Języki darkajskie
Języki darkajskie (ppd. ðákaaf gawaaþe, psd. dōcefe zagata, w obu językach znaczy to "języki ludzkie", zon. těchazaz aigoro "języki darkajskie") to rodzina języków średniej wielkości, obejmująca wiele języków w Gammokaukazie i Gammomezopotamii. Wywodzą się z pradarkajskiego.
Klasyfikacja języków darkajskich
Ogólnie dzieli się tą rodzine na grupę północną i południową, spowodowaną różnym rozwojem pradarkajskich par tt-t oraz dd-d. Często też można wyróżnić inne cechy odróżniające obie grupy w podobnym czasie co podział w linii ðiu-dvi, ale te mogą przesiąkać do drugiej grupy (np. wokalizacja akcentowanych ə ь ъ > a e o zachodzi w najbardziej północnych gwarach prapołudniowodarkajskiego, mimo że tradycyjnie uważana jest za cechę wybitnie północną).
Hipotetycznie zakłada się też trzecią grupę, dalekopółnocną, która jednak wyginęła przed jakimkolwiek zapisem. Mimo to, dostarczyła zapożyczenia do zongepajckiego i niamskiego oraz niektóre toponimy. Według nich, zakłada się, że w wielu przypadkach te języki połączyły samogłoski ultrakrótkie z zwykłymi krótkimi lub zredukowały się do wspólnej postaci ă.
Porównanie języków darkajskich
Samogłoski
| PDR | prapółnocnodarkajski | prapołudniowodarkajski | ||
|---|---|---|---|---|
| mocne | słabe | mocne | ||
| *ɐ̆ | *ɞ, *øː | *ə, Ø | Ø | *a, *e_I, *o_U |
| *a | *a, *aː | *a, *e_I, *o_U | ||
| *aː | *ɞ, *øː, *a, *aː | *ɔː, *ɛː_I, *ʉː_U | ||
| *aɪ̯ | *aɪ̯, *iː | *aː, *ɛː_I, *ɔː_U | ||
| *aʊ̯ | *aʊ̯, *uː | |||
| *ɪ̆ | *ɘ, *ɨ̞ː | Ø | Ø | *e, *i_I, *o_U |
| *i | *ɛ, *eː | *ɪ, *e | ||
| *iː | *ɪ, *iː | *iː | ||
| *iɐ̯ | *eː | *ja, *je_I, *jo_U | ||
| *iʊ̯ | *ʉ̞ː | *jʊ, *jɪ_I, *jo, *je_I | ||
| *ʊ̆ | *ɵ, *ʉ̞ː | Ø | Ø | *o, *e_I, *u_U |
| *u | *ɔ, *oː | *ʊ, *ɪ_I, *o, *e_I | ||
| *uː | *ʊ, *uː | *ʉː, *iː_I | ||
| *uɐ̯ | *oː | *ʋa, *ʋe_I, *ʋo_U | ||
| *uɪ̯ | *ɪʊ̯ | *ʋɪ, *ʋe | ||
Spółgłoski
| PDR | prapółnocnodarkajski | prapołudniowodarkajski | ||
|---|---|---|---|---|
| Twarde | Miękkie | Twarde | Miękkie | |
| *m | *m | *m | ||
| *n | *n | *n | ||
| *p | *p | *p | ||
| *t̪ | *θ | *t | ||
| *t̻ | *t | *t͡ɕ | ||
| *k | *k | *t͡s | *t͡s | *t͡ʃ |
| *kʷ | *kʷ, *p, *f | *t͡s, *p, *f | *k | |
| *b | *v | *b | ||
| *d̪ | *ð | *d | ||
| *d̻ | *d | *ʑ | ||
| *g | *g | *j | *z | *ʒ |
| *gʷ | *w, *b, *v | *d͡z, *b, *v | *g | |
| *f | *f | *f | ||
| *s | *s | *h, *s, *z | ||
| *h | *h, Ø | *s | *ʃ | |
| *hʷ | *xʷ, *f | *h, *ʃ, *f | *f | |
| *p͡f | *p͡f | *x | ||
| *t͡s | *t͡s | *t͡s | ||
| *x | *x | *ʃ | *s | *ʃ |
| *ɣ | *ɣ | *j | *z | *ʒ |
| *r | *r | *r | ||
| *ɫ̪ | *ɫ̪ | *ɫ̪ | ||
| *l | *l | *l | ||
| *j | *j, *s, *d͡z | *j, *s, *z | ||
| *w | *b | *v | ||
| *ʋ | *v, *w | *v | ||
Zaimki osobowe
| Pradarkajski | Prapółnocnodarkajski | Prapołudniowodarkajski |
|---|---|---|
| rə /'rɐ̆/ |
ráá /'røː/ |
ra /'ra/ |
| qatt /'kʷat̪/ |
quaþ /'kʷaθ/ |
kat /'kat/ |
| ъłъ /'ʊ̆ɫʊ̆/ |
ǫv /'ɵv/ |
oł /'oɫ/ |
| ddui /'d̪uɪ̯/ |
ðiu /'ðɪʊ̯/ |
dvi /'dʋi/ |
| jua /'juɐ̯/ |
joo /'joː/ |
zva /'zʋa/ |
| sis /'sis/ |
es /'ɛs/ |
his /'his/ |