Kyrgi
Kyrgi to ludzie z planety Yrg (87639.189081.133678-1.2.1), drugiej zamieszkanej planety w naszej galaktyce. Wykazują symetrię trójkrotną i biochemię zgodną z ziemską (możemy oddychać ich powietrzem, a nawet jeść ich żywność).
Informacje odnoszą się do Kyrgów pierwszego rzutu, jeśli nie zaznaczono inaczej.
Planeta
Yrg jest nieco większy od Ziemi, a jego gwiazda nieco czerwieńsza. Doba trwa 24 ziemskie godziny i 12 minut, a rok 356,4 ziemskich dni.
Za czasów Kyrgów pierwszego rzutu największy kontynent obejmował biegun południowy i miał olbrzymi półwysep sięgający za równik. (Państwa z tego kontynentu najczęściej należą do tych sojuszy, co człowiecze kraje Azji i Afryki.) Na wschód od tego półwyspu, na półkuli południowej znajdował się odpowiednik Europy o słabo rozwiniętej linii brzegowej. Na zachodzie znajdowały się, licząc od południa - odpowiedniki Ameryki Północnej, Ameryki Południowej i Australii. ("Ameryka Południowa" była bliżej "Australii", niż "Ameryki Północnej".)
Wzrok
Kyrgowie mają trzy rodzaje komórek światłoczułych (człowieki mają trzy rodzaje czopków i pręciki) - jeden bez filtrów i dwa z filtrami ograniczającymi czułość na odpowiednio krótkie i długie fale. Przy tym cały zakres widzenia jest przesunięty w stronę dłuższych fal.
Mowa
Kyrgi drugiego rzutu posiadają trzy otwory służące do wydawanie dźwięku. W każdym z nich może się niezależnie pojawić jeden z czterech sposobów przymknięcia lub zwarcie i może drgać odpowiednik strun głosowych.
Daje to dziesięć głosek, umownie oznaczanych następująco:
t d s z r l x e h a
które występują trójkami prawie w każdym języku.
Najważniejsze są jednak przejścia. Minimalny zestaw, występujący w prawie każdym języku obejmuje pięć przejść - zwężenie, poszerzenie, udźwięcznienie, ubezdźwięcznienie i zwarcie (czasami realizują się dla dowolnego otworu albo dla określonego jednoznacznie w danej sytuacji).
W razie trudności przejścia zastępuje się innymi.
Intonacja ma mniejsze znaczenie, niż u ludzi. Liczba potrójna jest równie częsta, jak podwójna. Wyraz określający występuje zwykle po określanym. Dominują przedrostki oraz szyki OVS i OSV.
Kyrgoesperanto
Najpopularniejszy język sztuczny Kyrgów pochodzi z kraju, który należy do sojuszu, który nie ma członka wśród państw Ziemian drugiego rzutu i znany jest w Polsce pod dinoczłowieczą nazwą Huzrahba.
Język ma 36 przejść:
- udźwięcznienia z l e a
- ubezdźwięcznienia s r x h
- zwarcia Z L E A S R X H
- poszerzenia o jeden l\ e\ a\ r\ x\ h\
- zwężenia o jeden z/ l/ e/ s/ r/ x/
- poszerzenia o dwa E\ A\ X\ H\
- zwężenia o dwa Z/ L/ S/ R/
Wyrazy zaczynają się od (eee).
Jeżeli nie można dokonać właściwego przejścia, to następuje udźwiecznia i ubezdźwiecznia się z tendencją do uśrednienia, zwarcie z tendencją do poszerzania, poszerzenie z tendencją do poszerzenia wyniku, zwężania z tendencją do zwężania, małe z tendencją do nie rośniecia, duże mogą zmaleć.
- z > l e a
- l > e z a
- e > l a z
- a > e l z
- s > r x h
- r > x s h
- x > r h s
- h > x r s
- Z > L E A
- L > E Z A
- E > A L Z
- A > E L Z
- S > R X H
- R > X S H
- X > H R S
- H > X R S
- l\ > r\ e\ x\ a\ h\ E\ X\ A\ H\
- e\
- a\
- r\
- x\
- h\
- z/
- l/
- e/
- s/
- r/
- x/
- E\
- A\
- X\
- H\
- Z/
- L/
- S/
- R/
Na przykład liczby
- 1 xh\ (eee)(eex)(eeh)
- 2 l/l/e\ (eee)(eel)(ell)(ele)
- 3 l/L (eee)(eel)(eed)(eel)
- 4 xa\A (eee)(eex)(eax)(etx)(eax)
- 5 Z/xZ (eee)(eez)(exz)(exd)(exz)
- 6 l/l/L (eee)(eel)(ell)(eld)(ell)
- 7 l/e\x (eee)(eel)(eee)(eex)
- 8 a\h (eee)(eea)(eeh)
- 9 a\hH (eee)(eea)(eeh)(eet)(eeh)
- 10 a\hH xh\ (eee)(eea)(eeh)(eet)(eeh) (eee)(eex)(eeh)
- 18 a\hHl/l/e\ (eee)(eea)(eeh)(eet)(eeh)(elh)(llh)(leh)
- 81 l/a\h (eee)(eel)(eal)(ehl)
- 729 EEl/ (eee)(eed)(eee)(eed)(eee)(eel)
- 1000 EEl/ l/a\hl/L a\hHl/L xh\ (eee)(eed)(eee)(eed)(eee)(eel) (eee)(eel)(eal)(ehl)(lhl)(lhd)(lhl) (eee)(eea)(eeh)(eet)(eeh)(elh)(edh)(elh) (eee)(eex)(eeh)
Rzeczowniki mają dwa rodzaje, czasowniki odmieniają się przez trzy czasy z trybem rozkazującym i przypuszczającym. Dwie liczby. Rolę przysłówków pełnią przymiotniki w rodzaju męskim. Szyk OVS, brak przypadków, język aktywny, przyimki zwykle na końcu. Odmiana przez przedrostki.
- E- liczba mnoga
- x- rodzaj męski
- a\- rodzaj żeński
- -a\l/- przymiotnik
- Z/E\ - bezokolicznik
- Z/E - tryb przypuszczający
- Z/x - tryb rozkazujący
- l/l/ - czas przeszły
- l/A\ - czas teraźniejszy
- l/E - czas przyszły
Kyrgopolski
Język Kyrgów z sojuszu Polski jest trudny. Pochodzą z niego polskie nazwy planety i jej mieszkańców:
- Yrg - (lzl)(dzl)(zzl)(ddd)
- Kyrg - (ttt)(rsr)(lzl)(dzl)(zzl)(ddd)
Matematyka
Dominuje system dziewiątkowy. Spotyka się też ślady systemów dwójkowego, szóstkowego i dwudziestosiódemkowego. Za szczęśliwą liczbę bywa często uznawane 11, a za pechową - 7.
Kyrgi mają wiele jednowyrazowych określeń na trójkąty: równoboczne, równoramienne, prostokątne, prostokątne równoramienne, różnoboczne, 30 60 90. Jeśli chodzi o czworokąty, mówią tylko o prostokątnych i równobocznych oraz foremnych (dwuwyrazowe nazwy).
Muzyka
U Kyrgów długości nut dzielą się na trzy części. Skala temperowana polega na podziale stosunku pi:1 na 11 części (u człowieków 2:1 na 12 części). Przy tym sąsiednie nuty różnią się o 2 i 5, tak że wszystkie tony są wykorzystane (u człowieków tylko siedem na raz).
Żywioły
Najpopularniejsza jest liczba trzech żywiołów - wiatr, ogień i lód.
Kalendarium
Kalendarium w latach ziemskich od odebrania sygnału z Pierwszej Planety przez mieszkańców Drugiej Planety:
- 53 434 120. Ujawnienie się przed Kyrgami.
- 105 435 689. Ujawnienie się przed Kyrgami drugiego rzutu.
- 174 342 935. Ujawnienie się przed Kyrgami trzeciego rzutu.
- 218 976 897. Ujawnienie się przed Kyrgami czwartego rzutu.