Język wigierski: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Czas teraźniejszy: skrócenie tabelki, przypis) |
m (→Koniugacja: utworzenie: czas przeszły) |
||
Linia 429: | Linia 429: | ||
===Czas teraźniejszy=== | ===Czas teraźniejszy=== | ||
+ | |||
+ | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | ||
+ | ! | ||
+ | !leuda<br/>"znajdować" | ||
+ | !èada<br/>"dawać" | ||
+ | !mên<br/>"iść" | ||
+ | !êl<br/>"żyć" | ||
+ | !lùi<br/>"czytać" | ||
+ | !nài<br/>"widzieć" | ||
+ | !ûi<br/>"pływać" | ||
+ | !sêu<br/>"jeść" | ||
+ | |- align=center | ||
+ | !1sg | ||
+ | |leudan | ||
+ | |èadan | ||
+ | |menen | ||
+ | |elan | ||
+ | |lùven | ||
+ | |nàgen | ||
+ | |ujen | ||
+ | |seven | ||
+ | |- align=center | ||
+ | !2sg | ||
+ | |leudas | ||
+ | |èadas | ||
+ | |menes | ||
+ | |elas | ||
+ | |lùves | ||
+ | |nàges | ||
+ | |ujes | ||
+ | |seves | ||
+ | |- align=center | ||
+ | !3sg | ||
+ | |leuda | ||
+ | |èada | ||
+ | |mên | ||
+ | |êl | ||
+ | |lùi | ||
+ | |nài | ||
+ | |ûi | ||
+ | |sêu | ||
+ | |- align=center | ||
+ | !1pl | ||
+ | |leudami | ||
+ | |èadami | ||
+ | |mênmi | ||
+ | |êlmi | ||
+ | |lùimi | ||
+ | |nàimi | ||
+ | |ûimi | ||
+ | |sêumi | ||
+ | |- align=center | ||
+ | !2pl | ||
+ | |leudati | ||
+ | |èadati | ||
+ | |mênti | ||
+ | |êlti | ||
+ | |lùiti | ||
+ | |nàiti | ||
+ | |ûiti | ||
+ | |sêuti | ||
+ | |- align=center | ||
+ | !3pl<ref name="3pl"/> | ||
+ | |leuda(vi) | ||
+ | |èada(vi) | ||
+ | |mên(vi) | ||
+ | |êl(vi) | ||
+ | |lùi(vi) | ||
+ | |nài(vi) | ||
+ | |ûi(vi) | ||
+ | |sêu(vi) | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | <references> | ||
+ | <ref name="3pl">Końcówka 3. os. l. mn. jest opcjonalna, powszechnie stosuje się w tym znaczeniu formę 3 os. l. poj., czyli bez końcówki.</ref> | ||
+ | </references> | ||
+ | |||
+ | ===Czas przeszły=== | ||
{|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" | {|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |
Wersja z 14:02, 10 lis 2012
Verñelma Verñelma | |
---|---|
Utworzenie: | Toivo w 2008 |
Sposoby zapisu: | alfabet łaciński |
Klasyfikacja: | języki uralskie
|
Kody | |
Conlanger–1 | vne |
Przykład | |
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Velgi elvi arveavi e voigeisievi laisvi e tasavi synnuvi. Eisi jarges e omatunne eadaneis e eisi muvaidasu yisvereñda xengen toimeni taudu. | |
Lista conlangów |
Vêrñélma ([ˌʋer˥˨ˈɲel˦˥ma], dosł. 'język krwi', czyli rodu, narodu, rasy), to sztuczny język ugrofiński stworzony przez Toivo z myślą o uzyskaniu jak najestetyczniejszego brzmienia. Przypomina języki fińskie, ale zawiera wiele obcych tej rodzinie innowacji (m. in. akcent toniczny, rodzaj gramatyczny), wynikających przede wszystkim z silnego wpływu języków bałtyckich (głównie litewski).
Fonologia
Samogłoski
Język posiada 6 fonemów samogłoskowych i 11 dyftongów. Na samogłoskach mogą występować znaki diakrytyczne: ´, `, ^ oznaczające ton oraz znak tremy (¨), rozdzielający samogłoski tak, by nie tworzyły dyftongu.
Przednie | Centralne | Tylne | |||
Przymknięte | |||||
Prawie przymknięte | |||||
Półprzymknięte | |||||
Środkowe | |||||
Półotwarte | |||||
Prawie otwarte | |||||
Otwarte |
Następujące sekwencje są dyftongami:
i | u | a | e | o | |
---|---|---|---|---|---|
a | ai /ai̯/ | au /au̯/ | |||
e | ei /ei̯/ | eu /eu̯/ | ea /ea̯/ | ||
i | iu /iu̯/ | ie /ie̯/ | |||
o | oi /ɔi̯/ | ||||
u | ui /ui̯/ | uo /uɔ̯/ | |||
y | yi /yi̯/ |
Spółgłoski
Język posiada 15 fonemów spółgłoskowych. Dźwięczność nie jest rozróżniana.
Wargowe | Zębowe | Dziąs- łowe |
Podnie- bienne |
Welarne | |
---|---|---|---|---|---|
Nosowe | m /m/ | n /n̪/ | ñ /ɲ/ | ||
Zwarte | p /p/ | t /t̪/ | c /c~k/ | ||
Afrykaty | ç /t͡s/ | ||||
Szczelinowe | s /s/ | x /ʃ~ɧ/ | |||
Półotwarte | v /ʋ/ | d /ð̞/ | j /j/ | g /ɣ/ | |
Płynne | l /l̪/ | r /ɾ~r/ |
Przed samogłoskami przednimi (e, i, y, ale nie a) spółgłoski mogą być lekko spalatalizowane. W szczególności, c jest realizowane jako /c/.
Struktura sylaby
Struktura sylaby jest bardzo ważnym aspektem w Vêrñélma. Jest bardzo restrykcyjna i dążenie do niej powodowało większość zmian fonetycznych, jakie zaszły w języku. Sylaba ma następującą budowę:
(C) V (N) (S)
gdzie:
C - dowolna spółgłoska
V - dowolna samogłoska
N - sonant (r, l, m, n, ñ) lub niezgłoskotwórczy składnik dyftongu
S - spółgłoska s
W akcentowanych sylabach, które nie posiadają elementu N, samogłoska jest długa.
Ton i akcent
Vêrñélma posiada akcent toniczny. Są trzy typy akcentu (tony), które występują na akcentowanych sylabach. Ton jest realizowany na dwóch elementach sylaby: V i N ze schematu powyżej. Miejsce padania akcentu i ton oznacza się znakami diakrytycznymi na samogłosce w następujący sposób:
á - ton wysoki - na V lekko rosnący, na N stały
à - ton niski - na V lekko opadający, na N stały, z możliwym załamaniem głosu (creaky voice)
â - ton przeciągły - na V stały i wysoki, na N mocno opada
Słowa złożone z wielu rdzeni mogą posiadać wiele sylab akcentowanych (przykładem jest sama nazwa języka: Vêrñélma). W przypadku braku oznaczenia domyślny jest akcent wysoki na pierwszej sylabie.
Gramatyka
Deklinacja
Rzeczowniki i przymiotniki odmieniają się przez 5 przypadków: nominativus (mianownik), akkusativus (biernik), dativus (celownik), locativus (miejscownik), ablativus. System ten jest bardzo podobny do prauralskiego, jedynie dopełniacz został utracony, a pierwotny lativus (docelownik) zmienił trochę znaczenie. Istnieją 3 deklinacje rzeczownikowe i 1 przymiotnikowa.
I deklinacja
Do I deklinacji należą rzeczowniki, których rdzeń kończy się na samogłoskę. W przypadku rodzaju męskiego jest to najczęściej -a, rzadziej -u, zaś w przypadku rodzaju żeńskiego - -e.
ìça "ojciec" (r. m.) | sŷlme "serce" (r. ż.) | sùvu "ród" (r. m.) | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | |
Nom | ìça | ìçai | sŷlme | sŷlmei | sùvu | sùvui |
Akk | ìças | ìçais | sŷlmes | sŷlmeis | sùvus | sùvuis |
Dat | içé | içajén | sylmí | sylmején | suví | suvujén |
Loc | ìçan | ìçaina | sŷlmen | sŷlmeina | sùvun | sùvuina |
Abl | ìçea | ìçaida | sŷlmea | sŷlmeida | sùvuo | sùvuida |
II deklinacja
II deklinacja zawiera rzeczowniki kończące się na -es (rodz. męski) lub -is, -us (rodz. żeński).
uines "ogień" (r. m.) | vàlgis "światło" (r. ż.) | vàngus "starość" (r. ż.) | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | |
Nom | uines | uinàis | vàlgis | valgèis | vàngus | vangàus |
Akk | uineas | uinàisis | vàlgies | valgèisis | vànguos | vangàusis |
Dat | uinài | uinàisi | valgèi | valgèisi | vangòi | vangàusi |
Loc | uinèana | uinàisin | valgìena | valgèisin | vangùona | vangàusin |
Abl | uinèata | uinàisie | valgìeta | valgèisie | vangùota | vangàusie |
III deklinacja
Do III deklinacji należą rzeczowniki, których rdzeń kończy się na ciężką sylabę (dyftong lub samogłoska+sonant). Nie ma ogólnych reguł co do ich rodzaju.
vêr "krew" (r. ż.) | èdel "południe" (r. m.) | syveñ "głębia" (r. ż.) | yi "noc" (r. ż.) | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | l. poj. | l. mn. | |
Nom | vêr | vêrje | èdel | èdelje | syveñ | syveñje | yi | yije |
Akk | vêrs | vêrjes | èdels | èdeljes | syveñs | syveñjes | yis | yijes |
Dat | vêrén | vêrìn | edelén | edelìn | syveñén | syveñìn | yijén | yijìn |
Loc | vêrna | vêrjen | èdelna | èdeljen | syveñna | syveñjen | yina | yijen |
Abl | vêrda | vêrja | èdella | èdelja | syveñda | syveñja | yida | yija |
Deklinacja przymiotnikowa
Przymiotniki posiadają zawsze końcówkę -a (rodz. męski) lub -e (rodz. żeński) i odmieniają się podobnie do rzeczowników I deklinacji. W liczbie mnogiej odmiana jest wspólna dla obu rodzajów.
virla/e "zielony/a" | |||
---|---|---|---|
r. m. | r. ż. | l. mn. | |
Nom | virla | virle | virli |
Akk | virlas | virles | virlis |
Dat | virlé | virlí | virlí |
Loc | virlan | virlen | virlin |
Abl | virlea | virlie | virlie |
Koniugacja
Czasownik w Verñelmie odmienia się przez osobę (I, II, III), liczbę (pojedyncza, mnoga) i czas (teraźniejszy, przeszły). Występują trzy typy odmiany: tematów zakończonych na samogłoskę, na spółgłoskę i na dyftong, jednak odmiana we wszystkich przypadkach jest podobna.
Za formę podstawową czasownika uznaje się 3 os. l. poj. cz. ter., która składa się z samego tematu. Czasowniki dyftongowe posiadają jeszcze drugi rdzeń, od którego tworzy się niektóre formy (np. lùi ~ lùven), dlatego w ich przypadku w słowniku jest podawana też forma 1 os. l. poj. cz. ter.
Rozróżnienie czasu w Verñelmie jest w zasadzie bardziej rozróżnieniem aspektu - czas teraźniejszy wyraża czynność jeszcze nie ukończoną, a przeszły - ukończoną. Dodatkowe określenia (przysłówki) pozwalają na nieintuicyjne umiejscowienie czynności w czasie - niedokonanej w przeszłości (wyrażanej w dalszym ciągu "czasem teraźniejszym"), a dokonanej w przyszłości (wyrażanej "czasem przeszłym").
Czas teraźniejszy
leuda "znajdować" |
èada "dawać" |
mên "iść" |
êl "żyć" |
lùi "czytać" |
nài "widzieć" |
ûi "pływać" |
sêu "jeść" | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1sg | leudan | èadan | menen | elan | lùven | nàgen | ujen | seven |
2sg | leudas | èadas | menes | elas | lùves | nàges | ujes | seves |
3sg | leuda | èada | mên | êl | lùi | nài | ûi | sêu |
1pl | leudami | èadami | mênmi | êlmi | lùimi | nàimi | ûimi | sêumi |
2pl | leudati | èadati | mênti | êlti | lùiti | nàiti | ûiti | sêuti |
3pl[1] | leuda(vi) | èada(vi) | mên(vi) | êl(vi) | lùi(vi) | nài(vi) | ûi(vi) | sêu(vi) |
- ↑ Końcówka 3. os. l. mn. jest opcjonalna, powszechnie stosuje się w tym znaczeniu formę 3 os. l. poj., czyli bez końcówki.
Czas przeszły
leuda "znajdować" |
èada "dawać" |
mên "iść" |
êl "żyć" |
lùi "czytać" |
nài "widzieć" |
ûi "pływać" |
sêu "jeść" | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1sg | leudan | èadan | menen | elan | lùven | nàgen | ujen | seven |
2sg | leudas | èadas | menes | elas | lùves | nàges | ujes | seves |
3sg | leuda | èada | mên | êl | lùi | nài | ûi | sêu |
1pl | leudami | èadami | mênmi | êlmi | lùimi | nàimi | ûimi | sêumi |
2pl | leudati | èadati | mênti | êlti | lùiti | nàiti | ûiti | sêuti |
3pl[1] | leuda(vi) | èada(vi) | mên(vi) | êl(vi) | lùi(vi) | nài(vi) | ûi(vi) | sêu(vi) |
- ↑ Końcówka 3. os. l. mn. jest opcjonalna, powszechnie stosuje się w tym znaczeniu formę 3 os. l. poj., czyli bez końcówki.
Składnia
Szyk wyrazów
Słowotwórstwo
Przypisy