Języki dahickie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
m
 
(Nie pokazano 27 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 
{{Szablon:Dahici Intro}}
 
{{Szablon:Dahici Intro}}
 +
{| width="400px"  style="margin:0 0 .5em .5em; float:right;" class="toccolours itwiki_template_toc"
 +
|-
 +
| colspan=2 style="background:#AAA; height:.1em" |
 +
|-
 +
! colspan=2 style="background:{{{kolor|#9F9FDF}}}" class="radius_bottom"|Języki dahickie
 +
|-
 +
{{Info wiersz jeżeli|{{{zasięg geograficzny| zmienna =}}}
 +
  |'''Zasięg'''
 +
  |{{{zasięg geograficzny|[[Todmerszczyzna]], [[Daḥya Zauna|Dahia]] (dawniej)<br/>[[Ajdyniriana]], [[Ajdynir|Ajdynir]], [[Wolne Księstwa]] (obecnie)}}}
 +
  |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
 +
{{Info wiersz jeżeli|{{{klasyfikacja językowa| zmienna =}}}
 +
  |'''Klasyfikacja'''
 +
  |Jedna z większych i bardziej znaczących rodzin językowych [[Kyon|Kyonu]]
 +
  |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
 +
{{Info wiersz jeżeli|{{{protojęzyk| zmienna = }}}
 +
  |'''Protojęzyk'''
 +
  |[[Język pradahicki|Pradahicki]]
 +
  |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
 +
{{Info wiersz jeżeli|{{{podział| zmienna =}}}
 +
  |'''Podział'''
 +
  |{{{podział|Języki starodahickie (†)
 +
:Języki tahareńskie (nowodahickie)
 +
::Języki zuryckie
 +
::Języki jandyrskie}}}
 +
  |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
 +
{{Info wiersz jeżeli|{{{Conlanger-1| zmienna =}}}
 +
  |'''Conlanger-1'''
 +
  |{{{Conlanger-1| dah.}}}
 +
  |l=style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em"}}
 +
|-
 +
| colspan=2 style="text-align: center;"| [[Plik:Dahickie.png]]<br/><small>Obszar występowania współczesnych języków dahickiech, zwanych językami tahareńskimi, na obszarze Ajdyniriany</small>
 +
|-
 +
| colspan=2 style="text-align: center; background-color: #efefef" |<small>[[Conlanger:Języki|Lista conlangów]]</small>
 +
|-
 +
|}
 +
'''Języki dahickie''' — duża rodzina językowa, powstała na terenie środkowej [[Todsmerszczyzna|Todsmerszczyzny]], obecnie rozprzestrzeniona na obszarze większej części [[Ajdyniriana|Ajdyniriany]], używana rdzennie przez [[Tahareńczycy|ludy tahareńskie]]. Rodzina ta wywarła znaczący wpływ na rozwój wielu [[Języki truskotaugryjskie|języków truskotaugryjskich]], wpłynęła również na wiele innych języków, takich jak [[Język ajdyniriański|ajdyniriański]], [[Język magijski|magijski]] czy [[Język wertyński|wertyński]].
  
−
'''Języki dahickie''' — duża rodzina językowa, powstała na terenie środkowej [[Todsmerszczyzna|Todsmerszczyzny]], obecnie rozprzestrzeniona na obszarze większej części [[Ajdyniriana|Ajdyniriany]], używana rdzennie przez [[Tahareńczycy|ludy tahareńskie]]. Rodzina ta wywarła znaczący wpływ na rozwój wielu [[Języki truskotraugryjskie|języków truskotraugryjski]], wpłynęła również na wiele innych języków, takich jak [[Język ajdyniriański|ajdyniriański]], [[Język magijski|magijski]] czy [[Język wertyński|wertyński]].
+
Języki dahickie podzielone są na dwa rożne okresy rozwoju: starodahicki (do ~6200 roku [[Kyon#Kalendarz|kalendarza wspólnego]]) oraz nowodahicki, zwany także tahareńskim (od ~6200 roku kalendarza wspólnego). Wszystkie języki dahickie wywodzą się z niepoświadczonego pisemnie [[Język pradahicki|języka pradahickiego]], z którego wyłoniły się trzy klasyczne języki starodahickie. Te znane są z bezpośrednich i dobrze zachowanych inskrypcji, w przeciwieństwie do inskrypcji we wcześniejszych językach starodahickich, zachowanych jedynie częściowo.   
−
 
 
−
Języki dahickie podzielone są na dwa rożne okresy rozwoju: starodahicki (xxx) oraz nowodahicki, zwany także tahareńskim (xxx). Wszystkie języki dahickie wywodzą się z niepoświadczonego pisemnie [[Język pradahicki|języka pradahickiego]], z którego w bliżej nieokreślonym momencie wyłoniły się trzy główne języki starodahickie, ktore z kolei znane są z bezpośrednich inskrypcji.   
 
  
 
== Klasyfikacja ==
 
== Klasyfikacja ==
 
[[Plik:Języki dahickie.png|thumb|right|850px|Drzewo genealogiczne języków dahickich, wraz z podziałem na poszczególne grupy w ramach większej rodziny językowej.]]
 
[[Plik:Języki dahickie.png|thumb|right|850px|Drzewo genealogiczne języków dahickich, wraz z podziałem na poszczególne grupy w ramach większej rodziny językowej.]]
 +
Z powodu swojej długiej i skomplikowanej historii, języki dahickie dzielą się na wiele mniejszych podgrup i odłamów:
  
 
*[[Język pradahicki]] (†)
 
*[[Język pradahicki]] (†)
Linia 24: Linia 59:
 
******[[Język syraficki]]
 
******[[Język syraficki]]
 
*******[[Język warenejski]]
 
*******[[Język warenejski]]
−
**[[Język leungoryjski]] (†)
+
**[[Język północnodahicki]] (†)
−
**[[Język eugemijski]] (†)
+
***[[Język leungoryjski]] (†)
 +
***[[Język eugemijski]] (†)
  
 
(†) oznacza języki martwe w roku wyjściowym , czy roku '''8973''' [[Kyon#Kalendarz|kalendarza wspólnego]].
 
(†) oznacza języki martwe w roku wyjściowym , czy roku '''8973''' [[Kyon#Kalendarz|kalendarza wspólnego]].
Linia 31: Linia 67:
 
== Historia ==
 
== Historia ==
 
===Okres starodahicki===
 
===Okres starodahicki===
 +
[[Plik:Dahya Zauna.png|thumb|right|300px|Przybliżony obszar występowania języków dahickich w okresie starodahickim, definiujący jednocześnie przybliżone granice historycznej Dahii]]
 +
==== Dahicki urheimat ====
 +
[[Język pradahicki]], od którego wywodzą się wszystkie późniejsze języki dahickie, rozwinął się najprawdopodobniej między 500 a 1000 rokiem kalendarza wspólnego. Nie jest jednak pewne, skąd wywodzili się Pradahici ani gdzie konkretnie rozwinął się język pradahicki. Sugeruje się, że tak zwanym ''urheimatem'', czyli praojczyzną języków dahickich, gdzie ich użytkownicy żyli jako jedna społeczność na konkretnym obszarze, mogły być albo okolice [[Jezioro Dahickie|Jeziora Dahickiego]], albo położony dalej na północ [[Zamb]], z którego dopiero potem ludność pradahicka przywędrowała na obszar [[Daḥya Zauna|Dahii]].
 +
 +
Na korzyść drugiej teorii przemawiają podobieństwa w kulturze i religii między Dahitami a ludnością Zambu (takich jak chociażby czczenie smoków), a także występowanie na tym obszarze [[Języki starozambickie|języków starozambickich]], wykazujących znaczące podobieństwa z rekonstruowanym językiem pradahickim. Z drugiej jednak strony podobieństwa kulturowe i religijne można wytłumaczyć późniejszymi silnymi wpływami dahickiej cywilizacji na region Zambu. W okolicy ujścia rzeki Yazija do Jeziora Dahickiego znaleziono także pozostałości kultury archeologicznej datowanej na okres pierwszego tysiąclecia kalendarza wspólnego, wykazującej znaczące podobieństwa w stylu do późniejszej sztuki dahickiej.
 +
 +
Nie ulega jednak wątpliwości, że do końca drugiego tysiąclecia ludność pradahicka była już zakorzeniona nad Jeziorem Dahickim, migrując stamtąd zarówno na północ jak i południe.
 +
 +
==== Rozpad wspólnoty pradahickiej ====
 +
[[Plik:Dahya Zauna Języki.png|thumb|right|300px|Podział języków starodahickich na północnodahickie (eugemijski i leungoryjski) oraz południowodahickie (rihanyjski)]]
 +
Najprawdopodobniej około roku 3500 kalendarza wspólnego, z powodu postępującej ekspansji ludności pradahickiej na północ (wzdłuż wybrzeża rzeki Yazija) i południe (dookoła Jeziora Dahickiego, nad dolny bieg rzeki Sōxād i wgłąb masywu Wazra'in-an Gēxyar) z prajęzyka wyłoniły się dwa osobne języki - północnodahicki oraz południowodahicki, z obszarem granicznym w okolicach dolnego biegu Yaziji. Mniej więcej w tym okresie pojawiają się również pierwsze inskrypcje w piśmie dahickim, będącym abdżadem, w którym zapisuje się jedynie spółgłoski (również część samogłosek, zwłaszcza długich, można oddać przez konkretne spółgłoski). Jest to już na tym etapie w pełni rozwinięty system pisma, co sugeruje, że istniało ono od co najmniej kilku stuleci, stworzone po raz pierwszy być może dla zapisu samego protodahickiego. Niestety, żadna z odnalezionych inskrypcji z tego okresu nie jest kompletna, co utrudnia odczytanie języków, lub ich rekonstrukcję.
 +
 +
Po rozpadzie wspólnoty pradahickiej, język południowodahicki - zwany również od nazwy miasta [[Riḥanyan]] (głównego centrum południowodahickiej kultury) ''językiem rihanyjskim'', okazał się językiem dość zachowawczym, zwłaszcza jeśli chodzi o kwestię gramatyki. Pomimo znacznej dystrybucji geograficznej, południowodahicki zachował także swoją wewnętrzną spójność, ze znacznymi, lecz wzajemnie zrozumiałymi różnicami dialektalnymi i regionalnymi. Stan taki utrzymał się do samego końca okresu starodahickiego.
 +
 +
Pomiędzy rokiem 4500 a 5000 nastąpił z kolei podział języka północnodahickiego na dwa odrębne języki, eugemijski oraz leungoryjski. Nazwane zostały one od współczesnych nazw dawnych dahickich ośrodków miejskich, w których po raz pierwszy odnaleziono inskrypcje w nich spisane (kolejno [[Eúkemì]] oraz [[Leùngorìpárko]]).
 +
 +
====Okres klasyczny====
 +
pismo północnodahickie, ośrodki miejsckie
 +
 +
inwazje taurgyjskie
 +
wpływy na południu
 +
 
===Okres nowodahicki===
 
===Okres nowodahicki===
 +
====Eksodus z Dahii====
 +
====Inwazja Tahareńska====
 +
====Ekspansja i rozpad wspólnoty starotahareńskiej====
 
== Tabela kognatów ==
 
== Tabela kognatów ==
 
=== Rodzina ===
 
=== Rodzina ===
 +
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
 +
! style="font-weight:normal;" width="10%" | '''[[Język pradahicki|Pradahicki]]'''
 +
! width="8%"| [[Język Język leungoryjski|Leungoryjski]]
 +
! width="8%"| [[Język eugemijski|Eugemijski]]
 +
! width="8%"| [[Język rihanyjski|Rihanyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język starotahareński|Starotahareński]]
 +
! width="8%"| [[Język tahareński|Nowotahareński]]
 +
! width="7%"| [[Język giskarski|Giskarski]]
 +
! width="8%"| [[Język naratyjski|Naratyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język kaldyjski|Kaldyjski]]
 +
! width="7%"| [[Język zurycki|Zurycki]]
 +
! width="7%"| [[Język zanijski|Zanijski]]
 +
! width="7%"| [[Język kajrydzki|Kajrydzki]]
 +
! width="7%"| [[Język syraficki|Syraficki]]
 +
! width="7%"| [[Język warenejski|Warenejski]]
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''taghii'''
 +
/{{IPA|'taɣi:}}/ <br>
 +
"ojciec"
 +
| '''sagai''' <br>
 +
/{{IPA|'sɐɣaj}}/ <br>
 +
"ojciec"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''dharaħ'''
 +
/{{IPA|'ðaraħ}}/ <br>
 +
"matka"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''tiiqar'''
 +
/{{IPA|'ti:qar}}/ <br>
 +
"brat"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kaylaħ'''
 +
/{{IPA|'kaylaħ}}/ <br>
 +
"siostra"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ghahan'''
 +
/{{IPA|'ɣahan}}/ <br>
 +
"syn"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''iiyuzu'''
 +
/{{IPA|'i:juzu}}/ <br>
 +
"córka"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''nipuur'''
 +
/{{IPA|'nipu:r}}/ <br>
 +
"wnuk, wnuczka"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ħahtataghii'''<ref>dosłownie ''wielki ojciec''</ref>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ħahtadharaħ'''<ref>dosłownie ''wielka matka''</ref>
 +
/{{IPA|ħahta'ðaraħ}}/ <br>
 +
"babcia"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''yuziif'''
 +
/{{IPA|'juzi:f}}/ <br>
 +
"stryj"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''sitaallin'''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''wiina'''
 +
/{{IPA|'wi:na}}/ <br>
 +
"ciotka (siostra ojca)"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kahya'''
 +
/{{IPA|'kahja}}/ <br>
 +
"ciotka (siostra matki)"
 +
| —
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
|}
 +
 
=== Ludzie i zawody ===
 
=== Ludzie i zawody ===
 +
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
 +
! style="font-weight:normal;" width="10%" | '''[[Język pradahicki|Pradahicki]]'''
 +
! width="8%"| [[Język Język leungoryjski|Leungoryjski]]
 +
! width="8%"| [[Język eugemijski|Eugemijski]]
 +
! width="8%"| [[Język rihanyjski|Rihanyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język starotahareński|Starotahareński]]
 +
! width="8%"| [[Język tahareński|Nowotahareński]]
 +
! width="7%"| [[Język giskarski|Giskarski]]
 +
! width="8%"| [[Język naratyjski|Naratyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język kaldyjski|Kaldyjski]]
 +
! width="7%"| [[Język zurycki|Zurycki]]
 +
! width="7%"| [[Język zanijski|Zanijski]]
 +
! width="7%"| [[Język kajrydzki|Kajrydzki]]
 +
! width="7%"| [[Język syraficki|Syraficki]]
 +
! width="7%"| [[Język warenejski|Warenejski]]
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ghamma'''
 +
/{{IPA|'ɣam:a}}/ <br>
 +
"człowiek"
 +
| '''gaba''' <br>
 +
/{{IPA|'ɣɐbɐ}}/ <br>
 +
"człowiek (starszy)"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''ꝅama''' <br>
 +
/{{IPA|ˈkʃapʃama}}/ <br>
 +
"człowiek"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''laughal'''
 +
/{{IPA|'lawɣal}}/ <br>
 +
"mężczyzna, mąż"
 +
| '''łogał''' <br>
 +
/{{IPA|'ɫoɣɐɫ}}/ <br>
 +
"mąż"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''laoꝅa''' <br>
 +
/{{IPA|ˈʟaokʃapʃa}}/ <br>
 +
"mężczyzna"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''limmi'''
 +
/{{IPA|'lim:i}}/ <br>
 +
"kobieta, żona"
 +
| '''ľibǩi''' <br>
 +
/{{IPA|'ʎibçi}}/ <br>
 +
"żona"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''rimi''' <br>
 +
/{{IPA|ˈɾɨmɨ}}/ <br>
 +
"kobieta"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''hitlaa'''
 +
/{{IPA|'hitla:}}/ <br>
 +
"kapłan, szaman"
 +
| '''jisłě''' <br>
 +
/{{IPA|'jisɫɛ}}/ <br>
 +
"kapłan, szaman, magik, guślarz"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''hitra''' <br>
 +
/{{IPA|ˈhɨtɾa}}/ <br>
 +
"król"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''wayla'''
 +
/{{IPA|'wajla}}/ <br>
 +
"kobieta, kapłanka, szmanka"
 +
| '''owǩeła''' <br>
 +
/{{IPA|'owçeɫɐ}}/ <br>
 +
"kapłanka, szamanka, czarownica"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''waera''' <br>
 +
/{{IPA|ˈwaeɾa}}/ <br>
 +
"kapłan"
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''qabrii'''
 +
/{{IPA|'qabri:}}/ <br>
 +
"król, wódz, bohater"
 +
| '''khapsolai''' <br>
 +
/{{IPA|'χɐpsolaj}}/ <br>
 +
"wódz, król"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| ―
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''waliig'''
 +
/{{IPA|'wali:g}}/ <br>
 +
"osoba"
 +
| '''wałaik''' <br>
 +
/{{IPA|'wɐɫajk}}/ <br>
 +
"osoba"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''wari''' <br>
 +
/{{IPA|ˈwaɾɨ}}/ <br>
 +
"osoba"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''suwaridu'''
 +
/{{IPA|'suwaridu}}/ <br>
 +
"myśliwy"
 +
| '''zuwasľitu''' <br>
 +
/{{IPA|'tsuwɐsʎitu}}/ <br>
 +
"myśliwy"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''šuwagiđu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈʃʉwaɣɨdʰʉ}}/ <br>
 +
"myśliwy"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''auf'''
 +
/{{IPA|'awf}}/ <br>
 +
"pasterz" (dialektalnie również "przewodnik")
 +
| '''opf''' <br>
 +
/{{IPA|'opf}}/ <br>
 +
"pasterz"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''ao''' <br>
 +
/{{IPA|ao}}/ <br>
 +
"przywódca, bohater, wódz"
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kiigiiru'''
 +
/{{IPA|'ki:gi:ru}}/ <br>
 +
"rolnik, osoba robiąca w polu"
 +
| '''chaikaislu''' <br>
 +
/{{IPA|'xajkajslu}}/ <br>
 +
"rolnik"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''keꝃegu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈkekʃeɣʉ}}/ <br>
 +
"rolnik"
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''qadunu'''
 +
/{{IPA|'qadunu}}/ <br>
 +
"jeździec, osoba doglądająca koni"
 +
| '''khatunu''' <br>
 +
/{{IPA|'χɐtunu}}/ <br>
 +
"hodowca"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''qađuňu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈqadʰʉnʰʉ}}/ <br>
 +
"jeździec"
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
|}
 
=== Części ciała ===
 
=== Części ciała ===
 +
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
 +
! style="font-weight:normal;" width="10%" | '''[[Język pradahicki|Pradahicki]]'''
 +
! width="8%"| [[Język Język leungoryjski|Leungoryjski]]
 +
! width="8%"| [[Język eugemijski|Eugemijski]]
 +
! width="8%"| [[Język rihanyjski|Rihanyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język starotahareński|Starotahareński]]
 +
! width="8%"| [[Język tahareński|Nowotahareński]]
 +
! width="7%"| [[Język giskarski|Giskarski]]
 +
! width="8%"| [[Język naratyjski|Naratyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język kaldyjski|Kaldyjski]]
 +
! width="7%"| [[Język zurycki|Zurycki]]
 +
! width="7%"| [[Język zanijski|Zanijski]]
 +
! width="7%"| [[Język kajrydzki|Kajrydzki]]
 +
! width="7%"| [[Język syraficki|Syraficki]]
 +
! width="7%"| [[Język warenejski|Warenejski]]
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''asuwan'''
 +
/{{IPA|'asuwan}}/ <br>
 +
"głowa"
 +
| '''azuwan''' <br>
 +
/{{IPA|'ɐtsuwɐn}}/ <br>
 +
"rozum"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''ašuwan''' <br>
 +
/{{IPA|ˈašʉwan}}/ <br>
 +
"głowa"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''zuumak'''
 +
/{{IPA|'zu:mak}}/ <br>
 +
"oko"
 +
| '''żaumach''' <br>
 +
/{{IPA|'zawmɐx}}/ <br>
 +
"oko"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''zom̌ak''' <br>
 +
/{{IPA|ˈzomʰak}}/ <br>
 +
"spoglądać"<br><br>
 +
'''zom̌a''' <br>
 +
/{{IPA|ˈzomʰa}}/ <br>
 +
"oko"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''nirrya'''
 +
/{{IPA|'nir:ja}}/ <br>
 +
"łza"
 +
| '''ňija''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲijɐ}}/ <br>
 +
"woda"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|'''nirya''' <br>
 +
/{{IPA|ˈnɨrja}}/ <br>
 +
"woda morska"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''daguum'''
 +
/{{IPA|'dagu:m}}/ <br>
 +
"ucho"
 +
| '''takaum''' <br>
 +
/{{IPA|'tɐkawm}}/ <br>
 +
"ucho, słuch"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''đakom''' <br>
 +
/{{IPA|ˈdʰakom}}/ <br>
 +
"przysłuchiwać się"<br><br>
 +
'''đako''' <br>
 +
/{{IPA|ˈdʰako}}/ <br>
 +
"ucho"<br>
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ħarrtaaq'''
 +
/{{IPA|'ħar:ta:q}}/ <br>
 +
"krew"
 +
| '''xarsěkh''' <br>
 +
/{{IPA|'kxɐɾsɛχ}}/ <br>
 +
"krew"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''ħarŧaka''' <br>
 +
/{{IPA|ˈħartʰaka}}/ <br>
 +
"krew"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''warghat'''
 +
/{{IPA|'warɣat}}/ <br>
 +
"policzek, broda, szczęka"
 +
| '''waslogas''' <br>
 +
/{{IPA|'wɐsloɣɐs}}/ <br>
 +
"broda"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''warꝅa''' <br>
 +
/{{IPA|ˈwarkʃapʃa}}/ <br>
 +
"broda"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''tayrim'''
 +
/{{IPA|'tajrim}}/ <br>
 +
"noga"
 +
| '''šesľim''' <br>
 +
/{{IPA|'ʃesʎim}}/ <br>
 +
"noga"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''ŧaegi''' <br>
 +
/{{IPA|ˈtʰaeɣɨ}}/ <br>
 +
"noga"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''sukayrim'''
 +
/{{IPA|'sukajrim}}/ <br>
 +
"kolano"
 +
| '''zuǩesľim''' <br>
 +
/{{IPA|'tsuçesʎim}}/ <br>
 +
"kolano"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''suꝁaegi''' <br>
 +
/{{IPA|ˈsukʰaeɣɨ}}/ <br>
 +
"kolano"
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ayn'''
 +
/{{IPA|'ajn}}/ <br>
 +
"ręka, dłoń"
 +
| '''en''' <br>
 +
/{{IPA|'en}}/ <br>
 +
"dłoń"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''ae''' <br>
 +
/{{IPA|ˈae}}/ <br>
 +
"siła"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kahin'''
 +
/{{IPA|'kahin}}/ <br>
 +
"kość"
 +
| '''chajin''' <br>
 +
/{{IPA|'xɐjin}}/ <br>
 +
"ręka"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''ꝁahi''' <br>
 +
/{{IPA|ˈkʰahɨ}}/ <br>
 +
"kość"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''yuugan'''
 +
/{{IPA|'ju:gan}}/ <br>
 +
"ząb"
 +
| '''jaukan''' <br>
 +
/{{IPA|'jawkɐn}}/ <br>
 +
"ząb"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''yoga''' <br>
 +
/{{IPA|ˈjoɣa}}/ <br>
 +
"ząb"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''qiwaħ'''
 +
/{{IPA|'qiwaħ}}/ <br>
 +
"serce" <br>
 +
'''qiwaħ''' <br>
 +
/{{IPA|'qiwaħ}}/ <br>
 +
"wierzyć"
 +
| '''siwax''' <br>
 +
/{{IPA|'siwɐkx}}/ <br>
 +
"serce"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''hhiwaħa''' <br>
 +
/{{IPA|ˈʡɨwaħa}}/ <br>
 +
"serce"<br><br>
 +
'''hhiwaħ'''<br>
 +
/{{IPA|ˈʡɨwaħ}}/ <br>
 +
"mieć nadzieję"<br>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''farra, farrah'''
 +
/{{IPA|'far:a}}/, /{{IPA|'far:ah}}/ <br>
 +
"wątroba" <br>
 +
'''farrah''' <br>
 +
/{{IPA|'far:ah}}/ <br>
 +
"kochać"
 +
| '''pfarah''' <br>
 +
/{{IPA|'pfɐɾɐh}}/ <br>
 +
"miłość"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''faga''' <br>
 +
/{{IPA|ˈfaɣa}}/ <br>
 +
"pieczeń, wątroba"<br><br>
 +
'''fagah''' <br>
 +
/{{IPA|ˈfaɣah}}/<br>
 +
"wierzyć"<br>
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ruubu'''
 +
/{{IPA|'ru:bu}}/ <br>
 +
"włosy, sierść"
 +
| '''oslaupu''' <br>
 +
/{{IPA|'oslaupu}}/ <br>
 +
"włosy"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
| '''loƀu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈlobʰʉ}}/ <br>
 +
"włos"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
|}
 
=== Hodowla, rolnictwo i rzemiosło ===
 
=== Hodowla, rolnictwo i rzemiosło ===
 
=== Religia i mitologia ===
 
=== Religia i mitologia ===
−
=== Zwierzęta i zjawiska przyrodnicze ===
+
=== Zwierzęta, przyroda i zjawiska przyrodnicze ===
 +
 
 
=== Liczebniki ===
 
=== Liczebniki ===
−
 
+
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
 +
! style="font-weight:normal;" width="10%" | '''[[Język pradahicki|Pradahicki]]'''
 +
! width="8%"| [[Język Język leungoryjski|Leungoryjski]]
 +
! width="8%"| [[Język eugemijski|Eugemijski]]
 +
! width="8%"| [[Język rihanyjski|Rihanyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język starotahareński|Starotahareński]]
 +
! width="8%"| [[Język tahareński|Nowotahareński]]
 +
! width="7%"| [[Język giskarski|Giskarski]]
 +
! width="8%"| [[Język naratyjski|Naratyjski]]
 +
! width="8%"| [[Język kaldyjski|Kaldyjski]]
 +
! width="7%"| [[Język zurycki|Zurycki]]
 +
! width="7%"| [[Język zanijski|Zanijski]]
 +
! width="7%"| [[Język kajrydzki|Kajrydzki]]
 +
! width="7%"| [[Język syraficki|Syraficki]]
 +
! width="7%"| [[Język warenejski|Warenejski]]
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''hazru''' <br>
 +
/{{IPA|'hazru}}/ <br>
 +
"jeden, pewien"
 +
| '''hażsolu''' <br>
 +
/{{IPA|'hɐzsolu}}/ <br>
 +
"jeden"
 +
| '''arru''' <br>
 +
/{{IPA|'arːʊ}}/ <br>
 +
"jeden"
 +
| '''ur''' <br>
 +
/{{IPA|'uɾ}}/ <br>
 +
"jeden"
 +
| '''hazor''' <br>
 +
/{{IPA|'ɦäzor}}/ <br>
 +
"jeden"
 +
| '''hae''' <br>
 +
/{{IPA|hae}}/ <br>
 +
"jeden"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''pharu''' <br>
 +
/{{IPA|'θaru}}/ <br>
 +
"dwa"
 +
| '''zaslu''' <br>
 +
/{{IPA|'tsɐslu}}/ <br>
 +
"dwa"
 +
| '''łharu''' <br>
 +
/{{IPA|'ɬʰarʊ}}/ <br>
 +
"dwa"
 +
| '''þor''' <br>
 +
/{{IPA|'θɔɾ}}/ <br>
 +
"dwa"
 +
| '''par''' <br>
 +
/{{IPA|'pär}}/ <br>
 +
"dwa"
 +
| '''tha''' <br>
 +
/{{IPA|θa}}/ <br>
 +
"dwa, ręka"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''dhinnu''' <br>
 +
/{{IPA|'ðin:u}}/ <br>
 +
"trzy"
 +
| '''džidu''' <br>
 +
/{{IPA|'dʒidu}}/ <br>
 +
"trzy"
 +
| '''łīnu''' <br>
 +
/{{IPA|'ɬiːnʊ}}/ <br>
 +
"trzy"
 +
| '''ðün''' <br>
 +
/{{IPA|'ðyn}}/ <br>
 +
"trzy"
 +
| '''bin''' <br>
 +
/{{IPA|'bʲin}}/ <br>
 +
"trzy"
 +
| '''dhi''' <br>
 +
/{{IPA|ðɨ}}/ <br>
 +
"trzy"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''aasau''' <br>
 +
/{{IPA|'a:saw}}/ <br>
 +
"cztery"
 +
| '''ězo''' <br>
 +
/{{IPA|'ɛtso}}/ <br>
 +
"cztery"
 +
| '''ozho''' <br>
 +
/{{IPA|'ɔzʱɔ}}/ <br>
 +
"cztery"
 +
| '''az''' <br>
 +
/{{IPA|'as}}/ <br>
 +
"cztery"
 +
| '''ós''' <br>
 +
/{{IPA|'oːs}}/ <br>
 +
"cztery"
 +
| '''ose''' <br>
 +
/{{IPA|ˈose}}/ <br>
 +
"cztery"
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''kargha''' <br>
 +
/{{IPA|kar'ɣa}}/ <br>
 +
"pięć"
 +
| '''chasloga''' <br>
 +
/{{IPA|'xɐsloɣɐ}}/ <br>
 +
"pięć"
 +
| '''khalqa''' <br>
 +
/{{IPA|kʰalˈɣa}}/ <br>
 +
"pięć"
 +
| '''ka'r''' <br>
 +
/{{IPA|kăɾ}}/ <br>
 +
"pięć"
 +
| '''kar''' <br>
 +
/{{IPA|'kär}}/ <br>
 +
"pięć"
 +
| '''kigu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈkɨɣʉ}}/ <br>
 +
"pięć, dłoń"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''niirra''' <br>
 +
/{{IPA|ni:'r:a}}/ <br>
 +
"sześć"
 +
| '''naira''' <br>
 +
/{{IPA|'najɾɐ}}/ <br>
 +
"sześć"
 +
| '''nēyra''' <br>
 +
/{{IPA|neːɪˈra}}/ <br>
 +
"sześć"
 +
| '''ner''' <br>
 +
/{{IPA|'nɛɾ}}/ <br>
 +
"sześć"
 +
| '''ner''' <br>
 +
/{{IPA|'ɲer}}/ <br>
 +
"sześć"
 +
| '''ne''' <br>
 +
/{{IPA|ne}}/ <br>
 +
"sześć"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''saugh''' <br>
 +
/{{IPA|'sawɣ}}/ <br>
 +
"siedem"
 +
| '''zog''' <br>
 +
/{{IPA|'tsoɣ}}/ <br>
 +
"siedem"
 +
| '''shok''' <br>
 +
/{{IPA|sʰɔk̚}}/ <br>
 +
"siedem"
 +
| '''sow''' <br>
 +
/{{IPA|'sɔw}}/ <br>
 +
"siedem"
 +
| '''soch''' <br>
 +
/{{IPA|'sox}}/ <br>
 +
"siedem"
 +
| '''sao''' <br>
 +
/{{IPA|sao}}/ <br>
 +
"siedem"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''wayr''' <br>
 +
/{{IPA|'wajr}}/ <br>
 +
"osiem"
 +
| '''weslo''' <br>
 +
/{{IPA|'weslo}}/ <br>
 +
"osiem"
 +
| '''wel''' <br>
 +
/{{IPA|'wɛl}}/ <br>
 +
"osiem"
 +
| '''wer''' <br>
 +
/{{IPA|'wɛɾ}}/ <br>
 +
"osiem"
 +
| '''ver''' <br>
 +
/{{IPA|'vʲer}}/ <br>
 +
"osiem"
 +
| '''wae''' <br>
 +
/{{IPA|wae}}/ <br>
 +
"osiem"
 +
|
 +
|
 +
| 
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''baalla''' <br>
 +
/{{IPA|'ba:l:a}}/ <br>
 +
"dziewięć"
 +
| '''pěla''' <br>
 +
/{{IPA|'pɛlɐ}}/ <br>
 +
"dziewięć"
 +
| '''pōla''' <br>
 +
/{{IPA|'pɔla}}/ <br>
 +
"dziewięć"
 +
| '''ball''' <br>
 +
/{{IPA|'baʎ}}/ <br>
 +
"dziewięć"
 +
| '''bol''' <br>
 +
/{{IPA|'bol}}/ <br>
 +
"dziewięć"
 +
| '''ƀer''' <br>
 +
/{{IPA|bʰeɾ}}/ <br>
 +
"dziewięć"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''abaagh''' <br>
 +
/{{IPA|'aba:ɣ}}/ <br>
 +
"dziesięć"
 +
| '''apěg''' <br>
 +
/{{IPA|'ɐpɛɣ}}/ <br>
 +
"dziesięć"
 +
| '''abok''' <br>
 +
/{{IPA|'abɔk̚}}/ <br>
 +
"dziesięć"
 +
| '''av''' <br>
 +
/{{IPA|'af}}/ <br>
 +
"dziesięć"
 +
| '''avuch''' <br>
 +
/{{IPA|'ävux}}/ <br>
 +
"dziesięć"
 +
| '''aƀe''' <br>
 +
/{{IPA|ˈabʰe}}/ <br>
 +
"dziesięć, palec"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''pharwi ''' <br>
 +
/{{IPA|'θarwi}}/ <br>
 +
"dwadzieścia"
 +
| '''zaslowǩi''' <br>
 +
/{{IPA|'tsɐslowçi}}/ <br>
 +
"dwadzieścia"
 +
| '''łharwi''' <br>
 +
/{{IPA|'ɬʰarwɪ}}/ <br>
 +
"dwadzieścia"
 +
|
 +
|
 +
| '''tagu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈθaɣʉ}}/ <br>
 +
"dwadzieścia"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''karghawwa'''
 +
/{{IPA|kar.ɣa'w:a}}/ <br>
 +
"pięćdziesiąt"
 +
| '''chaslogawawa''' <br>
 +
/{{IPA|'xɐsloɣɐwɐwɐ}}/ <br>
 +
"pięćdziesiąt"
 +
| '''khalqwa''' <br>
 +
/{{IPA|kʰalˈɣwa}}/ <br>
 +
"pięćdziesiąt"
 +
|
 +
|
 +
| '''kigao''' <br>
 +
/{{IPA|ˈkɨɣao}}/ <br>
 +
"pięćdziesiąt"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''saughiw'''
 +
/{{IPA|'sawɣiw}}/
 +
"siedemdziesiąt"
 +
| '''zożiw''' <br>
 +
/{{IPA|'tsoziw}}/ <br>
 +
"siedemdziesiąt"
 +
| '''shoqiw''' <br>
 +
/{{IPA|'sʰɔɣɪʊ}}/ <br>
 +
"siedemdziesiąt"
 +
|
 +
|
 +
| '''saogu''' <br>
 +
/{{IPA|ˈsaoɣʉ}}/ <br>
 +
"siedemdziesiąt"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''phaafyar''' <br>
 +
/{{IPA|'θa:fjar}}/ <br>
 +
"sto"
 +
| '''zěpfǩojaslo''' <br>
 +
/{{IPA|'tsɛpfçojɐslo}}/ <br>
 +
"sto"
 +
| '''łhovyal''' <br>
 +
/{{IPA|'ɬɔvjal}}/ <br>
 +
"sto"
 +
|
 +
|
 +
| '''fef''' <br>
 +
/{{IPA|fef}}/ <br>
 +
"sto"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
! style="font-weight:normal;" | '''ħahtaphaafyar'''
 +
/{{IPA|ħahta'θa:fjar}}/
 +
"tysiąc"<ref>dosłownie ''wielkie sto''</ref>
 +
| '''djancho''' <br>
 +
/{{IPA|'ðɐnxo}}/ <br>
 +
"tysiąc"
 +
(neologizm)
 +
| '''odhovyal''' <br>
 +
/{{IPA|ɔ'dʱɔvjal}}/ <br>
 +
"tysiąc"
 +
(nieregularne skrócenie)
 +
|
 +
|
 +
| '''hahfef''' <br>
 +
/{{IPA|ˈhahfef}}/ <br>
 +
"tysiąc"
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
|}
  
  

Aktualna wersja na dzień 21:39, 12 mar 2020

Dahya2.png Czytasz artykuł z serii Dahici. | Języki dahickie · Daḥya Zauna (Królestwa starodahickie · Miasta starodahickie) · Religie dahickie · Wielka Tama Riḥanyan · Czarny Kamień · Kerbeni · Upadek Dahitii
Języki dahickie
Zasięg Todmerszczyzna, Dahia (dawniej)
Ajdyniriana, Ajdynir, Wolne Księstwa (obecnie)
Klasyfikacja Jedna z większych i bardziej znaczących rodzin językowych Kyonu
Protojęzyk Pradahicki
Podział Języki starodahickie (†)
Języki tahareńskie (nowodahickie)
Języki zuryckie
Języki jandyrskie
Conlanger-1 dah.
Dahickie.png
Obszar występowania współczesnych języków dahickiech, zwanych językami tahareńskimi, na obszarze Ajdyniriany
Lista conlangów

Języki dahickie — duża rodzina językowa, powstała na terenie środkowej Todsmerszczyzny, obecnie rozprzestrzeniona na obszarze większej części Ajdyniriany, używana rdzennie przez ludy tahareńskie. Rodzina ta wywarła znaczący wpływ na rozwój wielu języków truskotaugryjskich, wpłynęła również na wiele innych języków, takich jak ajdyniriański, magijski czy wertyński.

Języki dahickie podzielone są na dwa rożne okresy rozwoju: starodahicki (do ~6200 roku kalendarza wspólnego) oraz nowodahicki, zwany także tahareńskim (od ~6200 roku kalendarza wspólnego). Wszystkie języki dahickie wywodzą się z niepoświadczonego pisemnie języka pradahickiego, z którego wyłoniły się trzy klasyczne języki starodahickie. Te znane są z bezpośrednich i dobrze zachowanych inskrypcji, w przeciwieństwie do inskrypcji we wcześniejszych językach starodahickich, zachowanych jedynie częściowo.

Klasyfikacja

Drzewo genealogiczne języków dahickich, wraz z podziałem na poszczególne grupy w ramach większej rodziny językowej.

Z powodu swojej długiej i skomplikowanej historii, języki dahickie dzielą się na wiele mniejszych podgrup i odłamów:

(†) oznacza języki martwe w roku wyjściowym , czy roku 8973 kalendarza wspólnego.

Historia

Okres starodahicki

Przybliżony obszar występowania języków dahickich w okresie starodahickim, definiujący jednocześnie przybliżone granice historycznej Dahii

Dahicki urheimat

Język pradahicki, od którego wywodzą się wszystkie późniejsze języki dahickie, rozwinął się najprawdopodobniej między 500 a 1000 rokiem kalendarza wspólnego. Nie jest jednak pewne, skąd wywodzili się Pradahici ani gdzie konkretnie rozwinął się język pradahicki. Sugeruje się, że tak zwanym urheimatem, czyli praojczyzną języków dahickich, gdzie ich użytkownicy żyli jako jedna społeczność na konkretnym obszarze, mogły być albo okolice Jeziora Dahickiego, albo położony dalej na północ Zamb, z którego dopiero potem ludność pradahicka przywędrowała na obszar Dahii.

Na korzyść drugiej teorii przemawiają podobieństwa w kulturze i religii między Dahitami a ludnością Zambu (takich jak chociażby czczenie smoków), a także występowanie na tym obszarze języków starozambickich, wykazujących znaczące podobieństwa z rekonstruowanym językiem pradahickim. Z drugiej jednak strony podobieństwa kulturowe i religijne można wytłumaczyć późniejszymi silnymi wpływami dahickiej cywilizacji na region Zambu. W okolicy ujścia rzeki Yazija do Jeziora Dahickiego znaleziono także pozostałości kultury archeologicznej datowanej na okres pierwszego tysiąclecia kalendarza wspólnego, wykazującej znaczące podobieństwa w stylu do późniejszej sztuki dahickiej.

Nie ulega jednak wątpliwości, że do końca drugiego tysiąclecia ludność pradahicka była już zakorzeniona nad Jeziorem Dahickim, migrując stamtąd zarówno na północ jak i południe.

Rozpad wspólnoty pradahickiej

Podział języków starodahickich na północnodahickie (eugemijski i leungoryjski) oraz południowodahickie (rihanyjski)

Najprawdopodobniej około roku 3500 kalendarza wspólnego, z powodu postępującej ekspansji ludności pradahickiej na północ (wzdłuż wybrzeża rzeki Yazija) i południe (dookoła Jeziora Dahickiego, nad dolny bieg rzeki Sōxād i wgłąb masywu Wazra'in-an Gēxyar) z prajęzyka wyłoniły się dwa osobne języki - północnodahicki oraz południowodahicki, z obszarem granicznym w okolicach dolnego biegu Yaziji. Mniej więcej w tym okresie pojawiają się również pierwsze inskrypcje w piśmie dahickim, będącym abdżadem, w którym zapisuje się jedynie spółgłoski (również część samogłosek, zwłaszcza długich, można oddać przez konkretne spółgłoski). Jest to już na tym etapie w pełni rozwinięty system pisma, co sugeruje, że istniało ono od co najmniej kilku stuleci, stworzone po raz pierwszy być może dla zapisu samego protodahickiego. Niestety, żadna z odnalezionych inskrypcji z tego okresu nie jest kompletna, co utrudnia odczytanie języków, lub ich rekonstrukcję.

Po rozpadzie wspólnoty pradahickiej, język południowodahicki - zwany również od nazwy miasta Riḥanyan (głównego centrum południowodahickiej kultury) językiem rihanyjskim, okazał się językiem dość zachowawczym, zwłaszcza jeśli chodzi o kwestię gramatyki. Pomimo znacznej dystrybucji geograficznej, południowodahicki zachował także swoją wewnętrzną spójność, ze znacznymi, lecz wzajemnie zrozumiałymi różnicami dialektalnymi i regionalnymi. Stan taki utrzymał się do samego końca okresu starodahickiego.

Pomiędzy rokiem 4500 a 5000 nastąpił z kolei podział języka północnodahickiego na dwa odrębne języki, eugemijski oraz leungoryjski. Nazwane zostały one od współczesnych nazw dawnych dahickich ośrodków miejskich, w których po raz pierwszy odnaleziono inskrypcje w nich spisane (kolejno Eúkemì oraz Leùngorìpárko).

Okres klasyczny

pismo północnodahickie, ośrodki miejsckie

inwazje taurgyjskie wpływy na południu

Okres nowodahicki

Eksodus z Dahii

Inwazja Tahareńska

Ekspansja i rozpad wspólnoty starotahareńskiej

Tabela kognatów

Rodzina

Pradahicki Leungoryjski Eugemijski Rihanyjski Starotahareński Nowotahareński Giskarski Naratyjski Kaldyjski Zurycki Zanijski Kajrydzki Syraficki Warenejski
taghii

/'taɣi:/
"ojciec"

sagai

/'sɐɣaj/
"ojciec"

dharaħ

/'ðaraħ/
"matka"

tiiqar

/'ti:qar/
"brat"

kaylaħ

/'kaylaħ/
"siostra"

ghahan

/'ɣahan/
"syn"

iiyuzu

/'i:juzu/
"córka"

nipuur

/'nipu:r/
"wnuk, wnuczka"

ħahtataghii[1]
ħahtadharaħ[2]

/ħahta'ðaraħ/
"babcia"

yuziif

/'juzi:f/
"stryj"

sitaallin
wiina

/'wi:na/
"ciotka (siostra ojca)"

kahya

/'kahja/
"ciotka (siostra matki)"

—

Ludzie i zawody

Pradahicki Leungoryjski Eugemijski Rihanyjski Starotahareński Nowotahareński Giskarski Naratyjski Kaldyjski Zurycki Zanijski Kajrydzki Syraficki Warenejski
ghamma

/'ɣam:a/
"człowiek"

gaba

/'ɣɐbɐ/
"człowiek (starszy)"

ꝅama

/ˈkʃapʃama/
"człowiek"

laughal

/'lawɣal/
"mężczyzna, mąż"

łogał

/'ɫoɣɐɫ/
"mąż"

laoꝅa

/ˈʟaokʃapʃa/
"mężczyzna"

limmi

/'lim:i/
"kobieta, żona"

ľibǩi

/'ʎibçi/
"żona"

rimi

/ˈɾɨmɨ/
"kobieta"

hitlaa

/'hitla:/
"kapłan, szaman"

jisłě

/'jisɫɛ/
"kapłan, szaman, magik, guślarz"

hitra

/ˈhɨtɾa/
"król"

wayla

/'wajla/
"kobieta, kapłanka, szmanka"

owǩeła

/'owçeɫɐ/
"kapłanka, szamanka, czarownica"

waera

/ˈwaeɾa/
"kapłan"

qabrii

/'qabri:/
"król, wódz, bohater"

khapsolai

/'χɐpsolaj/
"wódz, król"

―
waliig

/'wali:g/
"osoba"

wałaik

/'wɐɫajk/
"osoba"

wari

/ˈwaɾɨ/
"osoba"

suwaridu

/'suwaridu/
"myśliwy"

zuwasľitu

/'tsuwɐsʎitu/
"myśliwy"

šuwagiđu

/ˈʃʉwaɣɨdʰʉ/
"myśliwy"

auf

/'awf/
"pasterz" (dialektalnie również "przewodnik")

opf

/'opf/
"pasterz"

ao

/ao/
"przywódca, bohater, wódz"

kiigiiru

/'ki:gi:ru/
"rolnik, osoba robiąca w polu"

chaikaislu

/'xajkajslu/
"rolnik"

keꝃegu

/ˈkekʃeɣʉ/
"rolnik"

qadunu

/'qadunu/
"jeździec, osoba doglądająca koni"

khatunu

/'χɐtunu/
"hodowca"

qađuňu

/ˈqadʰʉnʰʉ/
"jeździec"

Części ciała

Pradahicki Leungoryjski Eugemijski Rihanyjski Starotahareński Nowotahareński Giskarski Naratyjski Kaldyjski Zurycki Zanijski Kajrydzki Syraficki Warenejski
asuwan

/'asuwan/
"głowa"

azuwan

/'ɐtsuwɐn/
"rozum"

ašuwan

/ˈašʉwan/
"głowa"

zuumak

/'zu:mak/
"oko"

żaumach

/'zawmɐx/
"oko"

zom̌ak

/ˈzomʰak/
"spoglądać"

zom̌a
/ˈzomʰa/
"oko"

nirrya

/'nir:ja/
"łza"

ňija

/'ɲijɐ/
"woda"

nirya

/ˈnɨrja/
"woda morska"

daguum

/'dagu:m/
"ucho"

takaum

/'tɐkawm/
"ucho, słuch"

đakom

/ˈdʰakom/
"przysłuchiwać się"

đako
/ˈdʰako/
"ucho"
ħarrtaaq

/'ħar:ta:q/
"krew"

xarsěkh

/'kxɐɾsɛχ/
"krew"

ħarŧaka

/ˈħartʰaka/
"krew"

warghat

/'warɣat/
"policzek, broda, szczęka"

waslogas

/'wɐsloɣɐs/
"broda"

warꝅa

/ˈwarkʃapʃa/
"broda"

tayrim

/'tajrim/
"noga"

šesľim

/'ʃesʎim/
"noga"

ŧaegi

/ˈtʰaeɣɨ/
"noga"

sukayrim

/'sukajrim/
"kolano"

zuǩesľim

/'tsuçesʎim/
"kolano"

suꝁaegi

/ˈsukʰaeɣɨ/
"kolano"

ayn

/'ajn/
"ręka, dłoń"

en

/'en/
"dłoń"

ae

/ˈae/
"siła"

kahin

/'kahin/
"kość"

chajin

/'xɐjin/
"ręka"

ꝁahi

/ˈkʰahɨ/
"kość"

yuugan

/'ju:gan/
"ząb"

jaukan

/'jawkɐn/
"ząb"

yoga

/ˈjoɣa/
"ząb"

qiwaħ

/'qiwaħ/
"serce"
qiwaħ
/'qiwaħ/
"wierzyć"

siwax

/'siwɐkx/
"serce"

hhiwaħa

/ˈʡɨwaħa/
"serce"

hhiwaħ
/ˈʡɨwaħ/
"mieć nadzieję"
farra, farrah

/'far:a/, /'far:ah/
"wątroba"
farrah
/'far:ah/
"kochać"

pfarah

/'pfɐɾɐh/
"miłość"

faga

/ˈfaɣa/
"pieczeń, wątroba"

fagah
/ˈfaɣah/
"wierzyć"
ruubu

/'ru:bu/
"włosy, sierść"

oslaupu

/'oslaupu/
"włosy"

loƀu

/ˈlobʰʉ/
"włos"

Hodowla, rolnictwo i rzemiosło

Religia i mitologia

Zwierzęta, przyroda i zjawiska przyrodnicze

Liczebniki

Pradahicki Leungoryjski Eugemijski Rihanyjski Starotahareński Nowotahareński Giskarski Naratyjski Kaldyjski Zurycki Zanijski Kajrydzki Syraficki Warenejski
hazru

/'hazru/
"jeden, pewien"

hażsolu

/'hɐzsolu/
"jeden"

arru

/'arːʊ/
"jeden"

ur

/'uɾ/
"jeden"

hazor

/'ɦäzor/
"jeden"

hae

/hae/
"jeden"

pharu

/'θaru/
"dwa"

zaslu

/'tsɐslu/
"dwa"

łharu

/'ɬʰarʊ/
"dwa"

þor

/'θɔɾ/
"dwa"

par

/'pär/
"dwa"

tha

/θa/
"dwa, ręka"

dhinnu

/'ðin:u/
"trzy"

džidu

/'dʒidu/
"trzy"

łīnu

/'ɬiːnʊ/
"trzy"

ðün

/'ðyn/
"trzy"

bin

/'bʲin/
"trzy"

dhi

/ðɨ/
"trzy"

aasau

/'a:saw/
"cztery"

ězo

/'ɛtso/
"cztery"

ozho

/'ɔzʱɔ/
"cztery"

az

/'as/
"cztery"

ós

/'oːs/
"cztery"

ose

/ˈose/
"cztery"

kargha

/kar'ɣa/
"pięć"

chasloga

/'xɐsloɣɐ/
"pięć"

khalqa

/kʰalˈɣa/
"pięć"

ka'r

/kăɾ/
"pięć"

kar

/'kär/
"pięć"

kigu

/ˈkɨɣʉ/
"pięć, dłoń"

niirra

/ni:'r:a/
"sześć"

naira

/'najɾɐ/
"sześć"

nēyra

/neːɪˈra/
"sześć"

ner

/'nɛɾ/
"sześć"

ner

/'ɲer/
"sześć"

ne

/ne/
"sześć"

saugh

/'sawɣ/
"siedem"

zog

/'tsoɣ/
"siedem"

shok

/sʰɔk̚/
"siedem"

sow

/'sɔw/
"siedem"

soch

/'sox/
"siedem"

sao

/sao/
"siedem"

wayr

/'wajr/
"osiem"

weslo

/'weslo/
"osiem"

wel

/'wɛl/
"osiem"

wer

/'wɛɾ/
"osiem"

ver

/'vʲer/
"osiem"

wae

/wae/
"osiem"

baalla

/'ba:l:a/
"dziewięć"

pěla

/'pɛlɐ/
"dziewięć"

pōla

/'pɔla/
"dziewięć"

ball

/'baʎ/
"dziewięć"

bol

/'bol/
"dziewięć"

ƀer

/bʰeɾ/
"dziewięć"

abaagh

/'aba:ɣ/
"dziesięć"

apěg

/'ɐpɛɣ/
"dziesięć"

abok

/'abɔk̚/
"dziesięć"

av

/'af/
"dziesięć"

avuch

/'ävux/
"dziesięć"

aƀe

/ˈabʰe/
"dziesięć, palec"

pharwi

/'θarwi/
"dwadzieścia"

zaslowǩi

/'tsɐslowçi/
"dwadzieścia"

łharwi

/'ɬʰarwɪ/
"dwadzieścia"

tagu

/ˈθaɣʉ/
"dwadzieścia"

karghawwa

/kar.ɣa'w:a/
"pięćdziesiąt"

chaslogawawa

/'xɐsloɣɐwɐwɐ/
"pięćdziesiąt"

khalqwa

/kʰalˈɣwa/
"pięćdziesiąt"

kigao

/ˈkɨɣao/
"pięćdziesiąt"

saughiw

/'sawɣiw/ "siedemdziesiąt"

zożiw

/'tsoziw/
"siedemdziesiąt"

shoqiw

/'sʰɔɣɪʊ/
"siedemdziesiąt"

saogu

/ˈsaoɣʉ/
"siedemdziesiąt"

phaafyar

/'θa:fjar/
"sto"

zěpfǩojaslo

/'tsɛpfçojɐslo/
"sto"

łhovyal

/'ɬɔvjal/
"sto"

fef

/fef/
"sto"

ħahtaphaafyar

/ħahta'θa:fjar/ "tysiąc"[3]

djancho

/'ðɐnxo/
"tysiąc" (neologizm)

odhovyal

/ɔ'dʱɔvjal/
"tysiąc" (nieregularne skrócenie)

hahfef

/ˈhahfef/
"tysiąc"

  1. ↑ dosłownie wielki ojciec
  2. ↑ dosłownie wielka matka
  3. ↑ dosłownie wielkie sto
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Języki_dahickie&oldid=30198”