Języki latyskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
(Nie pokazano 42 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
−
'''Języki latyskie''' - podgrupa języków ? używana w conworldzie Hadżalu. W porównaniu z innymi krewnymi charakteryzuje się rozwojem ''*ė > *jō'' i palatalizacją oraz utratą trójdzielności prajęzyka. Nazwa pochodzi od słowa ''latis'', które w wielu językach tej grupy oznacza "ludzie".
+
'''Języki latyskie''' (koi. ''latsog gekoicol'', jjh. ''latsog ökoycol'') - podgrupa [[Języki dromsolskie|języków dromsolskich]] używana w conworldzie [[Hadżal|Hadżalu]]. W porównaniu z innymi krewnymi charakteryzuje się rozwojem ''*ė > *jō'' i palatalizacją oraz utratą trójdzielności prajęzyka. Nazwa pochodzi od słowa ''latis'', które w wielu językach tej grupy oznacza "ludzie".
  
 
==Cechy charakterystyczne==
 
==Cechy charakterystyczne==
−
*rozwój  ''*ė > *jō'' np. ''*djōn < *dėnɯ'' "wy" - porównaj np. hoczebozkie ''ʒuon'' z (wkrótce) ''dîn'';
+
*rozwój  ''*ė > *jô'' np. ''*djôn < *dėnɯ'' "wy" - porównaj np. hoczebozkie ''ʒuon'' z [[język wendarski|wendarskim]] ''dîn'';
 
*utrata długości w dyftongach zamykających;
 
*utrata długości w dyftongach zamykających;
−
*monoftongizacja dyftongów ''*æa *æā *eo *eō *iu *iū'' do ''*æ *ǣ *ø *ø̄ *y *ȳ'' oraz tryftongów ''*æai *æau'' do dyftongów ''*æi æu'';
+
*monoftongizacja dyftongów ''*æa *æā *eo *eō *iu *iū'' do ''*ä *æ *ö *œ *ü *ui'' oraz tryftongów ''*æai *æau'' do dyftongów ''*äi äu'';
 
*palatalizacja spółgłosek: ''Cj > Cʲ'';
 
*palatalizacja spółgłosek: ''Cj > Cʲ'';
 
*utrata końcowego ''-ʀ'';
 
*utrata końcowego ''-ʀ'';
−
*utrata ''ɯ'' [ə], a potem często także ''ɯ̄'' [əː];
+
*całkowita utrata ''ɯ'' [ə], a potem często także ''ɯ̄'' [əː];
 
*redukcja grupy ''sh-'' do ''s-'', co zrywa oryginalny rozkład komplementarny ''s-z'' w nagłosie (''z'' przed sonoratami, ''s'' gdzie indziej, od tej pory mogło się pojawić ''s'' przed sonoratami);
 
*redukcja grupy ''sh-'' do ''s-'', co zrywa oryginalny rozkład komplementarny ''s-z'' w nagłosie (''z'' przed sonoratami, ''s'' gdzie indziej, od tej pory mogło się pojawić ''s'' przed sonoratami);
−
*skrócenie gieminat;
+
*w wielu językach rozwój ''b d g gv'' po sonoratach do ''v ð ǥ ǥv'' (zwłaszcza welarne; hoczebozkie ''lg'' [ɫɣ], jesiwskie ''lg'' [lɣ], gitryjskie ''лл'' [lː]<ref>grupa ''лг'' regularnie się asymilowała do ''лл'', podobnie spodarycznie ''лб''</ref>);
 +
*degeminacja;
 
*łączenie wielu głosek "gardłowych", zazwyczaj redukując ich liczbę do dwóch albo nawet jednej. Hoczebozki ma /h/ i /ʕ/, jesiwski tylko /h/, zaś gitryjski połączył z /f/ lub stracił całkowicie;
 
*łączenie wielu głosek "gardłowych", zazwyczaj redukując ich liczbę do dwóch albo nawet jednej. Hoczebozki ma /h/ i /ʕ/, jesiwski tylko /h/, zaś gitryjski połączył z /f/ lub stracił całkowicie;
 
*utrata trójdzielności - rozwój w język mianownikowo-biernikowy, ewentualnie z śladami dawnego systemu w zaimkach;
 
*utrata trójdzielności - rozwój w język mianownikowo-biernikowy, ewentualnie z śladami dawnego systemu w zaimkach;
−
*rozwój liczby mnogiej opartej na morfemie ''-ogɯ''
+
*rozwój liczby mnogiej opartej na morfemie ''-ogɯ'' "dużo, wiele", patrz m.in. hoczebozkie ''-og'' jako sufiks oraz ''og'' jako określnik.
−
*podwójna negacja za pomocą partykuły ''*rūm < *rōf + *-ūm'', jak np, w jesiwskim ''ke''' i''' cecöt '''ráum''''' "nie jem". Nie występuje w oficjalnym hoczebozkim;
+
*podwójna negacja za pomocą partykuły ''*rûm < *rôf + *-ûm'', jak np, w jesiwskim ''ke''' i''' cecöt '''ráum''''' "nie jem". Nie występuje w oficjalnym hoczebozkim;
 
*redukcja wymian opartych na przegłosie
 
*redukcja wymian opartych na przegłosie
−
*obecność wielu wyjątkowych słów, np. ''latise'' "człowiek", ''klȳtɯ'' "drewno", ''ŋvāsɯ'' "pole" czy ''ziŋgjus'' "lubić"
+
*obecność wielu wyjątkowych słów, np. ''latisẹ'' "człowiek", ''kluit'' "drewno" czy ''hgâz'' "siadać".
  
 
==Drzewo rodziny językowe==
 
==Drzewo rodziny językowe==
 +
Istnieją różne propozycje podziału języków latyskich. Najpopularniejszy i ogólnie używany na wiki to podział Zynecypa z Latakera (''Gekoicol žęf fer Zienecip Latakęr ouw''):
 
*język pralatyski
 
*język pralatyski
−
**grupa północna
+
**grupa północna/wschodnia
−
***język starohoczebozki
+
***[[Język starohoczebozki|język starohoczebozki]] (hotëṡbozo kuico)
−
****[[koico|język hoczebozki (koico)]] (hotṡbozo koico)
+
****[[Język hoczebozki|język hoczebozki (koico)]] (hotṡbozo koico)
 
****[[Język jesiwski|język jesiwski]] (jechoewo koyco)
 
****[[Język jesiwski|język jesiwski]] (jechoewo koyco)
 +
***język hedodzki (ha̋ðoǥo kíco)
 +
**grupa południowa/zachodnia
 +
***[[Język gitryjski|język gitryjski]] (гітрісо зонӥзъ/gïtrïso zoniëză)
 +
***język omnijski (omneit zoniz/köuic)
 
***(wkrótce)
 
***(wkrótce)
−
**grupa południowa
+
Podział opiera się głównie o formę liczebnika "jeden" (''*ḫæk'' (północne) lub ''*ḫäk'' (południowe)), obecność imiesłowu zaczynającego się na ''*tj-/*ti-'', rozwój głosek ''*pj *bj *fj'' (na północy ''t d s/þ'', na południu ''p'j b'j f'j'' z mocną jotą) oraz o rozwój zamkniętego ''*a'' w ''*o'' w grupie zachodniej. Ponadto, w grupie południowej tendencje do opuszczania wygłosowych samogłosek są większe niż w północnej. Jednak istnieje wiele innych cech typowych dla wschodu i zachodu, ale nie występujących lub pomieszanych w gitryjskim, który zgodnie z tą klasyfikacją jest w grupie zachodniej. Traktuje się go jako mowę przejściową.
−
***język gitryjski (гітрісо зонӥзъ/gïtrïso zoniëză)
+
 
 +
Inny podział stworzył geretogański językoznawca Wygnán Prośták, opierający się na wymogu obecności podmiotu na początku zdania (tzw. szyk S1) (''Gekoicol žęf fer Wignån Proštåk''):
 +
*język pralatyski
 +
**grupa S1
 +
***[[Język starohoczebozki|język starohoczebozki]] (hotëṡbozo kuico)
 +
****[[Język hoczebozki|język hoczebozki (koico)]] (hotṡbozo koico)
 +
****[[Język jesiwski|język jesiwski]] (jechoewo koyco)
 
***(wkrótce)
 
***(wkrótce)
−
Podział opiera się głównie o formę słowa język (''*kuitjoH'' lub ''*zonizẹ''), obecność imiesłowu zaczynającego się na ''*tj-/*ti-'' oraz rozwój głosek ''*pj *bj *fj''.
+
**grupa nie-S1
 +
***[[Język gitryjski|język gitryjski]] (гітрісо зонӥзъ/gïtrïso zoniëză)
 +
***język hedodzki (ha̋ðoǥo kíco)
 +
***język omnijski (omneit zoniz/köuic)
 +
Argumentem za tym jest fakt, że teksty starohoczebozkie zawsze zaczynały się podmiotem ('''''sât''' og hailüng häkënikoǥës wō mönxiselj ḫo'' - "byłem często z kupcami na południu") , zaś w dosyć niepóźniej zapisanym starogitryjskim był szyk swobodny (''tídis gveᵒbop '''bíᵘpikă''' ŋóla mor'' - "dziś przyjechał do nas towar").
  
−
==Tabela rozwoju głosek pralatyskiego==
+
==Tabela rozwoju samogłosek pralatyskiego==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
! pralatyski
 
! pralatyski
Linia 35: Linia 51:
 
! jesiwski<br>urzędowy
 
! jesiwski<br>urzędowy
 
! jesiwski<br>właściwy
 
! jesiwski<br>właściwy
 +
! hedodzki
 
! gitryski
 
! gitryski
−
! język 5
+
! omnijski
 
! język 6
 
! język 6
 
|-
 
|-
Linia 42: Linia 59:
 
| a <''a''>
 
| a <''a''>
 
| a <''a''>
 
| a <''a''>
−
| ɑ <''a''>
+
| a <''a''>
 +
| a <''a''>
 
| a <''а/я''> <br> ɔ <''о/ё''>
 
| a <''а/я''> <br> ɔ <''о/ё''>
−
|
+
| ɑ <''a''><br>ɔ <''o''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 51: Linia 69:
 
| ɔ <''å''>
 
| ɔ <''å''>
 
| oː <''oo''>
 
| oː <''oo''>
 +
| aː <''á''>
 
| æ <''ӓ/я̈''>
 
| æ <''ӓ/я̈''>
−
|
+
| ʌ̞ <''á''><br>o̯ɑ <''oa''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 59: Linia 78:
 
| a <''a''>
 
| a <''a''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 +
| æ <''ӓ''>
 
| ɛ <''е''>
 
| ɛ <''е''>
−
|
+
| a <''ӓ''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 66: Linia 86:
 
| ɛ <''ę''>
 
| ɛ <''ę''>
 
| ɛ <''ӓ''>
 
| ɛ <''ӓ''>
−
| iː <''ie''>
+
| iː <''ii''>
 +
| æː <''a̋''>
 
| e <''ѣ''>
 
| e <''ѣ''>
−
|
+
| æ <''ę''><br>e̯a <''ea''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 75: Linia 96:
 
| ɔ <''å''>
 
| ɔ <''å''>
 
| o <''o''>
 
| o <''o''>
−
| ɔ <''о/ё''>
+
| o <''o''>
−
|
+
| Ø
 +
| Ø
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 83: Linia 105:
 
| ɛ <''ä''>
 
| ɛ <''ä''>
 
| ø <''ö''>
 
| ø <''ö''>
−
| ɛ <''е''>
+
| e <''e''>
−
|
+
| ʲ
 +
| Ø
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 90: Linia 113:
 
| ɛ <''ę''>
 
| ɛ <''ę''>
 
| ɛ <''ä''>
 
| ɛ <''ä''>
−
| ɑ <''a''>
+
| a <''a''>
−
| ɐʲ <''ъ''>
+
| æ <''ä''>
 +
| ɐ <''ъ''>
 +
| Ø
 
|
 
|
 +
|-
 +
! *ə <''*ë''>
 +
| Ø
 +
| Ø
 +
| Ø, a <''a''>
 +
| ɨ <''y''>
 +
| ə <''и/ӥ''>
 +
| ɑ <''a''><br>a <''ä''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
 
! *o <''*o''>
 
! *o <''*o''>
 +
| o <''o''>
 
| o <''o''>
 
| o <''o''>
 
| o <''o''>
 
| o <''o''>
 
| o <''o''>
 
| o <''o''>
 
| ɔ <''о/ё''>
 
| ɔ <''о/ё''>
−
|
+
| ɔ <''o''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 107: Linia 141:
 
| uː <''uo''>
 
| uː <''uo''>
 
| uː <''uo''>
 
| uː <''uo''>
 +
| oː <''ó''>
 
| o <''оу/ёу''>
 
| o <''оу/ёу''>
−
|
+
| o <''ó''><br>ey̯ <''ey''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
 
! *ø <''*ö''>
 
! *ø <''*ö''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 +
| e <''e''><br>ø <''ö''><ref>Jedynie w słowach, które pojawiły się za sprawą dialektów jesiwskich - większość słów ze względu hoczebozkie pochodzenie nie ma go</ref>
 +
| ø <''ö''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
−
| ø <''ö''>
 
 
| ɛ <''е''>
 
| ɛ <''е''>
−
|
+
| œ <''ö''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 123: Linia 159:
 
| yː <''oe''>
 
| yː <''oe''>
 
| yː <''oe''>
 
| yː <''oe''>
 +
| eː <''é''>
 
| e <''ѣ''>
 
| e <''ѣ''>
−
|
+
| ø <''ő''><br>eu̯ <''eu''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
 
! *e <''*e''>
 
! *e <''*e''>
 +
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 
| e <''e''>
 
| ɛ <''е''>
 
| ɛ <''е''>
−
|
+
| ɛ <''e''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 139: Linia 177:
 
| iː <''ie''>
 
| iː <''ie''>
 
| iː <''ie''>
 
| iː <''ie''>
 +
| eː <''é''>
 
| e <''ѣ''>
 
| e <''ѣ''>
−
|
+
| e <''é''><br>oi̯ <''oi''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
 
! *u <''*u''>
 
! *u <''*u''>
 +
| u <''u''>
 
| u <''u''>
 
| u <''u''>
 
| u <''u''>
 
| u <''u''>
 
| u <''u''>
 
| u <''u''>
 
| ə <''и/ӥ''>
 
| ə <''и/ӥ''>
−
|
+
| ʊ <''u''><br>ʏ <''y''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 155: Linia 195:
 
| ʌu̯ <''au''>
 
| ʌu̯ <''au''>
 
| ʌu̯ <''au''>
 
| ʌu̯ <''au''>
 +
| uː <''ú''>
 
| u <''у/ю''>
 
| u <''у/ю''>
−
|
+
| u <''uo''><br>ou̯ <''ou''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 163: Linia 204:
 
| y <''ü''>
 
| y <''ü''>
 
| y <''ü''>
 
| y <''ü''>
 +
| i <''i''>
 
| ə <''и/ӥ''>
 
| ə <''и/ӥ''>
−
|
+
| ʏ <''y''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 171: Linia 213:
 
| ɔi̯ <''oi''>
 
| ɔi̯ <''oi''>
 
| oy̯ <''oy''>
 
| oy̯ <''oy''>
 +
| iː <''í''>
 
| i <''ы/і''>
 
| i <''ы/і''>
−
|
+
| y <''yö''><br>øy̯ <''öy''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
 
! *i <''*i''>
 
! *i <''*i''>
 +
| i <''i''>
 
| i <''i''>
 
| i <''i''>
 
| i <''i''>
 
| i <''i''>
 
| i <''i''>
 
| i <''i''>
 
| ə <''и/ӥ''>
 
| ə <''и/ӥ''>
−
|
+
| ɪ <''i''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 187: Linia 231:
 
| æi̯ <''ai''>
 
| æi̯ <''ai''>
 
| ɛi̯ <''ey''>
 
| ɛi̯ <''ey''>
 +
| iː <''í''>
 
| i <''ы/і''>
 
| i <''ы/і''>
−
|
+
| i <''ie''><br>ei̯ <''ei''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 195: Linia 240:
 
| æi̯ <''ai''>
 
| æi̯ <''ai''>
 
| aː <''aa''>
 
| aː <''aa''>
 +
| æː <''a̋''>
 
| æ <''ӓ/я̈''>
 
| æ <''ӓ/я̈''>
−
|
+
| æ <''ę''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 203: Linia 249:
 
| ɛi̯ <''ei''>
 
| ɛi̯ <''ei''>
 
| eː <''ee''>
 
| eː <''ee''>
 +
| eː <''é''>
 
| ɛ <''е''><br>e <''ѣ''>
 
| ɛ <''е''><br>e <''ѣ''>
−
|
+
| i <''ie''><br>ei̯ <''ei''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 211: Linia 258:
 
| ɔu̯ <''ou''>
 
| ɔu̯ <''ou''>
 
| oː <''oo''>
 
| oː <''oo''>
 +
| oː <''ó''>
 
| u <''у/ю''>
 
| u <''у/ю''>
−
|
+
| ɑu̯ <''au''>
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 219: Linia 267:
 
| ɛu̯ <''eu''>
 
| ɛu̯ <''eu''>
 
| øː <''öö''>
 
| øː <''öö''>
 +
| ɨː <''ý''>
 
| o <''оу/ёу''>
 
| o <''оу/ёу''>
−
|
+
| øy̯ <''öy''>
−
|
 
−
|-
 
−
|}
 
−
 
 
−
{| class="wikitable"
 
−
! pralatyski
 
−
! hoczebozki
 
−
! jesiwski<br>urzędowy
 
−
! jesiwski<br>właściwy
 
−
! gitryski
 
−
! język 5
 
−
! język 6
 
−
|-
 
−
! *p <''*p''>
 
−
| p <''p''>
 
−
| p~f <''p''>
 
−
| f <''f''><br>fʲ <''fj''>
 
−
| p <''п''><br>pʲ <''пь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *pʲ <''*pj''>
 
−
| t <''t''>
 
−
| t <''t''>
 
−
| t <''t''><br>c <''tj''>
 
−
| pʲ <''пь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *b <''*b''>
 
−
| b <''b''><br>v <''v''>
 
−
| b <''b''><br>v <''v''>
 
−
| b <''b''><br>v <''w''><br>bʲ <''bj''><br>vʲ<''wj''>
 
−
| b <''б''><br>bʲ <''бь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *bʲ <''*b''>
 
−
| d <''d''>
 
−
| d <''d''>
 
−
| d <''d''><br>l <''l''><br>v <''w''><br>ɟ <''dj''><br>ʎ <''lj''><br>vʲ <''wj''><br>
 
−
| bʲ <''бь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *t <''*t''>
 
−
| t <''t''>
 
−
| t <''t''>
 
−
| t <''t''><br>c <''tj''>
 
−
| t <''т''><br>tʲ <''ть''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *tʲ <''*tj''>
 
−
| t͡s <''c''>
 
−
| t͡s <''c''>
 
−
| t͡s <''c''><br>t͡ʃ <''č''>
 
−
| t͡s <''ц''><br> t͡sʲ <''ць''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *d <''*d''>
 
−
| d <''d''>
 
−
| d <''d''>
 
−
| d <''d''><br>l <''l''><br>v <''w''><br>ɟ <''dj''><br>ʎ <''lj''><br>vʲ <''wj''><br>
 
−
| d <''д''><br>dʲ <''дь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *dʲ <''*dj''>
 
−
| d͡z <''ʒ''>
 
−
| d͡z <''ʒ''>
 
−
| z <''z''><br>ʒ <''ž''>
 
−
| d͡z <''ѕ''><br>d͡zʲ <''ѕь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *k <''*k''>
 
−
| k <''k''>
 
−
| k <''k''>
 
−
| k <''k''><br>c <''tj''><br>t͡ɕ <''kj''>
 
−
| k <''к''><br>kʲ <''кь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *kʲ <''*kj''>
 
−
| ʃ <''š''>
 
−
| ʃ <''š''>
 
−
| t͡ʃ <''č''>
 
−
| t͡ʃ <''ч''><br> t͡ɕ <''чь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *kʷ <''*kv''>
 
−
| kʷ <''qu''>
 
−
| kʷ <''qu''>
 
−
| k <''k''>
 
−
| k <''к''><br>kʲ <''кь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *g <''*g''>
 
−
| g <''g''><br>ɣ <''g''>
 
−
| g <''g''><br>ɣ <''g''>
 
−
| g <''g''><br>ɣ <''g''><br>ɟ <''dj''><br>d͡ʑ <''gj''><br>ʑ <''gj''>
 
−
| g <''г''><br>gʲ <''гь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *gʲ <''*gj''>
 
−
| ʒ <''ž''>
 
−
| ʒ <''ž''>
 
−
| ʒ <''ž''>
 
−
| d͡ʒ <''џ''><br>d͡ʑ <''џь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *gʷ <''*gv''>
 
−
| gʷ <''gu''><br>ɣʷ <''gu''>
 
−
| gʷ <''gu''><br>w <''w''>
 
−
| g <''g''><br>ɣ <''g''>
 
−
| g <''г''><br>gʲ <''гь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *f <''*f''>
 
−
| f <''f''>
 
−
| f <''f''>
 
−
| f <''f''><br>fʲ <''fj''>
 
−
| f <''ф''><br>fʲ <''фь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *fʲ <''*fj''>
 
−
| s <''s''>
 
−
| s <''s''>
 
−
| s <''t''><br>ʃ <''š''>
 
−
| fʲ <''фь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *s <''*s''>
 
−
| s <''s''>
 
−
| s <''s''>
 
−
| s <''s''><br>ʃ <''š''>
 
−
| s <''с''><br>sʲ <''сь''><br> ʃ <''ш''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *sʲ <''*sj''>
 
−
| s̱ <''ṡ''>
 
−
| s̱ <''ṡ''>
 
−
| ʃ <''š''>
 
−
| ʃ <''ш''><br>ɕ <''шь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *z <''*z''>
 
−
| z <''z''>
 
−
| z <''z''>
 
−
| z <''z''><br>ʒ <''ž''>
 
−
| z <''з''><br>zʲ <''зь''><br>ʒ <''ж''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *zʲ <''*zj''>
 
−
| ẕ <''ż''>
 
−
| ẕ <''ż''>
 
−
| ʒ <''ž''>
 
−
| <br>ʑ <''жь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *x <''*ch''>
 
−
| x <''ch''>
 
−
| x <''ch''>
 
−
| x <''ch''><br>ɕ <''chj''>
 
−
| x <''х''><br>xʲ <''хь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *xʲ <''*chj''>
 
−
| ʃ <''š''>
 
−
| ʃ <''š''>
 
−
| ʃ <''š''>
 
−
| ʃ <''ш''><br>ɕ <''шь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *xʷ <''*chv''>
 
−
| xʷ <''chu''>
 
−
| xʷ <''chu''>
 
−
| x <''ch''>
 
−
| x <''х''><br>xʲ <''хь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *ħ <''*ħ''>
 
−
| h <''h''>
 
−
| h <''h''>
 
−
| h <''h''><br>ɕ <''hj''>
 
−
| f <''ѳ''><br>fʲ <''ѳь''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *ʕ~ʁ <''*ḫ''>
 
−
| ʕ <''jh''><br>ɣ <''g''>
 
−
| ʕ <''jh''><br>ɣ <''g''>
 
−
| h <''h''><br>ɣ <''g''><br>ʑ <''gj''><br>x <''ch''>
 
−
| g <''г''><br>gʲ <''гь''><br>x <''х''>
 
−
|
 
−
|
 
−
|-
 
−
! *h <''*ħ''>
 
−
| h <''h''>
 
−
| h <''h''>
 
−
| h <''h''><br>ɕ <''hj''>
 
−
| f <''ѳ''><br>fʲ <''ѳь''>
 
−
|
 
 
|
 
|
 
|-
 
|-
Linia 450: Linia 280:
 
! jesiwski<br>urzędowy
 
! jesiwski<br>urzędowy
 
! jesiwski<br>właściwy
 
! jesiwski<br>właściwy
 +
! hedodzki
 
! gitryski
 
! gitryski
−
! język 5
+
! omnijski
 
! język 6
 
! język 6
 
|-
 
|-
−
! kakjēnẹ<br>"ojciec"
+
! kakjênẹ<br>"ojciec"
 
| '''kašienę'''
 
| '''kašienę'''
 
| '''kašienä'''
 
| '''kašienä'''
 
| '''kačiena'''
 
| '''kačiena'''
 +
| '''kačénä'''
 
| '''качѣнъ <kačiénă>'''
 
| '''качѣнъ <kačiénă>'''
−
|  
+
| '''kačoin'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 466: Linia 298:
 
| '''splar'''
 
| '''splar'''
 
| '''sflaá'''
 
| '''sflaá'''
 +
| '''šplar'''
 
| '''шплор <šplor>'''
 
| '''шплор <šplor>'''
−
|  
+
| '''šplor'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 474: Linia 307:
 
| '''machtir'''
 
| '''machtir'''
 
| '''maftia'''
 
| '''maftia'''
 +
| '''mautir'''
 
| '''моттӥр <mottiër>'''
 
| '''моттӥр <mottiër>'''
−
|  
+
| '''mottir'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 482: Linia 316:
 
| '''efä'''
 
| '''efä'''
 
| '''efa'''
 
| '''efa'''
 +
| '''ehä'''
 
| '''ѣфъ <éfă>'''
 
| '''ѣфъ <éfă>'''
−
|  
+
| '''oif'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 490: Linia 325:
 
| '''pasa'''
 
| '''pasa'''
 
| '''fasa'''
 
| '''fasa'''
 +
| '''pasr'''
 
| '''пасӓр <pasár>'''
 
| '''пасӓр <pasár>'''
−
|  
+
| '''pasӓr'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
−
! ralk<br>"siotra"
+
! rlalk<br>"siotra"
 
| '''ralk'''
 
| '''ralk'''
 
| '''ralk'''
 
| '''ralk'''
 
| '''rjalk'''
 
| '''rjalk'''
 +
| '''rjálk'''
 
| '''rёлк <riolk>'''
 
| '''rёлк <riolk>'''
−
|  
+
| '''riolk'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 506: Linia 343:
 
| '''büżl'''
 
| '''büżl'''
 
| '''büžel'''
 
| '''büžel'''
 +
| '''bižel'''
 
| '''бӥжел <biëžiel>'''
 
| '''бӥжел <biëžiel>'''
−
|  
+
| '''byžel'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
−
! jülgōsẹ<br>"słońce"
+
! jülgôsẹ<br>"słońce"
 
| '''jülgúosę'''
 
| '''jülgúosę'''
 
| '''jülyuosä'''
 
| '''jülyuosä'''
 
| '''jüljuosa'''
 
| '''jüljuosa'''
 +
| '''jillósä'''
 
| '''ӥллоусъ <jëllósă>'''
 
| '''ӥллоусъ <jëllósă>'''
−
|  
+
| '''julieys'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
−
! gōlp<br>"księżyc"
+
! gôlp<br>"księżyc"
 
| '''gúolp'''
 
| '''gúolp'''
 
| '''guolp'''
 
| '''guolp'''
 
| '''guolf'''
 
| '''guolf'''
 +
| '''gjólp'''
 
| '''гоулп <gólp>'''
 
| '''гоулп <gólp>'''
 +
| '''gólp'''
 +
|
 +
|-
 +
! klœt<br>"drewno"
 +
| '''kloet'''
 +
| '''kloet'''
 +
| '''kloet'''
 +
| '''klét'''
 +
| '''клѣт <kliét>'''
 +
| '''klőt'''
 +
|
 +
|-
 +
! bombjẹ<br>"woda"
 +
| '''bondę'''
 +
| '''bondä'''
 +
| '''bunda'''
 +
| '''byndä'''
 +
| '''бомбьъ <bombiă>'''
 +
| '''bombž'''
 +
|
 +
|-
 +
! tratẹ, wonr <br>"ogień"
 +
| '''tratę''', '''wona'''
 +
| '''tratä''', '''wona'''
 +
| '''frata''', '''wona'''
 +
| '''tratä'''
 +
| '''вонӓр <wonár>'''
 +
| '''wonär'''
 +
|
 +
|-
 +
! djoŋgẹ<br>"piasek"
 +
| '''ʒongę'''
 +
| '''ʒongä'''
 +
| '''zonga'''
 +
| '''ʒongä'''
 +
| '''ѕонгъ <ʒongă>'''
 +
| '''zong'''
 
|  
 
|  
 +
|-
 +
! kśälb<br>"żwir"
 +
| '''kṡalv'''
 +
| '''kṡalv'''
 +
| '''kšelw'''
 +
| '''kšälv'''
 +
| '''кшелб <kšielb>'''
 +
| '''kšälv'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 530: Linia 415:
 
| '''keb'''
 
| '''keb'''
 
| '''ra<br>ke'''
 
| '''ra<br>ke'''
 +
| '''ra<br>keb'''
 
| '''ра <ra><br>кёв <kiow>'''
 
| '''ра <ra><br>кёв <kiow>'''
−
|  
+
| '''ra<br>pöu'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
−
! keś, sāt<br>"ty"
+
! keś, sât<br>"ty"
 
| '''såt'''
 
| '''såt'''
 
| '''såt'''
 
| '''såt'''
 
| '''kješ<br>soot'''
 
| '''kješ<br>soot'''
 +
| '''keš<br>sát'''
 
| '''кеш <kieš><br>ся̈т <siát>'''
 
| '''кеш <kieš><br>ся̈т <siát>'''
−
|  
+
| '''keš<br> sát'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 546: Linia 433:
 
| '''hot'''
 
| '''hot'''
 
| '''žoe<br>hot'''
 
| '''žoe<br>hot'''
 +
| '''žé<br>hot'''
 
| '''жі <žï><br>ѳот <fot>'''
 
| '''жі <žï><br>ѳот <fot>'''
−
|  
+
| '''žeu<br>hot'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
−
! jō, djōn<br>"ty"
+
! jô, djôn<br>"ty"
 
| '''ʒuon'''
 
| '''ʒuon'''
 
| '''ʒuon'''
 
| '''ʒuon'''
 
| '''jau<br>zuon'''
 
| '''jau<br>zuon'''
 +
| '''jó <br>ʒón'''
 
| '''ю <ju><br>ѕоун <ʒón>'''
 
| '''ю <ju><br>ѕоун <ʒón>'''
 +
| '''jey <br>ʒón'''
 +
|
 +
|-
 +
! kvolë<br>"zero, nic"
 +
| '''quol'''
 +
| '''kol'''
 +
| '''kol'''
 +
| '''kol<br>pol'''
 +
| '''коли <kolë><br>кол <kol>'''
 +
| '''pol'''
 
|  
 
|  
 +
|-
 +
! ḫæk, ḫäk<br>"jeden"
 +
| '''jhęk'''
 +
| '''jhäk'''
 +
| '''iek'''
 +
| '''ǥa̋g'''
 +
| '''јег <jeg>'''
 +
| '''jäg'''
 +
|
 +
|-
 +
! bür<br>"dwa"
 +
| '''bür'''
 +
| '''bür'''
 +
| '''büa'''
 +
| '''bir'''
 +
| '''бӥр <biër>'''
 +
| '''byr'''
 +
|
 +
|-
 +
! wij<br>"trzy"
 +
| '''wie'''
 +
| '''wie'''
 +
| '''wie'''
 +
| '''vý'''
 +
| '''вій <wï>'''
 +
| '''wei'''
 +
|
 +
|-
 +
! zohḫ<br>"cztery"
 +
| '''zo'''
 +
| '''zo'''
 +
| '''zo'''
 +
| '''zóǥ'''
 +
| '''зоѳь <zofj>'''
 +
| '''zoch'''
 +
|
 +
|-
 +
! päis<br>"pięć"
 +
| '''peis'''
 +
| '''peis'''
 +
| '''fees'''
 +
| '''pés'''
 +
| '''пес <pies>'''
 +
| '''pés'''
 +
|
 +
|-
 +
! chvag<br>"sześć"
 +
| '''chuag'''
 +
| '''chag'''
 +
| '''chag'''
 +
| '''chag'''
 +
| '''хог <chog>'''
 +
| '''fog'''
 +
|
 +
|-
 +
|}
 +
===Przedrostki i przyrostki===
 +
{| class="wikitable"
 +
! pralatyski
 +
! hoczebozki
 +
! jesiwski<br>urzędowy
 +
! jesiwski<br>właściwy
 +
! hedodzki
 +
! gitryski
 +
! omnijski
 +
! język 6
 +
|-
 +
! chülju-
 +
| '''chülyu-'''
 +
| '''chüj-'''
 +
| '''chüi-'''
 +
| '''chiļu-'''
 +
| '''хе- <chie->'''
 +
| '''chyö-'''
 +
|
 +
|-
 +
! gö-
 +
| '''ge-'''
 +
| '''ge-'''
 +
| '''ö-'''
 +
| '''g-'''
 +
| '''гь- <gj->'''
 +
| '''gö-'''
 +
|
 +
|-
 +
! zu-
 +
| '''zu-'''
 +
| '''zu-'''
 +
| '''zo-'''
 +
| '''zy-''', '''zu-'''
 +
| '''зо- <zo->'''
 +
| '''zu-'''
 +
|
 +
|-
 +
! -ûgvẹ
 +
| '''-auguę'''
 +
| '''-auä'''
 +
| '''-aua'''
 +
| '''-úvä'''
 +
| '''-увъ <-uwă>'''
 +
| '''-ouv'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
−
 
 
[[Kategoria:Użytkownik:Emil]] [[Kategoria:Hadżal]] [[Kategoria:Języki latyskie]]
 
[[Kategoria:Użytkownik:Emil]] [[Kategoria:Hadżal]] [[Kategoria:Języki latyskie]]

Wersja z 19:51, 8 paź 2022

Języki latyskie (koi. latsog gekoicol, jjh. latsog ökoycol) - podgrupa języków dromsolskich używana w conworldzie Hadżalu. W porównaniu z innymi krewnymi charakteryzuje się rozwojem *ė > *jō i palatalizacją oraz utratą trójdzielności prajęzyka. Nazwa pochodzi od słowa latis, które w wielu językach tej grupy oznacza "ludzie".

Cechy charakterystyczne

  • rozwój *ė > *jô np. *djôn < *dėnɯ "wy" - porównaj np. hoczebozkie ʒuon z wendarskim dîn;
  • utrata długości w dyftongach zamykających;
  • monoftongizacja dyftongów *æa *æā *eo *eō *iu *iū do *ä *æ *ö *œ *ü *ui oraz tryftongów *æai *æau do dyftongów *äi äu;
  • palatalizacja spółgłosek: Cj > Cʲ;
  • utrata końcowego -ʀ;
  • całkowita utrata ɯ [ə], a potem często także ɯ̄ [əː];
  • redukcja grupy sh- do s-, co zrywa oryginalny rozkład komplementarny s-z w nagłosie (z przed sonoratami, s gdzie indziej, od tej pory mogło się pojawić s przed sonoratami);
  • w wielu językach rozwój b d g gv po sonoratach do v ð ǥ ǥv (zwłaszcza welarne; hoczebozkie lg [ɫɣ], jesiwskie lg [lɣ], gitryjskie лл [lː][1]);
  • degeminacja;
  • łączenie wielu głosek "gardłowych", zazwyczaj redukując ich liczbę do dwóch albo nawet jednej. Hoczebozki ma /h/ i /ʕ/, jesiwski tylko /h/, zaś gitryjski połączył z /f/ lub stracił całkowicie;
  • utrata trójdzielności - rozwój w język mianownikowo-biernikowy, ewentualnie z śladami dawnego systemu w zaimkach;
  • rozwój liczby mnogiej opartej na morfemie -ogɯ "dużo, wiele", patrz m.in. hoczebozkie -og jako sufiks oraz og jako określnik.
  • podwójna negacja za pomocą partykuły *rûm < *rôf + *-ûm, jak np, w jesiwskim ke i cecöt ráum "nie jem". Nie występuje w oficjalnym hoczebozkim;
  • redukcja wymian opartych na przegłosie
  • obecność wielu wyjątkowych słów, np. latisẹ "człowiek", kluit "drewno" czy hgâz "siadać".

Drzewo rodziny językowe

Istnieją różne propozycje podziału języków latyskich. Najpopularniejszy i ogólnie używany na wiki to podział Zynecypa z Latakera (Gekoicol žęf fer Zienecip Latakęr ouw):

Podział opiera się głównie o formę liczebnika "jeden" (*ḫæk (północne) lub *ḫäk (południowe)), obecność imiesłowu zaczynającego się na *tj-/*ti-, rozwój głosek *pj *bj *fj (na północy t d s/þ, na południu p'j b'j f'j z mocną jotą) oraz o rozwój zamkniętego *a w *o w grupie zachodniej. Ponadto, w grupie południowej tendencje do opuszczania wygłosowych samogłosek są większe niż w północnej. Jednak istnieje wiele innych cech typowych dla wschodu i zachodu, ale nie występujących lub pomieszanych w gitryjskim, który zgodnie z tą klasyfikacją jest w grupie zachodniej. Traktuje się go jako mowę przejściową.

Inny podział stworzył geretogański językoznawca Wygnán Prośták, opierający się na wymogu obecności podmiotu na początku zdania (tzw. szyk S1) (Gekoicol žęf fer Wignån Proštåk):

Argumentem za tym jest fakt, że teksty starohoczebozkie zawsze zaczynały się podmiotem (sât og hailüng häkënikoǥës wō mönxiselj ḫo - "byłem często z kupcami na południu") , zaś w dosyć niepóźniej zapisanym starogitryjskim był szyk swobodny (tídis gveᵒbop bíᵘpikă ŋóla mor - "dziś przyjechał do nas towar").

Tabela rozwoju samogłosek pralatyskiego

pralatyski hoczebozki jesiwski
urzędowy 		jesiwski
właściwy 		hedodzki gitryski omnijski język 6
*ɑ <*a> a <a> a <a> a <a> a <a> a <а/я>
ɔ <о/ё> 		ɑ <a>
ɔ <o>
*ɑː <*â> ɔ <å> ɔ <å> oː <oo> aː <á> æ <ӓ/я̈> ʌ̞ <á>
o̯ɑ <oa>
*æ <*ӓ> a <a> a <a> e <e> æ <ӓ> ɛ <е> a <ӓ>
*æː <*æ> ɛ <ę> ɛ <ӓ> iː <ii> æː <a̋> e <ѣ> æ <ę>
e̯a <ea>
*ɔ <*ọ> ɔ <å> ɔ <å> o <o> o <o> Ø Ø
*œ <*ọ̈> ɛ <ę> ɛ <ä> ø <ö> e <e> ʲ Ø
*ɛ <*ẹ> ɛ <ę> ɛ <ä> a <a> æ <ä> ɐ <ъ> Ø
*ə <*ë> Ø Ø Ø, a <a> ɨ <y> ə <и/ӥ> ɑ <a>
a <ä>
*o <*o> o <o> o <o> o <o> o <o> ɔ <о/ё> ɔ <o>
*oː <*ô> uo̯ <uo> uː <uo> uː <uo> oː <ó> o <оу/ёу> o <ó>
ey̯ <ey>
*ø <*ö> e <e> e <e>
ø <ö>[2] 		ø <ö> e <e> ɛ <е> œ <ö>
*øː <*œ> ye̯ <oe> yː <oe> yː <oe> eː <é> e <ѣ> ø <ő>
eu̯ <eu>
*e <*e> e <e> e <e> e <e> e <e> ɛ <е> ɛ <e>
*eː <*ê> ie̯ <ie> iː <ie> iː <ie> eː <é> e <ѣ> e <é>
oi̯ <oi>
*u <*u> u <u> u <u> u <u> u <u> ə <и/ӥ> ʊ <u>
ʏ <y>
*uː <*û> au̯ <au> ʌu̯ <au> ʌu̯ <au> uː <ú> u <у/ю> u <uo>
ou̯ <ou>
*y <*ü> y <ü> y <ü> y <ü> i <i> ə <и/ӥ> ʏ <y>
*yː <*ui> ɔi̯ <oi> ɔi̯ <oi> oy̯ <oy> iː <í> i <ы/і> y <yö>
øy̯ <öy>
*i <*i> i <i> i <i> i <i> i <i> ə <и/ӥ> ɪ <i>
*iː <*î> ai̯ <ai> æi̯ <ai> ɛi̯ <ey> iː <í> i <ы/і> i <ie>
ei̯ <ei>
*ai̯ <*ai> ai̯ <ai> æi̯ <ai> aː <aa> æː <a̋> æ <ӓ/я̈> æ <ę>
*æi̯ <*äi> ɛi̯ <ei> ɛi̯ <ei> eː <ee> eː <é> ɛ <е>
e <ѣ> 		i <ie>
ei̯ <ei>
*au̯ <*au> ɔu̯ <ou> ɔu̯ <ou> oː <oo> oː <ó> u <у/ю> ɑu̯ <au>
*æu̯ <*äu> ɛu̯ <eu> ɛu̯ <eu> øː <öö> ɨː <ý> o <оу/ёу> øy̯ <öy>

Tabela kognatów najważniejszych języków latyskich

pralatyski hoczebozki jesiwski
urzędowy 		jesiwski
właściwy 		hedodzki gitryski omnijski język 6
kakjênẹ
"ojciec" 		kašienę kašienä kačiena kačénä качѣнъ <kačiénă> kačoin
splar
"matka" 		splar splar sflaá šplar шплор <šplor> šplor
machptir
"syn" 		machtir machtir maftia mautir моттӥр <mottiër> mottir
efẹ
"córka" 		efę efä efa ehä ѣфъ <éfă> oif
pasr
"brat" 		pasa pasa fasa pasr пасӓр <pasár> pasӓr
rlalk
"siotra" 		ralk ralk rjalk rjálk rёлк <riolk> riolk
büźel
"łóżko" 		büżel büżl büžel bižel бӥжел <biëžiel> byžel
jülgôsẹ
"słońce" 		jülgúosę jülyuosä jüljuosa jillósä ӥллоусъ <jëllósă> julieys
gôlp
"księżyc" 		gúolp guolp guolf gjólp гоулп <gólp> gólp
klœt
"drewno" 		kloet kloet kloet klét клѣт <kliét> klőt
bombjẹ
"woda" 		bondę bondä bunda byndä бомбьъ <bombiă> bombž
tratẹ, wonr
"ogień" 		tratę, wona tratä, wona frata, wona tratä вонӓр <wonár> wonär
djoŋgẹ
"piasek" 		ʒongę ʒongä zonga ʒongä ѕонгъ <ʒongă> zong
kśälb
"żwir" 		kṡalv kṡalv kšelw kšälv кшелб <kšielb> kšälv
ra, kveb
"ja" 		queb/que keb ra
ke 		ra
keb 		ра <ra>
кёв <kiow> 		ra
pöu
keś, sât
"ty" 		såt såt kješ
soot 		keš
sát 		кеш <kieš>
ся̈т <siát> 		keš
sát
źœ, hot
"my" 		hot hot žoe
hot 		žé
hot 		жі <žï>
ѳот <fot> 		žeu
hot
jô, djôn
"ty" 		ʒuon ʒuon jau
zuon 		jó
ʒón 		ю <ju>
ѕоун <ʒón> 		jey
ʒón
kvolë
"zero, nic" 		quol kol kol kol
pol 		коли <kolë>
кол <kol> 		pol
ḫæk, ḫäk
"jeden" 		jhęk jhäk iek ǥa̋g јег <jeg> jäg
bür
"dwa" 		bür bür büa bir бӥр <biër> byr
wij
"trzy" 		wie wie wie vý вій <wï> wei
zohḫ
"cztery" 		zo zo zo zóǥ зоѳь <zofj> zoch
päis
"pięć" 		peis peis fees pés пес <pies> pés
chvag
"sześć" 		chuag chag chag chag хог <chog> fog

Przedrostki i przyrostki

pralatyski hoczebozki jesiwski
urzędowy 		jesiwski
właściwy 		hedodzki gitryski omnijski język 6
chülju- chülyu- chüj- chüi- chiļu- хе- <chie-> chyö-
gö- ge- ge- ö- g- гь- <gj-> gö-
zu- zu- zu- zo- zy-, zu- зо- <zo-> zu-
-ûgvẹ -auguę -auä -aua -úvä -увъ <-uwă> -ouv
  1. ↑ grupa лг regularnie się asymilowała do лл, podobnie spodarycznie лб
  2. ↑ Jedynie w słowach, które pojawiły się za sprawą dialektów jesiwskich - większość słów ze względu hoczebozkie pochodzenie nie ma go
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Języki_latyskie&oldid=51207”