Język wigierski/Restart: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
(Nie pokazano 15 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
−
Ta strona opisuje restart [[Język wigierski|języka wigierskiego]] rozwijany od stycznia 2020. Rozwijany tu projekt '''całkowicie odbiega''' od wcześniejszych opisów wigierskiego, choć kontynuuje ten sam ogólny zamysł. Rozwój języka jest tutaj pokazywany "od kuchni" - ostateczne decyzje mogą podlegać częstym zmianom.
+
Ta strona opisuje restart [[Język wigierski|języka wigierskiego]] rozwijany od stycznia 2020. Rozwijany tu projekt '''całkowicie odbiega''' od wcześniejszych opisów wigierskiego, choć kontynuuje ten sam ogólny zamysł.
 +
 
 +
''Rozwój języka jest tutaj pokazywany "od kuchni" - ostateczne decyzje mogą podlegać częstym zmianom. Artykuł może nawet zawierać wewnętrzne sprzeczności.''
  
 
Gdy projekt będzie "w miarę gotowy", zastąpi wcześniejsze opisy wigierskiego. Chyba że w międzyczasie zostanie porzucony.
 
Gdy projekt będzie "w miarę gotowy", zastąpi wcześniejsze opisy wigierskiego. Chyba że w międzyczasie zostanie porzucony.
Linia 7: Linia 9:
 
= Klasyfikacja =
 
= Klasyfikacja =
  
−
==== Cechy wyróżniające wigierski ====
+
==== Wczesne własne innowacje ====
 +
 
 +
* zamiana harmonii samogłoskowej na palatalizację (''ä, ü > ʲa, ʲu'')
 +
 
 +
==== Późniejsze własne innowacje ====
 +
 
 +
* rozwój akcentu swobodnego i tonicznego
 +
* całkowita reorganizacja systemu przypadków
 +
* ''ks > š''
 +
 
 +
==== Własne archaizmy ====
 +
 
 +
* brak spirantyzacji ''c > s''
 +
* zachowanie /ɣ/ jako spirantu
 +
* brak asymilacji ''nd, ld, rd > nn, ll, rr''
  
 
==== Cechy wspólne z liwońskim ====
 
==== Cechy wspólne z liwońskim ====
  
−
==== Cechy peryferyjne ====
+
* zmiana /h/ w zwarcie krtaniowe i dalej w "złamany ton"
 +
* rozwój niektórych długich samogłosek (''öö > ie'', ''aa > ō'')
 +
* lenicja prowadząca do utraty gradacji spółgłoskowej
 +
 
 +
==== Cechy peryferyjne (współdzielone z północno-BF) ====
 +
 
 +
* brak samogłoski tylnej niezaokrąglonej /ɤ/
 +
* dyftongizacja długich średnich i niskich (''ee > ie'' itd.) - ''to raczej nie jest cecha peryferyjna, ale innowacja współdzielona z litewskim''
 +
* zachowanie wygłosowych samogłosek
  
 
= Fonologia =
 
= Fonologia =
Linia 146: Linia 170:
 
|'''*ii'''
 
|'''*ii'''
 
|ī
 
|ī
−
|align=left|''*viici > vīci'' "pięć"; ''*viisas > vīzas'' "mądry"
+
|align=left|''*viici > vīci'' "pięć"; ''*viisas > vīsas'' "mądry"
 
|- align=center
 
|- align=center
 
|'''*oo'''
 
|'''*oo'''
Linia 229: Linia 253:
  
 
== Spółgłoski ==
 
== Spółgłoski ==
 +
 +
{|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 +
!colspan=2| 
 +
!<small>Wargowe</small>
 +
!<small>Koronalne</small>
 +
!<small>Palatalne</small>
 +
!<small>Welarne</small>
 +
|- align=center
 +
!colspan=2|Nosowe
 +
|'''m''' /m/
 +
|'''n''' /n/
 +
|'''ṅ''' /ɲ/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|- align=center
 +
!rowspan=2|Zwarte
 +
!<small>bezdźw.</small>
 +
|'''p''' /p/
 +
|'''t''' /t/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|'''k''' /k/
 +
|- align=center
 +
!<small>dźw.</small>
 +
|'''b''' /b/
 +
|'''d''' /d/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|- align=center
 +
!colspan=2|Afrykaty
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|'''c''' /t͡s/
 +
|'''č''' /t͡ʃ/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|- align=center
 +
!colspan=2|Sybilanty
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|'''s''' /s/
 +
|'''š''' /ʃ/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|- align=center
 +
!colspan=2|Spiranty
 +
|'''v''' /ʋ/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|'''j''' /j/
 +
|'''g''' /ɣ/
 +
|- align=center
 +
!colspan=2|Boczne
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|'''l''' /l̪/
 +
|'''ľ''' /ʎ/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|- align=center
 +
!colspan=2|Drżące
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
||'''r''' /r/
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|bgcolor="#E8E8E8"|
 +
|}
 +
 +
==== Gradacja i lenicja ====
 +
 +
==== Palatalizacja ====
 +
 +
==== Rozwój zbitek ====
 +
 +
{|class="wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 +
!'''PBF'''
 +
!'''wig.'''
 +
!'''Przykłady, uwagi'''
 +
|- align=center
 +
|'''*-čk-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-tk-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-kt-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-pt-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-kc-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-pc-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-ks-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|- align=center
 +
|'''*-sk-'''
 +
|?
 +
|TODO
 +
|}
  
 
== Akcent ==
 
== Akcent ==
 +
 +
'''1. Akcent ostry (akut)'''
 +
 +
Wymawiany krótko i wysoko. To domyślny typ akcentu dla lekkich sylab: ''kála'' (< ''*kala'') "ryba", ''íca'' (< ''*ica'') "ojciec"
 +
 +
'''2. Akcent ciężki (grawis)'''
 +
 +
Wymawiany długo i nisko, z opadającym konturem. W wygłosie krótko i nisko. Gdy pada na dyftong, akcentowany jest pierwszy element. Jest to jedyny typ akcentu występujący w wygłosie wielosylabowych słów. Może mieć następujące źródła:
 +
* sekwencje typu L-H (lekka-ciężka sylaba) - ciężka sylaba przejmuje akcent: ''kunìgas'' "król" (< ''kunįgas'' < *''kuningas''), ''sesrà'' "siostra" (< ''*sesär''), ''cutrà'' "córka" (< ''tʲutar'' < ''*tüt'ar''), ''rusgè'' "brązowy" (< ''rusgē'' < ''*ruskeda'')
 +
* ? sekwencje typu H-H: ''vòigē'' "prawy, właściwy" (< ''voigē'' < ''*oikeda''), ''pàimē'' "pasterz" (< ''paimę'' < ''*paimen''), ''ľàmī'' "ciepły" (< ''lʲąmį'' < ''*lämbin'') ''(+skrócenie następnej sylaby?)''
 +
* wygłosowy akcent złamany przechodzi w grawis: ''icà'' "ojcowie" (< ''icaʔ'' < ''*icä-t'')
 +
 +
'''3. Akcent przeciągły (cyrkumfleks)'''
 +
 +
Wymawiany długo, z rosnącym konturem. Gdy pada na dyftong, akcentowany jest drugi element. Jest to domyślny typ akcentu dla ciężkich sylab: ''sõri'' "wyspa" (< ''sōri'' < ''*saari''), ''veãra'' "zły, nieprawidłowy" (< ''veara'' < ''*väärä'').
 +
 +
'''4. Akcent złamany'''
 +
 +
Wymawiany półdługo, z załamaniem głosu lub nawet lekkim zwarciem krtaniowym na końcu. W słowach jednosylabowych długo, z glottalizacją w połowie. Gdy pada na dyftong, akcentowany jest drugi element. Powstaje, gdy po akcentowanej sylabie następowałoby zwarcie krtaniowe: ''kêva'' "biedny" (< ''kehva'' < ''*keühä''), ''rô'' "pieniądze" (< ''rōʔ'' < ''*raha''), ''rôgas'' "bogaty" (< ''*raha-kas''), ''pô'' "zły" (< ''pōʔ'' < ''*paha''), ''vaîdā'' "zmieniać" (< ''vaiʔdā'' < ''*vaihta-dak'').
  
 
= Morfologia =
 
= Morfologia =

Wersja z 21:38, 25 lut 2020

Ta strona opisuje restart języka wigierskiego rozwijany od stycznia 2020. Rozwijany tu projekt całkowicie odbiega od wcześniejszych opisów wigierskiego, choć kontynuuje ten sam ogólny zamysł.

Rozwój języka jest tutaj pokazywany "od kuchni" - ostateczne decyzje mogą podlegać częstym zmianom. Artykuł może nawet zawierać wewnętrzne sprzeczności.

Gdy projekt będzie "w miarę gotowy", zastąpi wcześniejsze opisy wigierskiego. Chyba że w międzyczasie zostanie porzucony.

Cele, zamysły i powody restartu

Klasyfikacja

Wczesne własne innowacje

  • zamiana harmonii samogłoskowej na palatalizację (ä, ü > ʲa, ʲu)

Późniejsze własne innowacje

  • rozwój akcentu swobodnego i tonicznego
  • całkowita reorganizacja systemu przypadków
  • ks > š

Własne archaizmy

  • brak spirantyzacji c > s
  • zachowanie /ɣ/ jako spirantu
  • brak asymilacji nd, ld, rd > nn, ll, rr

Cechy wspólne z liwońskim

  • zmiana /h/ w zwarcie krtaniowe i dalej w "złamany ton"
  • rozwój niektórych długich samogłosek (öö > ie, aa > ō)
  • lenicja prowadząca do utraty gradacji spółgłoskowej

Cechy peryferyjne (współdzielone z północno-BF)

  • brak samogłoski tylnej niezaokrąglonej /ɤ/
  • dyftongizacja długich średnich i niskich (ee > ie itd.) - to raczej nie jest cecha peryferyjna, ale innowacja współdzielona z litewskim
  • zachowanie wygłosowych samogłosek

Fonologia

Samogłoski

Wigierski posiada standardowy, 5-samogłoskowy system z rozróżnieniem iloczasu. Krótkie nieśrednie samogłoski (a, i, u) są wyraźnie zredukowane (podobnie jak w litewskim).

  przednie centralne tylne
przymknięte i /ɪ/, ī /iː/ u /ʊ/, ū /uː/
średnie e /e/, ē /eː/ o /ɔ/, ō /ɔː/
otwarte a /ɐ/, ā /aː/

Następujące sekwencje są dyftongami:

  i u a e o
a ai /ai̯/ au /au̯/
e ei /ei̯/ eu /eu̯/ ea /ea̯/
i iu /iu̯/ ie /ie̯/
o oi /ɔi̯/ ou /ɔu̯/
u ui /ui̯/ uo /uɔ̯/

Rozwój krótkich samogłosek

PBF wig. Przykłady, uwagi
*a a *kala > kala "ryba"
*e e *emä > ema "matka"
*i i *icä > ica "ojciec"
*o o *toci > toci "prawda"
*u u *tupa > tuba "pokój"
*ä e po wargowych: *märkä > merga "mokry", *väki > vegi "osoba"
ʲa *käci > čaci "ręka", *tähti > caʔdi "gwiazda
*ü i po wargowych: *pühä > piʔva "święty",
ʲu *külma > čulma "zimny", *hüvä > juva "dobry"

Rozwój długich samogłosek

PBF wig. Przykłady, uwagi
*aa ō *saari > sōri "wyspa"
*ee ie *keeli > kieli "język"
*ii ī *viici > vīci "pięć"; *viisas > vīsas "mądry"
*oo uo *joodak > juoda "pić"
*uu ū *kuuci > kūci "sześć"; *suuri > sūri "duży"
*ää ea *pää > pea "głowa", *väärä > veara "zły, fałszywy"
*öö ie *söödäk > sieda "jeść"; *öö > ie "noc"
*üü iu *müüdäk > miuda "sprzedawać"; *tüüni > ciuni "spokój"

Rozwój dyftongów

PBF wig. Przykłady, uwagi
*ai ? TODO
*ei ? TODO
*oi ? TODO
*ui ? TODO
*äi ? TODO
*üi ? TODO
*au ? TODO
*ou ? TODO
*iu ? TODO
*äü ? TODO
*eü ? TODO
*iü ? TODO

Rozwój nosówek

Spółgłoski

  Wargowe Koronalne Palatalne Welarne
Nosowe m /m/ n /n/ ṅ /ɲ/
Zwarte bezdźw. p /p/ t /t/ k /k/
dźw. b /b/ d /d/
Afrykaty c /t͡s/ č /t͡ʃ/
Sybilanty s /s/ š /ʃ/
Spiranty v /ʋ/ j /j/ g /ɣ/
Boczne l /l̪/ ľ /ʎ/
Drżące r /r/

Gradacja i lenicja

Palatalizacja

Rozwój zbitek

PBF wig. Przykłady, uwagi
*-čk- ? TODO
*-tk- ? TODO
*-kt- ? TODO
*-pt- ? TODO
*-kc- ? TODO
*-pc- ? TODO
*-ks- ? TODO
*-sk- ? TODO

Akcent

1. Akcent ostry (akut)

Wymawiany krótko i wysoko. To domyślny typ akcentu dla lekkich sylab: kála (< *kala) "ryba", íca (< *ica) "ojciec"

2. Akcent ciężki (grawis)

Wymawiany długo i nisko, z opadającym konturem. W wygłosie krótko i nisko. Gdy pada na dyftong, akcentowany jest pierwszy element. Jest to jedyny typ akcentu występujący w wygłosie wielosylabowych słów. Może mieć następujące źródła:

  • sekwencje typu L-H (lekka-ciężka sylaba) - ciężka sylaba przejmuje akcent: kunìgas "król" (< kunįgas < *kuningas), sesrà "siostra" (< *sesär), cutrà "córka" (< tʲutar < *tüt'ar), rusgè "brązowy" (< rusgē < *ruskeda)
  • ? sekwencje typu H-H: vòigē "prawy, właściwy" (< voigē < *oikeda), pàimē "pasterz" (< paimę < *paimen), ľàmī "ciepły" (< lʲąmį < *lämbin) (+skrócenie następnej sylaby?)
  • wygłosowy akcent złamany przechodzi w grawis: icà "ojcowie" (< icaʔ < *icä-t)

3. Akcent przeciągły (cyrkumfleks)

Wymawiany długo, z rosnącym konturem. Gdy pada na dyftong, akcentowany jest drugi element. Jest to domyślny typ akcentu dla ciężkich sylab: sõri "wyspa" (< sōri < *saari), veãra "zły, nieprawidłowy" (< veara < *väärä).

4. Akcent złamany

Wymawiany półdługo, z załamaniem głosu lub nawet lekkim zwarciem krtaniowym na końcu. W słowach jednosylabowych długo, z glottalizacją w połowie. Gdy pada na dyftong, akcentowany jest drugi element. Powstaje, gdy po akcentowanej sylabie następowałoby zwarcie krtaniowe: kêva "biedny" (< kehva < *keühä), rô "pieniądze" (< rōʔ < *raha), rôgas "bogaty" (< *raha-kas), pô "zły" (< pōʔ < *paha), vaîdā "zmieniać" (< vaiʔdā < *vaihta-dak).

Morfologia

Rzeczownik

Przymiotnik

Zaimek

Czasownik

Słownictwo

Źródła

Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_wigierski/Restart&oldid=29389”