Padmáran
Padmáran [pʰadˈmaːˌraˑn], język padmarański, padmarańszczyzna - Język a priori, artlang autorstwa Ghostera charakteryzujący się dużą dozą egzotyczności, inspirowany językami nie-indoeuropejskimi, przede wszystkim arabskim, tybetańskim oraz inuickim. Wywodzi się z języka proto-padmarańskiego, charakteryzującego się nieco prostszą fonetyką oraz uboższą gramatyką. Zapisywany jest Makabrą (co jest kalką z proto-padmarańskiego "Maqábr" - "Qabrem/pismem Qabr"), stanowiącą pewną wariację pisma spółgłoskowego (abdżadu) z zaznaczanymi na słowach funkcjami gramatycznymi. Jest to jeden z najnowszych, tym samym bardzo dopracowany (w zamiarze) język jego autora.
Fonetyka
Informacje
- Struktura sylaby:
- (C¹)V(C¹) - Nagłosowa/śródgłosowa;
- (C¹)V(C¹/CC²) - Wygłosowa;
- Akcent dynamiczno-iloczasowy, stały pod względem morfologicznym.
V - Samogłoska lub dyftong;
C¹ - Dowolna spółgłoska;
CC² - Wygłosowa zbitka spółgłoskowa - więcej informacji w poddziale o spółgłoskach.
Samogłoski
W padmarańskim istnieje pięć fonemów samogłoskowych oraz trzy dyftongi. Nieregularność samogłosek (tym samym: fakt istnienia fonemów /ae/ oraz /ao/ przy braku /e/ oraz /o/) wynika z ewolucji systemu samogłoskowego z języka proto-padmarańskiego, w których istniał jedynie system trójsamogłoskowy (/a/, /i/ oraz /u/); dzisiejsze dwugłoski są kontynuacją pierwszych dyftongów (/ai/ oraz /au/), które całkowicie wypadły z języka. Dzisiejsze dyftongi są zmianą nową.
Fakt zaliczania samogłosek podwójnych (dwugłosek) do samogłosek, a nie do dyftongów, łączy się z podziałem na mory - dwugłoski w wygłosie sylaby mają jedną morę, a nie, jak w przypadku dyftongów, dwie.
Ponadto istnieje podział na samogłoski/dyftongi (z wewnętrznego punktu widzenia są one wszystkie określane jako samogłoski) męskie oraz żeńskie. Samogłoski męskie są innymi słowy tylne (są to: /u/, /ao/, /au/), a żeńskie przednie (/i/, /ae/, /ai/, /iu/), jest jeszcze samogłoska neutralna /a/, jednak często zdarza się ją klasyfikować jako samogłoskę męską. Podział bierze się od określenia używania owych samogłosek (głównie) w końcówkach deklinacji oraz koniugacji, w których samogłoski tylne są faworyzowane wśród rzeczowników męskich/czasowników o podmiocie męskim, a samogłoski przednie przypadają rzeczownikom żeńskim/czasownikom o podmiocie żeńskim.
Przednie | Tylne | |
---|---|---|
Przymknięte | [i] i | [ʊ̝ᵝ] u |
Średnie | [ăɛ̝̯] ae | [ăɔ̝̯] ao |
Otwarte | [a] a |
Przednie | Tylne | |
---|---|---|
Przymknięte | [iʊ̯̆ᵝ] iu | |
Średnie | [aɪ̯̆] ai | [aʊ̯̆ᵝ] au |
Otwarte |
Harmonia ATR
Padmarański cechuje się także niefonemiczną harmonią samogłoskową związaną z położeniem wysokościowym korzenia języka (ATR - Advanced Tongue Root). Harmonia ta nie wpływa na rozróżnienie jakichkolwiek wyrazów, ale wpływa w bardzo elementarny sposób na schematy deklinacyjne. Samogłoski w padmarańskim dzielą się na trzy grupy, z czego samogłoski z dwóch z nich sprawiają, iż *wszystkie samogłoski w obrębie słowa*, poczynając od samogłoski wyzwalającej (zazwyczaj pierwszej samogłoski) przyjmują to samo położenie korzenia języka.
- αATR - Jest to grupa neutralna, zawierająca tylko i wyłącznie samogłoskę /a/, która teorytycznie sprawia, iż korzeń języka znajduje się nisko, zaliczana jest jednak do osobnej grupy, ponieważ *nie jest* to samogłoska wyzwalająca.
- βATR - Grupa z obniżonym korzeniem języka, zawiera samogłoski: /u/, /au/, /ao/, /iu/.
- γATR - Grupa z podniesionym korzeniem języka, zawiera samogłoski: /i/, /ai/, /ae/.
Spółgłoski
W padmarańskim istnieje dwadzieścia fonemicznych spółgłosek, które mogą być częścią alternacyjnych rdzeni; wymowa niektórych ze spółgłosek waha się w zależności od głosek, z którymi sąsiaduje, czasem nawet od pozycji w zdaniu. W tabeli poniżej nie uwzględniono niekonsekwentnej palatalizacji występującej przed samogłoską /i/ oraz dyftongiem /iu/, owe zmiękczenie nie jest jednak fonemiczne (mimo iż standardowe w wymowie). Ponadto istnieją trzy spółgłoski, które mogą wystąpić tylko i wyłącznie na początku słowa:
- [ʔ] - Nieprzydechowe zwarcie krtaniowe (nieoznaczane diakrytykiem);
- [h] - Krtaniowa głoska bezdźwięczna szczelinowa - występuje także w innych pozyjach, lecz jako osobny fonem (oznaczane poprzez dierezę);
- [ɦ] - Krtaniowa głoska dźwięczna szczelinowa/aproksymant (oznaczane poprzez cyrkumfleks).
Istnienie owych spółgłosek wywodzi się z faktu, iż w proto-padmarańskim istniał podział na słowa zaczynające się od przydechowego zwarcia krtaniowego (spiritus lenis), przydechu (spiritus asper) oraz słowa zaczynające się samogłoską (które dzisiaj zaczynają się dźwięcznym aproksymantem/dźwięczną głoską krtaniową szczelinową). W piśmie łacińskim nie zaznacza się zwarcia krtaniowego, natomiast przydech bezdźwięczny oraz dźwięczny zaznaczane są kolejno poprzez dierezę oraz cyrkumfleks - w Makabrze są one wszystkie rozróżniane poprzez diakrytyki ponad pierwszą literą słowa.
Wargowe | Koronalne | Dorsalne | Krtaniowe | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zębowe | Dziąsłowe | Welarne | Uwularne | ||||||
Nosowe | [m] m | [n] n | |||||||
Zwarte | Fortis | [p͈ʰ] p | [t͈ʰ] t | [k͈ʰ] c | [q͈ʰ] q | [ʔʰ] ‘ | (ʔ) | ||
Lenis | [b] b | [d] d | [g~ɢ~ʀ] g | ||||||
Drżące | [r~ɾ] r | ||||||||
Uderzeniowe | |||||||||
Szczelinowe | Bezdźwięczne | [f] f | [θ] ç | [s] s | [h] h | ||||
Dźwięczne | [v~ʋ̞] v | [z] z | (ɦ) | ||||||
Aproksymanty | [wᵝ] w | [ɰ̝ᶨ] y | |||||||
Boczne | [l] l |
Ważną kwestią dotyczącą różnicy między spółgłoskami dźwięcznymi oraz bezdźwięcznymi (lub też: przydechowymi) jest fakt, iż rozróżnienie dźwięczności nie jest idealnym rzutem na różnicę tych dwóch opozycji spółgłosek; zakłada się, iż jest to bardziej różnica między głoskami „lenis” ‘słabymi’ ([b~pʰ], [d~tʰ], [g~kʰ]) oraz „fortis” ‘mocnymi’ ([p͈ʰ], [t͈ʰ], [k͈ʰ], [q͈ʰ]), jako iż głoski dźwięczne mogą ulegać ubezdźwięcznieniu (tym samym aspiracji) w sylabach nieakcentowanych oraz w wygłosie (z czego druga sytuacja jest standardem w padmarańskim). Zjawisko głosek fortis tłumaczone jest nie do końca jasno poprzez dłuższą pauzę między zwarciem powietrza a plozją, oraz samą siłą plozji (charakteryzuje się ona wówczas szybszym przepływem powietrza po jego wyzwoleniu).
Spółgłoski dziąsłowe mają także tendencję do palatalizacji przed /i/ oraz /iu/, co prowadzi do następujących zmian fonetycznych:
- [n] → [nʲ]
- [t͈ʰ] → [t͈ʰʲ]
- [d] → [dʲ]
- [r~ɾ] → [rʲ~ɾʲ]
- [l] → [lʲ]
- [s] → [ç]
- [z] → [ʝ]
Zbitki spółgłoskowe są dozwolone w śródgłosie oraz w wygłosie wyrazu; w śródgłosie dozwolona jest dowolna zbitka dwóch spółgłosek, natomiast odnośnie zbitek w wygłosie panują dość ścisłe zasady:
m- | n- | b- | v- | w- | c- | q- | r- | l- | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
-m | wm | rm | lm | ||||||
-n | mn | wn | rn | ln | |||||
-r | mr | br | vr | wr | |||||
-s | ms | ns | ws | cs | qs | rs | ls |
Akcent Oraz Mory
Akcent jest dynamiczno-iloczasowy (akcentowane sylaby wymawiane są donośniej oraz dłużej), stały pod względem morfologicznym. O tym w jakim miejscu będzie padać akcent wyrazowy (zarówno akcent główny jak i akcent poboczny) decyduje podział na mory:
Typ Samogłoski | V1 = /a i u/ | V2 = /ae ao/ | V3 = /ai au iu/ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Konstrukcja Sylaby | CV1 | CV1C | CV1CC | CV2 | CV2C | CV2CC | CV3 | CV3C | CV3CC |
Ilość Mor | 1μ | 2μ | 3μ | 1μ | 3μ | 3μ | 2μ | 3μ | 3μ |
- Sylaby zawierające jedną morę to sylaby lekkie;
- Sylaby zawierające dwie mory to sylaby ciężkie;
- Sylaby zawierające trzy mory to sylaby superciężkie.
Sylaby zawierające jedną morę (inaczej: sylaby lekkie) mają pierwszeństwo w akcentuacji - ostatnia sylaba lekka (lub ta, która jest najbardziej lekka) w słowie wyjściowym (to jest: bez żadnej gramatycznej odmiany) jest akcentowana, natomiast akcent poboczny działa na dokładnie tej samej zasadzie, przy czym sylaba już akcentowana jest pomijana (preferowane są jednak sylaby następujące po sylabie akcentowanej!). Poniżej przykład rozłożenia kilku słów na sylaby, a tych na mory (na zielono oznaczono sylaby akcentowane, a na niebiesko akcent poboczny):
3σ Padmáran ‘Padmarański’ |
3σ Íxnallum ‘Dwa domy’ |
4σ Îmadinta ‘Zero Ludzi’ | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
5μ | 6μ | 5μ | ||||||||||||||||
1σ Pad- |
1σ -má- |
1σ -ran |
1σ Ix- |
1σ -nal- |
1σ -lum |
1σ Î- |
1σ -ma- |
1σ -din- |
1σ -ta | |||||||||
2μ | 1μ | 2μ | 2μ | 2μ | 2μ | 1μ | 1μ | 2μ | 1μ | |||||||||
[p͈ʰa | d] | [maː] | [raˑ | n] | [ʔiː | θ] | [naˑ | l] | [lʊ̝ᵝ | m] | [ɦiː] | [maˑ] | [dʲi | n] | [t͈ʰa] | |||
1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ | 1μ |
Gramatyka
Informacje
- Trójdzielny;
- Alternacyjno-polisyntetyczny;
- Lewo-nukleusowy;
- Dziewięć przypadków;
- Szyk zdania:
- SO - Zdanie imienne;
- SV, VS - Zdanie nieprzechodnie;
- SOV, VSO - Zdanie przechodnie;
- (V)SO¹O², SO¹O²(V) - Zdanie podwójnie przechodnie
- Przy każdej formie pytającej podmiot zamienia się miejscem z dopełnieniem bliższym.
- Pięć liczb:
- Liczba Pojedyncza - Określa wszystkie obiekty żywe i nieożywione występujące pojedynczo/sztukami;
- Liczba Syngulatywna - Określa się nią wszystkie grupy obiektów, zbiorowiska ludzi, jedności oraz rzeczowniki niepoliczalne;
- Liczba Mnoga - Oznacza wszystkie zbiory pojedynczych przedmiotów/istot, wielkie grupy (liczba mnoga jest zawsze żeńska);
- Liczba Podwójna - Używa się jej do opisania rzeczy występujących naturalnie dwójkami bądź będących w parach (liczba podwójna jest zawsze rodzaju żeńskiego), historycznie pochodzi od liczby mnogiej;
- Liczba Zerowa - Prezentuje brak jakiegokolwiek elementu danego pojęcia, służy najczęściej do tworzenia przeczeń rzeczownikowych.
- Rozwinięta inkorporacja rdzeni.
Omówienie Przypadków
- Absolutyw ABS - Przypadek oznaczający stronę doświadczającą bierną wobec orzeczenia;
- Intransytyw INT - Przypadek oznaczający stronę doświadczającą aktywną wobec orzeczenia;
- Ergatyw ERG - Przypadek oznaczający agensa;
- Biernik ACC - Przypadek oznaczający pacjensa;
- Narzędnik INS - Przypadek wyrażający uczestnictwo obiektu jako narzędzia;
- Possesyw POS - Przypadek oznaczający przynależność obiektu do rzeczownika określanego possesywem;
- Prepozycjonal PRE - Przypadek używany w post- lub prepozycji z różnymi przyimkami;
- Essyw ESS - Przypadek wyrażająco konstrukcję "jako coś", "w jakiś sposób", służy także do tworzenia wyrażeń przysłówkowych;
- Wołacz VOC - Przypadek używany w zwrotach bezpośrednich.
Stosunki Morfosynktatyczne
Padmáran jest językiem trójdzielnym, który dość dokładnie rozgranicza trzy podstawowe elementy w stosunkach morfosynktatycznych: agensa (wyrażanego ergatywem), pacjensa (wyrażanego biernikiem, który może prezentować dopełnienie bliższe lub dalsze) oraz stronę doświadczającą (wyrażaną absolutywem bądź intransytywem). Ponadto jest to język lewogłowy (nukleus znajduje się zawsze przed wyrażeniami określającymi, tym samym przymiotniki stoją zawsze za określanymi rzeczownikami/czasownikami/innymi przymiotnikami).
Różnica między absolutywem oraz intransytywem: W wielkim skrócie przypadek intransytywny oznacza stronę doświadczającą, która wykonuje jakieś działanie odnoszące się do nieprzechodnich czasowników, podczas gdy absolutyw wyraża stronę doświadczającą bierną, która podlega jakiemuś działaniu, ale sama go nie wykonuje (można go tym samym uznać za stronę bierną języków nominatywno-akuzatywnych). Mimo odmiennych funkcji, bywają sytuacje, w których oba przypadki mogą być używane zamiennie, zazwyczaj jednak mają one swoje ustalone funkcje w zdaniu - nie oznacza to jednak, iż nie mogą pojawić się w jednym zdaniu jednocześnie. Najprostsza forma zdań imiennych (w formie "X jest Y") używa zarówno absolutywu jak i intransytywu w takowy sposób:
- XINT (jest) YABS
Teorytycznie w zdaniu tym należałoby użyć konstrukcji ergatywno-biernikowej (wyrażającej konkretniej pojęcie "X *jest* Y"), ale zdanie to wyraża nie zamianę jednej strony w drugą, lecz informację, iż *coś jest czymś* (lub, bardziej akuratnie: "X ma formę Y"), zatem nie ma tutaj ani strony aktywnej, ani strony biernej, jak miałoby to miejsce w językach nominatywno-akuzatywnych.
Rzeczowniki/Przymiotniki
Słowotwórstwo
Słowotwórstwo padmarańskie opiera się przede wszystkim na alternacjach, to jest na opończach samogłoskowych derywowanych z rdzeni spółgłoskowych - każda alternacja ma z góry określony akcent oparty na morach, toteż wszystkie słowa utworzone z danego schematu będą pasować do opończ pod względem siły sylab, czyli ilości mor w każdej z nich.
L. Pojedyncza | L. Syngulatywna | L. Mnoga | L. Podwójna | L. Zerowa | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Alternacja I | Obiekty naturalne, ludzie, zwierzęta |
CáCaC | aCCaCá | CuCúCan | CaCCúm | iCaCaCí |
Alternacja II | Osoby, zawody | CáeCaC | aCCuCá | CaiCúCan | aCCáCum | iCaiCaCí |
Alternacja III | Osoby, zawody | nuCCáC | nuCCuCá | núCaCCan | núCaCCum | inCCaCí |
Alternacja IV | Pojęcia abstrakcyjne, obiekty |
aCCáC | aCaCCá | aCCauCán | aCCaC:úm | iCaCaCí |
Alternacja V | Duże obiekty, ważne osoby |
iCCáC | iCCaC:á | iCCaiCán | iCCaC:úm | iCCaCí |
Alternacja VI | Zwierzęta, małe przedmioty |
CáCiC | CaC:iCú | CaiCáCin | aCCíCum | iCaCiCí |
Alternacja VII | Pojęcia abstrakcyjne, przedmioty, osoby |
CaCCá | aCCaCáe | CuCáCan | CaCúCum | iCaCCí |
Alternacja VIII | Pojęcia abstrakcyjne | muCaCaCá | muCaCaCáe | muCaCáCan | muCaCáCum | imCaCaCí |
Alternacja IX | Pojęcia abstrakcyjne | saCCaCá | saCCáCain | saCaCáCan | sáCaCCum | isCuCaCí |
Alternacja X | Przedmioty, obiekty | caCCiCá | caCCíCain | caCiCáCan | cáCiCCum | icCaCiCí |
Alternacja XI | Narzędzia, przedmioty |
CáCuC | uCCuCá | CaCúCan | CaCúCum | iCaCuCí |
Alternacja XII | Obiekty naturalne | CúCauC | uCuCiuCá | CúCiuCan | CúCiuCum | iCuCuCí |
Rzeczownik oraz przymiotnik są w padmarańskim nierozróżnialne leksykalnie, oba są przyjmowane jako nazwy obiektów lub pojęć abstrakcyjnych. Odmieniają się przez dziewięć przypadków, rodzaje (męski oraz żeński) oraz pięć liczb (pojedyncza, syngulatywna, mnoga, podwójna oraz zerowa). Rzeczowniki oraz przymiotniki są de facto nazwami dwóch gatunków obiektów: nieżywych (słońce, wodospad, kamień, stół) oraz obiektów ożywionych wraz z pojęciami abstrakcyjnymi (człowiek, złość, bóg, wodnik). Podział na te dwie kategorie jest ważny z gramatycznego punktu widzenia, ponieważ owe rzeczowniki różnią się deklinacją: obiekty nieżywe przypisywane są deklinacji słabej (nazywanej tak ze względu na uproszczoną odmianę - deklinacja słaba nie odróżnia absolutywu od intransytywu [obie przyjmują formy absolutywu], nie posiada także wołacza), obiekty żywe zaś deklinacji mocnej (podstawowej). Poniżej prezentowana jest deklinacja mocna.
Deklinacja Alfa (obejmująca rzeczowniki kończące się w tematowo na spółgłoskę bądź dwie spółgłoski), lub inaczej stanowi największy procent padmarańskich słów.
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Absolutyw | -Ø | -um | -Ø | -a | -ata | |||
Intransytyw | -an | -un | -un | -unta | ||||
Ergatyw | -a | -a | -i | -a | ||||
Biernik | -i | -im | -i | |||||
Narzędnik | -ae | -imna | -ina | -aen | -anna | -inna | ||
Possesyw | -(i)ra | -(i)ri | -uma | -una | -ao | -anya | -anyi | |
Prepozycjonal | -Ø | -umu | -u | -un | -unva | -unvi | ||
Essyw | -uca | -ica | -aucs | -auc | -aucat | |||
Wołacz | -u | -umu | -au | -awa | -iwa |
Deklinacja Beta (obejmująca rzeczowniki kończące się w temacie na samogłoski: -a, -u, -au, -ao bądź -iu), lub inaczej: deklinacja A-tematowa, nie różni się aż tak bardzo od deklinacji pierwszej, ale przede wszystkim występuje małe zamieszanie z samogłoskami, ponieważ tam gdzie w deklinacji pierwszej pojawiało się /i/, tutaj jest ono zastąpione samogłoską /a/, ponadto deklinacja druga jest właściwie połączeniem dwóch osobnych deklinacji (osobno dla rzeczowników w liczbie pojedynczej kończących się na -a oraz na -u), ale różnice między dwiema deklinacjami są znikome, dlatego uznaje się, iż jest to jedna deklinacja z dwoma wariacjami samogłoski po rdzeniu.
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Absolutyw | -a/u | -um | -a/u | -ata | ||||
Intransytyw | -an | -un | -an/un | -unta | ||||
Ergatyw | -a | -a | ||||||
Biernik | -am | |||||||
Narzędnik | -ao | -amna | -ana | -aon | -anna | |||
Possesyw | -ra | -uma | -una | -ao | -anya | |||
Prepozycjonal | -a/u | -umu | -u | -un | -unva | |||
Essyw | -cun | -aucun | -aucan | -ancat | ||||
Wołacz | -au/uwa | -umu | -au | -awa |
Deklinacja Gamma (obejmująca rzeczowniki kończące się tematowo na samogłoski: -i, -ai lub -ae), lub inaczej: deklinacja I-tematowa, najrzadsza i tym samym najprostsza z deklinacji rzeczowników, występują w niej pewne oboczności (pokroju występowania samogłosek męskich) wynikające z rzadkiego używania.
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Absolutyw | -i | -im | -in | -i | -ita | |||
Intransytyw | -in | -in | -inta | |||||
Ergatyw | -a | -i | -a | -i | ||||
Biernik | -i | -i | ||||||
Narzędnik | -ae | -imna | -ina | -aen | -inna | |||
Possesyw | -ri | -ima | -ri | -anyi | ||||
Prepozycjonal | -i | -imu | -i | -in | -invi | |||
Essyw | -aecan | -aemn | -aen | -aent | ||||
Wołacz | -iu | -imu | -iu | -iwa |
Czasowniki
Czasowniki odmieniają sie przez trzy osoby, dwie płci (płeć męska oraz żeńska), czasy (teraźniejszy oraz dwa aspekty czasu przeszłego: dokonany oraz niedokonany, w teraźniejszym istnieje także imperatyw) oraz pięć liczb.
Czas Teraźniejszy
Koniugacja I - Obejmuje ona czasowniki dynamiczne, odpowiadające akcjom wykonywanym świadomie i czynnie przez podmiot; do tej grupy należą takie wyrażenia jak: chodzić, rzucać, pływać, spożywać.
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Bezokolicznik | CaCaCá | |||||||
O. Pierwsza | -i | -ima | -a | -as | -is | -ar | -ir | |
O. Druga: | -al | -il | -alma | -ayna | -us | -ast | -ist | |
O. Trzecia | -a | -awma | -awna | -a | -at | -it | ||
Imperatyw | iCCíC | iCCaCamá | iCCiCaná | iCCíC |
Koniugacja II - Obejmuje ona czasowniki dynamiczno-statyczne, wyrażające czynności znajdujące się pomiędzy stanem aktywności a bierności, podmiot jest często świadomy ich wykonywania, ale nie jest to faktyczne działanie, często są to pojęcia abstrakcyjne. Do tej grupy zaliczają się czasowniki takie jak: myśleć, rozważać, planować, przestawać, zaczynać.
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Bezokolicznik | CuCiCná | |||||||
O. Pierwsza | -ni | -nama | -na | -nas | -nis | -nar | -nir | |
O. Druga: | -nil | -nilma | -ninna | -nus | -nust | |||
O. Trzecia | -na | -nawma | -nawna | -na | -nut | |||
Imperatyw | iCCiCí |
Koniugacja III - Obejmuje ona czasowniki statyczne, prezentujące czynności bierne, abstrakcyjne, na które podmiot często nie ma wpływu, którym podlega nie wykonując faktycznego działania. Do tej grupy pasują pojęcia takie jak: być dobrym, mieć szczęście, być twórczym, być towarzyskim, być łatwowiernym.
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Bezokolicznik | CaCuCná | |||||||
O. Pierwsza | -ni | -numa | -na | -nus | -nur | |||
O. Druga: | -nil | -nulma | -nunna | -nust | ||||
O. Trzecia | -na | -nuwma | -nuwna | -nu | -nut | |||
Imperatyw | iCCuCú |
Czas Przeszły
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | ||
O. Pierwsza | Asp. Dok. | -aur | -air | -irma | -ar | -ars | -irs | -ar | -ir |
Asp. Ndk. | -ura | -ira | -umri | -ara | -ursa | -ursi | -urta | -urti | |
O. Druga: | Asp. Dok. | -aura | -iura | -arma | -arna | -urs | -astar | -istar | |
Asp. Ndk. | -aora | -aeri | -armi | -arni | -ar | -arat | -irat | ||
O. Trzecia | Asp. Dok. | -ar | -awarma | -awarna | -artu | -irtu | |||
Asp. Ndk. | -iur | -armu | -arnu | -aor | -aer | -atar | -itar |
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | ||
O. Pierwsza | Asp. Dok. | -auran | -airan | -irman | -arn | -arsan | -irsan | -arn | -irn |
Asp. Ndk. | -urn | -irn | -umrin | -arn | -ursan | -ursin | -urtan | -urtin | |
O. Druga: | Asp. Dok. | -auran | -iuran | -arman | -arnan | -ursan | -astarn | -istarn | |
Asp. Ndk. | -aoran | -aerin | -armin | -arnin | -arn | -artan | -irtan | ||
O. Trzecia | Asp. Dok. | -arn | -awarman | -awarnan | -artun | -irtun | |||
Asp. Ndk. | -iuran | -armun | -arnun | -aorun | -aern | -atarn | -itarn |
Inne Części Mowy
L. Poj./Syng. | L. Podw. | L. Mn. | L. Zer. | |||
---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |||
O. Pierwsza | Wa | Vum | Wan | Vatá | Vatí | |
O. Druga | Zu | Zi | Zum | Za | Zatá | Zatí |
O. Trzecia | An | Bi | Ánum | Anná | Atá | Atí |
Obwiatyw | Irá | Irtúm | Irrá | Irtá |
Wyrażenie dopełnienia bez konkretnego rzeczownika odbywa sie w szangryjskim poprzez zastosowanie sufiksów rzeczownych/sufiksów dopełnienia, które obejmują miejsce po końcówce przypadka.
L. Poj./Syng. | L. Podw. | L. Mn. | L. Zer. | |||
---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |||
O. Pierwsza | -wa | -wi | -vam | -van | -uvtu | |
O. Druga | -za | -zi | -zam | -zan | -uztu | |
O. Trzecia | -aywa | -ayvi | -nam | -nan | -utu | |
Obwiatyw | -rada | -rida | -ramda | -randa | -urdu |
Istnieje także grupa osobnych zaimków wskazujących, które posiadają swój własny akcent wyrazowy (są zatem traktowane jako samodzielne słowa), jednak grupa ta jest niepełna (obejmuje jedynie część liczb), a ponadto jest uznawana za dość przestarzałą.
L. Poj./Syng. | L. Podw. | L. Mn. | L. Zer. | |||
---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |||
O. Pierwsza | Âhaiwá | Âhaiwí | ||||
O. Druga | Ruzá | Ruzí | Âhzán | |||
O. Trzecia | Âyawá | Âyaví | ||||
Obwiatyw |
L. Poj./Syng. | L. Podw. | L. Mn. | L. Zer. | |||
---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |||
O. Pierwsza | fi- | afva- | aywa- | urfa- | ||
O. Druga | zu- | izma- | izna- | uzi- | ||
O. Trzecia | na- | imna- | inna- | aitu- | ||
Obwiatyw | arda- | arma- | arna- | artu- |
Wyrażanie Poszczególnych Konstrukcji
Przeczenia Czasownikowe
L. Pojedyncza | L. Podwójna | L. Mnoga | L. Syngulatywna | L. Zerowa | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
R. Męski | R. Żeński | R. Żeński | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | R. Męski | R. Żeński | |
Bezokolicznik | Duninná | |||||||
O. Pierwsza | Darí | Damá | Daná | Dis | Dir | |||
O. Druga: | Dal | Dal | Dilmá | Dilná | Dus | Disú | Dustá | Distá |
O. Trzecia | Da | Di | Daemá | Daená | Da | Di | Dut | |
Imperatyw | Di‘í |