Język szybski 2.0
szybski sibbīska tonna | |
---|---|
Utworzenie: | tqr w 2012 |
Liczba użytkowników | 230 000 |
Sposoby zapisu: | łacinka, runy |
Typologia: | SOV, V2 |
Klasyfikacja: | germańskie
|
Kody | |
Conlanger–1 | sib |
Conlanger–3 | pos.sib.tqr |
Przykład | |
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Altudisce sinn frijés änn gjelicés ana wöirta reitach gjeburás. Hir sinn mid tanna gjewittanach begjevás, änn scüll in gasta broterréds ens annerés donan. | |
Lista conlangów |
Zobacz też słownik tego języka. |
Język szybski (sibbīska tonna) - język germański. Nie jest w żadnej istniejącej grupie języków germańskich, choć najbliżej mu do zachodnich. Jest to język bardzo konserwatywny - posiada pięć przypadków, brak rodzajników nieokreślonych, zachowane jest wygłosowe -z (które przeszło w -s), częściowo zachowane nosówki (jako -am itp).
Tło
- Główny artykuł: Królestwo Szybskie
Język wyewoluował na Wyspach Szybskich (naszych Azorach). Germanie dotarli na wyspy pod koniec III wieku, i z czasem odizolowali się zupełnie od reszty Europy. Kraina została odkryta przez Holendrów dopiero pod koniec XVII wieku, i aż do XX wieku pozostawała holenderskim protektoratem. Obecnie jest niepodległym państwem w unii personalnej z Królestwem Niderlandów. Długa izolacja sprzyjała zachowaniu wielu archaicznych cech języka, a także kultury i religii germańskiej.
Procesy fonetyczne
Podstawowymi procesami fonetycznymi był i-przegłos i a-przegłos. Ten pierwszy zachodził, gdy w kolejnej sylabie znajdowało się i bądź j, a drugi gdy a bądź o. Innym procesem była monoftongizacja, dzięki której w języku nie ma prawie żadnych dyftongów.
i-przegłos
a > æ
o > ø
u > y
au > øy > ȳ
a-przegłos
u > o
i > e
Monoftongizacja
au > ō
ai > ē
eu > ō
oi > ī
Geminacja przed j
Dotyczyła wszystkich spółgłosek z wyjątkiem r. Np:
gj > gg
Inne procesy fonetyczne
sts > ss
sks > chs
ks > chs
Wygłosowe z > s
Pozostałe z > r
ng > nn (przejście musiało nastąpić przed a-przegłosem, bo ten działał także przez gg)
th > t
Częściowo zachowane wygłosowe nosówki, np:
-ã > -am
Choć na przykład w nijakich a-tematowych ã zniknęło, podobnie w bezokolicznikach.
Fonetyka
Samogłoski
Spółgłoski
Ortografia
Istnieją dwa zapisy języka, jeden fonetyczny, drugi użytkowy. W słowniku i opisie języka używany jest zapis fonetyczny.
Zapis fonetyczny | Zapis użytkowy | IPA |
---|---|---|
a | a | /ɑ/ |
ā | a | /ɑː/ |
æ | ä | /æ/ |
ǣ | ä | /æː/ |
b | b | /b/ |
d | d | /d/ |
e | e | /ɛ/ |
ē | e | /eː/ |
f | f | /f/ |
g | g | /g/ |
h | h | /h/, [x] w wygłosie |
ch | ch | /x/ |
i | i | /i/ |
ī | i | /iː/ |
j | j | /j/ |
k | k | /k/ |
kw | kw | /kʷ/ |
l | l | /l/ |
m | m | /m/ |
n | n | /n/ |
gn | gn | /ɲn/ ([ɲ] w zbitkach) |
o | o | /ɔ/ |
ō | o | /oː/ |
ø | ö | /œ/ |
ø̄ | ö | /øː/ |
p | p | /p/ |
r | r | /r/ |
s | s | /s/ |
sk | sk | /ʃ/ |
t | t | /t/ |
u | u | /u/ |
ū | u | /uː/ |
w | w | /w/ |
hw | hw | /ʍ/ |
y | ü | /y/ |
ȳ | ü | /yː/ |
Gramatyka
Rzeczowniki
Deklinacja opiera się na rdzeniach. Nazwy rdzeni zostały z dawnej odmiany.
a-temat
Do tej klasy należą także dawne an- i u- tematy.
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | wōlfs | wolfos |
Gen. | wolfas | wolfo |
Dat. | wolfe | wolfās |
Acc. | wolfam | wolfēs |
Instr. | wolfa | wolfēs |
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | jok | joka |
Gen. | jōks | joko |
Dat. | joke | jokās |
Acc. | jok | jokēs |
Instr. | joka | jokēs |
ō-temat
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | gjeva | gjevos |
Gen. | gjēvas | gjevo |
Dat. | gjeve | gjevōs |
Acc. | gjevam | gjevūs |
Instr. | gjeva | gjevūs |
i-temat
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | scylds | scyldis |
Gen. | scyldis | scyldo |
Dat. | scylde | scyldēs |
Acc. | scyldam | scyldīs |
Instr. | scyldi | scyldīs |
r-temat
Każdy rodzaj może mieć ten temat.
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | mōder | mōders |
Gen. | mōders | mōdero |
Dat. | mōdere | mōderōs |
Acc. | mōderum | mōderūs |
Instr. | mōderi | mōderūs |
temat spółgłoskowy
Każdy rodzaj może mieć ten temat.
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | fōts | fø̄ts |
Gen. | fø̄ts | fōto |
Dat. | fø̄te | fōtōs |
Acc. | fōtum | fōtūs |
Instr. | fōti | fōtūs |
Liczebniki
Główne
- 1. ēns
- 2. twe
- 3. tris
- 4. fø̄r
- 5. fīf
- 6. seis
- 7. sēvn
- 8. aita
- 9. nø̄n
- 10. tēin
- 11. ēnēlf
- 12. twēlf
- 13. tritēin
- 14. fēttēin
- 15. fīftēin
- 16. sēstēin
- 17. sēvtēin
- 18. aitatēin
- 19. nø̄tēin
- 20. twētīgs
- 30. trītīgs
- 40. fēttīgs
- 50. fīftīgs
- 60. seistīgs
- 70. hūnnsēvtīgs
- 80. hūnnaitatīgs
- 90. hūnnnēwtīgs
- 100. hūnnēintīgs
- 110. hūnnēlftīgs
- 120. hūnnwēlftīgs, hūnnrad
- 1000. tusonna
- 1200. stōrstusonna
Porządkowe
- 1. fyriss
- 2. anners
- 3. triddo
- 4. fōrto
- 5. fīfto
- 6. seisto
- 7. sēinno
- 8. aito
- 9. nø̄nno
- 10. tēinno
- 11. ēnēlto
- 12. twēlto
Odmiana
ēns - jeden
m. sg | m. pl | f. sg | f. pl | n. sg | n. pl | |
---|---|---|---|---|---|---|
Nom. | ēns | ēne | ēna | ēnos | ēn | ēnas |
Gen. | ēnas | ēnēro | ēnēros | ēnēro | ēnas | ēnēra |
Dat. | ēnamme | ēnās | ēnēri | ēnās | ēmamme | ēnās |
Acc. | ēna | ēnēs | ēna | ēnēs | ēna | ēnēs |
Instr. | ēna | ēnes | ēnēra | ēnēs | ēna | ēnēs |
twe - dwa
m | f | n | |
---|---|---|---|
Nom. | twe | twos | twe |
Gen. | twæjo | twæjo | twæjo |
Dat. | twēs | twēs | twēs |
Acc. | twās | twos | twe |
Instr. | twēs | twēs | twēs |
tris - trzy
m, f, n | |
---|---|
Nom. | tris |
Gen. | tro |
Dat. | trēs |
Acc. | trīs |
Instr. | trīs |
fewor - cztery
m, f, n | |
---|---|
Nom. | fewor |
Gen. | feworo |
Dat. | fewōrms |
Acc. | fewor |
Instr. | fewor |
Czasowniki
Odmiana mocna
Wzór odmiany
Czas | Zaimek | |
---|---|---|
Bezokolicznik | (a)-an | |
Teraźniejszy oznajmujący | ||
eis | (a)-a | |
tus | (b)-irt | |
his/ha/hit | (b)-it | |
wis | (a)-ās | |
jus | (b)-it | |
hir/hos | (a)-at | |
Przeszły oznajmujący | eis | (c) |
tus | (c)-t | |
his/ha/hit | (c) | |
wis | (d)-un | |
jus | (d)-ut | |
hir/hos | (d)-un | |
Teraźniejszy łączący | eis/tus/his/ha/hit | (a)-e |
wis/jus/hir/hos | (a)-en | |
Przeszły łączący | eis/tus/his/ha/hit | (d)-i |
wis/jus/hir/hos | (d)-in | |
Rozkazujący | Pojedyncza | (a) |
Mnoga | (a)-it | |
Imiesłów czynny (teraźniejszy) | (a)-ans | |
Imiesłów bierny (przeszły) | (e)-ās |
Wzór przegłosów
Podana lista jest podstawowa, oczywiście głoski mogą także ulec i-przegłosowi.
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
---|---|---|---|---|---|---|
(b) | i | u | i | e | a | a |
(c) | ē | ō | ā | ā | ā | ō |
(d) | i | u | u | e | e | o |
(e) | i | u | u | u | e | a |
Odmiana słaba
Są trzy wzorce odmiany, z czego trzeci w zaniku.
Czas | Zaimek | 1 - słuchać | 2 - robić | 3 - mówić |
---|---|---|---|---|
Bezokolicznik | hlōtan | makian | seggan | |
Teraźniejszy oznajmujący | ||||
eis | hlōta | makia | sægga | |
tus | hlø̄tist | makost | sagēst | |
his/ha/hit | hlø̄tit | makot | sagēt | |
wis | hlōtās | makōs | sæggās | |
jus | hlø̄tit | makot | sagēt | |
hir/hos | hlōtat | makiat | sæggāt | |
Przeszły oznajmujący | eis | hlōdda (< hlōtda) | makdia | sagda |
tus | hlø̄tīds | makōds | sagēds | |
his/ha/hit | hlōdde (< hlōtde) | makde | sagde | |
wis | hlōddun (< hlōtdun) | makdun | sagdun | |
jus | hlōddun (< hlōtdun) | makdun | sagdun | |
hir/hos | hlōddun (< hlōtdun) | makdun | sagdun | |
Teraźniejszy łączący | eis/tus/his/ha/hit | hlōte | maka | sægga |
wis/jus/hir/hos | hlōtets | makom | sæggēm | |
Przeszły łączący | eis/tus/his/ha/hit | hlōdded (< hlōtded) | makded | sagded |
wis/jus/hir/hos | hlø̄ddin (< hlōtdin) | makdin | sagdīn | |
Rozkazujący | Pojedyncza | hlōt | mak | sag |
Mnoga | hlø̄tit | makot | sagēt | |
Imiesłów czynny (teraźniejszy) | hlōtans | makōns | sæggans | |
Imiesłów bierny (przeszły) | hlø̄tīds | makōds | sagads |
Czasowniki nieregularne
Czas | Zaimek | być (prawdy niezmienne) | być |
---|---|---|---|
Bezokolicznik | bian | wesan | |
Teraźniejszy oznajmujący | |||
eis | būma | im | |
tus | būst | irt | |
his/ha/hit | but | ist | |
wis | bōs | īrm | |
jus | bōt | īrt | |
hir/hos | būnat | sinn | |
Przeszły oznajmujący | eis | bōs | was |
tus | bōst | wast | |
his/ha/hit | bōs | was | |
wis | bōm | wērn | |
jus | bōm | wert | |
hir/hos | bōm | wērn | |
Teraźniejszy łączący | eis/tus/his/ha/hit | biwe | sia/siest/sie |
wis/jus/hir/hos | biwin | sin/sie/sin | |
Przeszły łączący | eis/tus/his/ha/hit | bōmi | wer/wērs/wer |
wis/jus/hir/hos | bīn | werin/werit/werin | |
Rozkazujący | Pojedyncza | bo | wes |
Mnoga | bōt | wesit | |
Imiesłów czynny (teraźniejszy) | bōmans | wesans | |
Imiesłów bierny (przeszły) | (bōmās) | (wesās) |
Czasowniki preterite-present
Zaimki
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | eis | wis |
Gen. | mēns | ūrs |
Dat./Instr. | mis | ūss |
Acc. | ma | ūs |
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | tus | jus |
Gen. | tēns | īrs |
Dat./Instr. | tis | īss |
Acc. | ta | īws |
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | his | hir |
Gen. | hes | hera |
Dat. | hēmm | hēms |
Acc. | hina | hīms |
Instr. | hina | hīms |
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | hit | hir |
Gen. | hes | hera |
Dat. | hēmm | hēms |
Acc. | hite | hīms |
Instr. | hite | hīms |
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | ha | hos |
Gen. | hērs | hera |
Dat. | heri | hēms |
Acc. | hera | hīms |
Instr. | hera | hīms |
m | n | f | |
---|---|---|---|
Nom. | hvas | hvat | hva |
Gen. | hves | hves | hves |
Dat. | hvāmm | hvāmm | hveri |
Acc. | hvana | hvat | hva |
Instr. | hva | hva | hvera |
Rodzajniki
m. sg | m. pl | n. sg | n. pl | f. sg | f. pl | |
---|---|---|---|---|---|---|
Nom. | tas | te | tat | tos | ta | tos |
Gen. | tes | tēro | tes | tēro | tes | tēro |
Dat. | tāmm | tēms | tāmm | tēms | tēri | tēms |
Acc. | tana | tans | tat | tos | ta | tos |
Instr. | tana | tans | ta | tos | tēra | tos |
Przymiotniki
Tak samo, jak rzeczowniki, przymiotniki odmieniają się według rdzeni, zaszły tu jednak większe uproszczenia.
a-temat
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | blīns¹ | blinne² |
Gen. | blinnas | blinnes |
Dat. | blinname | blinnēs |
Acc. | blinna | blinnās |
Instr. | blinna | blinnās |
¹ neut. blinn ² neut. blinna
l. pojedyncza | l. mnoga | |
---|---|---|
Nom. | blinna | blinnos |
Gen. | blinners | blinnes |
Dat. | blinneri | blinnēs |
Acc. | blinno | blinnās |
Instr. | blinno | blinnās |
i-temat
Odmiana identyczna jak przy rdzeniu a, ale występuje i-przegłos w ostatniej sylabie tematu.
odmiana słaba
Odmiana identyczna do odmiany rzeczowników wg. a-tematu dla rodzaju męskiego i nijakiego, i do ō-tematu dla rodzaju żeńskiego. Występuje rzadko.
Stopniowanie przymiotników i przysłówków
stopień wyższy | stopień najwyższy | |
---|---|---|
przysłówki | -es(o) | -ist |
przymiotniki | -ers | -iss (rdz ist-) |
Składnia
Język szybski charakteryzuje się archaicznym szykiem SOV, ale w przypadku obecności w zdaniu więcej niż jednego czasownika, ten główny wędruje na drugie miejsce w zdaniu, zgodnie z szykiem V2. W pytaniach i trybie rozkazującym występuje natomiast VSO. Przymiotniki i przysłówki występują zazwyczaj przed słowami opisywanymi, podobnie z np. rzeczownikami w genitywie.
Posiadanie narzędnika odróżnia ten język od innych języków germańskich, nie występuje tu znana np. z niemieckiego opozycja celownik-biernik. Narzędnik jest używany także jako miejscownik, np. in himena - w niebie.
Słowotwórstwo
- Główny artykuł: Słowotwórstwo języka szybskiego
Język szybski ma wiele sposobów na tworzenie nowych słów. Podstawowym jest użycie sufiksów i prefiksów. W dużej części ich funkcja nie zmieniła się mocno od czasów wspólnogermańskich. Innym sposobem są złożenia, dość często tutaj używane. Słowotwórstwo pomaga w utworzeniu ogromnej ilości słów, które okazały się być potrzebne. Język raczej nie zapożycza z obcych języków, posiada na przykład własne słowo na Internet - Genett. Świadczy to o silnym puryźmie językowym.
Teksty
- Główny artykuł: Literatura języka szybskiego
Ojcze nasz
Atto urs, hwa in himena but,
wes tens namo helagons,
kem tens rikk, wert tens willo,
hwa in himena, swo in erta.
Geb urs dagegga hlevam uss tamde,
änd farget urs sündus uss,
hwa wis uss banes fargeten,
änd led niwichs us ta beteggam,
ak ner us fram üvele.
Amen.
Pierwszy artykuł Deklaracji Praw Człowieka
Altudiske sidd frijés ädd gelikés ana werta rechtach geburás. Hir sidd mid takka gewittanach begevás, ädd sküll in gestu brotèrreds ens atterés dònan.
Początek Księgi Rodzaju
1. In tana beginnegga, God tana himenam toch erton makde. 2. Änd so erta geskaplosta tomach was, ändi mürgeta up dopts flache was. Änd Gods sewala up dopts waterus flat. 3. Änd God sagde: “Bo locht!” Änd locht bekam. 4. Änd Gods locht sah, hes god wer, änd God to mürgeti fram tamme lochte skar. 5. Änd God tat locht dagam toch mürgeton nachte namde, änd evandam kam, morganamuch kam, tana fürsta dagam.
Bajka Schleichera
Ana holma, äws hwa wollo niwichs havde, häggistams gesah. Ens häviga wagnam drog, ens mikela bar, änd ens guman swefts bar. So äws ta tems häggistas gesagde: “Mens herto äkit, hwanne sehwa hwa gumo ta häggistas drevit”. Te häggistos ändkwet: “Hlot, äws! Ure hertes akat, hwanne sehwas hwa gumo, so fäds, tena wolla für warma kleti für hemme nemit. Änd äws wollo niwichs havet”. It hlotans, so äws in foldon gefloh.