Obj-17
Obiekt 17 «μαἁν» | |||
---|---|---|---|
języki hoa > Obj-17 | |||
{{{flaga}}} | {{{terytorium}}} | ||
▸ Używany: | {{{w}}} | ||
▸ Użytkownicy: | {{{użyt}}} | ||
▸ Regulacja: | {{{regu}}} | ||
▸ Pismo: | pismo greckie | ||
▸ Cel: | {{{cel}}} | ||
▸ Autor: | {{{autor}}} | ||
▸ Słownik: | dostępny | ||
▸ Kody: | {{{kody}}} | ||
{{{demo}}} | |||
Kody{{{cc}}}
| |||
|
Obiekt 17 (pot. siedemnastka, Obj-17, nazwa własna μαἁν [maɦan] "dech" lub χάκ [haːk] "szmer") - nienazwany projekt języka a priori od Canisa. Genetycznie bliski udanemu projektowi języka ayu (άγιυ ινγιυμευρατόα, άγιυ χοά), różni się od niego bardziej zaawansowaną, nie tak czysto izolującą gramatyką, dzieli fonetykę i piśmiennictwo, używa innej leksyki, zapożyczając słowa najczęściej z niego. Obj-17 był planowany od dłuższego czasu i na linii prototypów widnieje z dość niskim numerem. Został w lipcu 2012 roku zaaprobowany do publicznego szkicowania i testowania. Sama numeracja prototypowych conlangów została zapożyczona z radzieckiego nazewnictwa prototypów wojskowych czasów drugiej wojny światowej, za pośrednictwem gry World of Tanks.
Język nie jest w żaden sposób regulowany i istnieje kilka wariantów opisów każdej warstwy językowej, różniących się w zależności od wybranego źródła. Najczęściej cytowanymi źródłami są naukowcy Brytyjczyk Bernard Howett z uniwersytetu Leeds (1976) oraz Rosjanin Andriej Czernienko ze szkoły moskiewskiej (1982), czasami wspomina się jeszcze opinie nowozelandzkiego badacza języków egzotycznych chińskiego pochodzenia Jun Huanyi (2003).
Wprowadzenie do fonetyki i ortografii
Podobnie jak ayu, Obj-17 używa do swojej ubogiej fonetyki raczej skromnej części pisma greckiego. Charakteryzuje się bardzo nieostrym wyznaczeniem fonemów i wachlarz alofonów odpowiadających każdemu z nich jest duży. Pismo, z definicji konkretne, z trudem radzi sobie z zapisem obu wspomnianych języków i należy go używać z dużym dystansem. Nierzadko używane są litery istniejące w języku greckim i dostępne z greckiej klawiatury, a raczej nieużywane w siedemnastce czy ayu.
Wymowa
Liczba fonemów samogłoskowych raczej nie budzi wątpliwości, w przeciwieństwie do ich klasyfikacji. Podziały Howetta i Czernienki oba zakładają istnienie czterech fonemów nieakcentowanych lub krótkich, czterech akcentowanych lub długich, dyftongów z użyciem glajdów /j/ i /w/ oraz osiem dyftongów z użyciem głoski [e]: cztery zamykające i cztery otwierające. Większe kontrowersje budzi podział spółgłosek.
Spółgłoski
Howett nie akceptuje fonemu /p/, wskazywanego przez Czernienkę, za to wyróżnia /ɦ/, które ten ostatni traktuje jako alofon /h/ na podstawie stwierdzenia, że każdy fonem spółgłoskowy w tym języku musi móc występować na końcu słowa. W literaturze światowej najczęściej jednak cytuje się podział Howetta. I o ile nowsze badania, w tym badania Huanyi, wskazują, że analiza Czernienki może być poprawniejsza, to używana ortografia odzwierciedla podział Howetta. Zbitki spółgłosek teoretycznie dopuszczają jeszcze spółgłoskę /x/, w zbitce /nx/, oraz /r/, w zbitce /rt/.
Podział Howetta
Wargowo- wargowe |
Wargowo- zębowe |
Dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | Krtaniowe | |
---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | /m/~/p/ | /n/ | /ŋ/ | |||
Zwarte | /t/ | /k/ | ||||
Szczelinowe | /f/ | /h/, /ɦ/ | ||||
Płynne | /w/ | /ɾ/, /l/ | /j/ |
Podział Czernienki
Wargowo- wargowe |
Wargowo- zębowe |
Dziąsłowe | Podniebienne | Welarne | Krtaniowe | |
---|---|---|---|---|---|---|
Nosowe | /m/ | /n/ | /ŋ/ | |||
Zwarte | /p/ | /t/ | /k/ | /ʔ/ | ||
Szczelinowe | /ɸ/~/f/ | /h/ | ||||
Płynne | /w/ | /ɾ/~/l/ | /j/ |
Samogłoski
Samogłoski nie przysparzają klasyfikacji aż takiego problemu, choć na tle innych języków ich układ wypada nietypowo. Wszyscy badacze klasyfikują je jednak tak samo.
Przednie | Centralne | Tylne | |||
Przymknięte | |||||
Prawie przymknięte | |||||
Półprzymknięte | |||||
Środkowe | |||||
Półotwarte | |||||
Prawie otwarte | |||||
Otwarte |
Nietypowość zestawu samogłosek polega na istnieniu de facto tylko czterech fonemów samodzielnych, tj. /a/, /i/, /o/, /u/. One mogą być akcentowane lub nieakcentowane (Czernienko jeszcze wspomina o licznych dialektach używających akcentu długiego, a nawet melodycznego, zamiast dynamicznego). Fonem /e/ natomiast nigdy nie jest samodzielny i występuje w dyftongach /ea/, /ei/, /eo/, /eu/ oraz /ae/, /ie/, /oe/, /ue/. Od lat siedemdziesiątych po ostatnie badania ten stan samogłosek jest zbadany i uznany za trwały.
Zapis
Zapis siedemnastki jest kontrowersyjny. Podjęty przez Howetta podział fonemów znalazł odzwierciedlenie w alfabecie, który, również przez niego, został zaproponowany dla tego języka.
|
|
|
|
| ||||||||||
|
|
|
| |||||||||||
|
|
|
| |||||||||||
|
|
|
| |||||||||||
|
|
| ||||||||||||
|
|
|
||||||||||||
|
|
|||||||||||||
|
|
|||||||||||||
|
|
|
| |||||||||||
|
|
Struktura sylaby i słowa
Liczne są słowa wielosylabowe. Większość słów zawiera dwie sylaby, z jedną dominującą, zwaną akcentowaną. Akcent jest ruchomy i najczęściej dynamiczny, choć bywa iloczasowy, melodyczny lub mieszany. Redukcja samogłosek nie występuje. Słowo może się rozpoczynać i kończyć dowolną spółgłoską z wyjątkiem /ɦ/ i rozpoczynać lub kończyć dowolną samogłoską. Sporadycznie się spotyka słowa złożone, o dwóch rdzeniach (lub więcej) rozdzielonych łącznikiem. Zdarzają się słowa z rdzeniem rozdzielonym myślnikiem lub apostrofem, oznacza to fonemiczne zwarcie krtaniowe, i nie należy tego mylić ze słowami złożonymi.
Zbitki spółgłosek są częste, ale liczba ich typów jest ograniczona. Zbitki spółgłosek rządzą się swoimi prawami fonetycznymi i zawierają fony nieklasyfikowane w normalny spis fonemów siedemnastki. Występują następujące zbitki:
- μπ (używając litery π),
- νπ,
- ντ,
- νκ [ŋk],
- μφ,
- νχ [nx],
- φτ,
- τλ,
- νλ,
- ρτ [rt].
Wystąpienie ich we wszystkich pozycjach jest dozwolone, ale zdecydowana większość z nich występuje pomiędzy samogłoskami, jako drugi spółgłoskowy segment dwusylabowego słowa. Mają większą wagę od zwykłych spółgłosek i po nich samogłoska bywa akcentowana.
Wzory najczęstszych słów wydają się wyglądać tak: CV, VC, CVC, CVCVC, CVCCVC.
Akcent oznaczamy podobnie jak w języku greckim. Jako że język nie jest regulowany, dość często spotyka się teksty z częścią słów z akcentami zaznaczonymi, czasami zaznacza się wszystkie - natomiast prawie nigdy nie zdarza się, by akcent nie był zaznaczony nigdzie. Iloczas widać po słowach jednosylabowych z zaznaczonym graficznie akcentem oraz po słowach z dwoma lub więcej akcentami. Przykłady:
- τία rzecz. park
- τιά niezręczny / niewygodny
- έον jest
- εόν na, w (oznacza położenie)
Wprowadzenie do gramatyki
17 ma inną gramatyką niż izolujący ayu. Rzeczowniki i przymiotniki pozostają nieodmienne, natomiast większość afiksacji tyczy się czasownika. Odmienia się też zaimek. Występuje szyk zmienny, austronezyjski, kodujący w dwóch układach tryby świadka i nieświadka, z użyciem sufiksów będących przełącznikami pozwalającymi na zmianę gramatycznej strony oraz na inwersję.
Czasownik
Przeciętny czasownik jest trzy- lub czterosylabowym słowem. Składa się on ze rdzenia (w formie wyizolowanej stanowiącego tryb rozkazujący) oraz z płaszcza złożonego z sufiksu układowego i sufiksu sygnalizującego czynność (-ι). W związku zgody z czasownikiem trwają rzeczowniki, które są odmieniane przez trzy przypadki: podmiot, dopełnienie; przyimek.
Dwa układy, ergatywny i biernikowy, odpowiadają kolejno trybom nieświadka i świadka. Kiedy dany człowiek, mówiąc, wie, że to, co mówi, wynika z jego doświadczenia, używa układu biernikowego. Kiedy zaś informacja, którą przekazuje, jest z drugiej ręki, to używa trybu ergatywnego.
UKŁAD BIERNIKOWY Tryb świadka |
-ι | μανι |
---|---|---|
UKŁAD ERGATYWNY Tryb nieświadka |
-ο | μανο |
Czasownik używa wyrazów modalnych, zwanych operatorami, do wyrażania emocji. Operatory dzielą się na dwie grupy, wewnętrzne (ja, my) i zewnętrzne (ty, wy, oni, ona, on). Obj-17 dzieli to zjawisko z ayu.
Ja | μαλ- | μυ- | μιλ | μὁ- | μον- | μαμ- | μία- | μἁ- |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Χυ μαλρανι. W końcu zdechł. |
Χυ μυρανι. Uważam, że niedobrze, że zmarł. |
Χυ μιλ ρανι. Nie chcę, ale muszę powiedzieć, że zmarł. |
Χυ μὁρανι. Jakimś cudem umarł. |
Χυ μονρανι. Umarł. |
Χυ μαμρανι. Spoczęło mu się. |
Χυ μίαρανι. Na szczęście, odszedł. |
Χυ μἁρανι. No nareszcie padł. | |
Inny | αλ- | υ- | ιλ | ὁ- | ον- | αμ- | ία- | ἁ- |
Χυ αλρανο. Uważa, że w końcu zdechł. |
Χυ υρανο. Uważa, że niedobrze, że zmarł. |
Χυ ιλ ρανο. Nie chciał, ale musiał umrzeć. |
Χυ ὁρανο. Mówi, że jakimś cudem umarł. |
Χυ ονρανο. Mówi, że zmarł. |
Χυ αμρανο. Mówi, że po prostu spoczęło mu się. |
Χυ ίαρανο. Mówi, że, na szczęście, odszedł. |
Χυ ἁρανο. Mówi, że nareszcie padł. |
Owe operatory wylicza się następującym sposobem (Howett):
- αλ: mówię to z nienawiścią
- υ: nie podoba mi się to
- ιλ: nie chcę, ale muszę
- ὁ: jestem zaskoczony
- ον: trzymam dystans do tego
- αμ: jest w porządku
- ία: podoba mi się, że
- ἁ: to świetnie, że
Rzeczownik
Rzeczownik odmienia się przez cztery przypadki: dwa podstawowe, zależące od trybu świadka i nieświadka.
UKŁAD BIERNIKOWY Tryb świadka |
Mianownik | -α (-λ) | μανα / τίαλ |
---|---|---|---|
Biernik | -αν | μαναν | |
UKŁAD ERGATYWNY Tryb nieświadka |
Absolutyw | -υ (-μ) | μανυ / χεονύμ |
Ergatyw | -ιε | μανιε |
Prepozycjonał występuje bez żadnego sufiksu przypadka:
- τία park (forma prepozycjonału), np. Τία εόν. W parku.
- τίαλ park (forma mianownika), np. Τίαλ έον. To jest park. (widziałem, więc wiem)
- τίαν parku (forma biernika), np. Τίαν έον. Jestem parkiem.
- τίαμ park (forma absolutywu), np. Τίαμ χαμάι. Park pachnie.
- τίαιε park (forma ergatywu), np. Τίαιε φομία-αμπέονι ί. Park nas przeraża.
Rzeczowniki występują w liczbie pojedynczej i mnogiej, tą drugą uzyskuje się przez partykułę ον, i, podobnie jak w języku tatarskim czy koreańskim, jest ona od razu nacechowana emfatycznie, a więc używana jedynie w sytuacjach tego wymagających.
- τίαλ park
- τίαλ ον dużo parków
- μανα posiłek
- μανα ον dużo posiłków
- χογιόνα zeszyt
- χογιόνα ον dużo zeszytów
Spójniki
Podstawowy spójnik łączący predykatywne części wypowiedzi, a także wprowadzający wtrącenia, występuje w kilku formach:
- τα ι,
- φα,
- γί,
- νι.
W praktyce minimalnie różnią się zastosowaniem: τα ι jest dłuższe i bardziej uroczyste (odpowiada polskiemu "a także", "oraz", itp.), νι raczej występuje przy łączeniu dwóch przedmiotów (np. ειρίμα νι ινκάλ "mąż i żona"), zaś γί (z wariantem γι) oraz φα występują uniwersalnie.
Pozostałe spójniki wyróżnia się podobnie jak w języku polskim: podrzędne i współrzędne, a z tych drugich także łączne, rozłączne, wykluczające, przeciwstawne, wyjaśniające czy wynikowe oraz inne.
- podrzędne
- για, γιοκο żeby, aby, by;
- τυν jeżeli, jeśli;
- φει ponieważ, bo;
- współrzędne
- ι i (wyłącznie jako łącznik wypowiedzi współrzędnych)
- κου albo, lub, bądź;
- ραντα ni, ani;
- χα, ιρίτλα ale, lecz, aczkolwiek, zaś, natomiast;
- τομυ to znaczy, mianowicie, czyli;
- αματεο dlatego też, wobec tego, więc, i;
- τα ιρι (τα ίρι) a.
Przyimki
Przyimki łącząc się z rzeczownikiem stawiają go w przypadku praepositionalis (prepozycjonale), który objawia się brakiem sufiksu. Większość przyimków swobodnie może okrążać wyraz, domyślnie znajdując się z przodu, a emfatycznie z tyłu, są jednak przyimki, które mogą występować tylko po wyrazie głównym. I tak τόρα "tramwaj" tworzy następujące formy:
- Τόρα κέιτι. Tramwaj jedzie.
- Χάτα κέιτι αο τόρ. Mężczyzna wyszedł z tramwaju.
- Ίνα τία εόν. Kobieta jest w parku.
Lista przyimków:
- αο ~ kierunek (od, do), możliwe zestawienie typu αο ~ άτα (do, na), αο ~ καν (od, z)
- εόν w miejscu / w środku (przedmiotu, budynku, gęstego lasu)
- αράλ pod
- ο w miejscu (mieście, rzadkim lesie, plaży, morzu)
- υ (wym. /i/) kogo, czego; np. Τόρα υ ίνα (tramwaj kobiety)
Zaimki
Zaimki osobowe
Istnieją tylko trzy zaimki osobowe (ja, rozmówca, osoby trzecie), ale posiadają rozbudowaną odmianę, często z całkowitą wymianą rdzenia. Odmieniają się przez przypadki: mianownik, biernik/ergatyw, absolutyw; dopełniacz, celownik-allatyw, prepozycjonał i wołacz. Rozróżniają też rodzaje (zaimki żeńskie 2 i 3 osoby mają jeszcze -ια/-για na końcu). Rozróżnienie liczby występuje na granicy poprawności w pierwszej osobie.
Ja (My) | Ty | 3[1] | ||
---|---|---|---|---|
UKŁAD BIERNIKOWY Tryb świadka |
Mianownik | ιλ (ιλον) | κα | χα |
Biernik | ιμάν (ιμανόν) | καν | χυν | |
UKŁAD ERGATYWNY Tryb nieświadka |
Absolutyw | ινγ (ινγον) | χι | χά |
Ergatyw | ίνκιε (ίνκιεον) | χιε | χυνιέ | |
Dopełniacz | χαπ (χαπον) | οτ | υτ | |
Celownik-Allatyw | νει (νειον) | μύτ | γιύτ | |
Prepozycjonał | ὁνγ (ὁμα) | χύ | γιύ | |
Wołacz | - | χατ! | - |
Przykłady użycia:
- Ιλ μάτι τεατλάν. Zakładam skarpetki.
ja-NOM zakładać-NA skarpetki-ACC
- Χατ, χιε μάτο τεατλύ? Ty, zakładasz skarpetki?
ty-VOC , ty-ERG zakładać-AE skarpetki-ABS
- Z tego krótkiego pytania od razu wynika, że pytający czynności nie widział sam (ktoś mu doniósł o zaistniałym procederze)
- Χυνιέ γιάὁ χάγια. On ją kocha.
on-ERG kochać-AE on-fem-ABS
- Z tej wiadomości wynika, że tylko przekazujemy informację, którą obdarzył nas ktoś inny.
- Χα γιάἁ χαγια. On ją kocha.
on-NOM kochać-NA on-fem-ACC
- Z tej wiadomości wynika, że sami tak uważamy.
- Χαπ κύρα έον. Τα ιρι οτ? To jest mój dom. A twój?
ja-GEN dom-NA jest. a ty-GEN
- Κετα-αι γιύτια αο κύρ. Idź do niej do domu.
iść-imp on-fem-ALL ruch dom-NA
- Αο κύρ καν κετο χάγια. Z domu podobno wyszła ona.
ruch dom-PREP z iść-AE on-fem-ABS
Przypisy
- ↑ Osoba/-y trzecia/-ie.