|
|
| Linia 504: |
Linia 504: |
| | Używany przy mowie zależnej zdaniu, odpowiada naszemu ,,mówi/twierdzi, że'' końcówka '''-պւիկ''' np.: Ona mówi, że pływasz - Միսդուշո'''պւիկ'''րոտ: (pływać-ona-2SG-RSPEE-PRES) | | Używany przy mowie zależnej zdaniu, odpowiada naszemu ,,mówi/twierdzi, że'' końcówka '''-պւիկ''' np.: Ona mówi, że pływasz - Միսդուշո'''պւիկ'''րոտ: (pływać-ona-2SG-RSPEE-PRES) |
| | ===== Tryb marzeń ===== | | ===== Tryb marzeń ===== |
| − | | + | Wyraża nierealne marzenia, np. Wygrałbym dużo złota. Końcówka '''-հոշոլ''' |
| − | | |
| | | | |
| | | | |
Język kaalpaq (կա՛լպաք կօ՛պլա [ˈkaːlpæqˤ ˈkuːplæ]) - Język używany na Kyonie przez Kaalów, bliskich sojuszników Erutańczyków. Wpływy tego języka przyczyniły się znacząco do ewolucji protoplasty Erutatu. Jest językiem polisyntetycznym.
Fonologia
Zapis
Język jest zapisywany pismem kaalskim oraz alfabetem ormiańskim. Samogłoski dzielą się na krótkie i długie (akcentowane), samogłoski długie bez krótkiego odpowiednika nie muszą być koniecznie akcentowane. Akcent jest swobodny, dynamiczny, iloczasowy i stały pod względem morfologicznym. Nie istnieją dyftongi. Budowa sylaby to (V)CV. Spółgłoska na końcu wyrazu jest zawsze faryngalizowana.
- tylko w zapożyczeniach z Erutatu
Gramatyka
Kaalpaq jest językiem polisyntetycznym z bardzo złożonym systemem przyimków. Szyk zdania to VOS, rzadko VSO.
Rzeczownik
Rzeczownik nie ma bardzo rozbudowanej odmiany, po za dużą ilością przypadków odnoszących się do przyimków, a jego rola często ogranicza się do zaznaczania agensa i pacjensa w zdaniu. Wyróżnia się cztery rodzaje.
Liczba
Rzeczownik może otrzymać jedną z trzech liczb - pojedynczą, podwójną lub mnogą.
|
|
Liczba
|
| pojedyncza
|
podwójna
|
mnoga
|
| końcówka
|
-∅
|
-սի (-si)
|
-քի (-qi)
|
| przykład - jabłko
|
կևլ (köl)
|
կևլսի (kölsi)
|
կևլքի (kölqi)
|
Przypadek
Po końcówce liczby dodawana jest końcówka przypadku. Forma biernika zależy od rodzaju (męski, żeński, nijaki, "roślinny"), w pozostałych przypadkach nie ma on żadnego znaczenia.
| Deklinacja
|
| Przypadek
|
Pytanie
|
Rodzaj
|
Przykład
|
| r. m
|
r. ż
|
r. n
|
r. r
|
| Mianownik
|
kto? co?
|
-∅
|
-V՛
|
-ւ
|
-V
|
կի՛րևկ (kiirök), րոդա՛ (rodaa), Ւրօ՛տատւ (Eruutatʼ), քւա՛րի (qʼaari)
|
| Biernik
|
kogo? co?
|
+լո
|
+դո
|
+տոտ
|
+ծա
|
կի՛րևկլո (kiiröklo), րոդա՛դո (rodaado), Ւրօ՛տատւտոտ (Eruutatʼtot), քւա՛րիծա (qʼaarita)
|
| Celownik
|
komu? czemu? przy czym?
|
+սոր
|
կի՛րևկսոր (kiiröksor)
|
| Dopełniacz
|
czyj?
|
+դար
|
կի՛րևկդար (kiirökdar)
|
| Miejscownik
|
Essyw
(gdzie?)
|
Inessyw
|
w czym?
|
-դեպօցե
|
կի՛րևկդեպօցե (kiirökdepoce)
|
| Kontessyw
|
wśród czego? w czym?
|
-դեպօսա
|
|
| Superessyw
|
na czym?
|
-դեպօպի
|
|
| Superessyw II
|
nad czym?
|
-դեպօբո
|
|
| Subessyw
|
pod czym?
|
-դեպօդև
|
|
| Adessyw
|
(bezpośrednio) obok czego?
|
-դեպօմա
|
|
| Apudessyw
|
blisko czego?
|
-դեպօխա
|
|
| Possessyw
|
na czym? (pion)
|
-դեպօվո
|
|
| Postessyw
|
za czym?
|
-դեպօրո
|
|
| Antessyw
|
przed czym?
|
-դեպօտւու
|
|
| Ablatyw
(skąd?)
|
Inablatyw
|
z jakiego miejsca?
|
-դեմևցե
|
|
| Konablatyw
|
spośród czego? z czego?
|
-դեմևսա
|
|
| Superablatyw
|
z czego? (powierzchnia pozioma)
|
-դեմևպի
|
|
| Superablatyw II
|
znad czego?
|
-դեմևբո
|
|
| Subablatyw
|
spod czego?
|
-դեմևդև
|
|
| Adablatyw
|
od (obok) czego?
|
-դեմևմա
|
|
| Apudablatyw
|
od bliska czego?
|
-դեմևխա
|
|
| Possablatyw
|
z czego? (pion)
|
-դեմևվո
|
|
| Postablatyw
|
zza czego?
|
-դեմևրո
|
|
| Antablatyw
|
sprzed czego?
|
-դեմևտւու
|
|
| Allatyw
(dokąd?)
|
Inallatyw
|
do jakiego miejsca?
|
-դեգիցե
|
|
| Konallatyw
|
wśród czego? (w kierunku)
|
-դեգիսա
|
|
| Superallatyw
|
na co?
|
-դեգիպի
|
|
| Superallatyw II
|
nad co?
|
-դեգիբո
|
|
| Suballatyw
|
pod co?
|
-դեգիդև
|
|
| Adallatyw
|
do (obok) czego?
|
-դեգիմա
|
|
| Apudallatyw
|
do bliska czego?
|
-դեգիխա
|
|
| Possallatyw
|
na co? (pion)
|
-դեգիվո
|
|
| Postallatyw
|
za co?
|
-դեգի
|
|
| Antallatyw
|
przed co?
|
-դեգի
|
|
| Prolatyw
(przez co?)
|
Inprolatyw
|
przez jakie miejsce?
|
-դեյեցե
|
|
| Konprolatyw
|
przez co?
|
-դեյեսա
|
|
| Superprolatyw
|
przez (powierzchnię) czego?
|
-դեյեպի
|
|
| Superprolatyw II
|
ponad czym?
|
-դեյեբո
|
|
| Subprolatyw
|
przez (spód) czego?
|
-դեյեդև
|
|
| Adprolatyw
|
przez (obok) czego?
|
-դեյեմա
|
|
| Apudprolatyw
|
przez (blisko) czego?
|
-դեյեխա
|
|
| Possprolatyw
|
przez (pion) czego?
|
-դեյեվո
|
|
| Postprolatyw
|
przez (tył) czego?
|
-դեյերո
|
|
| Antprolatyw
|
przez (przód) czego?
|
-դեյետւու
|
|
Dzierżawczość
Jest trzecią końcówką dodawaną do rzeczownika
|
|
l. poj.
|
l. pod.
|
l. mn.
|
| 1 os.
|
-թա
|
-ցա
|
-պւա
|
| 2 os.
|
-թավ
|
-ցավ
|
-պւավ
|
| 3 os. m
|
-թար
|
-ցար
|
-պւար
|
| 3 os. f
|
-թարե
|
-ցարե
|
-պւարե
|
| 3 os. n
|
-թալ
|
-ցալ
|
-պւալ
|
| 3 os. r
|
-թարել
|
-ցարել
|
-պւարել
|
Zdrobnienie/zgrubienie
Zostało zapożyczone z erutatu. Dodawane, jako czwarta, ostatnia końcówka.
|
|
Końcówka
|
Przykład - ֆո՛լա (foola) - śliwka
|
| Zdrobnienie
|
-չեկ
|
ֆո՛լաչեկ (foolacz'ek)
|
| Zgrubienie
|
-լեգ
|
ֆո՛լալեգ (foolaleg)
|
Czasownik
Czasownik charakteryzuje bardzo bogata odmiana przez liczby (3), osoby (8), tryby (9), czasy (9), iteratywność (3) i strony (2).
Bezokolicznik zawsze zakończony jest na -իքւ (-iq'), końcówkę bezokolicznika zawsze się usuwa w odmianie, co bardzo rzadko prowadzi do nieregularnych form czasownika. W przeciwieństwie do rzeczowników, czasowniki nie mają w sobie długich samogłosek.
Liczba
Podobnie, jak w przypadku rzeczownika, tak i do czasownika dodaje się odpowiednie końcówki
| Przykład - միսիքւ - pływać
|
Liczba
|
| pojedyncza
|
podwójna
|
mnoga
|
| końcówka
|
-∅
|
-տո (-to)
|
-տօ (-tu)
|
| przykład - jabłko
|
միս (mis)
|
միստո (misto)
|
միստօ (mistu)
|
Osoby
Czasownik zasadniczo odmienia się przez 6 osób, ale istnieją także dwie formy rzadko używanej 4 osoby, używanej, gdy podmiot wyrażony jest dopełniaczu, jednakże jest ona wypierana przez trzecią osobę. Forma męsko-,,roślinna 4. osoby ma także charakter grzecznościowy.
| Osoba
|
Nazwa
|
Końcówka
|
Przykład
|
| l. poj
|
l. pod
|
l. mn.
|
| 1.
|
կարո
|
կարոո
|
ֆեկարո
|
-ձե
|
միսձե
|
| 2.
|
պւեր
|
պւերո
|
ֆեպւեր
|
-շո
|
միսշո
|
| 3. m
|
լու
|
լուսո
|
ֆելու
|
-լիչ
|
միսլիչ
|
| 3. f
|
դու
|
դուսո
|
րեդու
|
| 3. n
|
տուտ
|
-
|
րետուտ
|
-չաճ
|
միսչաճ
|
| 3. r
|
ծու
|
-
|
րեծու
|
| 4. m/r
|
քւեպ
|
քւեպսո
|
ֆեքւեպ
|
-ժավ
|
միսժավ
|
| 4. f/n
|
նեպ
|
-
|
րենեպ
|
Tryby
Po liczbie i osobie do czasownika dodaje się jeden z siedmiu trybów.
Tryb oznajmujący
Nie dodaje żadnej końcówki.
Tryb przypuszczający
Znaczenie takie same, jak w języku polskim, końcówka -թւու
Tryb proszący
Wyraża życzenie, prośbę. Jest delikatną, uprzejmą formą trybu rozkazującego, końcówka -բոկա. Np.: Przynieś, proszę, jedzenie. - Դուսեպկետա՛դաշոբոկարոտ: (przynieść-jedzenieAKK-2sg-JUS-PRES)
Tryb rozkazujący
Wyraża rozkaz, życzenie. Jest prośbą, którą trzeba spełnić, wyrażany w bardziej potocznych rozmowach, końcówka -յեն
Tryb życzący
Wyrażą życzenie względem czegoś, co ma przynajmniej minimalną, ale realną szansę się wydarzyć, np.: Obyśmy zjedli śniadanie. Końcówka: -կաս
Tryb mowy zależnej
Używany przy mowie zależnej zdaniu, odpowiada naszemu ,,mówi/twierdzi, że końcówka -պւիկ np.: Ona mówi, że pływasz - Միսդուշոպւիկրոտ: (pływać-ona-2SG-RSPEE-PRES)
Tryb marzeń
Wyraża nierealne marzenia, np. Wygrałbym dużo złota. Końcówka -հոշոլ