Języki latyskie
Wersja z dnia 18:37, 11 mar 2022 autorstwa Emilando (dyskusja | edycje) (→Tabela rozwoju głosek pralatyskiego)
Języki latyskie - podgrupa języków ? używana w conworldzie Hadżalu. W porównaniu z innymi krewnymi charakteryzuje się rozwojem *ė > *jō i palatalizacją oraz utratą trójdzielności prajęzyka. Nazwa pochodzi od słowa latis, które w wielu językach tej grupy oznacza "ludzie".
Cechy charakterystyczne
- rozwój *ė > *jō np. *djōn < *dėnɯ "wy" - porównaj np. hoczebozkie ʒuon z (wkrótce) dîn;
- utrata długości w dyftongach zamykających;
- monoftongizacja dyftongów *æa *æā *eo *eō *iu *iū do *æ *ǣ *ø *ø̄ *y *ȳ oraz tryftongów *æai *æau do dyftongów *æi æu;
- palatalizacja spółgłosek: Cj > Cʲ;
- utrata końcowego -ʀ;
- utrata ɯ [ə], a potem często także ɯ̄ [əː];
- redukcja grupy sh- do s-, co zrywa oryginalny rozkład komplementarny s-z w nagłosie (z przed sonoratami, s gdzie indziej, od tej pory mogło się pojawić s przed sonoratami);
- skrócenie gieminat;
- łączenie wielu głosek "gardłowych", zazwyczaj redukując ich liczbę do dwóch albo nawet jednej. Hoczebozki ma /h/ i /ʕ/, jesiwski tylko /h/, zaś gitryjski połączył z /f/ lub stracił całkowicie;
- utrata trójdzielności - rozwój w język mianownikowo-biernikowy, ewentualnie z śladami dawnego systemu w zaimkach;
- rozwój liczby mnogiej opartej na morfemie -ogɯ
- podwójna negacja za pomocą partykuły *rūm < *rōf + *-ūm, jak np, w jesiwskim ke i cecöt ráum "nie jem". Nie występuje w oficjalnym hoczebozkim;
- redukcja wymian opartych na przegłosie
- obecność wielu wyjątkowych słów, np. latise "człowiek", klȳtɯ "drewno", ŋvāsɯ "pole" czy ziŋgjus "lubić"
Drzewo rodziny językowe
- język pralatyski
- grupa północna
- język starohoczebozki
- język hoczebozki (koico) (hotṡbozo koico)
- język jesiwski (jechoewo koyco)
- (wkrótce)
- język starohoczebozki
- grupa południowa
- język gitryjski (гітрісо зонӥзъ/gïtrïso zoniëză)
- (wkrótce)
- grupa północna
Podział opiera się głównie o formę słowa język (*kuitjoH lub *zonizẹ), obecność imiesłowu zaczynającego się na *tj-/*ti- oraz rozwój głosek *pj *bj *fj.
Tabela rozwoju głosek pralatyskiego
pralatyski | hoczebozki | jesiwski urzędowy |
jesiwski właściwy |
gitryski | język 5 | język 6 |
---|---|---|---|---|---|---|
*ɑ <*a> | a <a> | a <a> | ɑ <a> | a <а/я> ɔ <о/ё> |
||
*ɑː <*â> | ɔ <å> | ɔ <å> | oː <oo> | æ <ӓ/я̈> | ||
*æ <*ӓ> | a <a> | a <a> | e <e> | ɛ <е> | ||
*æː <*æ> | ɛ <ę> | ɛ <ӓ> | iː <ie> | e <ѣ> | ||
*ɔ <*ọ> | ɔ <å> | ɔ <å> | o <o> | ɔ <о/ё> | ||
*œ <*ọ̈> | ɛ <ę> | ɛ <ä> | ø <ö> | ɛ <е> | ||
*ɛ <*ẹ> | ɛ <ę> | ɛ <ä> | ɑ <a> | ɐʲ <ъ> | ||
*o <*o> | o <o> | o <o> | o <o> | ɔ <о/ё> | ||
*oː <*ô> | uo̯ <uo> | uː <uo> | uː <uo> | o <оу/ёу> | ||
*ø <*ö> | e <e> | e <e> | ø <ö> | ɛ <е> | ||
*øː <*œ> | ye̯ <oe> | yː <oe> | yː <oe> | e <ѣ> | ||
*e <*e> | e <e> | e <e> | e <e> | ɛ <е> | ||
*eː <*ê> | ie̯ <ie> | iː <ie> | iː <ie> | e <ѣ> | ||
*u <*u> | u <u> | u <u> | u <u> | ə <и/ӥ> | ||
*uː <*û> | au̯ <au> | ʌu̯ <au> | ʌu̯ <au> | u <у/ю> | ||
*y <*ü> | y <ü> | y <ü> | y <ü> | ə <и/ӥ> | ||
*yː <*ui> | ɔi̯ <oi> | ɔi̯ <oi> | oy̯ <oy> | i <ы/і> | ||
*i <*i> | i <i> | i <i> | i <i> | ə <и/ӥ> | ||
*iː <*î> | ai̯ <ai> | æi̯ <ai> | ɛi̯ <ey> | i <ы/і> | ||
*ai̯ <*ai> | ai̯ <ai> | æi̯ <ai> | aː <aa> | æ <ӓ/я̈> | ||
*æi̯ <*äi> | ɛi̯ <ei> | ɛi̯ <ei> | eː <ee> | ɛ <е> e <ѣ> |
||
*au̯ <*au> | ɔu̯ <ou> | ɔu̯ <ou> | oː <oo> | u <у/ю> | ||
*æu̯ <*äu> | ɛu̯ <eu> | ɛu̯ <eu> | øː <öö> | o <оу/ёу> |
pralatyski | hoczebozki | jesiwski urzędowy |
jesiwski właściwy |
gitryski | język 5 | język 6 |
---|---|---|---|---|---|---|
*p <*p> | p <p> | p~f <p> | f <f> fʲ <fj> |
p <п> pʲ <пь> |
||
*pʲ <*pj> | t <t> | t <t> | t <t> c <tj> |
pʲ <пь> | ||
*b <*b> | b <b> v <v> |
b <b> v <v> |
b <b> v <w> bʲ <bj> vʲ<wj> |
b <б> bʲ <бь> |
||
*bʲ <*b> | d <d> | d <d> | d <d> l <l> v <w> ɟ <dj> ʎ <lj> vʲ <wj> |
bʲ <бь> | ||
*t <*t> | t <t> | t <t> | t <t> c <tj> |
t <т> tʲ <ть> |
||
*tʲ <*tj> | t͡s <c> | t͡s <c> | t͡s <c> t͡ʃ <č> |
t͡s <ц> t͡sʲ <ць> |
||
*d <*d> | d <d> | d <d> | d <d> l <l> v <w> ɟ <dj> ʎ <lj> vʲ <wj> |
d <д> dʲ <дь> |
||
*dʲ <*dj> | d͡z <ʒ> | d͡z <ʒ> | z <z> ʒ <ž> |
d͡z <ѕ> d͡zʲ <ѕь> |
||
*k <*k> | k <k> | k <k> | k <k> c <tj> t͡ɕ <kj> |
k <к> kʲ <кь> |
||
*kʲ <*kj> | ʃ <š> | ʃ <š> | t͡ʃ <č> | t͡ʃ <ч> t͡ɕ <чь> |
||
*kʷ <*kv> | kʷ <qu> | kʷ <qu> | k <k> | k <к> kʲ <кь> |
||
*g <*g> | g <g> ɣ <g> |
g <g> ɣ <g> |
g <g> ɣ <g> ɟ <dj> d͡ʑ <gj> ʑ <gj> |
g <г> gʲ <гь> |
||
*gʲ <*gj> | ʒ <ž> | ʒ <ž> | ʒ <ž> | d͡ʒ <џ> d͡ʑ <џь> |
||
*gʷ <*gv> | gʷ <gu> ɣʷ <gu> |
gʷ <gu> w <w> |
g <g> ɣ <g> |
g <г> gʲ <гь> |
||
*f <*f> | f <f> | f <f> | f <f> fʲ <fj> |
f <ф> fʲ <фь> |
||
*fʲ <*fj> | s <s> | s <s> | s <t> ʃ <š> |
fʲ <фь> | ||
*s <*s> | s <s> | s <s> | s <s> ʃ <š> |
s <с> sʲ <сь> ʃ <ш> |
||
*sʲ <*sj> | s̱ <ṡ> | s̱ <ṡ> | ʃ <š> | ʃ <ш> ɕ <шь> |
||
*z <*z> | z <z> | z <z> | z <z> ʒ <ž> |
z <з> zʲ <зь> ʒ <ж> |
||
*zʲ <*zj> | ẕ <ż> | ẕ <ż> | ʒ <ž> | ʒ <ж> ʑ <жь> |
||
*x <*ch> | x <ch> | x <ch> | x <ch> ɕ <chj> |
x <х> xʲ <хь> |
||
*xʲ <*chj> | ʃ <š> | ʃ <š> | ʃ <š> | ʃ <ш> ɕ <шь> |
||
*xʷ <*chv> | xʷ <chu> | xʷ <chu> | x <ch> | x <х> xʲ <хь> |
||
*ħ <*ħ> | h <h> | h <h> | h <h> ɕ <hj> |
f <ѳ> fʲ <ѳь> |
||
*ʕ~ʁ <*ḫ> | ʕ <jh> ɣ <g> |
ʕ <jh> ɣ <g> |
h <h> ɣ <g> ʑ <gj> x <ch> |
g <г> gʲ <гь> x <х> |
||
*h <*ħ> | h <h> | h <h> | h <h> ɕ <hj> |
f <ѳ> fʲ <ѳь> |
Tabela kognatów najważniejszych języków latyskich
pralatyski | hoczebozki | jesiwski urzędowy |
jesiwski właściwy |
gitryski | język 5 | język 6 |
---|---|---|---|---|---|---|
kakjēnẹ "ojciec" |
kašienę | kašienä | kačiena | качѣнъ <kačiénă> | ||
splar "matka" |
splar | splar | sflaá | шплор <šplor> | ||
machptir "syn" |
machtir | machtir | maftia | моттӥр <mottiër> | ||
efẹ "córka" |
efę | efä | efa | ѣфъ <éfă> | ||
pasr "brat" |
pasa | pasa | fasa | пасӓр <pasár> | ||
ralk "siotra" |
ralk | ralk | rjalk | rёлк <riolk> | ||
büźel "łóżko" |
büżel | büżl | büžel | бӥжел <biëžiel> | ||
jülgōsẹ "słońce" |
jülgúosę | jülyuosä | jüljuosa | ӥллоусъ <jëllósă> | ||
gōlp "księżyc" |
gúolp | guolp | guolf | гоулп <gólp> | ||
ra, kveb "ja" |
queb/que | keb | ra ke |
ра <ra> кёв <kiow> |
||
keś, sāt "ty" |
såt | såt | kješ soot |
кеш <kieš> ся̈т <siát> |
||
źœ, hot "my" |
hot | hot | žoe hot |
жі <žï> ѳот <fot> |
||
jō, djōn "ty" |
ʒuon | ʒuon | jau zuon |
ю <ju> ѕоун <ʒón> |