Język zapadni

zapadni zăpánní jäzykje
Utworzenie:	Henryk Pruthenia w 2012
Cel utworzenia:	brak
Liczba użytkowników	?
Sposoby zapisu:	latinica, gotyk
Klasyfikacja:	języki indoeuropejskie słowiańskie zachodniosłowiańskie zapadni
Kody
Conlanger–2	-
Lista conlangów

Język zapadni, (zăpanní jäzykje) język wymyślany Henrykiém Pruthenją, w celu sprawdzenia, jak mógłby wyglądać język typowo zachodniosłowiański, stworzony Henrykiém Pruthenją. Inaczéj niż inne projekty opisywane jako "zapadnie", albo "zachodniosłowiańskie", język zapadni już w samém założeniu ma nie być pod najmniéjszém wpływém języków wschodniosłowiańskiech, co Henryk Pruthenja uwielbiać uwielbia.

Rozwój z języka prasłowiańskiego

Język zapadniosłowiański rozwinął się z języka prasłowiańskiego (daléj nazywanego »PS«) nastęującą drogą:

• I palatalizacja;
• II palatalizacja niezupełna, nieregularna;
• TorT, TolT, TerT, TelT > Tro:T, Tlo:T;
• orT, olT > lo:T-, ro:T- (pod intonacją cyrkumfleksalną); la:T-, ra:T- (pod intonacją akutową);
• tj, dj > c', ʒ´;
• ʒ´ > z';
• depalatalizacja przed PS *e;
• zachowanie jaci pod akcentem i w wygłosie; w reszcie pozycyj przejście ě > 'e;
• coś na kształt IV palatalizacji, ale:
  • objęcie nie tylko PS *k, *g, a téż *x
  • przejście y > i; ъ > ь; e > 'e;
• pn, bn > n, stn > sn, bv > b
• sj, zj > š, ž;
• stj, zdj > šč, žǯ (ždž);
• kj, gj, xj > č, ǯ (dž), š
• skj, zgj > šč, žǯ (ždž);
• -gti, -kti > -c´i
• dti, -tti > -sti
• prejotyzacja
• ъ, ь > e, 'e (pod akcentém i w pozycji silnéj); w reszcie pozycji wypadnięcie
• wydłużenie zastępcze
• zachowanie prasłowiańskiego akcentu ruchomego, jednoczesne przestanie rozróżnianie typów intonacji, czasami wydłużenie samogłoski
• przejście w samogłoskę nosową zbitek om, on > ǫ (domъkъ > domk > dǫk); em, en, > ę (przy braku jednoczesnéj palatalizacji poprzedzającéj spółgłoski); am, an > ą
• przejście niepalatalizującego *ę > ą
• przejście w wygłosie ǫ > ą (proces nie następuje po spółgłosce palatalizowanéj)
• PS *v > v [ʋ] (przed samogłoskami); > ŭ (w reszcie pozycyj)
• t', d' > c', dz'
• ǯ'(dž') > ž'
• dz' > ž'
• š'č' > š'š'
• o: > ou (za wyjątkiém wygłosu i pozycji przed "l" )
• zachowanie sonant, padanie na nie akcentu
• ściągnięcia przyimków i zaimków
• ǫ > u
• 'ę > 'a (pod akcentém czasami > ě), w wygłosie > i
• nieakcentowane *a > ă [ɑ]
• dn > nn
• bn, bm > mm
• depalatalizacja l'; li > ly

Alfabet a fonologja

Alfabet składa się z 42 liter.

A a	Á á	Ã ã	Ă ă	Ä ä	B b	C c	Ch ch	Č č	D d
[a]	[aː]	[ã]	[ɑ]	[ʲæ]	[b]	[t͡sʲ]	[x]	[t͡ʃ]	[d]
E e	É é	Ě ě	G g	H h	I i	Í í	J j	K k	L l
[ɛ], [e]	[ɛː], [eː]	[ʲæː], [ʲæ]	[g]	[ɦ]	[ʲi]	[ʲiː]	[j], [ʲ]	[k]	[ɫ]
Ĺ ĺ	M m	N n	O o	Ó ó	P p	Q q	R r	Ŕŕ	S s
[ɫ̩ː]	[m]	[n]	[ɔ]	[ɔː]	[p]	[kʋ]	[r]	[r̩ː]	[s]
Š š	Ŝ ŝ	T t	U u	Ú ú	Ŭ ŭ	V v	Y y	Ý ý	Z z
[ʃ]	[ʃː]	[t]	[u]	[uː]	[w]	[ʋ]	[ɨ]	[ɨː]	[z]
Ž ž	Ẑ ẑ
[ʒ]	[ʒː]

Uwagi:

• Jać jest wymawiana długo w pozycji akcentowanéj, w pozostałech pozycjach jest wymawiana tak samo jak ä;
• litera q zastępuje zbitkę kv nawét w słowach rodzimech (np: qět);
• po spółgłoskach miękkich nie pisze się nigdy zmiękczającego j;
• litera j po spółgłosce jest niewymawiana; palatalizuje za to daną spółgłoskę; dopiéro podwojenié j po spółgłosce powoduje jego wymawianie, (a więc mavjjá wymawiane jest jako ['mavʲjaː] - "mafja") ;
• litera h używana jest tylko w zapożyczeniach;
• jednocześnie alfabet zapadni nie posiada litery f, jak i fonemu [f]. Dźwięk ten jest zazwyczaj oddawany przez p, a rzadziéj przez v;
• litera a jest rzadko używana. Głównie w zapożyczeniach. Dlatego w pisowni użytkowéj zazwyczaj nie rozróżnia się a oraz ă;

Spółgłoski

System głosek zapadniech
SPÓŁGŁOSKI	wargowe	zębowe	zębowe miękkie	dziąsłowe	dziąsłowe miękkie	środkowojęzykowe	tylnojęzykowe	krataniowe
zwarte	p pʲ b bʲ	t tʲ d dʲ					k kʲ g gʲ
zwarto-szczelinowe			t͡sʲ		t͡ʃ
szczelinowe	ʋ	s sʲ z zʲ			ʃ ʃː ʒ ʒː		x xʲ	ɦ ɦʲ
nosowe	m mʲ	n nʲ
spółgłoski płynne		ɫ ɫ̩ː		r r̩ː		j

Samogłoski

	Przednie		Centralne		Tylne
Przymknięte	i • iː ɨ • ɨː u • uː e • eː ɛ • ɛː ɔ • ɔː æ • æː a • aː • ã ɑ
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Akcent

Akcent w języku zapadniém jest ruchomy. W znakomitéj większości przypadków pada na tę samą samogłoskę, co w języku prasłowiańskiém. Może on także padać na sonantę. Część samogłosek w pozycji akcentowanéj jest wydłużona. Należa do niech samogłoski:

• a (reká)
• o (mlóŭko)
• ě (jěm), nie oddawane na piśmie
• u (búkva)

W pozostałech przypadkach, albo gdy w wyrazie występuję dwie długie samogłoski, akcent zaznacza się poprzez:

• dodanie kropki pod samogłoskę akcentowaną, np: jäzykje̩
• pogrubienie samogłoski akcentowanéj, np: jäzykje

Fleksja

Występują trzy liczby. Pojedyncza, mnoga, i zachowana w odmianie żensko-nijakiéj liczba podwójna.

Deklinacja

W języku zapadniém występuje osiem przypadków. Są to kolejno mianownik, dopełniacz, partytyw, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik, prepositjonalis. Część słów posiada także formę wołacza.

Rzeczownik

• rodzaj mężski twardotematowy z dopełniaczém na -ă (większość mężskiech twardotematowech, zapożyczenia)

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	vĺk	vlki
Dopełniacz	vlkă	vĺk
Partytyw	vlku	vlkoŭv
Celownik	vlku	vlkoŭm
Biernik	vĺk	vlki
Narzędnik	vlkoŭm	vlki
Miejscownik	v vlkú	v vlkách
Prepositjonalis	nă vlkě	nă vlkjéch

• rodzaj mężski twardotematowy z dopełniaczém na -u (garstka wyrazów)

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	sýn	sýnovi
Dopełniacz	sýnu	sýnoŭv
Partytyw	sýnu	sýnoŭv
Celownik	sýnovi	sýném
Biernik	sýn	sýny
Narzędnik	sýném	sýnemi
Miejscownik	v synú	v sýnách
Prepositjonalis	nă sýnu/synú	nă sýnéch

• rodzaj mężski miękkotematowy z dopełniaczém na -a (większość mężskiech miękkotematowech, zapożyczenia)

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	kóŭnj	kóŭnje
Dopełniacz	kóŭnjă	kóŭnj
Partytyw	kóŭnju	kóŭnjév
Celownik	kóŭnju	kóŭnjém
Biernik	kóŭnj	kóŭnje
Narzędnik	kóŭnjém	kóŭni
Miejscownik	v koŭnjú	v kóŭnjách
Prepositjonalis	nă kóŭni	nă kóŭnjích

• rodzaj mężski miękkotematowy z dopełniaczém na -i (większość mężskiech miękkotematowech, zapożyczenia)

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	góŭsc	góŭsc'je
Dopełniacz	gósci	goscéj
Partytyw	góscu	góscév
Celownik	gósci	góscém
Biernik	góŭsc	gósci
Narzędnik	góscém	góscemi
Miejscownik	v goscú	v góscách
Prepositjonalis	nă gósci	nă góscéch

• rodzaj mężski z mianownikiém na -e (garstka wyrazów rodzimech, zapożyczenia)

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	káme	kámene
Dopełniacz	kámene	kámén
Partytyw	kámenju	kámenoŭv
Celownik	kámeni	kámeném
Biernik	kámé(n)	kámene
Narzędnik	kámeném	kámenemi
Miejscownik	v kamenjú	v kámenjách
Prepositjonalis	nă kámene	nă kámenéch

Ta deklinacja jest wielce produktywna, gdyż wiele zapożyczeń z języków obcech, które kończą się na -e zostało przyporządkowane właśnie téj odmianie.

• rodzaj mężski z mianownikiém na akcentowane -e (garstka wyrazów rodzimech)

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	jäzykje	jäzyki
Dopełniacz	jäzyká	jäzykje
Partytyw	jäzykú	jäzykóŭv
Celownik	jäzykú	jäzykóŭm
Biernik	jäzykje	jäzyki
Narzędnik	jäzykóŭm	jäzyki
Miejscownik	v jäzykú	v jäzykách
Prepositjonalis	nă jäzykě	nă jäzykjéch

• rodzaj nijaki z mianownikiém na -o

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	lěto	lětă
Dopełniacz	lětă	lětéj
Partytyw	lětu	lět
Celownik	lětu	lětoŭm
Biernik	lěto	lětă
Narzędnik	lětoŭm	lěty
Miejscownik	letú	lětách
Prepositjonalis	lěce	lěcéch

• rodzaj nijaki z mianownikiém na -e

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	mórje	mórjă
Dopełniacz	mórjă	mórjéj
Partytyw	mórju	mórj
Celownik	mórju	mórjém
Biernik	mórje	mórjă
Narzędnik	mórjém	móri
Miejscownik	morjú	mórjách
Prepositjonalis	móri	mórích

• rodzaj nijaki z mianownikiém na -i, dopełniaczém na -ene

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	imi	imenă
Dopełniacz	imene	imenjéj
Partytyw	imenju	iménj
Celownik	imeni	imenjém
Biernik	imi	imenă
Narzędnik	imenjém	imeny
Miejscownik	imenjú	imenách
Prepositjonalis	imene	imenéch

• rodzaj nijaki z mianownikiém na -i, dopełniaczém na -ice

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	cely	celytă
Dopełniacz	celyce	celycéj
Partytyw	celycu	celýt
Celownik	celyci	celecém
Biernik	cely	celytă
Narzędnik	celecém	celety
Miejscownik	ceycú	celytách
Prepositjonalis	celyce	celycéch

• rodzaj nijaki z mianownikiém na -o, dopełniaczém na -ese

Przypadek	Singular	Plural
Mianownik	slóvo	slóvesă
Dopełniacz	slóvese	slóveséj
Partytyw	slóvesu	slóvés
Celownik	slóvesi	slóvjém
Biernik	slóvo	slóvesă
Narzędnik	slóvesjém	slóvesy
Miejscownik	slovesjú	slóvesách
Prepositjonalis	slóvese	slóvesjéch

• rodzaj żeński z mianownikiém na -ă, -a, dopełniaczém na -y

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	rybă	rybje	ryby
Dopełniacz	ryby	rybu	rybéj
Partytyw	rybă	rybu	rýb
Celownik	rybje	rybămă	rybám
Biernik	rybã	rybje	ryby
Narzędnik	ryboju	rybămă	rybămi
Miejscownik	rybje	rybu	rybách
Prepositjonalis	rybje	rybu	rybách

• rodzaj żeński z mianownikiém na -ă, dopełniaczém na -je

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	búrjă	búri	búrje
Dopełniacz	búrje	búrju	búrjéj
Partytyw	búrjă	búrju	búrj
Celownik	búri	búrjămă	búrjám
Biernik	búrju	búri	búrje
Narzędnik	búrjeju	búrjămă	búrjămi
Miejscownik	búri	búrju	búrjách
Prepositjonalis	búri	búrju	búrjách

• rodzaj żeński z mianownikiém na -á, dopełniaczém na -y

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	žená	ženě	ženy
Dopełniacz	ženy	ženú	ženéj
Partytyw	žená	ženú	žene
Celownik	ženě	ženámă	ženám
Biernik	ženã	ženě	ženy
Narzędnik	ženóŭu	ženámă	ženámi
Miejscownik	ženú	ženú	ženách
Prepositjonalis	ženě	ženú	ženách

• rodzaj żeński z mianownikiém na -á, dopełniaczém na -ě

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	dušá	duši	dušě
Dopełniacz	dušě	dušú	dušéj
Partytyw	dušá	dušú	duše
Celownik	duši	dušámă	dušám
Biernik	dušú	duši	dušě
Narzędnik	dušeju	dušámă	dušámi
Miejscownik	duši	dušú	dušách
Prepositjonalis	duši	dušú	dušách

• rodzaj żeński miękkotematowy

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	kóŭsc	kóŭsci	kóŭsci
Dopełniacz	kóŭsci	kóŭscu	kóŭscéj
Partytyw	kóŭsc	kóŭscu	kóŭscéj
Celownik	kóŭsci	kóŭscămă	kóŭscém
Biernik	kóŭsc	kóŭsci	kóŭsci
Narzędnik	kóŭsc'ju	kóŭscămă	kóŭscmi
Miejscownik	kóŭsci	kóŭscu	kóŭscách
Prepositjonalis	kóŭsci	kóŭscu	kóŭscéch

• rodzaj żeński z mianownikiém na -e

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	kre	krevi	krevi
Dopełniacz	kreve	krevju	krevéj
Partytyw	krév	krevju	krév
Celownik	krevi	krevjămă	krevám
Biernik	kre	krevi	krevi
Narzędnik	krev'ju	krevjămă	krevămi
Miejscownik	krevjú	krevju	krevách
Prepositjonalis	kreve	krevju	krevách

• rodzaj żeński z mianownikiém na -i

Przypadek	Singular	Dual	Plural
Mianownik	máci	máteri	máteri
Dopełniacz	mátere	máterju	máteréj
Partytyw	mátér	máterju	mátérj
Celownik	máteri	máterjămă	máterjém
Biernik	máci	máteri	máteri
Narzędnik	mátér'ju	máterjămă	mátérmi
Miejscownik	mátere	máterju	máterjách
Prepositjonalis	mátere	máterju	máterjéch

Pozostałe formy rzczowników

W języku zapadniém wystąpują także inne formy rzeczowników, nie będące z różnech względów jednak uznane za oddzielne przypadki.

• połączenie celownika z poimkiém k, ki.

nominatyw singular	datyw singular	datyw singular + k	datyw dual	datyw dual + k	datyw plural	datyw plural + k
vĺk	vlku	vlkú k			vlkoŭm	vlkoŭm ki
sýn	sýnovi	sýnoví k			sýném	sýném ki
kóŭnj	kóŭnju	kóŭnjú k			kóŭnjém	kóŭnjém ki
góŭsc	góŭsci	góŭscí k			góŭscém	góŭscém k
káme	kámeni	kámení k			kámeném	kámeném ki
jäzykje	jäzykú	jäzykú k			jäzykóŭm	jäzykóŭm ki
lěto	lětu	lětú k			lětoŭm	lětoŭm ki
móŭrje	móŭrju	móŭrjú k			móŭrjém	móŭrjém ki
imi	imeni	imení k			imenjém	imenjém ki
cely	celyci	celycí k			celecém	celecém ki
slóŭvo	slóŭvesi	slóŭvesí k			slóŭvjém	slóŭvjém ki
rybă	rybje	rybjé k	rybămă	rybămá k	rybám	rybám ki
búrjă	búri	búrí k	búrjămă	búrjămá k	búrjám	búrjám ki
žená	ženě	ženě k	ženámă	ženámá k	ženám	ženám ki
dušá	duši	duší k	dušámă	dušámá k	dušám k	dušá'm ki
kóŭsc	kóŭsci	kóŭscí k	kóŭscămă	kóŭscămá k	kóŭscém k	kóŭscém ki
kre	krevi	kreví k	krevjămă	krevjămá k	krevám k	krevám ki
máci	máteri	máterí k	máterjămă	máterjămá k	máterjém k	máterjém ki

• biernik wyrazów jednosylabowych w połączeniu z przymkiém:

Jeżeli forma biernika jakiegoś wyrazu jest jednosylabowa, to w połączeniu z przyimkiém akcent przechodzi z rzeczownika, skracając jednocześnie samogłoskę jego tematu, na przyimek wydłużając jego samogłoskę (powstaje tak zwana krótka forma biernikowa i długa forma przyimka).

• jeżeli wyraz zaczyna się samogłoską “u”, to w połączeniu z przyimkiém nagłosowe “u” przechodzi w ŭ, a przyimek przyjmuje swoją długą formę.
• jeżeli wyraz zaczyna się samogłoską “ú”, to w połączeniu z przyimkiém nagłosowe “ú” przechodzi w ŭ, a przyimek przyjmuje swoją długą formę.
• jeżeli wyraz zaczyna się samogłoską “i”, to w połączeniu z przyimkiém nagłosowe “i” przechodzi w “j”, a przyimek przyjmuje swoją długą formę.
• jeżeli wyraz zaczyna się samogłoską “í”, to w połączeniu z przyimkiém nagłosowe “í” przechodzi w “j”, a przyimek przyjmuje swoją długą formę.

Wołacz

Dla pewnéj grupy słów istnieje archaiczna forma wołacza. Do téj grupy należą słowa: bóŭg (bóŭže!); mámă (mámo!); pápă (pápo!); połączenie Máci Bóŭžskoŭ!; Chríst (Christu!); žěd (žěže!). Wśród neopogan nazwy Bogów a Bogiń słowiańskiech także posiadają swoją formę wołacza (na -e!).

Przymiotniki

Deklinacja przymiotników w języku zapadniém dzielą się na dwie grupy twardotematowe (w jednéj akcent pada na temat, w drugiéj na końcówkę) oraz miękkotematową. Występuje téż coś takiego jak krótka forma przymiotnika oraz martwa forma przymiotnika.

Forma długa

• Liczba pojedyncza

typ	twardotematowe na -ý			miękkotematowe na -í			twardotematowe na -é			miękkotematowe na -é
rodzaj	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński
M. l.p.	stárý	stáré	stárá	pěší	pěšé	pěšá	golubé	golubé	golubá	všé	všé	všá
D. l.p.	stárego	stárego	stáréj	pěšego	pěšego	pěšéj	golubégo	golubégo	golubéj	všégo	všégo	všéj
P. l.p.	stárego	stárego	stárã	pěšego	pěšego	pěši	golubégo	golubégo	golubã	všégo	všégo	všã
C. l.p.	stáremu	stáremu	stáréj	pěšemu	pěšemu	pěšéj	golubému	golubému	golubéj	všému	všému	všéj
B. l.p.	stárý	stáré	stárã	pěší	pěšé	pěši	golubé	golubé	golubã	všé	všé	všã
N. l.p.	stárým	stárým	stáreju	pěším	pěším	pěšeju	golubý	golubý	golubéju	vší	vší	všéju
Msc. l.p.	stárém	stárém	stáreji	pěšém	pěšém	pěšeji	golubé	golubé	golubéji	všé	všé	všéji
Prp. l.p.	stárém	stárém	stáreji	pěšém	pěšém	pěšeji	golubé	golubé	golubéji	všé	všé	všéji

• Liczba podwójna

typ	twardotematowe na -ý			miękkotematowe na -í			twardotematowe na -é			miękkotematowe na -é
rodzaj	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński
M. l.pdw.	stárá	stárjé	stárjé	pěšá	pěšé	pěšé	golubá	golubě	golubě	všá	všě	všě
D. l.pdw.	stárú	stárú	stárú	pěšú	pěšú	pěšú	golubú	golubú	golubú	všú	všú	všú
P. l.pdw.	stárú	stárjé	stárjé	pěšú	pěšé	pěšé	golubú	golubě	golubě	všú	všě	všě
C. l.pdw.	stárímă	stárímă	stárímă	pěšímă	pěšímă	pěšímă	golubímă	golubímă	golubímă	všímă	všímă	všímă
B. l.pdw.	stárá	stárjé	stárjé	pěšá	pěšé	pěšé	golubá	golubé	golubé	všá	všé	všé
N. l.pdw.	stárímă	stárímă	stárímă	pěšímă	pěšímă	pěšímă	golubímă	golubímă	golubímă	všímă	všímă	všímă
Msc. l.pdw.	stárú	stárú	stárú	pěšú	pěšú	pěšú	golubú	golubú	golubú	všú	všú	všú
Prp. l.pdw.	stárú	stárú	stárú	pěšú	pěšú	pěšú	golubú	golubú	golubú	všú	všú	všú

• Liczba mnoga

typ	twardotematowe na -ý			miękkotematowe na -í			twardotematowe na -é			miękkotematowe na -é
rodzaj	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński
M. l.m.	stárí	stáré	stáré	pěší	pěšé	pěšé	golubí	golubé	golubé	vší	všé	všé
D. l.m.	stárích	stárích	stárích	pěších	pěších	pěších	golubích	golubích	golubích	vších	vších	vších
P. l.m.	stárích	stáré	stáré	pěších	pěšé	pěšé	golubích	golubé	golubé	vších	všé	všé
C. l.m.	stárím	stárím	stárím	pěším	pěším	pěším	golubím	golubím	golubím	vším	vším	vším
B. l.m.	stárí	stáré	stáré	pěší	pěšé	pěšé	golubí	golubé	golubé	vší	všé	všé
N. l.m.	stárimi	stárimi	stárimi	pěšimi	pěšimi	pěšimi	golubimi	golubimi	golubimi	všimi	všimi	všimi
Msc. l.m.	stárích	stárích	stárích	pěších	pěších	pěších	golubích	golubích	golubích	vších	vších	vších
Prp. l.m.	stárích	stárích	stárích	pěších	pěších	pěších	golubích	golubích	golubích	vších	vších	vších

Forma krótka przymiotnika

Formę krótką przymiotnika można utworzyć tylko dla mianownika przymiotników.

typ	twardotematowe na -ý			miękkotematowe na -í			twardotematowe na -é
rodzaj	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński	męski	nijaki	żeński
M. l.p.	stár	stáro	stáră	pěš	pěše	pěšă	golube	golube	golubá
M. l.pdw.	stáră	stárje	stárje	pěšă	pěše	pěše	golubá	golubě	golubě
M. l.m.	stáry	stáre	stáre	pěši	pěše	pěše	golubi	golube	golube

Forma martwa przymiotnika

Martwą formę przymiotnika ma tylko mała ilość przymiotników.

Typ	Miękkie	Stwardniałe
Mianownik	vróŭnj	reál
Każdy inny przyp.	vróŭni	reály

Liczebniki

Przypadek	Dwa		Trzy		Cztéry		Pięć	Sześć	Siedem	Osiem	Dziewięć	Dziesięć
	Rodzaj męski	Rodzaj żeński i nijaki	Rodzaj męski	Rodzaj żeński i nijaki	Rodzaj męski	Rodzaj żeński i nijaki
Mianownik	dvá	dvě	trje	tri	četyre	četyri	päc	šésc	séžm	óŭsm	ževäc	žesi
Dopełniacz	dvóŭu		tréj		četýr		päci	šesci	sežmi	ósmi	ževäci	žeseci
Partytyw	dvóŭu	dvě	trjéj		četýr		päc	šésc	séžm	óŭsm	ževäc	žesi
Celownik	dvěmă		trjém		četyrjém		päci	šesci	sežmi	ósmi	ževäci	žeseci
Biernik	dvá	dvě	tri		četyri		päc	šésc	séžm	óŭsm	ževäc	žesi
Narzędnik	dvěma		trjemi		četyrjemi		päc'ju	šesc'ju	sežm'ju	óŭsm'ju	ževäc'ju	žesec'ju
Miejscownik	dvóŭu		trjéch		četyrjéch		päci	šesci	sežmi	ósmi	ževäci	žeseci
Prepozycjonal	dvóŭu		trjéch		četyrjéch		päci	šesci	sežmi	ósmi	ževäci	žeseci
Celownik z «ku»	dvěmá k		trjém k		četyrjém k		päcí k	šescí k	sežmí k	ósmí k	ževäcí k	žesecí k

Przedimki

Przedimki »sjé« oraz »njé« pdmieniają się jak przymiotniki z grupy trzeciéj; »ní« jak przymiotniki z grupy drugiéj.

Zaimki

Zaimki osobowe i pytające odmieniają się nieregularnie. Zato zaimki dzierżawcze oraz część wskazującech odmieniała się jak przymiotniki.

Zaimki osobowe

• zaimek »ja«

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
já*	mene	mene	mně	mene	mnóŭu	meně	meně	meně k

w części djalekt miast já jest używane archaiczne jás

• zaimek »ty«

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
ty	cebe	cebe	cebě	cebe	tobóŭu	cebě	cebě	cebě k

• zaimek »on«

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
one	jegóŭ	jegóŭ	jemú	jegóŭ	jím	jém	jém	jemú k

• zaimek »ona«

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
oná	jéj	jóŭ	jéj	jóŭ	jeju	jéj	jéj	jejé k

• zaimek »ono«

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
onóŭ	jegóŭ	jegóŭ	jemú	jegóŭ	jím	jém	jém	jemú k

• zaimek »my« (dual)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
ná	náju	náju	námă	ná	námă	náju	náju	námá k

• zaimek »wy« (dual, mężski)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
vá	váju	váju	vámă	vá	vámă	váju	váju	vámá k

• zaimek »wy« (dual, żeński)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
vě	váju	vá	vámă	vá	vámă	váju	váju	vámá k

• zaimek »oni« (dual)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
oná	onáju	onáju	onámă	oná	onámă	onáju	onáju	onámá k

• zaimek »one« (dual)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
oně	onáju	oně	onámă	oně	onámă	onáju	onáju	onámá k

• zaimek »my« (plural)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
my	nás	nás	nám	ny	námi	nás	nás	námé k

• zaimek »wy« (plural)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
vy	vás	vás	vám	vy	vámi	vás	vás	vámé k

• zaimek »oni« (plural)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
oni	jách	jích	jím	jích	jimi	jích	jích	jimé k

• zaimek »one« (plural)

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
oný	jích	oný	jím	oný	jimi	jích	jích	jimé k

• zaimek zwrotny

Mianownik	Dopełniacz	Partytyw	Celownik	Biernik	Narzędnik	Miejscownik	Prepositjonalis	Celownik z «ku»
-	sebe	sebe	sebě	sebe	sobóŭu	sebě	sebě	sebě k

Zaimki osobowe pierwszéj i drugiéj osoby liczb pojedynczéj a mnogiéj, przyjmują w partytywie formę biernika, gdy osobą mówiącą jest kobiéta/y.

Zaimki pytajne kto? co?

Przypadek	kto	co
Mianownik	któ	čó
Dopełniacz	kogó	česó
Partytyw	kogó	čegó
Celownik	komú	čemú
Biernik	kogó	čó
Narzędnik	cěm	čím
Miejscownik	kóŭm	čém
Prepozycjonal	komú	čemú
Celownik z «ku»	komú k	čemú k

Czasownik i konjugacja

Czasowniku w języku zapadniém są dużo regularniéjsze niż w języku prasłowiańskiém. Jednocześnie język jest bardzo archaiczny, choć istnieje parę innowacyj różniącech język zapadni od reszty języków słowiańskiech (będącech głównie wpływém języków giermańskiech).

Bezokolicznik

W języku zapadniém występują dwie formy bezokolicznika - infinityw oraz supinum.

Infinityw

Bezokolicznik posiada końcówkę -c, lub -ci (te drugie zawsze akcentowane)

Supinum

Formę supinum można utworzyć od infinitywu, zamieniając:

• c > t
• ci > te

Czasy teraźniejsze

Czas teraźniejszy prosty (niedokonany)

Liczba i rodzaj	I -o-||-e-	II -no-||-ne-	III -jo-||-je-	IV -i-	V (atematyczny)
1. osoba sing.	nesã	žvignã	znáju	ránjú	dám	věm	jěm	jésm
2. osoba sing.	neséš	žvignéš	znájéš	ráníš	dás	věs	jěs	jés
3. osoba sing.	nese	žvigne	znáje	ráni	dát	vět	jět	jét
1. osoba dual.	nesevje	žvignevje	znájevje	ránivje	dávje	věvje	jěvje	jesvje
2. osoba dual.	nesetă	žvignetă	znájetă	ránită	dástă	věstă	jěstă	jestă
3. osoba dual.	nesece	žvignece	znájece	ránice	dásce	věsce	jěsce	jesce
1. osoba pl.	nesém	žvigném	znájém	ráním	dám	věm	jěm	jésm
2. osoba pl.	nesece	žvignece	znájece	ránice	dasce	věsce	jěsce	jesce
3. osoba pl.	nesút	žvignút	znájút	ránät	dážät	věžät	jěžät	sút

Czas teraźniejszy ciągły niedokonany

Jest on używany dla podkreślenia trwania czynności w chwili mówienia.

Liczba i rodzaj	I -o-||-e-	II -no-||-ne-	III -jo-||-je-	IV -i-	V (atematyczny)
1. osoba sing.	jésm nesã	jésm žvignã	jésm znáju	jésm ránjú	jésm dám	jésm věm	jésm jěm	jésm
2. osoba sing.	jés neséš	jés žvignéš	jés znájéš	jés ráníš	jés dás	jés věs	jés jěs	jés
3. osoba sing.	jét nese	jét žvigne	jét znáje	jét ráni	jét dát	jét vět	jét jět	jét
1. osoba dual.	jesvje nesevje	jesvje žvignevje	jesvje znájevje	jesvje ránivje	jesvje dávje	jesvje věvje	jesvje jěvje	jesvje
2. osoba dual.	jestă nesetă	jestă žvignetă	jestă znájetă	jestă ránită	jestă dástă	jestă věstă	jestă jěstă	jestă
3. osoba dual.	jesce nesece	jesce žvignece	jesce znájece	jesce ránice	jesce dásce	jesce věsce	jesce jěsce	jesce
1. osoba pl.	jésm nesém	jésm žvigném	jésm znájém	jésm ráním	jésm dám	jésm věm	jésm jěm	jésm
2. osoba pl.	jesce nesece	jesce žvignece	jesce znájece	jesce ránice	jesce dasce	jesce věsce	jesce jěsce	jesce
3. osoba pl.	sút nesút	sút žvignút	sút znájút	sút ránät	sút dážät	sút věžät	sút jěžät	sút

Czas teraźniejszy ciągły dokonany

Jest on używany dla wyrażenia czynności rozpoczętéj w chwili mówienia.

Liczba i rodzaj	I -o-||-e-	II -no-||-ne-	III -jo-||-je-	IV -i-	V (atematyczny)
1. osoba sing.	jésm zanesã	jésm užvignã	jésm poznáju	jésm poránjú	jésm nadám	jésm svěm	jésm s'jěm	jésm
2. osoba sing.	jés zaneséš	jés užvignéš	jés poznájéš	jés poráníš	jés nadás	jés svěs	jés s'jěs	jés
3. osoba sing.	jét zanese	jét užvigne	jét poznáje	jét poráni	jét nadát	jét svět	jét s'jět	jét
1. osoba dual.	jesvje zanesevje	jesvje užvignevje	jesvje poznájevje	jesvje poránivje	jesvje nadávje	jesvje svěvje	jesvje s'jěvje	jesvje
2. osoba dual.	jestă zanesetă	jestă užvignetă	jestă poznájetă	jestă poránită	jestă nadástă	jestă svěstă	jestă s'jěstă	jestă
3. osoba dual.	jesce zanesece	jesce užvignece	jesce poznájece	jesce poránice	jesce nadásce	jesce svěsce	jesce s'jěsce	jesce
1. osoba pl.	jésm zanesém	jésm užvigném	jésm poznájém	jésm poráním	jésm nadám	jésm svěm	jésm s'jěm	jésm
2. osoba pl.	jesce zanesece	jesce užvignece	jesce poznájece	jesce poránice	jesce nadasce	jesce svěsce	jesce s'jěsce	jesce
3. osoba pl.	sút zanesút	sút užvignút	sút poznájút	sút poránät	sút nadážät	sút svěžät	sút s'jěžät	sút

Czasy przeszłe

W języku zapadniém wystąpują cztéry czasy przeszłe.

Aoryst

Liczba i osoba	I -o-||-e-	II -no-||-ne-	III -jo-||-je-	IV -i-	V (atematyczny)
1. osoba sing.	nés	žvíg	znách	ráních	bých
2. osoba sing.	nese	žviže	zná	ráni	by
3. osoba sing.	nese	žviže	zná	ráni	by
1. osoba pdw.	nesově	žvigově	znáchově	ránichově	bychově
2. osoba pdw.	nesetă	žvižetă	znástă	ránistă	bystă
3. osoba pdw.	nesece	žvižece	znásce	ránisce	bysce
1. osoba pl.	nesoŭm	žvigoŭm	znáchoŭm	ránichoŭm	bychoŭm
2. osoba pl.	nesece	žvižece	znásce	ránisce	bysce
3. osoba pl.	nesã	žvigã	znáši	rániši	byši

Imperfekt

Liczba i osoba	I -o-||-e-	II -no-||-ne-	III -jo-||-je-	IV -i-	V (atematyczny)
1. osoba sing.	nesjách	žvignjách	znájách	ránjách	bjách
2. osoba sing.	nesjáše	žvignjáše	znájáše	ránjáše	bjáše
3. osoba sing.	nesjáše	žvignjáše	znájáše	ránjáše	bjáše
1. osoba pdw.	nesjáxchově	žvignjáchově	znájáchově	ránjáchově	bjáchově
2. osoba pdw.	nesjášetă	žvignjášetă	znájášetă	ránjášetă	bjášetă
3. osoba pdw.	nesjášece	žvignjášece	znájášece	ránjášece	bjášece
1. osoba pl.	nesjáchoŭm	žvignjáchoŭm	znájáchoŭm	ránjáchoŭm	bjáchoŭm
2. osoba pl.	nesjášece	žvignjášece	znájášece	ránjášece	bjášece
3. osoba pl.	nesjáchã	žvignjáchã	znájáchã	ránjáchã	bjáchã

Perfekt

• Czas perfekt, forma nieściągnięta

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
1. osoba sing.	nésl jésm	neslă jésm	neslo jésm*
2. osoba sing.	nésl jés	neslă jés	neslo jés
3. osoba sing.	nésl jét	neslă jét	neslo jét
1. osoba pdw.	neslă jesvje	neslé jesvje	neslé jesvje
2. osoba pdw.	neslă jestă	neslé jestă	neslé jestă
3. osoba pdw.	neslă jesce	neslé jesce	neslé jesce
1. osoba pl.	nesly jésm	nesly jésm	neslă jésm
2. osoba pl.	nesly jesce	nesly jesce	neslă jesce
3. osoba pl.	nesly sút	nesly sút	neslă sút

• Czas perfekt, forma ściągnięta

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
1. osoba sing.	néslém	neslám	nesloŭm*
2. osoba sing.	néslés	neslás	nesloŭs
3. osoba sing.	neslét	neslát	nesloŭt
1. osoba pdw.	neslávje	neslévje	neslévje
2. osoba pdw.	neslátă	neslétă	neslétă
3. osoba pdw.	nesláce	nesléce	nesléce
1. osoba pl.	neslým	neslým	neslám
2. osoba pl.	neslýce	neslýce	nesláce
3. osoba pl.	neslýt	neslýt	neslát

* forma nieużywana, ale możliwa (analogicznie do drugiéj i trzeciéj osoby)

Czas Zaprzeszły

Czas zaprzeszły odmienia się tylko przez rodzaje i liczby, nie odmienia się przez osoby (potrzebny jest zaimek).

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
liczba pojedyncza	nésl byle	neslă bylá	neslo bylóŭ
liczba podwójna	neslă bylá	neslé bylé	neslé bylé
liczba mnoga	nesly byly	nesly byly	neslă bylá

Czasy przyszłe

Występują cztéry czasy przyszłe (para czsów przyszłech i przedprzyszłech pomnożona przez aspekty dokonany i niedokonany).

Czas przyszły prosty (dokonany)

Czas przyszły dokonany tworzy się za pomocą czasownika dokonanego w czasie teraźniejszém.

Liczba i rodzaj	Przykład
1. osoba sing.	s'jěm
2. osoba sing.	s'jěs
3. osoba sing.	s'jět
1. osoba dual.	s'jěvje
2. osoba dual.	s'jěstă
3. osoba dual.	s'jěsce
1. osoba pl.	s'jěm
2. osoba pl.	s'jěsce
3. osoba pl.	s'jěžät

Czas przyszły niedokonany

Czas przyszły niedokonany tworzy się za pomocą konstrukcji «czasownik posiłkowy býc w formie przyszłéj» + «bezokolicznik (infinityw)».

Liczba i rodzaj	Przykład
1. osoba sing.	búdã jěsc
2. osoba sing.	búžéš jěsc
3. osoba sing.	búže jěsc
1. osoba dual.	búževje jěsc
2. osoba dual.	búžetă jěsc
3. osoba dual.	búžesce jěsc
1. osoba pl.	búžém jěsc
2. osoba pl.	búžesce jěsc
3. osoba pl.	búdút jěsc

Czas przedprzyszły niedokonany

Czas przedprzyszły dokonany tworzy się za pomocą konstrukcji «czasownik posiłkowy býc w formie przyszłéj» + «imiesłów przymiotnikowy przeszły danego czasownika».

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
1. osoba sing.	búdã jědl	búdã jědlă	búdã jědlo
2. osoba sing.	búžéš jědl	búžéš jědlă	búžéš jědlo
3. osoba sing.	búže jědl	búže jědlă	búže jědlo
1. osoba pdw.	búževje jědlă	búževje jědlé	búževje jědlé
2. osoba pdw.	búžetă jědlă	búžetă jědlé	búžetă jědlé
3. osoba pdw.	búžesce jědlă	búžesce jědlé	búžesce jědlé
1. osoba pl.	búžém jědly	búžém jědly	búžém jědlă
2. osoba pl.	búžesce jědly	búžesce jědly	búžesce jědlă
3. osoba pl.	búdút jědly	búdút jědly	búdút jědlă

Czas przedprzyszły dokonany

Czas przedprzyszły dokonany tworzy się za pomocą konstrukcji «czasownik posiłkowy býc w formie imiesłowu przymiotnikowego przeszłego» + «czasownik dokonany w czasie teraźniejszém»

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
1. osoba sing.	byle s'jěm	bylá s'jěm	bylóŭ s'jěm
2. osoba sing.	byle s'jěs	bylá s'jěs	bylóŭ s'jěs
3. osoba sing.	byle s'jět	bylá s'jět	bylóŭ s'jět
1. osoba pdw.	bylá s'jěvje	bylé s'jěvje	bylé s'jěvje
2. osoba pdw.	bylá s'jěstă	bylé s'jěstă	bylé s'jěstă
3. osoba pdw.	bylá s'jěsce	bylé s'jěsce	bylé s'jěsce
1. osoba pl.	byly s'jěm	byly s'jěm	bylá s'jěm
2. osoba pl.	byly s'jěsce	byly s'jěsce	bylá s'jěsce
3. osoba pl.	byly s'jěžät	byly s'jěžät	bylá s'jěžät

Forma z posiłkowém «byvác»

Dla podkreślenia niepewności, bądź nieprawdopodobności przszłego wydarzenia, można użyć zamiast odmienionego «býc» czasownik «byvác», odmienany jak czasownik «znác». Przykładém może być:

• Já byváju s'jěm kotă vs Já s'jěm kotă - Nie ma szans, bym zjadł kota vs Zjem kota

Tryby

Tryb rozkazujący

Liczba i osoba	I -o-||-e-	II -no-||-ne-	III -jo-||-je-	IV -i-	V (atematyczny)
2. i 3. osoba sing.	nesi	žvigni	znáj	răni	dăži	věž	jěž	búž
1. osoba pdw.	nesjevjé	žvignjevjé	znájvjé	rănivjé	dáživjé	věživjé	jěživjé	búževjé
1. osoba pdw.	nesjetă	žvignjetă	znájtă	rănită	dážită	věžită	jěžită	búžetă
1. osoba pl.	nesjém	žvignjém	znájm	răním	dažím	věžím	jěžím	búžém
2. osoba pl.	nesjece	žvignjece	znájce	rănice	dažice	věžice	jěžice	búžece

Tryb przypuszczający

Tworzy się go z pomocą czasownika posiłkowego bím, bi, bi, bivje, bistă, bisce, bím, bisce, bã oraz imiesłowu na L.

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
1. osoba sing.	nésl bím	neslă bím	neslo bím
2. osoba sing.	nésl bi	neslă bi	neslo bi
3. osoba sing.	nésl bi	neslă bi	neslo bi
1. osoba pdw.	neslă bivje	neslé bivje	neslé bivje
2. osoba pdw.	neslă bistă	neslé bistă	neslé bistă
3. osoba pdw.	neslă bisce	neslé bisce	neslé bisce
1. osoba pl.	nesly bím	nesly bím	neslă bím
2. osoba pl.	nesly bisce	nesly bisce	neslă bisce
3. osoba pl.	nesly bã	nesly bã	neslă bã

Tryb łączący/celowy

Tworzy się go z pomocą czasownika posiłkowego bím, bi, bi, bivje, bistă, bisce, bím, bisce, bã oraz supina czasowników zarówno dokonanech, jak i niedokonanech. Na język polski tłómaczymy tryb celowy jako zdania razém ze spójnikami aby, żeby, w celu, by.

	Sg.	Du.	Pl.
1. osoba	bím nesci	bivje nesci	bím nesci
2. osoba	bi nesci	bistă nesci	bisce nesci
3. osoba	bi nesci	bisce nesci	bã nesci

Tryb życzący

Tryb życzący niedokonany

Tworzy się go z pomocą czasownika posiłkowego měc w formie trybu życzącego oraz bezokolicznika.

	Sg.	Du.	Pl.
1. osoba	jemám nesci	jemávje nesci	jemám nesci
2. osoba	jemás nesci	jemástă nesci	jemásce nesci
3. osoba	jemá nesci	jemásce nesci	jemájät nesci

Tryb życzący dokonany

Tworzy się go z pomocą czasownika posiłkowego měc w formie trybu życzącego oraz imiesłowu na L.

	rodzaj mężski	rodzaj żeński	rodzaj nijaki
1. osoba sing.	jemám nésl	jemám neslă	jemám neslo
2. osoba sing.	jemás nésl	jemás neslă	jemás neslo
3. osoba sing.	jemá nésl	jemá neslă	jemá neslo
1. osoba pdw.	jemávje neslă	jemávje neslé	jemávje neslé
2. osoba pdw.	jemástă neslă	jemástă neslé	jemástă neslé
3. osoba pdw.	jemásce neslă	jemásce neslé	jemásce neslé
1. osoba pl.	jemám nesly	jemám nesly	jemám neslă
2. osoba pl.	jemásce nesly	jemásce nesly	jemásce neslă
3. osoba pl.	jemájät nesly	jemájät nesly	jemájät neslă

Strona bierna

Stronę biernę tworzymy w następujący sposób:

• strona bierna czasu teraźniejszego: jét žělám/ žělămă/ žělămo
• strona bierna aorystu: by žělán/ žělănă/ žělăno
• strona bierna imperfektu: bjáše žělán/ žělănă/ žělăno
• strona bierna perfekt: býl jét/ bylét žělán/ žělănă/ žělăno
• strona bierna czasu zaprzeszłego: býl jét býl/ bylét býl žělán/ žělănă/ žělăno
• strona bierna czasu przyszłego dokonanego: sbúže sžělám/ sžělămă/ sžělămo
• strona bierna czasu przyszłego niedokonanego: búže žělám/ žělămă /žělămo
• strona bierna czasu przedprzyszłego niedokonanego: búže žělán/ žělănă/ žělăno
• strona bierna czasu przedprzyszłego dokonanego: sbúže sžělán/ sžělănă/ sžělăno

Podane są wszędzie trzecie osoby czasownika "być" w poszczególném czasie a następnie odpowiedni imiesłów: bierny czasu teraźniejszego, bądź biernego. Oczywiście, imiesłowy tego odmieniają się przez liczby i rodzaje, tak i czasownik posiłkowy być odmienia się przez osoby i liczby (a czasami też i rodzaje). Dla wyrażenia dokonaności czasu teraźniejszego i przeszłego używamy form s-býc.

S-býc

W języku zapadniém nie istnieje coś takiego jak osobny czasownik sbýc. Istnieją za to jego łże-formy, które odmieniają się jak wszystkie pozostałe formy czasownika býc, tylko z prefixém s-. Wyglądają one następująco (podana zostaje trzecia osoba liczby pojedynczéj)

• jét > sjét
• by > sby
• bjáše > sbjáše
• býl jét/ bylét > sbýl jét/ sbylét
• býl jét býl/ bylét býl > sbýl jét býl/ sbylét býl
• búže > sbúže.

Czasowniki modalne

W języku zapadniém występuj następujące czasowniki modalne:

• móŭč móc; (mogã, možéš)
• schéc chcieć; (scú, scéš)
• uměc umieć; (uměju, umějéš)
• năčäc zacząć; (náčnã, náčnéš)
• imác mieć coś zrobić; (imám, máš, má...)

W języku zapadniém po tech czasownikach mogą być używane tak samo bezokoliczniki, jak i formy l-imiesłowu, z przewagą w uzusie na bezokolicznik, czyli inaczéj niż w języku polskiém, gdzie używany jest li tylko bezokolicznik.

Imiesłowy

W języku zapadnièm jest siedem imiesłowów. Dzielimy je na dwie grupy:

• przymiotnikowe
  • czynny czasu teraźniejszego
  • czynny czasu przeszłego
  • czynny perfektu
  • bierny czasu teraźniejszy
  • bierny czasu przeszłego
• przysłówkowe
  • współczesny
  • uprzedni

Czynny czasu teraźniejszego

nesci, väc, svěcíc

deklinacja	I	II	III
M. l.p. r.m. r.n.	nesã	väži	světã
M. l.p. r.ż.	nesuci	väžuci	svěcäci
M. l.pdw. r.m. r.n.	nesucă	väžucă	svěcäcă
M. l.pdw. r.ż.	nesuci	väžuci	svěcäci
M. l.mn. r.m. r.n.	nesuce	väžuce	svěcäce
M. l.mn. r.ż.	nesucä	väžucä	svěcäcä
D. l.p. r.m. r.n.	nesuca	väžuca	světãca
D. l.p. r.ż.	nesucä	väžucä	svěcäcä
B. l.p. r.m. r.n.	nesuci	väžúc	svěcäc
B. l.pdw. r.m. r.n.	nesucă	väžucă	svěcäcă
B. l.mn. r.m. r.n.	nesuci	väžuci	svěcäci

Akcent nigdy nie pada na końcówkę imiesłowu. W reszcie form dochodzi do odmiany według końcówek długiech form przymiotnika, przy czèm rodzaje męskie i żeńskie zostają rozszèrzone o sufix -uc/-äc (jak w bierniku).

Czynny czasu przeszłego

vesci, chválýc

deklinacja	I	II
M. l.p. r.m. r.n.	vèd	chvál
M. l.p. r.ż.	vèdši	chválši
B. l.p. r.m. r.n.	vèdše	chválèš
B. l.p. r.ż.	vèdšu	chválešu

Resztę form tworzymy odmieniając oczywiście jak długie formy przymiotnika uprzednio rozszèrzając temat o -š.

Bierny czasu teraźniejszego

Tworzymy rozszèrzając temat czasownika o -m według następującego wzoru:

Rodzaj	Męski	Żeński	Nijaki
Krótki mianownik l.poj	svědoŭm	svědomă	svědomo
Długi mianownik l.poj	svědomý	svědomá	svědomé

Formę krótką w liczbie mnogiej i podwójnej tworzymy jak u przymiotników i są używane w tech samech kontekstach. Forma długa jest odmieniana jak długa forma rzeczownika i używana w tech samech kontekstach.

Bierny czasu przeszłego

Tworzy się go za pomocą cztérech sufixów:

• -t

Rodzaj	Męski	Żeński	Nijaki
Krótki mianownik l.poj	bít	bită	bito
Długi mianownik l.poj	bitý	bitá	bité

• -ät

Rodzaj	Męski	Żeński	Nijaki
Krótki mianownik l.poj	klät	klätă	kläto
Długi mianownik l.poj	klätý	klätá	kläté

• -n

Rodzaj	Męski	Żeński	Nijaki
Krótki mianownik l.poj	uznán	uznánă	uznáno
Długi mianownik l.poj	uznáný	uznáná	uznáné

• -en

Rodzaj	Męski	Żeński	Nijaki
Krótki mianownik l.poj	plecén	plecenă	pleceno
Długi mianownik l.poj	plecený	plecená	plecené

Długie formy są odmienne przez przypadki, krótkie nie. Dystrybucja taka sama jak u odpowiedniech przymiotników.

Czynny perfektu/l-imiesłów

Nadaje cechę czynności dokonanej w przeszłości, której efekty trwają do dzisiaj, alibo tej, która jest wykonywana od przeszłości po dziś.

Rodzaj	Męski	Żeński	Nijaki
L-imiesłów	nésl	neslă	neslo
Krótki mianownik l.poj	sjé nésl	sjá neslă	sjé neslo
Długi mianownik l.poj	neslý	neslá	neslé

Formy krótkie odmieniane przez liczby jak krótkie formy przymiotnika, formy długie dodatkowo odmieniane przez przypadki, odmieniane, co oczywiste, jak długie formy przymiotnika.

Przysłówkowy współczesny

Forma	I	II	III
Imiesłów	nesãc	väžic	světãc

Jak widać, mamy w środku zachowanę nosówkę oraz brak wydłużenia. Przyczyną jest nowość i wtórność tech form.

Przysłówkowy uprzedni

Forma	I	II
Imiesłów	védl	chválív

Stopniowanié

Podobnie jak w języku polskiém przymiotniki i przysłówki stopniują się.

Stopniowanié przymiotników

W języku zapadniém są trzy stopnie:

• niski; forma podawana w słownikach, np. bělý, stárý, golěmý, nízkí, svobóŭž, dúž, reál;
• wyższy; sg. nom. m, n: běly, stárěji, bóly, níži, svobóŭžéš, dúžéš, reáléš; sg. nom. f: běle, stárějše, bóle, níže, svobóŭžéš, dúžéš, reáléš;
• najwyższy; sg. nom. m, n: náběly, nástárěji, nábóly, náníži, násvobóŭžéš, nádúžéš, náreáléš; sg. nom. f: náběle, nástárějše, nábóle, náníže, násvobóŭžéš, nádúžéš, náreáléš;

Stopień wyższy

Oznacza zwiększenié natężenia cechy. Tworzony na cztéry sposoby.

Forma supletywna

Są to nieliczne wyjątki, gdzie dochodzi do całkowitéj wymiany tematu, np.

• golěmý > m, n bóly; f bóle
• zlé > m, n lyši; f lyŝe
• dóbrý > m, n bláži; f blážŝe

Jeżeli chodzi o pozostałe formy w deklinacji i odmianie rodzajowej, to:

• bóly zachowuje się, jakby tematem był ból
• lyši zachowuje się, jakby tematem był lyš
• bláži zachowuje się, jakby tematem był bláž

Forma krótka

Jest to grupa przymiotników, która dostaje w stopniu wyższém -i/-y. Są to zazwyczaj krótkie przymiotniki, albo kończące się na -kí.

• bělý > m, n běly; f běle
• nízkí > m, n níži; f níže

Formy deklinacyjne są oparte o temat stopnia oraz -š, np:

• bělý > M. běly, běle > D. bělšego, bělšéj
• nízkí > M. níži, níže > D. nížšego, nížšéj

Forma długa

Jest to grupa przymiotników, która otrzymuje w stopniu wyższém -ěje.

• stárý > m, n stárěji; f stárějše

Formy deklinacyjne są oparte o temat stopnia rodzaju żeńskiego:

• M. m, n stárěji; f stárějše > D. m, n stárějšego; f stárějšéj

Forma martwa

Są to formy przymiotników martwech.

• svobóŭž > svobóŭžéš
• dúž > dúžéš
• reál > reáléš

Nie odmieniają się przez rodzaje, przez przypadki (a dokładniéj dwa przypadki) odmienia się tylko stopień wyższy form półmartwech przymiotników:

Typ	Miękkie	Stwardniałe
Mianownik	dúžéš	reáléš
Każdy inny przyp.	dúžeši	reáleši

Stopień najwyższy

Tworzymy dodając do stopnia wyższego prefix ná-

• náběly
• nástárěji
• nábóly
• násvobóŭžéš
• nástárějšego
• nánížšéj

Gramatyka

Ten dział opisuje wcześniéj opisane formy w użytko codzienném.

Syntax

Składnia języka zapadniego jest podobna do składni polskiéj, aczkolwiék występuje parę zjawisk, którech nie można znaleźć w języku polskiém.

Wypowiedzenia

W języku zapadniém występują, tak samo jak w języku polskiém, cztery rodzaje wypowiedzeń:

• wykrzyknienia i zawiadomienia
• równoważniki zdań
• zdania

Równoważnik zdania

Równoważnikiém zdania nazywamy wypowiedź, zazwyczaj krótką, która nie posiada orzeczenia, aczkolwiék łatwo można by je do niego wprowadzić. Przykładém takiech zdań mogą być:

• «Vodá gotóŭvă» - «Woda gotowa». Orzeczenie «jét» (jest) zostało zastąpione przez krótką formę przymiotnika. Oczywiście, krótką formę przymiotnika można użyć także po «jét», w szczególności w języku potoczném, ale bardziéj literacką fotmą byłob w tém przypadku użyć zwykły czasownik («Vodá jét gotóŭvá» - «Woda jest gotowa»)
• «Já - król Spárty» - «Jestem królém Sparty/Jam król Sparty. W tém równoważniku zdania także możliwe jest wstawienie orzeczenia - «Já jésm królém Spárty» (Jestem królém Sparty). Jak widać, w pierwszém zdaniu orzecznik wyrażony jest przez mianownik, a w drugiém już przez narzędnik. Jeneralną zasadą jest to, że w równoważniku zdania nie powinno się używać orzecznika w formie narzędnika, a w zwykłém zdaniu dozwolone są obie formy orzecznika - mianownikowy i narzędnikowy.

Zdanié

Zdanié jest najczęściéj używaną formą wypowiedzenia. Występuje pare rodzajów zdań:

• oznajmujące: «Ty idéš vé dom.» - «Idziesz do domu.». Przekazujemy w miarę nautralną treść, obecne orzeczenie. Na piśmie zdania oznajmujące zakańcza się kropką.
• pytające: «Ty idéš vé dom?» - «Idziesz do domu>». Zdanie pytające tworzy się za pomocą intonacji: samogłoska akcentowana w najważniéjszém dla nas słowie, oraz (gdy tém słowém nie jest ostatnie słowo zdania) samogłoska akcentowana w ostaniém zdaniu jest wymawiana z toném rosnącém (jeżeli w ostatniém wyrazie pytanie, po sylabie zawierającéj tę samogłoskę następują następne/nastęna sylaby/sylaba, są one wymawiane z toném opadającém powoli aż do ostatniego wyrazu). Na piśmie oddawane za pomocą znaku zapytania «?».
• wykrzyknikowe: «Idéš vé dom!». W zdaniach wykrzyknikowech, jako jedynech (wyjątkiém mogą być archaiczne texta oraz poezja) może zostać pominięty podmiot.

Najczęściéj używaném szykiém zdania w języku zpadniém jest szyk podmiot - orzeczenié - dopełnienié, choć jak w większości języków słowianskiech są dozwolne inne sposoby budowania zdania (bardziéj na kształt języka rosyjskiego, niż polskiego, w którém szyk jest trochę sztywniéjszy)

Zdanié składa się z następującech części:

Podmiot

Podmiot opisuje wykonawcę czynności. Powinién stać na początku zdania, ale ze względu na dużą swobodę w języku zapadniém, może znajdować się w niemal każdém miejscu. Może być wyrażany na trzy sposoby:

• podmiot nominatywny - podobnie jak w języku polskiém, funkcję podomiotu pełni mianownik.
• podmiot datywny - niektóre czasowniki (opisujące odczuwanié doznań fizycznech, emocyj, oraz niektóre inne czasowniki, na przykład czasownik «chetéc» chcieć) wymagają jako podmiot celownika («Nóŭžě boly mene» - «Noga boli mnie.»)
• podmiot partytywny - występuje, gdy ważny brak czegoś lub mała tego ilość jest ważną cechą podmiotu («Mlóŭko koŭnči sä» - «Mleko kończy się.», «Andréju nět» - «Nie ma Andrzeja.»)

W literackiéj formie języka zapadniego podmiot jest zawsze wymagany (za wyjątkiém opisanech wcześniéj przypadków). Aby nie powtarzać podmiotu w następującech po sobie zdaniach, można zastąpić podmiot:

• zaimkiém: «One jét člóŭvekoŭm, ktoŭrý by ve Gel'ji.» (On jest człowiekiém, który był w Galji)
• przedimkiém sjé (w przypadku, gdy podmiot był niém poprzedzony): Sjé člóŭvék by ve Gel'ji. Sjé jede teže v Bréton'ju.

Orzeczenié

Orzeczenié opisuje czynność wykonywaną przez podmiot. Powininno stać po podmiocie, ale może znajdować się praktycznie wszędzie, w szczególności w mowie potocznéj.

Dopełnienié

Dopełnienié dzielimy na bliższe i dalsze. Bliższe jest wyrażana za pomocą biernika, dopełniacza bądź partytywa, a dalsze za pomocą celownika lub narzędnika.

Przydawka

Opisuje rzeczownik. W literackiéj formie języka zapadniego, stoi przed opisywaném rzeczownikiém (przydawka przymiotna, liczebna) lub po opisywaném rzeczowniku (przydawka dopełniaczowa, przyimkowa).

Okolicznik

Opisuje czasownik. W literackiéj formie języka zapadniego, stoi przed opisywaném czasownikiém, ale język potoczny łamie wszystkie zasady, i może stać gdzie chce.

Części mowy

Występują odmienne i nie odmienne części mowy:

• Odmienne:
  • rzeczownik
  • przymiotnik
  • czasownik
  • liczebnik
  • zaimek rzeczowny, przymiotny, liczebny
  • przysłówek (przysłówki czasu oraz miejsca odmieniają się przez niektóre przypadki, przysłówki jakościowe podlegają stopniowaniu)
• Nieodmienne:
  • przysłówek (reszta przysłówków)
  • przyimek
  • spójnik
  • wykrzyknik
  • partykuła

Rzeczowniki

Częśc mowy, która nazywa rzeczy, obiekty, miejsca, osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska, czy téż pojęcia abstrakcyjne. Odmienia się przez przypadki (wszystkie rzeczowniki),liczby (za wyjątkiém rzeczowników niepoliczalnech, pluralia tantum, pojęcia abstrakcyjne) oraz rodzaje (nazwy zwierząt, roślin, nazwy zawodów).

Mianownik

Pełni funkcję podmiotu w zdaniu.

Dopełniacz

Partytyw

Celownik

Biernik

Narzędnik

Miejscownik

Prepositjonalis

Łączy się z przyimkami.

Przymiotniki (Opísník)

W języku zapadniém istnieją trzy formy przymiotnika:

• dlgí opísník (długa forma przymiotnika)
• krúpý opísník (krótka forma przymiotnika)
• mrtvý opísník (martwa forma przymiotnika)

Wszystkie z wyjątkiém ostatniéj odmieniają się przez rodzaje, pierwsza forma odmienia się przez liczby i cały komplet przypadków, druga zaś odmienia się tylko przez liczby, a trzecia jest (z wyjątkami) całkowicie nieodmienna.

Dlgí Opísník

Długa forma przymiotnika używana jest jako przydawka określająca rzeczownik, jako przymiotnik pełniący formę rzeczownika, np. lúdý 'dureń'. Odmienia się przez rodzaje, przypadki, i liczby.

Krúpý Opísník

Pełni formę orzecznika. Odmienia się przez rodzaje i liczby.

Váčko jét stár. Vaczko jest stary.

Já jésm rád. Jestem rad.

Mmrtvý Opísník

Jest to bardzo archaiczna, ale wciąż forma przymiotnika. Zostało niewiele rodzimych słów posiadających tę formę, ale ich liczb trochę wzrosła, gdyż powstał analogicznie inne.

• svobóŭž - wolny, swobodny
• spĺnj - pełny, cały
• rozlíč - inny
• udóŭb - łatwy
• běž - trudny
• stárj - nieświeży
• jašúc - niepotrzebny
• krěp - silny, mocny

Wiele zapożyczonych z innych języków przymiotników (i dwa rodzime przymiotniki), a w szczególności tych jednosylabowech, przyjmuje martwę formę przymiotnika. Jednak inaczéj niż wcześniej wymienione są one określane półmartwymi (poŭlmmrtvý opísník), ze względu na dodanie końcówki -i/-y w przypadkach innych niż mianownik (oraz biernik, o ile biernik opisywanego rzeczownika równa się z mianownikiem), co jakby "ożywia" fleksję tech form.

• vróŭnj; vróŭni - czarny
• dúž; dúži - zdrowy
• reál; reály - prawdziwy, rzeczywisty, istniejący, realny
• nov; novi - począkowy
• niv, nivi - biały (o kolorze skóry)
• viktonál; viktonály - fikcyjny
• I inne, tu niewymienione

Dodatkowo, martwa forma przymiotnika potrafi pełnić funkcję przysłówka (patrz. przysłówek).

Przedimek

W języku zapadniém występują trzy przedimki:

• przedimek określony "sjé";
• przedimek nieokreślony negujący "ní" (drugą dopuszczaną formą jest bardziéj oficjalne "njakjé");
• przedimek określony negujący "njé".

Przedimek nieokreślony nienegujący nie występuje, używa się wtedy zwykłego rzeczownika bez żadnek przedimka.

Przedimek określony "sjé"

Przedimek określony "sjé" pełni następujące funkcje:

• wskazuje na podmiot zdania, gdy forma dopełnienia jest równa formie mianownikowéj;
• wskazuje na coś ważniejszego w zbiorze (pies i kot gonią dzieci), i chcemy wzmocnić rolę psa w gonitwie;
• wskazuje na ważną rolę kogoś (czyli tu już podobnie jak w germalangach);
• służy do rozróżniania dwóch przedmiotów/osób o téj saméj nazwie (Dwoje ludzi idzie do sklepu. Pierwszy kupił bułkę. Drugi kupił wodę. (Ten drugi) potém jeszcze dokupił żyletek i pociął wszystkie koty w mieście;
• przypisywanié przysłówków do rzeczownika (gdy przysłówek stoi między przedimkiém a rzeczownikiém): Já vižú télko Cebe vs. Já vižú sjé télko Cebe? ("sjé" łączy télko z tém, co następuje po niém (jeżeli chodzi o imię), a bez tego sjé télko będzie łączone ze wszystkiém, tylko nie imieniém);
• wskazuje na to, że podmiot użyty w następném zdaniu jest tożsamy z podmiotém ze zdania poprzedniego

Ponad to "sjé" ma jeszcze dwie inne funkcje, które już nie należą już do właściwości zwykłych przedimków:

• formy liczby podwójnéj ("sjá" , "sjé", "sjé") często przejmuję funkcję liczebnika "dvá";
• "sjé" może także przejmować funkcję zaimka trzeciéj osoby w zdaniu.

Przedimek nieokreślony "ní"

Przedimek nieokreślony jest używany w zdaniach negującech.

Przedimek określony "njé"

Ma podobne funkcje co przedimek "sjé", ale inaczéj niż on jest używany li tylko w zdaniach przeczącech.

Czasowniki

Czasy

Tryby

Imiesłowy

W języku zapadnièm jest siedem imiesłowów. Dzielimy je na dwie grupy:

• przymiotnikowe
  • czynny czasu teraźniejszego
  • czynny czasu przeszłego
  • czynny perfektu
  • bierny czasu teraźniejszy
  • bierny czasu przeszłego
• przysłówkowe
  • współczesny
  • uprzedni

Liczebniki

Zaimki

Przysłówek

W języku zapadniém wydziela się następujące rodzaje przysłówka:

• odmienne
  • miejsca
  • czasu
• nieodmienne
  • odrzeczownikowe sposobu historjjá > historjjéski
  • odrzeczownikowe

Przysłówek (odmienne)

Przysłówki (nieodmienne)

Przyimki i poimki

W języku zapadniém występują tak samo przyimki, jak i poimki. Poimkami są k/ki (w znaczeniu ku, w stronę, łączony z celownikiém) oraz tlă (w znaczeniu dla, w celu, łączony z dopełniaczém). Przyimki łączą się z różnymi przypadkami:

Przyimek/poimek	Przypadek	Forma zwykła	Forma wzdłużona	Forma długa
jak + M	Mianownik	ják	jake	jaké
o + Voc.	Mianownik	voŭb, voŭ	vobe	vobé, vóŭ
bez + D	Dopełniacz	bez	beze	bezé
do + D	Dopełniacz	do	do	dóŭ
z + D	Dopełniacz	jez	jeze	jezé
z + D (powierzchnie)	Dopełniacz	s	sã	sé
mimo + D	Dopełniacz	mimo	mimo	mimóŭ
od + D	Dopełniacz	voŭt	vote	voté
u + D, obok + D	Dopełniacz	u	u	ú
oprócz + D	Dopełniacz	krome	krome	kromé
zamiast + D	Dopełniacz	vmjesto	vmjesto	vmjestóŭ
znad + D	Dopełniacz	snád	snade	snadé
poza + D	Dopełniacz	zăgrán	zăgrăne	zăgrăné
ze względu na + D	Dopełniacz	răži	răži	răží
wśród + D	Dopełniacz	sroŭži	sroŭži	sroŭží
wokół + D	Dopełniacz	zăsreži	zăsreži	zăsreží
dla + D	Dopełniacz (poimek)	tlă	telă	-
po + C	Celownik	po	po	póŭ
ku + C, w stronę	Celownik (poimek)	k	ki	-
w + B, do + D	Biernik	v	ve	vé
na + B	Biernik	nă	nă	ná
przed + B	Biernik	proŭd	proŭde	proŭdé
o + M	Biernik	pră	pră	prá
o + B	Biernik	voŭb, voŭ	vobe	vobé, vóŭ
pod + B	Biernik	poŭd	pode	podé
w górę + D, ponad + B	Biernik	véz	veze	vezé
za + B	Biernik	ză	ză	zá
przez + B, za + B (czas)	Biernik	čroŭz	čroŭze	čroŭzé
przed + N	Narzędnik	proŭd	proŭde	proŭdé
między + N a N	Narzędnik	mežu	mežu	mežú
z + N	Narzędnik	s	sã	sé
ponad + N	Narzędnik	ponád	ponăde	ponădé
pod + N	Narzędnik	poŭd	pode	podé
za + N	Narzędnik	ză	ză	zá
na + Msc	Miejscownik	nă	nă	ná
w + Msc	Miejscownik	v	ve	vé
przy + Msc	Prepositjonalis	pri	pri	prí
o + Msc	Prepositjonalis	voŭb, voŭ	vobe	vobé, vóŭ
nad + Msc	Prepositjonalis	véz	veze	vezé

Forma zwykła przyimka jest używana, gdy po niém stoi wyraz zaczynajacy się samogłoską, forma wzdłużona gdy po przyimku stoi wyraz zaczynający się od spółgłoski, a forma długa gdy dochodzi do przeniesienia akcentu na przyimek.

U poimków sprawa ma się podobnie: forma zwykła jest używana, gdy wyraz kończy się samogłoską, a wzdłużona, gdy spółgłoską.

Spójniki

Wykrzykniki

Partykuły

Za partykuły uważamy wyrazy, które nadają wypowiedzeniom różnego typu zabarwienié (na przykład emocjonalne a nowe znaczenie zdaniu). Przykłady partykuł:

• mnożna: ráz
• ograniczająca: télko, nóŭ
• przecząca: ne, ni
• przypuszczająca: bi, móŭžet
• pytająca: či, ly, l (wzdłuża ostatnią samogłoskę wyrazu po którém stoi, jeżeli jest ona krótka), móŭ (< možetъ)
• rozkazująca: puská, dáváj
• twierdząca: nú
• wątpiąca: tákoŭn (< táko ne)
• wzmacniająca: že, ž (wzdłuża ostatnią samogłoskę wyrazu po którém stoi, jeżeli jest ona krótka), žéž, dáváj, dáváj
• życząca: čtóŭb, čtóŭb-tóŭ

Djalektologja

Język zapadni nie jest językiém silnie rozbitém pod względém djalektalnem. Posługiwanié się djalektém różném od djalektu współrozmówcy nie przeszkadza w swobodném rozumieniu się. Djalekta owe można podzielić na parę grup:

• djalekt zachodni - częstsze dyftongizacje długiech samogłosek, brak wzdłużenia pod wpływém akcentu, inny rozwój akcentuacji.
• djalekt wschodni - od języka literackiego różni się rozwojém dyftongu "oŭ" oraz "óŭ", ktore przed spółgłoskami miękkimi dały "oj" oraz "ój" (a nieraz przeszły daléj w tzw. "öj"). Różni także się bardziéj serbskołużycką lexyką jak i w bardziéj skrajnech gwarach (w tzw. grupe gwar wyspowech, używanech nad ujściém Nysy Łużyckiéj do Odry od strony łużyckiéj) typowo łużyckiém rozwojém r', a nawét przegłosém lechickiém. Obecna także zmiana v' > j.
• djalekt centralny (przejściowy) - na niém to oparto język literacki. Posiada cechy przejściowe między djalektami wschodnimi a zachodnimi.
• djalekt południowo-wschodni (przejściowy czeski) - najbardziéj różny od języka literackiego. Posiada wiele wspólnech cech z językiém czeskiém (między innymi czeski "umlaut").
• djalekt północno-wschodni (przejściowy wielecki) - bliski djalektom zachodniém, jednak posiada wiele cech wieleckiech, które czynią ten djalekt trudném do odbioru przez innech użytkowników języka zapadniego.

Djalekt zachodni

Największą różnicą pomiędzy literackiém językiém zapadniém a djalektami zachodnimi jest system akcentuacji. W języku zapadniém doszło do wzdłużenia akcentowanech samogłosek krótkiech *o, *u, *a. Proces ten objął wszystkie djalekta, z wyjątkiém gwar zachodniech, w którech to wykształcił się całkowicie nowy system akcentuacji: toniczno-iloczasowy podobnie jak w językach serbskiém/chorwackiém czy słowenskiém).

Akcentuacja i tonika gwar zachodniech

Z systemu akcentuacyjnego gwar zachodniech można wydzielić dwa zjawiska:

• przycisk
• toniczność

Przycisk

Przycisk wśród gwar zachodniech jest podobny do przycisku w wersji literackiéj języka zapadniego: jest swobodny (może padać na dowolną sylabę w wyrazie) oraz zazwyczaj stały pod względém morfologiczném (pada na tę samę sylabę w daném wyrazie, chociaż istnieje parę wyjątków od téj reguły). Te zjawisko jest związane z wyrównaniém pozycji akcentu, do którego doszło około X wieku i objęło cały obszar, na którém wykształcił się język zapadni (np: pod wpływém innech form wyrazu *žená, akcent cofnięty wcześniéj z wygłosowego jeru liczby mnogiéj dopełniacza znów ustalił się na ostatniéj pozycji, a więc: žénъ > ženъ́, co dało późniejsze žene).

Toniczość

Tony gwar zachodniech zazwyczaj nie pochodzą od tonów odziecziczonech po języku prosławianskiém. Wyjątkiém jest rozwój grup TorT, TolT, TerT, TelT, orT, olT. W większości przypadków doszło do powstania nowech tonów, które są zależne od dwóch zjawisk: iloczasu oraz miejsca przycisku. Pod wpływém tech zjawisk wykształciły się następujące tony:

• wznoszący krótki, zapis przez ´ (akut); pojawił się u samogłosek krótkiech stojącech bezpośrednio przed sylabą akcentowaną lub samogłoską genetycznie długą.
• wznoszący długi, zapisz przez ˝ (podwójny akut); pojawił się u samogłosek długiech stojącech bezpośrednio przed sylabą akcentowaną z samogłoską genetycznie długą.
• opadający krótki, zapisz przez ` (grawis); pojawił się u samogłosek krotkiech stojącech bezpośrednio po sylabie akcentowanéj bądź samogłosce genetycznie długiéj.
• opadający długi, zapis przez ̏ (podwójny grawis); pojawił się u samogłosek długiech stojącech bezpośrednio po sylabie akcentowanéj z samogłoską genetycznie długą.

Jak widać jest to kombinacja tonu opadającego i wznoszącego oraz iloczasu, jednak samogłoski pod tonami długimi są wymawiane krócéj, niż długie samogłoski pod akcentém. W niektórech gwarach (żyrowska, lądzka) dochodzi do zlania się tonów krótkiech i długiech, co doprowadza do systemu ton wznoszący - ton opadający - przycisk krótki - przycisk długi. W gwarze woreżskiéj dochodzi do przesunięcia się akcentu na ton wznoszący, gdy sylaba akcentowana jest w wygłosie (przy jednoczesném zachowaniu długości samogłoski, jeżeli jest długa) bądź na ton opadający, gdy sylaba akcentowana jest w trzeciéj bądź dalszéj sylabie. (sylaby są liczone od wygłosu)

Różnice w gramatyce

Iną cechą różniącą djalekta zachodnie od literackiego standardu języka zapadniego jest różnica w odmianie rzeczowników mężskiech: końcówkę dopełniacza kontynuującą prasłowianskie -ovъ wypiera kontynuacja prasłowianskiego -ьjь (teraźniejsze -(j)éj). Ciekawą cechą jest zanik używania (a im bliżéj djalekt centralnech - mniejsza frekwencja używania) czasów przeszłech złożonech na rzecz perfektów i aorystu. Występuje także przedimek nieokreślony kjé, obcy inném gwarom.

Dyftongizacje występujace w djalektach zachodniech

Cechą wspólną djalekt zachodniech jest dyftongizacja samogłoski długiéj *ě do *'aj. Przykładém jest wyraz qět (wymowa literacka: kv'ět), który w gwarach zachodniech jest wymawiany jako kv'ajt. Cechą wspólną gwar żyrowskiéj i lądzkiéj jest dyftongizacja *ú i powstanié dyftongu *ŭy (lúd > lŭyd, a w gwarze żyrowskiéj ŭyd).

W gwarze woreżskiéj doszło także do dyftongizacji *ý oraz *í do *ej, *'ej (gdy samogłoska była pod toném wznoszącém) bądź do *je, *'je (pod toném opadającém). W pozycji akcentowanéj zazwyczaj dochodzi do zachowania samogłoski długiéj, chociaż coraz cześciéj obserwuje się przejścié ich do *ej, *'ej.

Inne procesy fonetyczne

Ważném elementém gwary żyrowskiéj jest częste sandhi, występujące między innymi na granicy morfemów w wyrazie. Przykłady:

• oŭtbíc > oŭpbíc