Języki gamajskie

Języki gamajskie to projekt grupowy tworzony wspólnie przez użytkowników Polskiego Forum Językowego, polegający na symulacji rozwoju całej rodziny conlangów apriori, wywodząc ją od jednego wspólnego prajęzyka - tytułowego języka protogamajskiego. Z biegiem czasu wokół rodziny języków gamajskich zaczął wyrastać oddzielny conworld, w którym języki te zostały osadzone. Świat ten jest po części luźną wariacją na temat Ziemi (choć Ziemią nie jest), zainspirowaną teoriami Ericha von Dänikena, o warunkach klimatycznych odpowiadających mniej więcej końcowi ostatniej epoki lodowcowej, oraz z możliwym lecz ograniczonym występowaniem magii.

Projekt jest dowodzony przez Borlacha. Podobnie jak w wielu innych forumowych projektach grupowych, jednym z podstawowych założeń jest aprioryczność - nie można w ramach języków gamajskich, czy innych możliwych rodzin językowych występujących w conworldzie, opracowywać języków opartych na językach naturalnych. Można za to inspirować się nimi a na komputerach korzystać ze systemów zapisu znanych z rzeczywistości, z zastrzeżeniem, że dany lud ma własne pismo, a użyte systemy pisma stanowią jedynie reprezentację prawdziwych sposobów zapisu stosowanych wewnątrz conworldu.

Grupowy projekt „języków gamajskich” narodził się w 2018 roku na forumowym Discordzie, w ramach żartów na temat gammy (spółgłoski szczelinowej miękkopodniebiennej dźwięcznej [ɣ]), różnicy zdań oraz personalnej sympatii (lub jej braku) wobec tego dźwięku. Tak też padł pomysł stworzenia rodziny języków, w ramach której każdy mógłby potraktować gammę wedle własnej woli. Punktem wyjścia dla powstania rodziny stała się więc kwestia zaniku lub zachowania występującej w prajęzyku gammy.

W wrześniu 2020 roku w projekcie brało udział 12 osób:

• Borlach
• Emil
• Grzymkieł
• Kazimierz
• Runiéj
• Todsmer
• Toyatl
• Ulfurinn
• CivilixXXX
• Pluur
• F1req
• Pławjusz

Klasyfikacja języków gamajskich

Języki centralne i peryferyjne

Języki gamajskie dzieli się na dwie najbardziej podstawowe grupy, tak zwaną Grupę Centralną oraz Grupę Peryferyjną.

Grupa Centralna obejmuje te języki, w których protogamajska gamma [ɣ] przeszła w [ŋ]. Należą do niej przede wszystkim języki ngamskie, ńanyjskie oraz ńamski, a także naumowski. Ponieważ proces [ɣ] > [ŋ] zaszedł jeszcze przed ostatecznym rozdzieleniem się powyższych grup językowych, możliwym jest, że języki centralne są ze sobą bliżej spokrewnione i stanowią jedną grupę genetyczną, w przeciwieństwie do języków peryferyjnych.

Los gammy w językach peryferyjnych był natomiast różny – niektóre zachowały ją w niemal niezmienionej formie, część natomiast zastąpiła innym dźwiękiem lub zatraciła całkowicie.

Lista języków gamajskich

Grupa centralna

• Język protogamajski
  • Język prangamajski
    • Język ngamski
      • języki ngamskie
    • Język ńanyjski
      • języki ńanyjskie
    • Język ńamski
    • Język pranaumowski
      • Język naumowski
      • Język gowojski
    • Język Centralnego Stepu
    • Język naski

Grupa peryferyjna

• Język protogamajski
  • Język starozongepajcki
    • Język średniozongepajcki
      • Język zongepajski klasyczny
      • Język zongepajski ludowy
        • Języki wschodniozongepajckie
          • Język ołłuch
      • Język onigammajski
        • Języki południowozongepajckie
    • Język prazachodniozongepajcki
      • Język wysokozongepajcki
        • Języki wysokozongepajckie
      • Język starochwadeński
        • Języki chwadeńskie
  • Język prakszapszański
    • języki kszapszańskie
      • języki kszapszańskie przymorskie
        • języki dolnokszapszańskie
          • Język starokszapszański
        • języki górnokszapszańskie
      • języki kszapszańskie zamorskie
        • Język krapski
  • Język protohawwajski
    • języki hawwajsko-hejdarskie
  • Język prachamski
    • języki chamskie
  • Język onski
    • Języki północnoonskie
    • Języki południowoonskie
  • Język indoński
  • Język czyrejski
  • Baukut (język izolowany)
  • Język pralejhamski
    • Języki lejhamskie

Historia rozwoju języków gamajskich

Etap 0

Główny artykuł: Język protogamajski

Zobacz też: Pragamajowie

Etap I

Rozpad wspólnoty protogamajskiej Prócz rozwoju gh, można zaobserwować kilka innych godnych zauważenia cech, po których pogrupować języki:

• rozwój i-ii oraz u-uu: zasadniczo można wyróżnić trzy kierunki rozwoju: w większości języków (zongepajckie, chamskie, onskie, lejhamskie i naskie) krótkie i u zachowały swoją barwę, zaś długie ii uu uległy dyftongizacji; jednak sam dyftong zależy od języka. W czyrejskich, naumowskich oraz baukucie iloczas zanikł inaczej: ii uu się skróciły, zaś i u obniżyły swoje brzmienie. Ostatecznie, w kszapszańskich i hawwajsko-hejdarskich wydarzyła się rzecz będąca poniekąd połączeniem obu innych rozwoi: i u przetrwały, zaś ii uu obniżyły się. Porównaj na przykładzie praonskiego, pranaumowskiego i prakszapszańskiego rozwój słów *dhuq "dawać" oraz *uur "wy":
  • praonski: ðuğǫ, our;
  • pranaumowski: dock, ʉr;
  • prakszapszański: đhuq, og.
• powiązany z tym rozwój ai au: wiele języków przeprowadziło monoftongizacje tych dyftongów, z reguły do e o. Przetrwały one jednak w prakszapszańskim (jako ae ao), praonskim (ai ei oi oraz au eu ou) oraz pranaumowskim (jako ai aʉ).
• rozwój harmonii samogłoskowej: o ile większość języków zachowała ową harmonię, tak niektóre (naskie, czyrejskie, naumowskie) pozbyło się jej, ewentualnie pozostawiając jej ślady w słownictwie. Praonski zaś przekształcił harmonię w różne tematy odmiany, których już nie można dokładnie przewidzieć na bazie rdzenia.
• utrzymanie liczby podwójnej: języki takie jak onskie i zongepajckie utrzymały tą kategorię, ale w hawwajsko-hejdarskich, kszapszańskich czy naumowskich kategoria ta zniknęła.

Tabela kognatów

Zobacz też: Pragamajska Lista Swadesha

Porównanie kognatów u bezpośrednich potomków protogamajskiego

Rodzina

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
taghii /'taɣi:/ "ojciec"	sagai /'sɐɣaɪ̯/ "ojciec"	taqey /ˈtʰaɣeɪ̯/ "ojciec"	tahei /ˈtaʔej/ "ojciec"		ŧaꝃe /ˈtʰakʃe/ "ojciec"	tahe /'taɣe/	cåkŋi /t͡sʰɔ̞ˈk͡ŋi/ "ojciec"	daizî /dai̯'ʒi/ "ojciec"		tam /tam/ "ojciec, wuj, stryj"
dharaħ /'ðaraħ/ "matka"	ðaslax /'ðɐslɐk͡x/ "matka"	cara /ˈɬara/ "matka"	ðarai /ðaraj/ "matka"		đhaga /ˈðʰaɣa/ "matka"	varach /'βarax/	dåråʀ /tɔ̞ˈrɔ̞ʀ/ "matka"	vzie /'vʒɛ/ "matka"		zam /zam/ "matka, ciotka"
tiiqar /'ti:qar/ "brat"	saikhaslo /'saɪ̯χɐslo/ "brat"	teyqar /ˈtʰeɪ̯ɣal/ "brat"	taiğar /ˈtajɣaɾ/ "brat"		teqa /ˈteqa/ "brat"	tekar /'tekar/	cickår /t͡sʰiˈkːɔ̞r/ "brat"	cíquel /t͡ʃikʷɛl/ "brat"		-
kaylaħ /'kaylaħ/ "siostra"	chełax /'xeɫɐk͡x/ "siostra"	kela /ˈkʰɛla/ "siostra"	kailai /kajɫaj/ "siostra"		ꝁaera /ˈkʰaeɾa/ "siostra"	kełach /'kelax/	kailåʀ /kʰæi̯ˈlɔ̞ʀ/ "siostra"	celie /'t͡ʃɛlʲɛ/ "siostra"		kem /kɛm/ "siostra, brat, kuzyn(ka)"
ghahan /'ɣahan/ "syn"	gahan /'ɣɐhɐn/ "syn"	qān /xãː/ "syn"	—		ꝅaha /ˈkʃapʃaha/ "syn"	hachan /'ɣaxan/	nnåhån /nːɔ̞ˈhɔ̞n/ "syn"	cran /kʀã/ "syn"		-
iiyuzu /'i:juzu/ "córka"	aijuszu /'aɪ̯juzu/ "córka"	ēyuzu /ˈɛːjʊzʊ/ "córka"	oyu /ojuw/ "dziecko"		eyuzu /ˈejʉzʉ/ "córka"	eyzë /'ejzə/	ijoro /iˈjɤro/ "córka"	íjúz /'ijuʒ/ "córka"		jeažu /jɛaʒu/ "dziecko, bratanek, bratanica, siostrzeniec, siostrzenica"
nipuur /'nipu:r/ "wnuk, wnuczka"	ňifauslo /'ɲifaʊ̯slo/ "wnuk"	nipowr /ˈnɪbʱoʊ̯l/ "wnuk, wnuczka"	nibour /nibowɾ/ "wnuk, wnuczka"		niꝑogo /ˈnɨpʰoɣo/ "wnuk"	nifor /'niɸor/	nepur /neˈpʰʉr/ "wnuk"	nibul /'ɲɪbɯl/ "wnuk"		nid /nid/ "wnuk, wnuczka"
ħahtataghii /ħahta'taɣi:/ "dziadek"	xahsasagai /'kxɐːsɐsɐɣaɪ̯/ "dziadek"	ataqey /ˈadʱaɣeɪ̯/ "dziadek"	ğaidatahei /'ɣajdataʔej/ "dziadek"		ħahŧaꝃe /ˈħahtʰakʃe/ "wuj, stryj"	hattatahe /'ɣat:ataɣe/	racåkŋi /rat͡sʰɔ̞ˈk͡ŋiː/ "dziadek"	hattaizî/hattez /hat.tai̯'ʒi/'hat.tɛʒ/ "dziadek"		matam /matam/ "dziadek"
ħahtadharaħ /ħahta'ðaraħ/ "babcia"	xahsaðaslax /'kxɐːsɐðɐslɐk͡x/ "babcia"	acara /ˈaɮara/ "babcia"	ğaidaðar /'ɣajdaðaɾ/ "babcia"		hahđhagara /ˈhahðʰaɣaɾa/ "ciotka, stryjenka"	hattavarach /'ɣat:aβarax/	radåråʀ /ratɔ̞ˈrɔ̞ʀ/ "dziadek"	hattza /'hat.tza/ "babcia"		mazam /mazam/ "babcia"
yuziif /'juzi:f/ "stryj"	uszaipf /'uzaɪ̯p͡f/ "stryj, wuj"	yuzeyf /ˈjʊzeɪ̯p̚/ "stryj"	yuwei /juwej/ "wuj, stryj"		yuzefi /ˈjʉzefɨ/ "dziadek, ojciec ojca"	yuzef /'juzeɸ/	jorif /jɤˈrif/ "kuzyn"	juzî /jɯ'ʒi/ "stryj"		žuž /ʒuʒ/ "daleki krewny, bądź dobrze znany mężczyzna o wyższej pozycji społecznej"
sitaallin /'sita:l:in/ "wuj"	žisěľin /'t͡ʃisɛʎin/ wulgarne określenie mężczyzny	sitōlin /ˈsʰɪdʱɔːlɪ̃/ "wuj"	sedelį /sɛdɛʎiw̃/ "daleki krewny, bądź osoba bliska niebędąca członkiem rodziny"		siŧeri /ˈsɨtʰeɾɨ/ "dziadek, ojciec matki"	sitellën /'sitellʲen/	secallen /seˈt͡sʰælːen/ "stryj, wuj"	zidaien /ʒɪ'dai̯ɛ̃/ "wuj"		-
wiina /'wi:na/ "ciotka (siostra ojca)"	waina /'waɪ̯nɐ/ "ciocia"	weyna /'weɪ̯na/ "ciotka (siostra ojca)"	—		eňa /ˈenʰa/ "babcia, matka ojca"	wenë /'wenə/	vinå /ʋiˈnɔ̞/ "kuzynka"	vin /vɪ̃/ "ciotka (siostra ojca)"		vean /ʋɛan/ "daleka krewniaczka, bądź dobrze znana kobieta o wyższej pozycji społecznej"
kahya /'kahja/ "ciotka (siostra matki)"	ołł. chaja /'xɐjɐ/ "dziewczyna"	kaya /ˈkʰaja/ "ciotka (siostra matki)"	kai /kaj/ "ciocia"		ꝁaħa /ˈkʰaħa/ "babcia, matka matki"	kayë /'kajə/	kåhjå /kʰɔ̞hˈjɔ̞/ "ciotka"	gas /gaʃ/ "ciotka (siostra matki)"		-

Ludzie i zawody

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
ghamma /'ɣam:a/ "człowiek"	gaba /'ɣɐbɐ/ "człowiek"		hąn /ˈʔaw̃n/ "On (człowiek narodu Onów)"		ꝅama /ˈkʃapʃama/ "człowiek"		nnåmmå /nːɔ̞ˈmːɔ̞/ "człowiek"	cranz /kʀãʒ/ "człowiek"		man /man/ "człowiek, Nas"
laughal /'lawɣal/ "mężczyzna, mąż"	łogał /'ɫoɣɐɫ/ "mąż"		lauhal /'lawʔal/ "mężczyzna, małżonek"		laoꝅa /ˈʟaokʃapʃa/ "mężczyzna"		laukŋål /læʉ̯ˈk͡ŋɔ̞l/ "mężczyzna"	luogel /'lu̯ɔgəl/ "mężczyzna"		lol /lɔl/ "mężczyzna, mąż"
limmi /'lim:i/ "kobieta, żona"	ľibi /'ʎibi/ "żona"		lįn /'ʎiw̃n/ "kobieta"		rimi /ˈɾɨmɨ/ "kobieta"		lemme /leˈmːe/ "kobieta"	lienz /ʝɛ̃ʒ/ "kobieta"		lin /lin/ "kobieta, żona"
hitlaa /'hitla:/ "kapłan, szaman"	jisłě /'iːsɫɛ/ "kapłan, szaman, magik, guślarz"		ğehl /'ɣɛʔɫ/ "kapłan, doradca"		hitra /ˈhɨtɾa/ "król"		hecla /het͡sʰˈla/ "kapłan"	sidlo /'ʃɪdlɔ/ "władca, kapłan"		qil /ʔil/ "szaman"
wayla /'wajla/ "kobieta, kapłanka, szamanka"	weła /'weɫɐ/ "kapłanka, szamanka, czarownica"		wail /'wajɫ/ "sługa, nierządnica"		waera /ˈwaeɾa/ "kapłan"		vailå /ʋæi̯ˈlɔ̞/ "kapłanka, nierządnica"	vel /vɛl/ "władczyni, kapłanka"		vel /ʋɛl/ "szamanka"
qabrii /'qabri:/ "król, wódz, bohater"	khapsolai /'χɐpsolaɪ̯/ "wódz, król"		ğamrei /'ɣamɾej/ "wódz"		―		chåbri /xɔ̞pˈri/ "wódz"	quabrie /'kʷabri̯ə/ "król, dowódca"		kad /kad/ "wódz"
waliig /'wali:g/ "osoba"	wałaik /'wɐɫaɪ̯k/ "osoba"		waleing /'walejŋ/ "człowiek"		wari /ˈwaɾɨ/ "osoba"		vålig /ʋɔ̞ˈlik/ "nie-człowiek"	vailîc /vai̯'lik/ "współplemienny, członek plemienia"		-
suwaridu /'suwaridu/ "myśliwy"	zuwasľitu /'t͡suwɐsʎitu/ "myśliwy"		sowereu /'sowɛrew/ "myśliwy"		šuwagiđu /ˈʃʉwaɣɨdʰʉ/ "myśliwy"		sovårezo sovåredo /soˈʋɔ̞ret͡so soˈʋɔ̞reto/ "myśliwy"	zuorjôt /zu̯ɔr'jɔt/ "myśliwy"		suvdid /suʋdid/ "myśliwy"
auf /'awf/ "pasterz" (dialektalnie również "przewodnik")	opf /'op͡f/ "pasterz"		au /'aw/ "pasterz"		ao /ao/ "przywódca, bohater, wódz"		auf /ˈæʉ̯f/ "pasterz"	op /ɔp}/ "przewodnik, pasterz"		voq /ʋɔʔ/ "zastępca wodza"
kiigiiru /'ki:gi:ru/ "rolnik, osoba robiąca w polu"	chaikaislu /'xaɪ̯kaɪ̯slu/ "rolnik"		keiğoir /'kejɣojɾ/ "rolnik"		keꝃegu /ˈkekʃeɣʉ/ "rolnik"		kigiro /kʰiˈkiro/ "rolnik"	cíôr /t͡ʃi.'ɔr/ "artystokrata" cízír /'t͡ʃiʒir/ "rolnik"		kead /kɛad/ "rolnik"
qadunu /'qadunu/ "jeździec, osoba doglądająca koni"	khatunu /'χɐtunu/ "hodowca"		ğowun /'ɣowun/ "jeździec, kawaleria"		qađuňu /ˈqadʰʉnʰʉ/ "jeździec"		chåzono /xɔ̞ˈt͡sono/ "jeździec"	quaitzun / 'kʷai̯t͡sɯ̃/ "jeździec"		kanu /kanu/ "żołnierz"

Części ciała

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
asuwan /'asuwan/ "głowa"	azuwan /'ɐt͡suwɐn/ "rozum"		osową /ˈosowaw̃/ "głowa"		ašuwan /ˈašʉwan/ "głowa"		—	zuvan /'zɯvã/ "głowa"		jašun /jaʃun/ "głowa, początek"
zuumak /'zu:mak/ "oko"	szaimach /'zaɪ̯mɐx/ "oko"		zaumah /ˈzawmaʔ/ "oko"		zom̌ak /ˈzomʰak/ "spoglądać" zom̌a /ˈzomʰa/ "oko"		rumåk /rʉˈmɔ̞kʰ/ "oko"	zúmaic /'zumai̯k/ "oko"		žoam /ʒɔam/ "oko"
nirrya /'nir:ja/ "łza"	ňija /'ɲijɐ/ "woda"		nerr /'nɛr/ "woda"		nirya /ˈnɨrja/ "woda morska"		nerrjå /nerːˈjɔ̞/ "sól"	nirie /'nɪri̯ə/ "łza, ciecz"		niž /niʒ/ "przyprawa"
daguum /'dagu:m/ "ucho"	takaim /'tɐkaɪ̯m/ "ucho, słuch"		dağǫ /'daɣow̃/ "ucho"		đakom /ˈdʰakom/ "przysłuchiwać się" đako /ˈdʰako/ "ucho"		zågum /t͡sɔ̞ˈkʉm/ "ucho"	tzacrún /'t͡sakʀũ/ "ucho"		dam /dam/ "ucho"
ħarrtaaq /'ħar:ta:q/ "krew"	xorsěkh /'kxoɾsɛχ/ "krew"		ğarrtah /'ɣartaʔ/ "krew"		ħarŧaka /ˈħartʰaka/ "krew"		rårrcack /rɔ̞rːˈt͡sʰækː/ "krew"	hairtav /'xai̯rtav/ "krew"		mar /mar/ "krew"
warghat /'warɣat/ "policzek, broda, szczęka"	waslogas /'wɐsloɣɐs/ "broda"		warhah /'waɾʔaʔ/ "twarz"		warꝅa /ˈwarkʃapʃa/ "broda"		vårnnåc /ʋɔ̞rˈnːɔ̞t͡sʰ/ "szczęka, usta"	varge /'vargə/ "twarz, buzia"		vam /ʋam/ "szczęka"
tayrim /'tajrim/ "noga"	šesľim /'ʃesʎim/ "noga"		teirį /'tejɾiw̃/ "stopa"		ŧaegi /ˈtʰaeɣɨ/ "noga"		cairem /t͡sʰæi̯ˈrem/ "noga"	derin /derɪ̃/ "noga, stopa"		tem /tɛm/ "stopa"
sukayrim /'sukajrim/ "kolano"	zusėsľim /'t͡susisʎim/ "kolano"		sogeirį /'soɡejriw̃/ "staw"		suꝁaegi /ˈsukʰaeɣɨ/ "kolano"		sokairem /soˈkʰæi̯rem/ "kolano, łokieć"	zugerin /zu'gerɪ̃/ "kolano"		šukem /ʃukɛm/ "noga, kolano, połączenie"
ayn /'ajn/ "ręka, dłoń"	en /'en/ "dłoń"		aį /'aj̃/ "czyn" -ę /ew̃/ "końcowka używana do tworzenia czasowników od rzeczowników"		ae /ˈae/ "siła"		ain /ˈæi̯n/ "ręka"	en /'ɛ̃/ "ręka, dłoń"		jen /jɛn/ "dłoń"
kahin /'kahin/ "kość"	chajin /'xɐjin/ "ręka"		keğį /'keɣiw̃/ "kość"		ꝁahi /ˈkʰahɨ/ "kość"		kåhen /kʰɔ̞ˈhen/ "kość"	gaîn /ga.'ɪ̃/ "kość"		kan /kan/ "kość, ręka"
yuugan /'ju:gan/ "ząb"	aukan /'aʊ̯kɐn/ "ząb"		yauğą /'jawɣaw̃/ "ząb"		yoga /ˈjoɣa/ "ząb"		jugån /jʉˈkɔ̞n/ "ząb"	júcran /'jukʀã/ "ząb" cron /'kʀɔ̃/ "szczęka"		žoan /ʒɔan/ "ząb"
qiwaħ /'qiwaħ/ "serce" qiwaħ /'qiwaħ/ "wierzyć"	siwax /'siwɐk͡x/ "serce"		ğewai /'ɣewaj/ "serce, wiara, wierzyć"		hhiwaħa /ˈʡɨwaħa/ "serce" hhiwaħ /ˈʡɨwaħ/ "mieć nadzieję"		—	quivai /'kʷivai̯/ "serce, wierność, wiara"		kim /kim/ "wiara"
farra, farrah /'far:a/, /'far:ah/ "wątroba" farrah /'far:ah/ "kochać"	pforah /'p͡foɾɐː/ "miłość"		farr /'far/ "wątroba" farrai /'faraj/ "miłość, kochać"		faga /ˈfaɣa/ "pieczeń, wątroba" fagah /ˈfaɣah/ "wierzyć"		fårråh /fɔ̞ˈrːɔ̞h/ "serce"	far /'far/ "wnętrzności ogólnie" for /'fɔr/ "miłość"		jar /jar/ "serce, miłość"
ruubu /'ru:bu/ "włosy, sierść"	oslaipu /'oslaɪ̯pu/ "włosy"		ruv /'ɾuf/ "włosy, sierść"		loƀu /ˈlobʰʉ/ "włos"		rubo /rʉˈpo/ "włosy"	rúp /'rup/ "włosy"		doab /dɔab/ "włos"

Hodowla i rolnictwo

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
karrad /'kar:ad/ "zboże"	chorat /'xoɾɐt/ "zboże"		karran /ˈkaran/ "pszenica"				kårråz /kɔ̞ˈrːɔ̞t͡s/ "kłos, roślina"	cral /kʀal/ "zboże" crol /kʀɔl/ "jedzenie, pożywienie"		kar /kar/ "zboże"
buurtiis /'bu:rti:s/ "pole"	pauslosaiz /'paʊ̯slosaɪ̯t͡s/ "pole"		bourtei /ˈbowɾtej/ "pole"				burcis /pʉrˈt͡sʰis/ "pole"	pfúrces /'p͡furt͡ʃəʃ/ "obszar, teren, terytorium"		boaš /bɔaʃ/ "pole"
ziim /'zi:m/ "orać"	szaiměj /'zaɪ̯mɛj/ "orać"		zeimį /ˈzejmiw̃/ "orać" zeim /ˈzejm/ "pług"				rim /ˈrim/ "orać"	zin /ʒɪ̃/ "orać"		žeam /ʒɛam/ "orać"
pahag /'pahag/ "siać"	fahakěj /'fɐhɐkɛj/ "siać" fahak /'fɐhɐk/ "ziarno"		pağangą /ˈpaɣaŋaw̃/ "siać" pağang /ˈpaɣaŋ/ "ziarno"				påhåg /pʰɔ̞ˈhɔ̞k/ "siać"	bac /bak/ "siać"		paq /paʔ/ "siać"
sahmat /'sahmat/ "mleć, miażdżyc"	zahmasěj /'ts͡ɐːmɐsɛj/ "mleć"						såhmåc /sɔ̞hˈmɔ̞t͡sʰ/ "mleć"	zame /'zamə/ "mleć"		šam /ʃam/ "mielić"
haluz /'haluz/ "ziarno"	–						hålor /hɔ̞ˈlɤr/ "ziarno"	aluz /'alɯʒ/ "ziarno"		qaž /ʔaʒ/ "ziarno"
asaal /'asa:l/ "mleko"	azěł /'ɐt͡sɛɫ/ "mleko"						åsal /ɔ̞ˈsæl/ "mleko"	asel /'asəl/ "mleko"		jaš /jaʃ/ "mleko"
yugtun /'jugtun/ "miód, miód pitny"	uksun /'uksun/ "miód"						jogcon /jokˈt͡sʰon/ "miód"	jugdun /jɯgdɯ̃/ "miód"		žun /ʒun/ "miód"
hautlaa /'hawtla:/ "wypas"	hosłě /'hosɫɛ/ "wypas"						haucla /hæʉ̯t͡sˈlæ/ "wypas"	uodla /'u̯ɔdla/ "wypad"		qož /ʔoʒ/ "wypas"
saman /'saman/ "jarzmo"	zaman /'t͡sɐmɐn/ "jarzmo"						såmån /sɔ̞ˈmɔ̞n/ "jarzmo"	zon /zɔ̃/ "jarzmo"		šan /ʃan/ "jarzmo"

Religia i zjawiska przyrodnicze

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
phannif /'θan:if/ "niebo"	zadzipf /'t͡sɐd͡zip͡f/ "niebo"						tånnef /tɔ̞ˈnːef/ "niebo"	psanzies /'pʃãʒi̯ɛʃ/ "niebo, nieboskłon"		san /san/ "niebo"
zayla /'zajla/ "gwiazda"	šzeła /'ʒeɫɐ/ "gwiazda"						railå /ræi̯ˈlɔ̞/ "gwiazda"	ziel /ʒi̯ɛl/ "gwiazda"		žež /ʒɛʒ/ "gwiazda"
gauda /'gawda/ "dzień"	kota /'kotɐ/ "dzień"						gauzå /kæʉ̯ˈt͡sɔ̞/ "dzień"	crot /kʀɔt/ "dzień"		god /gɔd/ "dzień"
baylar /'bajlar/ "noc"	pełaslo /'peɫɐslo/ "noc"						bailår /pæi̯ˈlɔ̞r/ "noc"	pfelel /'p͡fɛləl/ "noc"		bež /bɛʒ/ "noc"
raawwiya /'ra:w:ija/ "bóg"	oslěwawija /'oslɛwawijɐ/ "bóg"						rawejå /ræˈɣʷejɔ̞/ "bóg"	ruocia /ru̯ɔt͡ʃi̯a/ "bóg, bóstwo"		Davža /daʋʒa/ "najwyższy bóg religji naskiej"
aaħura /'a:ħura/ "anioł, dobry duch"	ěxusla /'ɛk͡xuslɐ/ "duch"						aʀurå /æˈʀʉrɔ̞/ "duch"	hora /'xɔra/ "duch, zjawa" ahûl /a'xul/ "demon"		janda /janda/ "bóg"
aaħrriim /'a:ħr:i:m/ "demon, zły duch"	ěxraim /'ɛk͡xraɪ̯m/ "demon, szatan"						ʀarrim /ʀæˈrːim/ "demon"	arin /'arɪ̃/ "człowiek, które źle czyni"		jam /jam/ "demon"
yinmadh /'jinmað/ "księżyc, miesiąc"	inmað /'inmɐð/ "księżyc"						jenmåd /jenˈmɔ̞t/ "księżyc"	imbaz /'ɪ̃baʒ/ "księżyc"		žim /ʒim/ "miesiąc, księżyc"
ghaabii /'ɣa:bi:/ "słońce"	gěpai /'ɣɛpaɪ̯/ "słońce"						nnabi /nːæˈpi/ "słońce"	crabî /kʀa'bi/ "słońce"		mab /mab/ "słońce"
aab /'a:b/ "ziemia, kraina"	ěp /'ɛp/ "kraina"						ab /ˈæp/ "terytorium, obszar"	vop /vɔp/ "ojcowizna"		-
katara /'katara/ "woda"	chasasla /'xɐsɐslɐ/ "morze"						kåcårå /kʰɔ̞ˈt͡sʰɔ̞rɔ̞/ "jezioro"	gatôl /ga'tɔl/ "woda, napój"		kada /kada/ "woda"
faatraa /'fa:tra:/ "ogień"	pfěslě /'p͡fɛslɛ/ "ogień"						facra /fæt͡sʰˈræ/ "ogień"	vodra /'vɔdra/ "ogień" vat /vat/ "życie"		qad /ʔad/ "ogień"
dhurqagh /'ðurqaɣ/ "wiatr"	ðuslokhag /'ðusloχɐɣ/ "wiatr"						durckåŋ /tʉrˈkːɔ̞ŋ/ "wiatr"	vzúraquo /vzu'rakʷɔ/ "wiatr" quoquo /'kʷɔkʷɔ/ "wiatr górski, halny"		zuk /zuk/ "wiatr"
qurran /'qur:an/ "burza"	khuran /'χuɾɐn/ "załamanie pogody"						chorrån /xoˈrːɔ̞n/ "burza"	quorân /kʷɔ'rã/ "deszcz"		kun /kun/ "burza"

Zaimki osobowe

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
ghau /'ɣaw/ "ja"	go /'ɣo/ "ja"	qo /xɔ/ "ja"					nnau /ˈnːæʉ̯/ "ja"	go /gɔ/ "ja"		mo /mɔ/ "ja"
lii /'liː/ "ty"	łai /'ɫɐɪ̯/ "ty"	ley /leɪ̯/ "ty"					li /ˈli/ "ty"	lí /'ʝi/ "ty"		žea /ʒɛa/ "ty"
dhilii /'ðiliː/ "Ty (grzecznościowe)"	–	–					deli /deˈli/ "Ty (grzecznościowe)"	vzil /vʒɪl/ "Ty"		-
pay /'paj/ "on"	pe /'pe/ "on"	be /pɛ/ "ona", "on"					pai /ˈpʰæi̯/ "on"	pe /pɛ/ "ona", "on"		pe /pɛ/ "on, ona"
dhipay /'ðipaj/ "On (grzecznościowe)"	–	–					depai /teˈpʰæi̯/ "On (grzecznościowe)"	–		-
zifayya /'zifajːa/ "my (du.)"	šzipfajěja /'ʒipfɐjɛjɐ/ "my (du.)"	zifeya /ˈsɪvɛja/ "my (inkl.)"					refåjjå /reˈɔ̞jːɔ̞/ "My (grzecznościowe)"	ziasie /'ʒaʃɛ/ "my oba"		-
uuruyya /'uːrujːa/ "wy (du.)"	ujěja /'ujɛjɐ/ "wy (du.)"	–					–	urie /'ɯrjɛ/ "wy dwa"		-
zifa /'zifa/ "my"	šzipfa /'ʒipfɐ/ "my"	zifa /ˈsɪva/ "my (ekskl.)"					rejå /reˈjɔ̞/ "my"	zias /ʒaʃ/ "my"		žiq /ʒiʔ/ "my"
uur /'uːr/ "wy"	auslo /'aʊ̯slo/ "wy"	owr /oʊ̯l/ "wy"					ur /ˈʉr/ "wy"	úl /ul/ "wy"		voad /ʋɔad/ "wy"
dhinuur /'ðinuːr/ "Wy (grzecznościowe)"	–	–					dur /ˈtʉr/ "Wy (grzecznościowe)"	vzílul /'vʒilɯl/ "Wy"		-
qa /'qa/ "oni"	kha, khado /'χɐ/, /'χɐdo/ "oni", "oni (du.)"	kka /kːa/ "one", "oni"					chå /ˈxɔ̞/ "oni"	qua /kʷa/ "oni", "one"		ka ka/ "oni, one"
dhiqa /'ðiqa/ "Oni (grzecznościowe)"	–	–					dechå /teˈxɔ̞/ "Oni (grzecznościowe)"	–		-

Liczebniki

Protogamajski	Zongepajcki	Prachamski	Onski	Baukut	Prakszapszański	Protohawwajski	Pranaumowski	Czyrejski	język 9	Naski	język 11	język 12	język 13
hazru /'hazru/ "jeden, pewien"	haszsolu /'hɐzsolu/ "jeden"	arru /ˈarːʊ/ "jeden"	ğour /ˈɣowɾ/ "jeden"		hae /hae/ "jeden"	hazrë /hazrə/ "jeden"	hårro /hɔ̞ˈrːo/ "jeden"	asl /asl/ "jeden" zal /zal/ "jeden"		qaž /ʔaʒ/ "jeden"
pharu /'θaru/ "dwa"	zaslu /'t͡sɐslu/ "dwa"	łaru /ˈɬʰarʊ/ "dwa"	þor /'θɔɾ/ "dwa"		tha /θa/ "dwa, ręka"	farë /ɸarə/ "dwa"	tåro /tʰɔ̞ˈro/ "dwa"	psol /psɔl/ "dwa"		sad /sad/ "dwa"
dhinnu /'ðin:u/ "trzy"	džidu /'d͡ʒidu/ "trzy"	cīnu /ˈɬiːnʊ/ "trzy"	ðęn /ˈðew̃n/ "trzy"		dhi /ðɨ/ "trzy"	vinnë /βinːə/ "trzy"	denno /teˈno/ "trzy"	vzinz /vʒɪ̃ʒ/ "trzy"		zin /zin/ "trzy"
aasau /'a:saw/ "cztery"	ězo /'ɛt͡so/ "cztery"	oso /ˈɔzʱɔ/ "cztery"	azau /'azau/ "cztery"		ose /ˈose/ "cztery"	oso /oso/ "cztery"	asau /æˈsæʉ̯/ "cztery"	osô /ɔ'sɔ/ "cztery"		jaš /jaʃ/ "cztery"
kargha /kar'ɣa/ "pięć"	chasloga /'xɐsloɣɐ/ "pięć"	kalqa /kʰalˈɣa/ "pięć"	krhai /krʔaj/ "pięć"		kigu /ˈkɨɣʉ/ "pięć, dłoń"	karhë /karɣə/ "pięć"	kårnnå /kɔ̞rˈnːɔ̞/ "pięć"	garga /garga/ "pięć" gar /gar/ "pięć"		kam /kam/ "pięć"
niirra /ni:'r:a/ "sześć"	naira /'naɪ̯ɾɐ/ "sześć"	nēyra /neːɪˈra/ "sześć"	nrhai /'nrʔaj/ "sześć"		ne /ne/ "sześć"	nerrë /nerːə/ "sześć"	nirrå /niˈrːɔ̞/ "sześć"	nir /nir/ "sześć"		near /nɛar/ "sześć"
saugh /'sawɣ/ "siedem"	zog /'t͡soɣ/ "siedem"	soq /sʰɔk̚/ "siedem"	sauh /'sawʔ/ "siedem"		sao /sao/ "siedem"	soch /sox/ "siedem"	sauŋ /ˈsæʉ̯ŋ/ "siedem"	zo /zɔ/ "siedem"		šom /sɔm/ "siedem"
wayr /'wajr/ "osiem"	weslo /'weslo/ "osiem"	wer /ˈwɛl/ "osiem"	wair /'wajɾ/ "osiem"		wae /wae/ "osiem"	wer /wer/ "osiem"	vair /ˈʋæi̯r/ "osiem"	vel /vɛl/ "osiem"		ved /ʋɛd/ "osiem"
baalla /'ba:l:a/ "dziewięć"	pěla /'pɛlɐ/ "dziewięć"	bōla /ˈpɔːla/ "dziewięć"	ball /'baʎ/ "dziewięć"		ƀer /bʰeɾ/ "dziewięć"	vollë /βolːə/ "dziewięć"	ballå /pæˈlːɔ̞/ "dziewięć"	bol /bɔl/ "dziewięć"		bal /bal/ "dziewięć"
abaagh /'aba:ɣ/ "dziesięć"	apěg /'ɐpɛɣ/ "dziesięć"	aboq /ˈabɔk̚/ "dziesięć"	avah /'avaʔ/ "dziesięć"		aƀe /ˈabʰe/ "dziesięć, palec"	avoch /aβox/ "dziesięć"	åbaŋ /ɔ̞ˈpæŋ/ "dziesięć"	abo /abɔ/ "dziesięć"		am /am/ "dziesięć"
pharwi /'θarwi/ "dwadzieścia"	zaslowi /'t͡sɐslowi/ "dwadzieścia"	łarwi /ˈɬʰarwɪ/ "dwadzieścia"			tagu /ˈθaɣʉ/ "dwadzieścia"		tårve /tɔ̞rˈʋe/ "dwadzieścia"	psar /psar/ "dwadzieścia"		sav /saʋ/ "dwadzieścia"
karghawwa /kar.ɣa'w:a/ "pięćdziesiąt"	chaslogawawa /'xɐsloɣɐwɐwɐ/ "pięćdziesiąt"	kalqwa /kʰalˈɣwa/ "pięćdziesiąt"			kigao /ˈkɨɣao/ "pięćdziesiąt"		kårnnåwå /kʰɔ̞rˈnːɔ̞ɣʷɔ̞/ "pięćdziesiąt"	gargo /'gargɔ/ "pięćdziesiąt"		kav /kaʋ/ "pięćdziesiąt"
saughiw /'sawɣiw/ "siedemdziesiąt"	zosziw /'t͡soziw/ "siedemdziesiąt"	soqiw /ˈsʰɔɣɪʊ̯/ "siedemdziesiąt"			saogu /ˈsaoɣʉ/ "siedemdziesiąt"		saukŋev /sæʉ̯ˈk͡ŋeʋ/ "siedemdziesiąt"	zogiv /zɔgiv/ "siedemdziesiąt"		sov /sɔʋ/ "siedemdziesiąt"
phaafyar /'θa:fjar/ "sto"	zěpfjaslo /'t͡sɛp͡fjɐslo/ "sto"	łovyar /ˈɬʰɔvjal/ "sto"			fef /fef/ "sto"		tafjår /tʰæfˈjɔ̞r/ "sto"	psofel /'psɔfəl/ "sto"		saž /saʒ/ "sto"
ħahtaphaafyar /ħahta'θa:fjar/ "tysiąc"	–	atovyar /ˈadʱɔvjal/ "tysiąc" (nieregularne skrócenie)			hahfef /ˈhahfef/ "tysiąc"		ʀåhcåtafjår /ʀɔ̞ht͡sʰɔ̞tʰæfˈjɔ̞r/ "tysiąc"	adapsofel /ada'psɔfəl/ "tysiąc"		masaž /masaʒ/ "tysiąc"