Padmáran

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Padmáran [pʰadˈmaːˌraˑn], język padmarański, padmarańszczyzna - Język a priori, artlang autorstwa Ghostera charakteryzujący się dużą dozą egzotyczności, inspirowany językami nie-indoeuropejskimi, przede wszystkim arabskim oraz inuickim. Wywodzi się z języka proto-padmarańskiego, charakteryzującego się nieco prostszą fonetyką oraz uboższą gramatyką. Zapisywany jest Makabrą (co jest kalką z proto-padmarańskiego "Maqábr" - "Qabrem/pismem Qabr"), stanowiącą pewną wariację pisma spółgłoskowego (abdżadu) z zaznaczanymi na słowach funkcjami gramatycznymi. Jest to najnowszy, tym samym najbardziej dopracowany (w zamiarze) język jego autora.

Fonetyka

Informacje

  • Struktura sylaby:
    • (C¹)V(C¹) - Nagłosowa/śródgłosowa;
    • (C¹)V(C²)(C³) - Wygłosowa;
  • Akcent dynamiczno-iloczasowy, stały pod względem morfologicznym.

C¹ - Dowolna spółgłoska.

C² - Bezdźwięczna spółgłoska dziąsłowa: nosowa, uderzeniowa, boczna bądź szczelinowa.

C³ - Bezdźwięczna spółgłoska dziąsłowa: nosowa, szczelinowa bądź zwarta.

Kombinacje szczelinowa-nosowa oraz boczna-szczelinowa nie są dozwolone w wygłosie.

Samogłoski

W padmarańskim istnieje pięć fonemów samogłoskowych oraz trzy dyftongi. Nieregularność samogłosek (tym samym: fakt istnienia fonemów /ae/ oraz /ao/ przy braku /e/ oraz /o/) wynika z ewolucji systemu samogłoskowego z języka proto-padmarańskiego, w których istniał jedynie system trójsamogłoskowy (/a/, /i/ oraz /u/); dzisiejsze dwugłoski są kontynuacją pierwszych dyftongów (/ai/ oraz /au/), które całkowicie wypadły z języka. Dzisiejsze dyftongi są zmianą nową.

Samogłoski
Przednie Tylne
Przymknięte [i] i [ʊ̝ᵝ] u
Średnie [ă.ɛ̝] ae [ɑ̆.ɔ̝] ao
Otwarte [a~ɑ] a
Dyftongi
Przednie Tylne
Przymknięte [iʊ̯̆ᵝ] iu
Średnie [aɪ̯̆] ai [ɑʊ̯̆ᵝ] au
Otwarte

Spółgłoski

W padmarańskim istnieje dwadzieścia fonemicznych spółgłosek, które mogą być częścią alternacyjnych rdzeni; wymowa niektórych ze spółgłosek waha się w zależności od głosek, z którymi sąsiaduje, czasem nawet od pozycji w zdaniu. W tabeli poniżej nie uwzględniono niekonsekwentnej palatalizacji występującej przed samogłoską /i/ oraz dyftongiem /iu/, owe zmiękczenie nie jest jednak fonemiczne (mimo iż standardowe w wymowie). Ponadto istnieją trzy spółgłoski, które mogą wystąpić tylko i wyłącznie na początku słowa:

  • [ʔ] - Nieprzydechowe zwarcie krtaniowe;
  • [ɦ] - Krtaniowa głoska dźwięczna szczelinowa/aproksymant;
  • [h] - Krtaniowa głoska bezdźwięczna szczelinowa - występuje także w innych pozyjach, lecz jako osobny fonem.

Istnienie owych spółgłosek wywodzi się z faktu, iż w proto-padmarańskim istniał podział na słowa zaczynające się od przydechowego zwarcia krtaniowego (spiritus lenis), przydechu (spiritus asper) oraz słowa zaczynające się samogłoską (które dzisiaj zaczynają się dźwięcznym aproksymantem/dźwięczną głoską krtaniową szczelinową). W piśmie łacińskim nie zaznacza się zwarcia krtaniowego, natomiast przydech bezdźwięczny oraz dźwięczny zaznaczane są kolejno poprzez dierezę oraz cyrkumfleks - w Makabrze są one wszystkie rozróżniane poprzez diakrytyki ponad pierwszą literą słowa.

Spółgłoski
Wargowe Koronalne Dorsalne Krtaniowe
Zębowe Dziąsłowe Welarne Uwularne
Nosowe [m] m [n~ɲ~ŋ~ɴ] n
Zwarte Bezdźwięczne [pʰ] p [tʰ] t [kʰ] c [qʰ] q [ʔʰ] ‘ (ʔ)
Dźwięczne [b] b [d] d [g~ɢ~ʀ] g
Drżące [r~ɾ] r
Uderzeniowe
Szczelinowe Bezdźwięczne [f] f [θ] x [s~ɕ] s [h] h
Dźwięczne [v~ʋ̞] v [ʓ~ʝ] z (ɦ)
Aproksymanty [wᵝ] w [ɰ̝ᶨ] y
Boczne [l] l

Akcent

Akcent jest dynamiczno-iloczasowy (akcentowane sylaby wymawiane są donośniej oraz dłużej), stały pod względem morfologicznym (każda alternacja ma swoje własne wariacje akcentowania danego wyrazu).

Gramatyka

Informacje

  • Trójdzielny;
  • Alternacyjno-polisyntetyczny;
  • Osiem przypadków: absolutyw, intransytyw, ergatyw, biernik, narzędnik, possesyw, prepozycjonal oraz wołacz;
  • Szyk zdania:
    • SO - Zdanie imienne;
    • SV, VS - Zdanie nieprzechodnie;
    • SOV, VSO - Zdanie przechodnie;
    • (V)SO¹O², SO¹O²(V) - Zdanie podwójnie przechodnie
    • Przy każdej formie pytającej podmiot zamienia się miejscem z dopełnieniem bliższym.
  • Pięć liczb: pojedyncza, podwójna, mnoga, syngulatywna oraz zerowa;
  • Rozwinięta inkorporacja rdzeni.

Stosunki Morfosynktatyczne

Padmáran jest językiem trójdzielnym, który dość dokładnie rozgranicza trzy podstawowe elementy w stosunkach morfosynktatycznych: agensa (wyrażanego ergatywem), pacjensa (wyrażanego biernikiem, który może prezentować dopełnienie bliższe lub dalsze) oraz stronę doświadczającą (wyrażaną absolutywem bądź intransytywem). Ponadto jest to język lewogłowy (nukleus znajduje się zawsze przed wyrażeniami określającymi, tym samym przymiotniki stoją zawsze za określanymi rzeczownikami/czasownikami/innymi przymiotnikami).

Różnica między absolutywem oraz intransytywem: W wielkim skrócie przypadek intransytywny oznacza stronę doświadczającą, która wykonuje jakieś działanie odnoszące się do nieprzechodnich czasowników, podczas gdy absolutyw wyraża stronę doświadczającą bierną, która podlega jakiemuś działaniu, ale sama go nie wykonuje (można go tym samym uznać za stronę bierną języków nominatywno-akuzatywnych). Mimo odmiennych funkcji, bywają sytuacje, w których oba przypadki mogą być używane zamiennie, zazwyczaj jednak mają one swoje ustalone funkcje w zdaniu - nie oznacza to jednak, iż nie mogą pojawić się w jednym zdaniu jednocześnie. Najprostsza forma zdań imiennych (w formie "X jest Y") używa zarówno absolutywu jak i intransytywu w takowy sposób:

  • XINT (jest) YABS

Teorytycznie w zdaniu tym należałoby użyć konstrukcji ergatywno-biernikowej (wyrażającej konkretniej pojęcie "X *jest* Y"), ale zdanie to wyraża nie zamianę jednej strony w drugą, lecz informację, iż *coś jest czymś* (lub, bardziej akuratnie: "X ma formę Y"), zatem nie ma tutaj ani strony aktywnej, ani strony biernej, jak miałoby to miejsce w językach nominatywno-akuzatywnych.

Rzeczowniki/Przymiotniki

W padmarańskim nie istnieje leksykalne rozróżnienie rzeczowników oraz przymiotników.

Rzeczowniki odmieniają się przez wszystkie osiem przypadków, rodzaje (męski lub żeński) oraz pięć liczb:

  • Liczba Pojedyncza - Określa wszystkie obiekty żywe i nieożywione występujące pojedynczo/sztukami;
  • Liczba Podwójna - Używa się jej do opisania rzeczy występujących naturalnie dwójkami bądź będących w parach (liczba podwójna jest zawsze rodzaju żeńskiego), historycznie pochodzi od liczby mnogiej;
  • Liczba Mnoga - Oznacza wszystkie zbiory pojedynczych przedmiotów/istot, wielkie grupy (liczba mnoga jest zawsze żeńska);
  • Liczba Syngulatywna - Określa się nią wszystkie grupy obiektów, zbiorowiska ludzi, jedności oraz rzeczowniki niepoliczalne;
  • Liczba Zerowa - Prezentuje brak jakiegokolwiek elementu danego pojęcia, służy najczęściej do tworzenia przeczeń rzeczownikowych.

Deklinacja pierwsza (obejmująca rzeczowniki kończące się w liczbie pojedynczej absolutywu na spółgłoskę bądź dwie spółgłoski), lub inaczej: deklinacja mocna, stanowi największy procent padmarańskich słów.

Deklinacja 1 (-C, -CC)
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
Absolutyw -Ø -um -Ø -a -ata
Intransytyw -an -un -un -unta
Ergatyw -a -a -i -a
Biernik -i -im -i
Narzędnik -ae -imna -ina -aen -anna -inna
Possesyw -(i)ra -(i)ri -uma -una -ao -anya -anyi
Prepozycjonal -Ø -umu -u -un -unva -unvi
Wołacz -um -a -aya -iya

Deklinacja druga (obejmująca rzeczowniki kończące się w liczbie pojedynczej absolutywu na samogłoskę -a lub -u), lub inaczej: deklinacja słaba, nie różni się aż tak bardzo od deklinacji pierwszej, ale przede wszystkim występuje małe zamieszanie z samogłoskami, ponieważ tam gdzie w deklinacji pierwszej pojawiało się "-i-", tutaj jest ono zastąpione samogłoską /a/, ponadto deklinacja druga jest de facto połączeniem dwóch osobnych deklinacji (osobno dla rzeczowników w liczbie pojedynczej kończących się na -a oraz na -u), ale różnice między dwiema deklinacjami są znikome, dlatego uznaje się, iż jest to jedna deklinacja z dwoma wariacjami samogłoski po rdzeniu.

Deklinacja 2 (-a, -u)
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
Absolutyw -a/u -um -a/u -ata
Intransytyw -an -un -an/un -unta
Ergatyw -a -a
Biernik -am
Narzędnik -ao -amna -ana -aon -anna
Possesyw -ra -uma -una -ao -anya
Prepozycjonal -a/u -umu -u -un -unva
Wołacz -um -a -aya

Słowotwórstwo

Alternacja I: Bardzo rozległa alternacja obejmująca większość przedmiotów, obiektów naturalnych, czasem ludzi i zwierząt.

  • CáCaC
    • CáCCum
    • CúCuC
    • aCCáCa
    • iCCáCata

Alternacja II: Używana tylko i wyłącznie do słów związanych z osobami, istotami myślącymi, najczęściej zawodami.

  • CaCáC
    • aCCáCum
    • CaiCúC
    • aCCuCá
    • iCaCíCta

Alternacja III: Zarezerwowana niemal i wyłącznie dla pojęć abstrakcyjnych, ale od czasów proto-padmarańskiego obejmuje także niektóre materialne obiekty.

  • áCCaC
    • áCCaCːum
    • áCCauCa
    • áCaCCa
    • iCáCCata

Alternacja IV: Przedstawia przede wszystkim obiekty duże, ważne pojęcia bądź podniosłe określenia osób.

  • iCCáC
    • iCCáCːum
    • iCCáiC
    • iCCáCːa
    • iCaiCáCata

Alternacja V: Obejmuje przede wszystkim zwierzęta, ale także ludzi, czasami także małe przedmioty.

  • CaCíC
    • aCCíCum
    • CaiCáCi
    • CaCːíCu
    • iCiCíCata

Czasowniki

Czasowniki odmieniają sie przez trzy osoby, dwie płci (płeć męska oraz żeńska), czasy (teraźniejszy oraz dwa aspekty czasu przeszłego: dokonany oraz niedokonany, w teraźniejszym istnieje także imperatyw) oraz pięć liczb.

Czas teraźniejszy

Koniugacja I - Obejmuje ona czasowniki dynamiczne, odpowiadające akcjom wykonywanym świadomie i czynnie przez podmiot; do tej grupy należą takie wyrażenia jak: chodzić, rzucać, pływać, spożywać.

Koniugacja I - Dynamiczna
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
Bezokolicznik CaCáCa
O. Pierwsza -i -ima -a -as -is -ar -ir
O. Druga: -al -il -alma -ayna -us -ast -ist
O. Trzecia -a -awma -awna -a -at -it
Imperatyw iCCiC iCCíCama iCCíCana iCCiC

Koniugacja II - Obejmuje ona czasowniki dynamiczno-statyczne, wyrażające czynności znajdujące się pomiędzy stanem aktywności a bierności, podmiot jest często świadomy ich wykonywania, ale nie jest to faktyczne działanie, często są to pojęcia abstrakcyjne. Do tej grupy zaliczają się czasowniki takie jak: myśleć, rozważać, planować, przestawać, zaczynać.

Koniugacja II - Dynamiczno-Statyczna
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
Bezokolicznik CuCíCna
O. Pierwsza -ni -nama -na -nas -nis -nar -nir
O. Druga: -nil -nilma -ninna -nus -nust
O. Trzecia -na -nawma -nawna -na -nut
Imperatyw iCCíCi

Koniugacja III - Obejmuje ona czasowniki statyczne, prezentujące czynności bierne, abstrakcyjne, na które podmiot często nie ma wpływu, którym podlega nie wykonując faktycznego działania. Do tej grupy pasują pojęcia takie jak: być dobrym, mieć szczęście, być twórczym, być towarzyskim, być łatwowiernym.

Koniugacja III - Statyczna
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
Bezokolicznik CaCúCna
O. Pierwsza -ni -numa -na -nus -nur
O. Druga: -nil -nulma -nunna -nust
O. Trzecia -na -nuwma -nuwna -nu -nut
Imperatyw iCCíCi

Czas przeszły

Koniugacja I - Dynamiczna
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
O. Pierwsza Asp. Dok. -aur -air -irma -ar -ars -irs -arr -irr
Asp. Ndk. -ura -ira -umri -ara -ursa -ursi -urta -urti
O. Druga: Asp. Dok. -aura -iura -arma -arna -urs -astar -istar
Asp. Ndk. -aora -aeri -armi -arni -ar -art -irt
O. Trzecia Asp. Dok. -ar -awarma -awarna -artu -irtu
Asp. Ndk. -iur -armu -arnu -aor -aer -atar -itar
Koniugacje II i III - Dynamiczno-Statyczna i Statyczna
L. Pojedyncza L. Podwójna L. Mnoga L. Syngulatywna L. Zerowa
R. Męski R. Żeński R. Żeński R. Żeński R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
O. Pierwsza Asp. Dok. -aurn -airn -irman -arn -arsan -irsan -arn -irn
Asp. Ndk. -uran -iran -umrin -aran -ursan -ursin -urtan -urtin
O. Druga: Asp. Dok. -auran -iuran -arman -arnan -ursan -astarn -istarn
Asp. Ndk. -aoran -aerin -armin -arnin -arn -artan -irtan
O. Trzecia Asp. Dok. -arn -awarman -awarnan -artun -irtun
Asp. Ndk. -iuran -armun -arnun -aorn -aern -atarn -itarn

Czas przyszły

Inne Części Mowy

Zaimki Osobowe
L. Poj./Syng. L. Podw. L. Mn. L. Zer.
R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
O. Pierwsza Wa Vum Wan Váta Váti
O. Druga Zu Zi Zum Za Záta Záti
O. Trzecia An Bi Anum Anna Ata Ati
Obwiatyw Ira Irtum Irra Irta

Wyrażenie dopełnienia bez konkretnego rzeczownika odbywa sie w szangryjskim poprzez zastosowanie sufiksów wskazujących/sufiksów dopełnienia, które obejmują miejsce po końcówce przypadka.

Sufiksy Wskazujące/Sufiksy Dopełnienia
L. Poj./Syng. L. Podw. L. Mn. L. Zer.
R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
O. Pierwsza -wa -wi -vam -van -uvtu
O. Druga -za -zi -zam -zan -uztu
O. Trzecia -aywa -ayvi -nam -nan -utu
Obwiatyw -rada -rida -ramda -randa -urdu

Istnieje także grupa osobnych zaimków wskazujących, które posiadają swój własny akcent wyrazowy (są zatem traktowane jako samodzielne słowa), jednak grupa ta jest niepełna (obejmuje jedynie część liczb), a ponadto jest uznawana za dość przestarzałą.

Zaimki Wskazujące
L. Poj./Syng. L. Podw. L. Mn. L. Zer.
R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
O. Pierwsza Ahviwa Aháiwi
O. Druga Rúza Rúzi Ahzan
O. Trzecia Ayawa Ayavi
Obwiatyw
Prefiksy dzierżawcze
L. Poj./Syng. L. Podw. L. Mn. L. Zer.
R. Męski R. Żeński R. Męski R. Żeński
O. Pierwsza fi- afva- aywa- urfa-
O. Druga zu- izma- izna- uzi-
O. Trzecia na- imna- inna- aitu-
Obwiatyw arda- arma- arna- artu-

Wyrażanie Poszczególnych Konstrukcji

Pismo

Informacje

Alfabet

Przykłady

Tłumaczenia

Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Padmáran&oldid=8912”