powtarzające się, a także ogólne stany. | ||
+ | *być w czasie teraźniejszym + II forma | ||
+ | |||
+ | ==== Czas przeszły dokonany ==== | ||
+ | Opisuje jednokrotne zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości, w wyniku których nie doszło do zmiany stanu. | ||
+ | *III forma | ||
+ | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
+ | |+Koniugacja osobowa | ||
+ | !Osoba | ||
+ | !Sg | ||
+ | !Pl | ||
+ | |- | ||
+ | !1. | ||
+ | | -є | ||
+ | | -є | ||
+ | |- | ||
+ | !2. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -є | ||
+ | |- | ||
+ | !3. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -є | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ==== Czas przeszły niedokonany ==== | ||
+ | Opisuje zjawiska przeszłe, które są niedokonane, lub trwały dłuższy czas; często jest to też tło innego zjawiska. | ||
+ | *być w czasie teraźniejszym + III forma | ||
+ | |||
+ | ==== Czas przeszły perfektywny ==== | ||
+ | Opisuje on czynności przeszłe, w wyniku których doszło do zmiany stanu. | ||
+ | *III forma | ||
+ | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
+ | |+Koniugacja osobowa | ||
+ | !Osoba | ||
+ | !Sg | ||
+ | !Pl | ||
+ | |- | ||
+ | !1. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -∅ | ||
+ | |- | ||
+ | !2. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -∅ | ||
+ | |- | ||
+ | !3. | ||
+ | | -∅ | ||
+ | | -∅ | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | ==== Czas zaprzeszły ==== | ||
+ | Opisuje zjawiska, które miały miejsce przed dokonaniem się drugiej czynności przeszłej. | ||
+ | *być w czasie przeszłym dokonanym + III forma. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | ==== Czas przyszły I ==== | ||
+ | Opisuje on plany, marzenia, zamiary oraz chęci dokonania jakiejś czynności. | ||
+ | *chcieć w czasie teraźniejszym + II forma | ||
+ | |||
+ | ==== Czas przyszły II ==== | ||
+ | Opisuje on zjawiska, które najprawdopodobniej będą miały miejsce w przyszłości. | ||
+ | *I forma (2. i 3. osoba sg) i II forma (dla 1. sg i liczby mnogiej) | ||
+ | {| class="wikitable" style="text-align:center" | ||
+ | |+Koniugacja osobowa | ||
+ | !Osoba | ||
+ | !Sg | ||
+ | !Pl | ||
+ | |- | ||
+ | !1. | ||
+ | | -єҁ | ||
+ | | -єҁ | ||
+ | |- | ||
+ | !2. | ||
+ | | -ҁ(ъ) | ||
+ | | -єҁ | ||
+ | |- | ||
+ | !3. | ||
+ | | -ҁ(ъ) | ||
+ | | -єҁ | ||
+ | |} | ||
+ | Samogłoska /є/ przed /ҁ/ często wymawiana jest jako /а/, co nie jest uwzględniane przez ortografię. | ||
+ | |||
+ | ==== Tryb życzący I ==== | ||
+ | Opisuje on życzenia, chęci, a także uprzejme prośby. | ||
+ | *chcieć w czasie teraźniejszym + II forma (bez -є) | ||
+ | |||
+ | ==== Tryb życzący II ==== | ||
+ | Pełni on rolę polskiego trybu przypuszczającego, występuje w zdaniach warunkowych, opisuje zjawiska, które mogłyby mieć miejsce. | ||
+ | *chcieć w czasie przeszłym + II forma (bez -є) | ||
+ | |||
+ | ==== Tryb rozkazujący ==== | ||
+ | Używany jest w celu nakazania innym osobom jakiejś czynności. | ||
+ | *II forma (bez -є) | ||
+ | |||
+ | ==== Bezokolicznik ==== | ||
+ | Jest to podstawowa forma czasownika, używana jest z czasownikami modalnymi, a także często jako rzeczownik (w funkcji podmiotu lub dopełnienia). | ||
+ | *I forma czasownika | ||
+ | |||
+ | ==== Supinum ==== | ||
+ | Jest to forma bezokolicznika używana z czasownikami ruchu; jest także używana w konstrukcjach celu. | ||
+ | *I forma czasownika + -є | ||
+ | |||
+ | ==== Imiesłów czynny ==== | ||
+ | Pełni rolę przymiotnika lub przysłówka. | ||
+ | *II forma czasownika | ||
+ | |||
+ | ==== Imiesłów bierny ==== | ||
+ | Pełni rolę przymiotnika lub przysłówka. | ||
+ | *III forma czasownika | ||
[[Kategoria:Użytkownik:Henryk Pruthenia]][[Kategoria:Adnata]] | [[Kategoria:Użytkownik:Henryk Pruthenia]][[Kategoria:Adnata]] |
Wersja z 09:30, 5 kwi 2018
Język wernijski ???? | |
---|---|
Sposoby zapisu: | Cyrylica |
Typologia: | Fleksyjny VSO |
Faktycznie | |
Utworzenie: | Henryk Pruthenia w 2018 |
W Adnacie | |
Używany w : | brak |
Lista conlangów |
Zobacz też słownik tego języka. |
Język wernijski - język używany przez góralski lud Wernów, zamieszkujących Adnatę. Jego najbardziej charakterystyczną cechą jest rozróżnienie sylab według mór.
Dźwięki
W języku
Samogłoski
Krótkie
- i y ɨ ɯ u (і ӱ ы ӹ у)
- e ø ə ɤ o (е ӧ ъ ө о)
- ɛ ɔ (є ꙩ)
- æ ɒ (ѣ а)
Długie:
- iː yː ɨː ɯː uː (іі ӱӱ ыы ӹӹ уу)
- eː øː ɵə͡ː ɤː oː (ее ӧӧ ъъ өө оо)
- ɛː ɔː (єє ꙩꙩ)
- æː ɒː (ѣѣ аа)
Superdługie (tylko w wygłosie słowa):
- iːː ɯːː uːː (і̀ ӹ̀ у̀)
- æːː ɒːː (ѣ̀ а̀)
Dyftongi:
- ɨ̯e (ые)
- ɨ̯ɛ (ыє)
- ɨ̯ə (ыъ)
- ɨu̯ (ыу)
- ɤu̯ (өу)
- ɛu̯ (єу)
- ɒu̯ (ау)
- oy̯ (оӱ)
- ɔy̯ (ꙩӱ)
- ɒy̯ (аӱ)
- ei̯ (еі)
- ɛi̯ (єі)
- æi̯ (ѣі)
- u̯ɨ (уы)
- u̯ɛ (ує)
- u̯æ (уѣ)
- eɨ̯ (еы)
- ɛɨ̯ (єы)
- əɨ̯ (ъы)
- æɨ̯ ɑɨ̯ (ѣы аы)
Spółgłoski sylabotwórcze
Krótkie:
- m̥ (ъм)
- n̥ (ън)
- r̥ (ър)
- s̥ (ъс)
- l ̥ (ъл)
- ʙ̥ (ъѵ)
Długie:
- m̥ː (ъмм)
- n̥ː (ънн)
- r̥ː (ърр)
- s̥ː (ъсс)
- l ̥ː (ълл)
- ʙ̥ː (ъѵѵ)
- ʝ̥ː (ъҗҗ)
- ɣ̥ː (ъгг)
Spółgłoski
- m n (м н)
- b t d c k q (б т д ꙉ к ҁ)
- ɸ β ð s z ʒ ʝ x ɣ χ ʢ h ɦ (ф~ѳ ? ҙ с з ж җ х г ӽ ғ һ ꚕ)
- ʋ j ɥ (в ј ҩ)
- ʙ r (ѵ р)
- ɬ ɮ (ԕ ԡ)
- l (л)
Morowość
W języku wernijskim żadna sylaba nie może by więcej niż trójmorowa. Głównym czynnikiem wpływającym na ilość mór w sylabie jest długość samogłoski; na ilość mór wpływ też mają niektóre spółgłoski stojące w wygłosie sylaby - nagłos sylaby nigdy nie wpływa na długość sylaby. Wyrazy mogą posiadać najwyżej sześć mór.
Spółgłoski wzdłużające
- m n (м н)
- x χ ʢ (х ӽ ғ)
- ɸ¹ (ѳ)
- ɮ (ԡ)
- ʙ r (ѵ р)
- l (л)
- ¹jeżeli spółgłoska pochodzi od dawnego /θ/, to nie dochodzi do wzdłużenia sylaby. Przez to spółgłoska /ɸ/ zapisywana jest dwoma różnymi znakami.
Stopnie długości
Istnieją trzy stopnie długości mór:
- I - samogłoski i spółgłoski sonorne krótkie;
- II - dyftongi, samogłoski długie, a także sylaby z grupy I, po których znajduje się spółgłoska wzdłużająca;
- III - samogłoski superdługie, a także sylaby z grupy II, po których znajduje się spółgłoska wzdłużająca;
Rekompensata
Jeżeli w wyniku odmiany dojdzie do dodania dodatkowej sylaby do wyrazu z superdługą samogłoską, to skraca się ona do dyftongu, i o ile to możliwe, samogłoska końcówki ulega wzdłużeniu do superdługiej, lub, gdy to nie możliwe, do długiej samogłoski.
і̀ | єы |
ӹ̀ | ыу |
у̀ | уы |
ѣ̀ | ѣы |
а̀ | ау |
Budowa sylaby
Sylaba może przyjąć strukturę STRSRVHC, gdzie:
- S - dowolna spółgłoską szczelinowa;
- T - dowolna spółgłoska, przy czym zazwyczaj zwarta.
- R - spółgłoska sonorna lub podoba;
- V - dowolna samogłoska;
- H - dowolna spółgłoska szczelinowa dalsza niż /x/;
- C - dowolna spółgłoska.
Zapis
A a | C c | D d | E e | G g | H h | Ƕ ƕ |
[a] | [k] | [d] | [e] | [g] | [x] | [xʷ] |
Gramatyka
Zaimek
Rzeczownik
W języku wernijskim występują trzy główne deklinacje:
- I - należą do niej tylko rzeczowniki rodzaju męskiego;
- II - należą do niej rzeczowniki rodzaju męskiego i żeńskiego;
- III - należą do niej rzeczowniki rodzaju żeńskiego, jak i nijakiego;
|
|
Czasownik
W języku wernijskim czasownik odmienia się przez czasy i tryby. Często występują czasowniki posiłkowe. Koniugacja oparta jest o trzy formy czasownikowe:
- bezokolicznikową;
- teraźniejszą;
- przeszłą.
Wpływ na przyjęcie jednej z tych form ma także to, czy czasownik jest mocny, czy słaby.
Czasowniki mocne i słabe
W język wernijskim wszystkie jednosylabowe czasowniki, w których występuje krótka samogłoska (za wyjątkiem /ӧ/ i /ӱ/) są czasownikami mocnymi. Do grupy czasowników mocnych przynależy też część czasowników dwusylabowych, kończących się na -є, co jest ze względu na niestuprocentowa przewidywalność oznaczane w słownikach. Reszta czasowników to zawsze czasowniki słabe.
I | II | III |
---|---|---|
а | є | ыє |
і | є | єі |
у | є | єу |
е | е | ъ¹ |
є | є | ъ¹ |
ѣ | ѣ | ѣі |
о | е | оӱ |
ꙩ | є | ꙩӱ |
ы | а | єы |
ӹ | а | єі |
ө | є | өу |
ъ¹ | ъ¹ | є |
- ¹przed częścią spółgłosek szwa wypada, a spółgłoska staje się centrum sylaby.
Formy czasownikowe
Klasa | Bezok. | Ter. | Przesz. |
---|---|---|---|
Mocne | I | II + -є | III |
Słabe | -∅ | -є | -д(є) |
Koniugacja
Czas teraźniejszy prosty
Opisuje zjawiska występujące w chwili mówienia, a także czasami przyszłe.
- I forma (2. i 3. osoba sg) i II forma (dla 1. sg i liczby mnogiej)
Osoba | Sg | Pl |
---|---|---|
1. | -є | -є |
2. | -∅ | -є |
3. | -∅ | -є |
Czas teraźniejszy ogólny
Opisuje zjawiska stałe, powtarzające się, a także ogólne stany.
- być w czasie teraźniejszym + II forma
Czas przeszły dokonany
Opisuje jednokrotne zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości, w wyniku których nie doszło do zmiany stanu.
- III forma
Osoba | Sg | Pl |
---|---|---|
1. | -є | -є |
2. | -∅ | -є |
3. | -∅ | -є |
Czas przeszły niedokonany
Opisuje zjawiska przeszłe, które są niedokonane, lub trwały dłuższy czas; często jest to też tło innego zjawiska.
- być w czasie teraźniejszym + III forma
Czas przeszły perfektywny
Opisuje on czynności przeszłe, w wyniku których doszło do zmiany stanu.
- III forma
Osoba | Sg | Pl |
---|---|---|
1. | -∅ | -∅ |
2. | -∅ | -∅ |
3. | -∅ | -∅ |
Czas zaprzeszły
Opisuje zjawiska, które miały miejsce przed dokonaniem się drugiej czynności przeszłej.
- być w czasie przeszłym dokonanym + III forma.
Czas przyszły I
Opisuje on plany, marzenia, zamiary oraz chęci dokonania jakiejś czynności.
- chcieć w czasie teraźniejszym + II forma
Czas przyszły II
Opisuje on zjawiska, które najprawdopodobniej będą miały miejsce w przyszłości.
- I forma (2. i 3. osoba sg) i II forma (dla 1. sg i liczby mnogiej)
Osoba | Sg | Pl |
---|---|---|
1. | -єҁ | -єҁ |
2. | -ҁ(ъ) | -єҁ |
3. | -ҁ(ъ) | -єҁ |
Samogłoska /є/ przed /ҁ/ często wymawiana jest jako /а/, co nie jest uwzględniane przez ortografię.
Tryb życzący I
Opisuje on życzenia, chęci, a także uprzejme prośby.
- chcieć w czasie teraźniejszym + II forma (bez -є)
Tryb życzący II
Pełni on rolę polskiego trybu przypuszczającego, występuje w zdaniach warunkowych, opisuje zjawiska, które mogłyby mieć miejsce.
- chcieć w czasie przeszłym + II forma (bez -є)
Tryb rozkazujący
Używany jest w celu nakazania innym osobom jakiejś czynności.
- II forma (bez -є)
Bezokolicznik
Jest to podstawowa forma czasownika, używana jest z czasownikami modalnymi, a także często jako rzeczownik (w funkcji podmiotu lub dopełnienia).
- I forma czasownika
Supinum
Jest to forma bezokolicznika używana z czasownikami ruchu; jest także używana w konstrukcjach celu.
- I forma czasownika + -є
Imiesłów czynny
Pełni rolę przymiotnika lub przysłówka.
- II forma czasownika
Imiesłów bierny
Pełni rolę przymiotnika lub przysłówka.
- III forma czasownika