Języki zongepajckie

Języki zongepajckie to podrodzina językiw gammajskich wywodząca się z starozongepajszczyzny. Charakteryzują się przynależnością do grupy peryferyjnej (brak zmiany [ɣ] > [ŋ]), slotacyzmem, przesuwką spółgłosek i szykiem SOV. Na języki te mocny wpływ miały Języki darkajskie.

Cechy charakterystyczne

• slotacyzm, czyli zamiana pgm. *r na *łł i potem zazwyczaj na *sl;
• przesuwka spółgłoskowa - bezdźwięczne szczelinowe stają się afrykatami, bezdźwięczne zwarte się spirantyzują zaś dźwięczne zwarte tracą dźwięczność. Jest to nieco podobna zmiana do tej w lejhamskim;
• częsta utrata pragammajskiego imperatywu - jego obecność wykazują tylko zachodnie dialekty. Inne tworzyły nowy tryb rozkazujący na różne sposoby;
• zamiana szyku SVO na SOV pod wpływem darkajskim;
• mocne zachowanie pragammajskiej harmonii;
• silne wpływy języków darkajskich we wszystkich płaszczyznach. Prócz zmiany szyku SVO na SOV można wymienić takie cechy jak częste użycie czasowników posiłkowych, powstanie głoski /ɫ/, mocno zachowany system przypadków miejsca czy długie przymiotniki. Oczywiście tym wpływom towarzyszyły zapożyczenia.

Języki zongepajckie posiadają liczne afrykaty. Praktycznie wszystkie posiadają afrykaty przedniojęzykowe typu /ts/ lub /dʒ/. Dosyć częsta jest też afrykata wargowa /pf/. Niektóre języki posiadają też afrykatę welarną /kx/, ale ta często była poddawana lenicji lub mieszana z przydechowym /kʰ/.

Rodzina języków zongepajckich

Języki zongepajckie mimo używania w większości na dosyć małym obszarze stanowią bardzo liczną, bogatą rodzinę, co jest spowodowane tym, że większość odmian rozwijała się w trudnym, górskim terenie. Są również problemy w ustaleniu, co jest językiem, a co tylko dialektem. Proponuje się wiele grup, ale najbardziej uznany podział to:

• starozongepajcki †
  • średniozongepajcki †
    • zongepajcki klasyczny †
    • zongepajcki ludowy
      • wschodniozongepajckie
        • ołłuch
        • nuhapcajski
        • jukch
        • tegodyjski
        • nijerajski
        • zypfyjski
        • onigammajski (prapołudniowozongepajcki)
          • onigammajskie
  • prazachodniozongepajcki †
    • wysokozongepajcki †
      • języki wysokozongepajckie
    • starochwadeński
      • języki chwadeńskie

Uwagi:

• † oznacza, że dany język jest wymarły lub jest to dawne stadium rozwoju
• †* oznacza, że język nie jest już używany w codziennej mowie, ale jest używany w celach państwowych, religijnych i rytualnych.

Porównanie języków zongepajckich

Starozongepajcki	Zongepajcki klasyczny	Prazachodniozongepajcki	Ołłuch	Zypfyjski	Onigammajski	Wysokozongepajcki (dialekt północny)	Starochwadeński
hażłłu ['hɑzɮu] "jeden"	haszsolu ['hɐzsolu] "jeden"	assĭ ['asːɪ] "jeden"	haszłłu ['hazɮy] "jeden"	hâslu ['hɨsʎu] "jeden"	asel ['ɑsɛl] "jeden" el [ɛl] przedimek nieokreślony	æss ['æsː] "jeden"	jashé ['jæ.ʂə] "jeden"
þałłu ['θɑɮu] "dwa"	zaslu ['t͡sɐslu] "dwa"	ƶaslĭ ['t͡θaslɪ] "dwa"	ƶałłu ['t͡θaɮy] "dwa"	þaslu ['θʌsʎu] "dwa"	câl ['t͡sʌːl] "dwa"	ƶæsl ['t͡θæsl] "dwa"	țashlé ['tʼæʂ.lə] "dwa"
ðinnu ['ðinːu] "trzy"	džidu ['d͡ʒidu] "trzy"	ðidĭ ['ðidɪ] "trzy"	džiðu ['d͡ʒiðy] "trzy"	ʒîdu ['d͡zɨdu] "trzy"	džid ['d͡ʒid] "trzy"	ðidh ['ðid͡ð] "trzy"	zidé ['zi.də] "trzy"
áso ['ɞso] "cztery"	ězo ['ɛt͡so] "cztery"	jază ['jat͡sɐ] "cztery"	äzȯ ['æt͡su] "cztery"	jěco ['jɛt͡sɔ] "cztery"	äcou [æ't͡soʊ̯] "cztery"	jaz ['jat͡s] "cztery"	jashjé ['jæʂ.jə] "cztery"
kałłga ['kɑɮɣɑ] "pięć"	chasloga ['xɐsloɣɐ] "pięć"	chassğă ['xasːɣɐ] "pięć"	kałłga ['kaɮɣa] "pięć"	chaslâ ['xʌsʎɨ] "pięć"	kálâ [kɑː'lʌː] "pięć"	chażż ['xazː] "pięć"	jasshé ['jæ.ʂːə] "pięć"
abág ['ɑbɞɣ] "dziesięć"	apěg ['ɐpɛɣ}] "dziesięć"	apĭu ['apɪʊ̯] "dziesięć"	afäg ['afæɣ] "dziesięć"	hapeğ ['hʌpɛɣ] "dziesięć"	pa̋ ['pæː] "dziesięć"	æbju ['æbju] "dziesięć"	japé ['jæ.pə] "dziesięć"
þáfjałł ['θɞfjɑɮ] "sto"	zěpfjaslo ['t͡sɛp͡fjɐslo] "sto"	ƶapfjai ['t͡θap͡fjaɪ̯] "sto"	ƶäšałł ['t͡sæʃaɮ] "sto"	þěuslâ ['θɛwsʎɨ] "sto"	cäšâl [t͡sæ'ʃʌːl] "sto"	ƶaffja ['t͡θafːja] "sto"	țavjé ['tʼæv.jə] "sto"
ðanko ['ðɑnko] "tysiąc"	ðancho ['ðɐnxo] "tysiąc"	ðąchă ['ðãxɐ] "tysiąc"	ðankȯ ['ðanku] "tysiąc"	dancho ['dʌnxɔ] "tysiąc"	vankou [vɑn'xoʊ̯] "tysiąc"	dāch ['daːx] "tysiąc"	zō'é ['zøː.ə] "tysiąc"
go ['ɣo] "ja"	go ['ɣo] "ja"	jo ['jo] "ja"	go ['ɣo] "ja"	ğo ['ɣo] "ja"	gou ['goʊ̯] "ja"	jo, ja ['jo], ['ja] "ja"	jo ['jø] "ja"
łei ['ɫeɪ̯] "ty"	łai ['ɫaɪ̯] "ty"	le ['le] "ty"	łê ['ɫɛ] "ty"	łě ['ɫɛ] "ty"	le ['lɛ] "ty"	le ['le] "ty"	le ['ʎi] "ty"
be? ['be] "on"	pe ['pe] "on"	pe ['pe] "on"	pe ['pe] "on"	pe ['pe] "on"	pei ['peɪ̯] "on"	pe ['pe] "on"	phy ['pħɘ] "on"
żifa ['zifɑ] "my"	šzipfa ['ʒip͡fɐ] "my"	sipf ['sip͡f] "my"	šzipfa ['ʒip͡fa] "my"	zipfâ ['ʒip͡fɨ] "my"	žipf ['ʒip͡f] "my"	siff ['sifː] "my"	siw ['siw] "my"
oułł ['oʊ̯ɮ] "wy"	auslo ['aʊ̯slo] "wy"	ōs ['oːs] "wy"	ôłł ['ɔɮ] "wy"	óslâ ['ɔsʎɨ] "wy"	úl ['uːl] "wy"	aus ['aʊ̯s] "wy"	wōs ['wøːs] "wy"
qa ['qɑ] "oni"	kha ['χɐ] "oni"	ha ['ha] "oni"	ta ['ta] "oni"	ha ['hʌ] "oni"	ŝa ['ʂɑ] "oni"	ha ['ha] "oni"	ja ['jæ] "oni"
bała ['bɑɫɑ] "mężczyzna"	pała ['pɐɫɐ] "mężczyzna"	pau ['paʊ̯] "mężczyzna"	pała ['paɫa] "mężczyzna"	pâła ['pɨɫʌ] "mężczyzna"	pár ['pɑːr] "mężczyzna"	pau ['paʊ̯] "mężczyzna"	pau ['pæy̯] "mężczyzna"
ifou ['ip͡foʊ̯] "kobieta"	ipfau ['ip͡faʊ̯] "kobieta"	ipfo ['ip͡fo] "kobieta"	ipfô ['ip͡fɔ] "kobieta"	jipfo ['jip͡fɔ] "kobieta"	ipfo ['ip͡fɔ] "kobieta"	iffu ['ifːu] "kobieta"	ivo ['i.vø] "dziwka"
tagei ['tɑɣeɪ̯] "ojciec"	sagai ['sɐɣaɪ̯] "ojciec"	þaje ['θaje] "ojciec"	sagê ['saɣɛ] "ojciec"	swâ ['swɨ] "ojciec"	sé ['sɛː] "ojciec"	þaji ['θaji] "ojciec"	saja ['sæ.jæ] "ojciec"
ðałłach ['ðɑɮɑx] "matka"	ðaslax ['ðɐslɐk͡x] "matka"	ðaslăx ['ðaslɐk͡x] "matka"	ðałłach ['ðaɮax] "matka"	daslak ['dʌsʎʌk] "matka"	vâlaçh [vʌː'lɑxː] "matka"	ðālch ['ðaːlx] "matka"	zashléh ['zæʂ.ləħ] "kobieta" zasha ['zæ.ʂæ] "matka"
łogał ['ɫoɣɑɫ] "mąż"	łogał ['ɫoɣɐɫ] "mąż"	łoğău ['ʟoɣɐʊ̯] "mąż"	łohał ['ɫohaɫ] "mąż"	łoł ['ɫoɫ] "mąż"	ló ['lɔː] "mąż"	loğau ['loɣaʊ̯] "mąż"	lojō ['lø.jøː] "mąż"
limmi ['limːi] "żona"	ľibi ['ʎibi] "żona"	libĭ ['libɪ] "żona"	ľebi ['jebi] "żona"	libi ['ʎibi] "żona"	ĺib ['ʎib] "żona"	libh ['lib͡v] "żona"	libé ['ʎi.bə] "żona"
gahan ['ɣɑhɑn] "syn"	gahan ['ɣɐhɐn] "syn"	ğã ['ɣãː] "syn"	gahan ['ɣahan] "syn"	ğan ['ɣʌn] "syn"	gân ['gʌːn] "syn"	gāñ ['gaːŋ] "syn"	jō ['jøː] "syn"
eijużu ['eɪ̯juzu] "córka"	aijuszu ['aɪ̯juzu] "córka"	ēisu ['eːɪ̯su] "córka"	êjuszu ['ɛjyzy] "córka"	jějzu ['jɛjzu] "córka"	jűz ['jyːz] "córka"	eisu ['eɪ̯su] "córka"	ēsu ['iːsy] "córka"
teiqałł ['teɪ̯qɑɮ] "brat"	saikhaslo ['saɪ̯χɐslo] "brat"	þēal ['θeːɐ̯l] "brat"	sêtałł ['sɛtaɮ] "brat"	sjěslâ ['sjɛsʎɨ] "brat"	seŝŝâl [sɛ'ʂːʌːl] "brat"	þjāl ['θjaːl] "brat"	sējl ['siːʎ] "brat"
kełach ['keɫɑx] "siostra"	chełax ['xeɫɐk͡x] "siostra"	šeux ['ʃeʊ̯k͡x] "siostra"	ḱełach ['çeɫax] "siostra"	chełak ['xeɫʌk] "siostra"	šeiraçh ['ʃeɪ̯rɑxː] "siostra"	šeuçh ['ʃeʊ̯xː] "siostra"	shēh ['ʂiːħ] "siostra"
użeif ['uzeɪ̯f] "wuj"	uszaipf ['uzaɪ̯p͡f] "wuj"	husepf ['husep͡f] "wuj"	uszê ['yzɛ] "wuj"	wuzje ['wuzjɛ] "wuj"	üzé [y'zɛː] "wuj"	huseff ['husefː] "wuj"	wusiw ['wy.siw] "wuj"
weina ['weɪ̯nɑ] "ciotka"	waina ['waɪ̯nɐ] "ciotka"	vēnă ['veːnɐ] "ciotka"	wêra ['wɛra] "ciotka"	waura ['wʌwrʌ] "ciotka"	wér ['wɛːr] "ciotka"	bēn ['beːn] "ciotka"	vēné ['viː.nə] "ciotka"
gamma ['ɣɑmːɑ] "człowiek"	gaba ['ɣɐbɐ] "człowiek"	ğabă ['ɣabɐ] "człowiek"	gaba ['ɣaba] "człowiek"	ğabǎ ['ɣʌbɨ] "człowiek"	gáv ['gɑːv] "człowiek"	ğabh ['ɣab͡v] "człowiek"	jabé ['jæ.bə] "człowiek"
citłá ['çitɫɞ] "kapłan"	jisłě ['iːsɫɛ] "kapłan"	siþłă ['siθɫã] "kapłan"	isłä ['isɫæ] "kapłan"	jisłě ['jisɫɛ] "kapłan"	íl ['iːl] "kapłan"	silþ ['silθ] "kapłan"	sishléh ['siʂ.ləħ] "kapłan" sisha ['si.ʂæ] "pan"