Obj-17

Obiekt 17 «μαἁν»
języki hoa > Obj-17
{{{flaga}}}	{{{terytorium}}}
▸ Używany:	{{{w}}}
▸ Użytkownicy:	{{{użyt}}}
▸ Regulacja:	{{{regu}}}
▸ Pismo:	pismo greckie
▸ Cel:	{{{cel}}}
▸ Autor:	{{{autor}}}
▸ Słownik:	dostępny
▸ Kody:	{{{kody}}}
{{{demo}}}
Kody{{{cc}}}
Meta info styl: a priori typ: minimalist. aglut. stosunki morfs.: austronez. cel: autor: Canis (2012) kody: Obj-17

        Obiekt 17 (pot. siedemnastka, Obj-17, nazwa własna μαἁν [maɦan] "dech" lub χάκ [haːk] "szmer") - nienazwany projekt języka a priori od Canisa. Genetycznie bliski udanemu projektowi języka ayu (άγιυ ινγιυμευρατόα, άγιυ χοά), różni się od niego bardziej zaawansowaną, nie tak czysto izolującą gramatyką, dzieli fonetykę i piśmiennictwo, używa innej leksyki, zapożyczając słowa najczęściej z niego. Obj-17 był planowany od dłuższego czasu i na linii prototypów widnieje z dość niskim numerem. Został w lipcu 2012 roku zaaprobowany do publicznego szkicowania i testowania. Sama numeracja prototypowych conlangów została zapożyczona z radzieckiego nazewnictwa prototypów wojskowych czasów drugiej wojny światowej, za pośrednictwem gry World of Tanks.

Język nie jest w żaden sposób regulowany i istnieje kilka wariantów opisów każdej warstwy językowej, różniących się w zależności od wybranego źródła. Najczęściej cytowanymi źródłami są naukowcy Brytyjczyk Bernard Howett z uniwersytetu Leeds (1976) oraz Rosjanin Andriej Czernienko ze szkoły moskiewskiej (1982), czasami wspomina się jeszcze opinie nowozelandzkiego badacza języków egzotycznych chińskiego pochodzenia Jun Huanyi (2003).

Opis wstępny

Obiekt siedemnasty powstał w 2012 roku jako zamysł po udanym projekcie języka ayu. Ayu miał jednak pewne wady konstrukcyjne i był niepubliczny. Był też językowo dość nudny: spełniał swoją rolę bardzo dobrze jako język izolujący, ale samo używanie go nie sprawiało przyjemności. Jednak za jego dużą zaletę można było uznać tak greckopodobne słowa, jak i grecki alfabet; i przez usunięcie sztandarowego dla greki dźwięku /s/, a zatem i liter Σ, σ i ς, uniknięto podejrzeń o jakiekolwiek podrabianie czy nooblanging. Wtedy powstał pomysł na conlang na założeniach ayu, ale z ciekawszą gramatyką i, przede wszystkim, publiczny.

Mahan dostał numer prototypowy 17 (Obj-17) i jako taki zaczął być z sukcesem budowany na Conlanger Wiki. Przeszedł fazy testowe i na początku sierpnia zaczęła się faza napełniania słownika przez tłumaczenie tekstów, z których pierwszym stała się strona główna.

Ciekawostką jest fakt, że Obj-17 czerpie nieco ideologicznie z jednego z najwcześniej wstrzymanych projektów w czasach po odkryciu PFJ, z języka aerais. Aerais był conlangiem naturalistycznym czerpiącym pełnymi garściami z greki i nieco mniej z łaciny, łączącym cechy wszystkich języków indoeuropejskich, których źródła były dostępne; skończył jako nooblang zamrożony do wznowienia na czasy lepszych kompetencji twórcy. Mahan też spełnia marzenia języka can, języka aulu, języka song-dai, języka yüka, a nawet zabawy językowej teiskas-denjuu, prześmiewczo zwanej krokolangiem. Nie jest celem Obj-17 spełniać założeń tych nieudanych conlangów przeszłości, jednak poniekąd od niechcenia je wykonuje.

Wprowadzenie do fonetyki i ortografii

Podobnie jak ayu, Obj-17 używa do swojej ubogiej fonetyki raczej skromnej części pisma greckiego. Charakteryzuje się bardzo nieostrym wyznaczeniem fonemów i wachlarz alofonów odpowiadających każdemu z nich jest duży. Pismo, z definicji konkretne, z trudem radzi sobie z zapisem obu wspomnianych języków i należy go używać z dużym dystansem. Nierzadko używane są litery istniejące w języku greckim i dostępne z greckiej klawiatury, a raczej nieużywane w siedemnastce czy ayu.

Wymowa

Liczba fonemów samogłoskowych raczej nie budzi wątpliwości, w przeciwieństwie do ich klasyfikacji. Podziały Howetta i Czernienki oba zakładają istnienie czterech fonemów nieakcentowanych lub krótkich, czterech akcentowanych lub długich, dyftongów z użyciem glajdów /j/ i /w/ oraz osiem dyftongów z użyciem głoski [e]: cztery zamykające i cztery otwierające. Większe kontrowersje budzi podział spółgłosek.

Spółgłoski

Howett nie akceptuje fonemu /p/, wskazywanego przez Czernienkę, za to wyróżnia /ɦ/, które ten ostatni traktuje jako alofon /h/ na podstawie stwierdzenia, że każdy fonem spółgłoskowy w tym języku musi móc występować na końcu słowa. W literaturze światowej najczęściej jednak cytuje się podział Howetta. I o ile nowsze badania, w tym badania Huanyi, wskazują, że analiza Czernienki może być poprawniejsza, to używana ortografia odzwierciedla podział Howetta. Zbitki spółgłosek teoretycznie dopuszczają jeszcze spółgłoskę /x/, w zbitce /nx/, oraz /r/, w zbitce /rt/.

Podział Howetta

	Wargowo- wargowe	Wargowo- zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe	/m/~/p/		/n/		/ŋ/
Zwarte			/t/		/k/
Szczelinowe		/f/				/h/, /ɦ/
Płynne	/w/		/ɾ/, /l/	/j/

Podział Czernienki

	Wargowo- wargowe	Wargowo- zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe	/m/		/n/		/ŋ/
Zwarte	/p/		/t/		/k/	/ʔ/
Szczelinowe	/ɸ/~/f/					/h/
Płynne	/w/		/ɾ/~/l/	/j/

Samogłoski

Samogłoski nie przysparzają klasyfikacji aż takiego problemu, choć na tle innych języków ich układ wypada nietypowo. Wszyscy badacze klasyfikują je jednak tak samo.

	Przednie		Centralne		Tylne
Przymknięte	/i/ /u/ V/e/V /o/ /ä/
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Środkowe
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Nietypowość zestawu samogłosek polega na istnieniu de facto tylko czterech fonemów samodzielnych, tj. /a/, /i/, /o/, /u/. One mogą być akcentowane lub nieakcentowane (Czernienko jeszcze wspomina o licznych dialektach używających akcentu długiego, a nawet melodycznego, zamiast dynamicznego). Fonem /e/ natomiast nigdy nie jest samodzielny i występuje w dyftongach /ea/, /ei/, /eo/, /eu/ oraz /ae/, /ie/, /oe/, /ue/. Od lat siedemdziesiątych po ostatnie badania ten stan samogłosek jest zbadany i uznany za trwały.

Zapis

Zapis siedemnastki jest kontrowersyjny. Podjęty przez Howetta podział fonemów znalazł odzwierciedlenie w alfabecie, który, również przez niego, został zaproponowany dla tego języka.

Α Ο Ε Ι Υ Μ Ν Τ Κ Φ Χ Ρ Λ ΓΙ ΝΓ Π

[ä] Α α	[o] Ο ο	[e] Ε ε	[i] Ι ι	[u] Υ υ
['ä] Ά ά	['o] Ό ό		['i] Ί ί	['u] Ύ ύ
[äe] Αε αε	[oe] Οε οε		[ie] Ιε ιε	[ue], [we] Υε υε
[eä] Εα εα	[eo] Εο εο		[ei] Ει ει	[eu], [ew] Ευ ευ
[jä] Για για	[jo] Γιο γιο			[ju] Γιυ γιυ
[m] Μ μ	[n] Ν ν		[ŋ] Νγ νγ
	[t] Τ τ		[k] Κ κ
[f] Φ φ			[h] Χ χ
[ɦä] Ἁ ἁ	[ɦo] Ὁ ὁ		[ɦi] Ἱ ἱ	[ɦu] Ὑ ὑ
[ɾ] Ρ ρ	[l] Λ λ

Struktura sylaby i słowa

Liczne są słowa wielosylabowe. Większość słów zawiera dwie sylaby, z jedną dominującą, zwaną akcentowaną. Akcent jest ruchomy i najczęściej dynamiczny, choć bywa iloczasowy, melodyczny lub mieszany. Redukcja samogłosek nie występuje. Słowo może się rozpoczynać i kończyć dowolną spółgłoską z wyjątkiem /ɦ/ i rozpoczynać lub kończyć dowolną samogłoską. Sporadycznie się spotyka słowa złożone, o dwóch rdzeniach (lub więcej) rozdzielonych łącznikiem. Zdarzają się słowa z rdzeniem rozdzielonym myślnikiem lub apostrofem, oznacza to fonemiczne zwarcie krtaniowe, i nie należy tego mylić ze słowami złożonymi.
        Zbitki spółgłosek są częste, ale liczba ich typów jest ograniczona. Zbitki spółgłosek rządzą się swoimi prawami fonetycznymi i zawierają fony nieklasyfikowane w normalny spis fonemów siedemnastki. Występują następujące zbitki:

• μπ (używając litery π),
• νπ,
• ντ,
• νκ [ŋk],
• μφ,
• νχ [nx],
• φτ,
• τλ,
• νλ,
• ρτ [rt].

Wystąpienie ich we wszystkich pozycjach jest dozwolone, ale zdecydowana większość z nich występuje pomiędzy samogłoskami, jako drugi spółgłoskowy segment dwusylabowego słowa. Mają większą wagę od zwykłych spółgłosek i po nich samogłoska bywa akcentowana.         Wzory najczęstszych słów wydają się wyglądać tak: CV, VC, CVC, CVCVC, CVCCVC.
        Akcent oznaczamy podobnie jak w języku greckim. Jako że język nie jest regulowany, dość często spotyka się teksty z częścią słów z akcentami zaznaczonymi, czasami zaznacza się wszystkie - natomiast prawie nigdy nie zdarza się, by akcent nie był zaznaczony nigdzie. Iloczas widać po słowach jednosylabowych z zaznaczonym graficznie akcentem oraz po słowach z dwoma lub więcej akcentami. Przykłady:

τία rzecz. park

τιά niezręczny / niewygodny

έον jest

εόν na, w (oznacza położenie)

Wprowadzenie do gramatyki

17 ma inną gramatyką niż izolujący ayu. Rzeczowniki i przymiotniki pozostają nieodmienne, natomiast większość afiksacji tyczy się czasownika. Odmienia się też zaimek. Występuje szyk zmienny, austronezyjski, kodujący w dwóch układach tryby świadka i nieświadka, z użyciem sufiksów będących przełącznikami pozwalającymi na zmianę gramatycznej strony oraz na inwersję.

Czasownik

Przeciętny czasownik jest trzy- lub czterosylabowym słowem. Składa się on ze rdzenia (w formie wyizolowanej stanowiącego tryb rozkazujący) oraz z płaszcza złożonego z sufiksu układowego i sufiksu sygnalizującego czynność (-ι). W związku zgody z czasownikiem trwają rzeczowniki, które są odmieniane przez trzy przypadki: podmiot, dopełnienie; przyimek.
        Dwa układy, ergatywny i biernikowy, odpowiadają kolejno trybom nieświadka i świadka. Kiedy dany człowiek, mówiąc, wie, że to, co mówi, wynika z jego doświadczenia, używa układu biernikowego. Kiedy zaś informacja, którą przekazuje, jest z drugiej ręki, to używa trybu ergatywnego.

μανι, μανο "Jeść"

UKŁAD BIERNIKOWY Tryb świadka	-ι	μανι
UKŁAD ERGATYWNY Tryb nieświadka	-ο	μανο

Czasownik używa wyrazów modalnych, zwanych operatorami, do wyrażania emocji. Operatory dzielą się na dwie grupy, wewnętrzne (ja, my) i zewnętrzne (ty, wy, oni, ona, on). Obj-17 dzieli to zjawisko z ayu.

ραν- umrzeć

Ja	μαλ-	μυ-	μιλ	μὁ-	μον-	μαμ-	μία-	μἁ-
	Χυ μαλρανι. W końcu zdechł.	Χυ μυρανι. Uważam, że niedobrze, że zmarł.	Χυ μιλ ρανι. Nie chcę, ale muszę powiedzieć, że zmarł.	Χυ μὁρανι. Jakimś cudem umarł.	Χυ μονρανι. Umarł.	Χυ μαμρανι. Spoczęło mu się.	Χυ μίαρανι. Na szczęście, odszedł.	Χυ μἁρανι. No nareszcie padł.
Inny	αλ-	υ-	ιλ	ὁ-	ον-	αμ-	ία-	ἁ-
	Χυ αλρανο. Uważa, że w końcu zdechł.	Χυ υρανο. Uważa, że niedobrze, że zmarł.	Χυ ιλ ρανο. Nie chciał, ale musiał umrzeć.	Χυ ὁρανο. Mówi, że jakimś cudem umarł.	Χυ ονρανο. Mówi, że zmarł.	Χυ αμρανο. Mówi, że po prostu spoczęło mu się.	Χυ ίαρανο. Mówi, że, na szczęście, odszedł.	Χυ ἁρανο. Mówi, że nareszcie padł.

Owe operatory wylicza się następującym sposobem (Howett):

1. αλ: mówię to z nienawiścią
2. υ: nie podoba mi się to
3. ιλ: nie chcę, ale muszę
4. ὁ: jestem zaskoczony
5. ον: trzymam dystans do tego
6. αμ: jest w porządku
7. ία: podoba mi się, że
8. ἁ: to świetnie, że

Rzeczownik

Rzeczownik odmienia się przez cztery przypadki: dwa podstawowe, zależące od trybu świadka i nieświadka.

μαν- "Pożywienie"

UKŁAD BIERNIKOWY Tryb świadka	Mianownik	-α (-λ)	μανα / τίαλ
	Biernik	-αν	μαναν
UKŁAD ERGATYWNY Tryb nieświadka	Absolutyw	-υ (-μ)	μανυ / χεονύμ
	Ergatyw	-ιε	μανιε

Prepozycjonał występuje bez żadnego sufiksu przypadka:

τία park (forma prepozycjonału), np. Τία εόν. W parku.

τίαλ park (forma mianownika), np. Τίαλ έον. To jest park. (widziałem, więc wiem)

τίαν parku (forma biernika), np. Τίαν έον. Jestem parkiem.

τίαμ park (forma absolutywu), np. Τίαμ χαμάι. Park pachnie.

τίαιε park (forma ergatywu), np. Τίαιε φομία-αμπέονι ί. Park nas przeraża.

Rzeczowniki występują w liczbie pojedynczej i mnogiej, tą drugą uzyskuje się przez partykułę ον, i, podobnie jak w języku tatarskim czy koreańskim, jest ona od razu nacechowana emfatycznie, a więc używana jedynie w sytuacjach tego wymagających.

τίαλ park

τίαλ ον dużo parków

μανα posiłek

μανα ον dużo posiłków

χογιόνα zeszyt

χογιόνα ον dużo zeszytów

Funkcję biernika można oddać dwojako. Najczęściej jest to forma przypadka (-ν). Czasami jednak używa się wyrazu α przed słowem.

Χα καλιά α ταφλά. Nosi owoce.

Χα καλιά α ταφλά νον. Nosi dużo owoców.

Χα καλιά α ταφλάν. Nosi owoce.

Χα καλιά α ταφλάν ον. Nosi dużo owoców.

Spójniki

Podstawowy spójnik łączący predykatywne części wypowiedzi, a także wprowadzający wtrącenia, występuje w kilku formach:

• τα ι,
• φα,
• γί,
• νι.

W praktyce minimalnie różnią się zastosowaniem: τα ι jest dłuższe i bardziej uroczyste (odpowiada polskiemu "a także", "oraz", itp.), νι raczej występuje przy łączeniu dwóch przedmiotów (np. ειρίμα νι ινκάλ "mąż i żona"), zaś γί (z wariantem γι) oraz φα występują uniwersalnie.
        Pozostałe spójniki wyróżnia się podobnie jak w języku polskim: podrzędne i współrzędne, a z tych drugich także łączne, rozłączne, wykluczające, przeciwstawne, wyjaśniające czy wynikowe oraz inne.

• podrzędne
  • για, γιοκο żeby, aby, by;
  • τυν jeżeli, jeśli;
  • φει ponieważ, bo;
• współrzędne
  • ι i (wyłącznie jako łącznik wypowiedzi współrzędnych)
  • κου albo, lub, bądź;
  • ραντα ni, ani;
  • χα, ιρίτλα ale, lecz, aczkolwiek, zaś, natomiast;
  • τομυ to znaczy, mianowicie, czyli;
  • αματεο dlatego też, wobec tego, więc, i;
  • τα ιρι (τα ίρι) a.

Przyimki

Przyimki łącząc się z rzeczownikiem stawiają go w przypadku praepositionalis (prepozycjonale), który objawia się brakiem sufiksu. Większość przyimków swobodnie może okrążać wyraz, domyślnie znajdując się z przodu, a emfatycznie z tyłu, są jednak przyimki, które mogą występować tylko po wyrazie głównym. I tak τόρα "tramwaj" tworzy następujące formy:

• Τόρα κέιτι. Tramwaj jedzie.
• Χάτα κέιτι αο τόρ. Mężczyzna wyszedł z tramwaju.
• Ίνα τία εόν. Kobieta jest w parku.

Lista przyimków:

• αο ~ kierunek (od, do), możliwe zestawienie typu αο ~ άτα (do, na), αο ~ καν (od, z)
• εόν w miejscu / w środku (przedmiotu, budynku, gęstego lasu)
• αράλ pod
• ο w miejscu (mieście, rzadkim lesie, plaży, morzu)
• υ (wym. /i/) kogo, czego; np. Τόρα υ ίνα (tramwaj kobiety)

Zaimki

Zaimki osobowe

Istnieją tylko trzy zaimki osobowe (ja, rozmówca, osoby trzecie), ale posiadają rozbudowaną odmianę, często z całkowitą wymianą rdzenia. Odmieniają się przez przypadki: mianownik, biernik/ergatyw, absolutyw; dopełniacz, celownik-allatyw, prepozycjonał i wołacz. Rozróżniają też rodzaje (zaimki żeńskie 2 i 3 osoby mają jeszcze -ια/-για na końcu). Rozróżnienie liczby występuje na granicy poprawności w pierwszej osobie.

Zaimki osobowe

		Ja (My)	Ty	3
UKŁAD BIERNIKOWY Tryb świadka	Mianownik	ιλ (ιλον)	κα	χα
	Biernik	ιμάν (ιμανόν)	καν	χυν
UKŁAD ERGATYWNY Tryb nieświadka	Absolutyw	ινγ (ινγον)	χι	χά
	Ergatyw	ίνκιε (ίνκιεον)	χιε	χυνιέ
Dopełniacz		χαπ (χαπον)	οτ	υτ
Celownik-Allatyw		νει (νειον)	μύτ	γιύτ
Prepozycjonał		ὁνγ (ὁμα)	χύ	γιύ
Wołacz		-	χατ!	-

Przykłady użycia:

Ιλ μάτι τεατλάν. Zakładam skarpetki.

ja-NOM zakładać-NA skarpetki-ACC

Χατ, χιε μάτο τεατλύ? Ty, zakładasz skarpetki?

ty-VOC , ty-ERG zakładać-AE skarpetki-ABS

Z tego krótkiego pytania od razu wynika, że pytający czynności nie widział sam (ktoś mu doniósł o zaistniałym procederze)

Χυνιέ γιάὁ χάγια. On ją kocha.

on-ERG kochać-AE on-fem-ABS

Z tej wiadomości wynika, że tylko przekazujemy informację, którą obdarzył nas ktoś inny.

Χα γιάἁ χαγια. On ją kocha.

on-NOM kochać-NA on-fem-ACC

Z tej wiadomości wynika, że sami tak uważamy.

Χαπ κύρα έον. Τα ιρι οτ? To jest mój dom. A twój?

ja-GEN dom-NA jest. a ty-GEN

Κετα-αι γιύτια αο κύρ. Idź do niej do domu.

iść-imp on-fem-ALL ruch dom-NA

Αο κύρ καν κετο χάγια. Z domu podobno wyszła ona.

ruch dom-PREP z iść-AE on-fem-ABS

Przymiotniki i przysłówki

Przymiotniki nie są oznaczone morfologicznie. Przysłówki kreuje się dodając do formy przymiotnika λ'. Stoją domyślnie przed wyrazem określanym.

Χόρι γιύμυε ο ορεό έον. Mała plaża jest na północy.

Λ'ακανκα ιμπι α κόμαν. Mocno chwycił rybę.

Liczebniki

Liczebniki tak w ayu, jak i w Obj-17 były bardzo ubogie. Ten język zawierał ich minimalnie więcej niż ten pierwszy (do czterech). Liczba większa niż cztery była określana po prostu jako dużo. Nie było też zera. Obecnie dla konkretnych wartości większych niż cztery używa się słów zapożyczonych z greki albo z łaciny.

0. χάρο zero

1. φίνα

2. αρά

3. αράρα

4. αράφι

5. μάντα

6. ίχι

7. ίφτα

8. οχτὁ

9. ιννι

Rzeczowniki zestawione z liczebnikiem biorą klasyfikator κιε.

Warianty i pomysły na poprawki

Poważnie rozważane jest wprowadzenie fonemu /eː/, zapisywanego Η η. Wtedy dyftongi typu E będą wykorzystywały dźwięk /ε/. Na taką potrzebę wskazują różnice z językiem ayu, a w Obj-17 dyftongi typu έι, w niektórych słowach, przechodzą w [eː]. Wprowadzenie tego fonemu zagasiłoby też problem nieistnienia samodzielnego fonemu typu E, jak gdyby brak S nie był wystarczającym odejściem od realizmu.

Trwają też rozważania nad wprowadzeniem klasyfikatorów i rodzaju rzeczownika (tylko męski/żeński). Przymiotnik na sposób naturalny schwycił końcówkę -τ i ma sens zatwierdzenie tego (z uwzględnieniem przymiotników nieregularnych, a być może też z zakodowaniem rodzajników w ten sposób). Rodzaj rzeczownika jest potrzebny, końcówka -α dla każdego rzeczownika budzi wewnętrzny sprzeciw twórcy. Nawet -αι byłoby satysfakcjonującym rozwiązaniem, co dałoby się nawet skracać do formy ᾳ, co dałoby κιόμα "ryba (samica)" i κιόμαι/κιόμᾳ "ryba (samiec)".