Jezyk nanga
Język nanga - conlang a priori autorstwa Pawła "spitygniewa" Paligi. Jego zręby powstały w 2009 roku jako projekt języka dla jednego z ludów z południa świata Mantyonu. Został dopracowany i opublikowany na forum Conlanger po porzuceniu owego conworldu jesienią 2010. Autor uważa go za jedyny udany swój język aprioryczny. Jego nazwa oznacza w nim samym po prostu "język".
Fonetyka
Nanga zawiera ubogi zestaw fonemów, co rekompensowane jest długimi morfemami, zwłaszcza leksykalnymi. Dopuszczalna budowa sylaby to CV(C), gdzie jako spółgłoska końcowa może stać jedynie płynna (tj. /m/, /n/, /ɲ/, /ŋ/ i /r/).
Samogłoski
Nanga posiada tylko trzy fonemy samogoskowe kontrastujące ze sobą jedynie wysokością, zapisywane jako i, e, oraz a. Ich realizacja różni się w zależności od otoczenia:
| przed wargowymi | przed dziasłowymi | przed palatalnymi | przed tylnojęzykowymi | w pozostałych pozycjach | |
|---|---|---|---|---|---|
| /i/ | [y] | [ɪ̈]/[i] | [i] | [ɯ]/[i] | [ɨ] |
| /e/ | [ø̞] | [ɜ]/[ɪ] | [ɪ̈] | [ɤ̞]/[e] | [e̞] |
| /a/ | [ɶ] | [a]/[æ] | [æ] | [ɑ]/[a] | [a] |
Znak po slashu oznacza wartość po palatalnej. Oprócz tego, między wargową a welarną występuje zlabializowany odpowiednik "normalnej" głoski przedwelarnej, np. /peka/ ['po̞ka].
Spółgłoski
Nanga posiada 20 fonemów spółgłoskowych:
| wargowe | dziąsłowe | palatalne | welarne | uwularne | krtaniowe | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| zwarte bezdźwięczne | p | t | c <ty> | k | ʔ <'> | |
| zwarte dźwięczne | b | d | ɟ <dy> | g | ||
| szczelinowe | s | h | ||||
| nosowe | m | n | ɲ <ny> | ŋ <ŋ> | ||
| płynne | w | ɾ <r> | y | ʀ <x> |
Fonemy o nieoznaczonej wymowie są zapisywane tak samo jak w tabelce. Dźwięki dziąsłowe wymawiane są apikalnie z lekką retrofleksją.
Jako że to barwa samogłosek zależna jest od otaczajacych spółgłosek, nie ma wielu alofonii, wyjątki są następujące:
- /ɾ/ w wygłosie i przed spółgłoską ma wartość [l];
- /ŋ/ w nagłosie wyrazu, gdy poprzedni kończy się spółgłoską lub po dłuższej przerwie wymawia się jako [g];
- spółgłoska nosowa przed zwartą upodabnia się do niej względem miejsca artykulacji.
Prozodia
Nanga nie posiada fonemicznego iloczasu ani rozróżnienia tonów. Akcent jest w zasadzie dynamiczny, ale z lekkim, choć wyraźnie słyszalnym wzdłużeniem i podniesieniem tonu. Miejsce akcentu zawsze pada na pierwszą sylabę morfemu rdzenia.
Morfologia
Nanga jest językiem aglutynacyjno-fleksyjnym, z pewną domieszką ablautu samogłosek. Dominuje postpozycja i lewogłowowość. Ciekawe są stosunki morfosyntaktyczne, jako że występuje system aktywno-trójdzielny, lecz aktywność jest "rozszczepiona", tzn. występuje tylko w trzeciej osobie. Nie ma większej różnicy między czasownikiem i rzeczownikiem (mogą przyjmować wiele wspólnych końcówek) oraz przymiotnikiem i przysłówkiem.
Klasyfikatory
Rzeczownik posiada cztery klasy, które to rozroznienie obecne jest jednak tylko w przypadku klasyfikatorów. Do klasy pierwszej należą mężczyźni z plemienia użytkowników języka, do drugiej - kobiety, zwierzęta, jadalne rosliny i obcoplemieńcy, do trzeciej - dzieci, rośliny niejadalne i przedmioty martwe, do czwartej - duchy (a także gdy mówimy o zmarłych ludziach), siły natury oraz abstrakcje. Klasyfikator stawia się po rzeczowniku. Najogólniej oznacza on temat/emfazę. W zdaniach neutralnych pod względem nacisku, stawia się go po podmiocie, gdy stawiamy nacisk na inny rzeczownik - po nim samym. Jednak choć jeden rzeczownik będący podmiotem lub dopełnieniem musi go posiadać, czyli np. kiedy stawiamy emfazę na okolicznik, podmiot też przyjmuje klasyfikator, tak samo gdy podmiot jest w 1.lub 2. osobie, klasyfikator jest po dopełnieniu, choćby nie było zaznaczane emfazą. W przypadku podmiotu/dopełnienia zbiorowego, klasyfikator otrzymuje rzeczownik najwyższy w hierarchii (kl. I > kl. II > kl. III > kl. IV).
W klasyfikatorach, zaimkach oraz końcówkach osobowych czasownika istnieje podział na trzy osoby: pojedynczą, mnogą małoilościową i mnoga wieloilościową (choć u zaimków funkcje dwu ostatnich się zmieniły, patrz niżej). Funkcje obu liczb mnogich są nieokreślone dla konkretnej liczby obiektów, różnią się w zależności od kontekstu, np. pięć mrówek zostałoby przez użytkownika nangi uznane za "mało", ale pięcioro synów - jako "dużo".
Klasyfikatowy są następujące:
| l. poj. | l. mn. I | l.mn. II | |
|---|---|---|---|
| Klasa I | diŋ | dime | didim |
| Klasa II | del | deme | dedel |
| Klasa III | da | dam | dada |
| Klasa IV | de'e | de'em | dede |
Rzeczownik
Liczby
Jak w większości języków aktywno-pasywnych, sufiks liczby mnogiej przyjmują tylko rzeczowniki żywotne. Jest ich dwa: -ken dla grupy rzeczowników określonych będącej częścią większej całości, oraz -hi dla rzeczowników zbiorowych. Na przykład: kembeken "kilku określonych członków plemienia"; kembehi "plemię użytkowników nangi". (Warto dodać, że nanga nie posiada ogólnego określenia dla człowieka, za to dwa osobne słowa dla swoich i obcych). Nie używa się ich w towarzystwie liczebników.
Przypadki
Rzeczownik w nandze posiada siedem przypadków.
- Inactivus -Ø
Oznacza nieaktywny podmiot zdania nieprzechodniego, np.:
Deŋkenyi mebe da wapadyem. - Dom stoi na wzgórzu.
- Activus-genitivus – -ye
Ma dwie funkcje – oznacza aktywny podmiot zdania nieprzechodniego lub przechodniego, a także dopełniacz w wyrażeniach, gdzie posiadacz nie jest obiektem rzeczywiście posiadającym (więcej: patrz w akapicie „posiadanie”), np.:
Keraye dam sime. - Dzieci biegną.
- Accusativus – -xa
Oznacza dopełnienie bliższe lub dalsze zdania przechodniego (w zdaniach podwójnie przechodnich, pacjens jest oznaczany przez narzędnik, patrz niżej), np.
Yarye diŋ tyaxaneme hinymeme di'axa. - Mężczyzna zobaczył lecące ptaki. Yarye diŋ tyawimeme ranyaxa bitibi.- Mężczyzna dał kobiecie rybę (dosł. "Mężczyzna obdarowal kobietę rybą").
- Locativus -dyem
Oznacza położenie odpowiadając polskim „w” lub „na”; używany z rzeczownikami pozycyjnymi dla określania bardziej skomplikowanych relacji przestrzennych (patrz: określanie położenia), np.:
Deŋkenyi mebe da wapadyem. - Dom stoi na wzgórzu.
- Instrumentalis-comitativus – -bi
Końcówka ta jest identyczna z sufiksem imiesłowów współczesnych czasowników. Posiada kilka funkcji: określa narzędnik oraz pacjensa w zdaniach podwójnie przechodnich, odpowiada polskiemu przyimkowi „z (kimś)”, a także zastępuje spójnik „i” (z wyjątkami, patrz niżej), np.:
Kerebaye di tyakereneme 'apexa pinbi. - Myśliwy upolował gazelę włócznią. Yarye dityawimeme ranyaxa bitibi. - Mężczyzna dał kobiecie rybę. Mennyi yar diŋ pexenyibi mebedyem. - Mężczyzna mieszka ze swoją żoną w domu. Mennyi yar diŋ pexenyibi del mebedyem. - Mężczyzna i jego żona mieszkają w domu (zauważ zmianę znaczenia zależną od obecności klasyfikatora!).
- Postessivus – -geba
Końcówka ta jest identyczna z sufiksem imiesłowów uprzednich. Odpowiada polskiemu spójnikowi „i” gdy chcemy zaznaczyć, że obiekty wykonywały jakąś czynność (lub ulegały jej) w odstępstwie czasowym, np.
Babageba pan tyakereneme ‘apexa deme. - Ojciec i syn upolowali gazele (tzn. najpierw ojciec, potem syn).
- Casus generalis – -ŋar
Trudno określić rolę tej końcówki. Używa się jej w zdaniach takich jak „Boli mnie głowa”, „Boję się psów”, „Lubię owoce”, „Cieszę się z tego”, „Interesują mnie języki” i podobnych (głównie, jak widać, jako dopełnienie bliższe w zdaniach nieprzechodnich). Ma też drugą ważną funkcję w zdanich z czasownikami ruchu (patrz więcej: Określanie położenia)
