Język zongepajcki/Pierwsza przesuwka zongepajcka

Wersja do druku nie jest już wspierana i może powodować błędy w wyświetlaniu. Zaktualizuj swoje zakładki i zamiast funkcji strony do druku użyj domyślnej funkcji drukowania w swojej przeglądarce.

Pierwsza przesuwka zongepajcka to charakterystyczna zmiana dźwięków w j. zongepajckim, która znacząco zmieniła system spółgłosek i oddaliła język od j. protogamajskiego. Była to zmiana bardzo konsekwentna i objęła całą zongepajszczyznę.

Opis

Przesuwka polegała na "stwardnieniu" bezdźwięcznych spółgłosek szczelinowych do afrykat, spirantyzacji bezdźwięcznych zwartych i na samym końcu ubezdźwięcznieniu dźwięcznych zwartych. W sumie na zmianę składały się trzy fazy.

Przebieg

Faza 1

Faza pierwsza polegała na "stwardnieniu" bezdźwięcznych spółgłosek szczelinowych poprzez zamienienie ich na afrykaty. Nie zmieniło się brzmienie ich dźwięcznych odpowiedników [ð] [z] [ɣ].

PƔ *f → pf (pf)
PƔ *θ → tθ (ƶ) (często ostatecznie [ts] - z)
PƔ *s → ts (z)
PƔ *ħ → *x → kx (x)

Protogamajskie [ħ] musiało się wcześniej przesunąć do [x], by ulec przesuwce.

Afrykata, która w zongepajckiej transkrypcji jest oznaczona znakiem ƶ ([tθ]), ostatecznie w większości języków przeszła w z ([ts]). Część języków peryferyjnych oparła się tej zmianie i posiada do dziś rozróżnienie ƶ - z.

Ta faza nadała językowi afrykatowy charakter, która w większości potomków przetrwał do dziś.

Faza 2

Faza ta polegała na załataniu luki w spółgłoskach szczelinowych poprzez spirantyzacje spółgłosek zwartych bezdźwięcznych.

PƔ *p → f (f)
PƔ *t → s (s)
PƔ *k → x (ch)
PƔ *q → χ (kh)

Dźwięk [χ] po zakończeniu ery wspólnego języka czasami zlał się z [x]. Większość potomków jednak je rozróżnia.

Faza 3

Ostatnią zmianą w ramach tej przesuwki było ubezdźwięcznienie spółgłosek zwartych dźwięcznych.

PƔ *b → p (p)
PƔ *d → t (t)
PƔ *g → k (k)

Zmiana ta była przyjmowana nieco wolniej niż dwie poprzednie. Była ona bowiem przeprowadzana stopniowo, jako efekt braku spółgłosek bezdźwięcznych. Ostatecznie udało się ją przeprowadzić konsekwentnie i na terenie całej zongepajszczyzny.

Podobną zmianę czasami przechodziła spółgłoska [ð], ponieważ ona także straciła bezdźwięczną odmianę. Działo to się to jednak głównie w wygłosie, a wiele języków "cofnęło" tą zmianę poprzez wpływ zongepajckiego klasycznego, opartym na dialekcie jukch (zon. jux), który tej zmiany nie doświadczył.

Konsekwencje przesuwki

Pierwsza przesuwka dała kilka ważnych konsekwencji.

1. Język zyskał afrykatowy charakter, który jest bardzo ważną cechą charakterystyczną całej grupy językowej.

2. Osłabienie opozycji spółgłosek dźwięczna-bezdźwięczna – język utracił większość takich opozycji. Zostały tylko opozycje [s]-[z] i [x]-[ɣ]. Później jednak powstały nowe [b] i [d] jako efekt II przesuwki.

3. Zongepajszczyzna ostatecznie stała się niezależnym językiem, który rozwijał się niezależnie od innych potomków protogamajskiego. Wcześniej był niemalże identyczny z protogamajskim.

Wyjątki od przesuwki

Bardzo nieliczne słowa uniknęły przesuwki. Są to niektóre regionalizmy w dialektach peryferyjnych, które zachowały dawną fonetykę pod wpływem języków ościennych. Przykładowo, w j. ołłuch zachowało się słowo kaja z PƔ *kahya (powinno być chaja i taka wersja czasem funkcjonuje równolegle). Niemniej jednak przesuwka jest wybitnie konsekwentna.