Pekseili: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 330: Linia 330:
 
* '''Kanji''' (pek. ''kanni'' かんに, ''kanreke'' かん書) to ideografy, które w przeciwieństwie do dwóch powyższych systemów nie przenoszą literalnej fonetycznej interpretacji. Każde kanji posiada znaczenie (np. ''słońce, człowiek, rozmowa'') używane do budowania słów w Pekseili. Oprócz kanji znaczeniowych (leksykalnych) są również takie, które nie posiadają żadnego znaczenia, a ich funkcja jest stricte gramatyczna. Kanji mogą występować pojedynczo, z towarzyszącymi im kanji gramatycznymi, bądź w złożeniach kilku kanji.
 
* '''Kanji''' (pek. ''kanni'' かんに, ''kanreke'' かん書) to ideografy, które w przeciwieństwie do dwóch powyższych systemów nie przenoszą literalnej fonetycznej interpretacji. Każde kanji posiada znaczenie (np. ''słońce, człowiek, rozmowa'') używane do budowania słów w Pekseili. Oprócz kanji znaczeniowych (leksykalnych) są również takie, które nie posiadają żadnego znaczenia, a ich funkcja jest stricte gramatyczna. Kanji mogą występować pojedynczo, z towarzyszącymi im kanji gramatycznymi, bądź w złożeniach kilku kanji.
  
−
=== Hiragana ===
+
=== Hiragana i katakana ===
−
 
+
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:110%;display:inline-block" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
−
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:100%" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
+
!colspan=6 style="font-size:110%"|Hiragana
 +
|-
 
!colspan=6|Sylabiczne
 
!colspan=6|Sylabiczne
 
|-
 
|-
Linia 439: Linia 440:
 
|colspan=5|ぃ
 
|colspan=5|ぃ
 
|-
 
|-
−
|podwójne przedłużenie samogłoski
+
|podwójne przedłużenie<br/>samogłoski
 
|colspan=5|samogłoska + „―”
 
|colspan=5|samogłoska + „―”
 
|-
 
|-
−
|potrójne przedłużenie samogłoski
+
|potrójne przedłużenie<br/>samogłoski
 
|colspan=5|samogłoska + „――”
 
|colspan=5|samogłoska + „――”
 
|-
 
|-
−
||przedłużenie spółgłoski
+
|przedłużenie spółgłoski
 
|colspan=5|„っ” + spółgłoska
 
|colspan=5|„っ” + spółgłoska
 +
|-
 +
|zbitka spółgłoskowa<br/>(nie-geminata)
 +
|colspan=5|[spółgłoska + ‹e›] + ヶ + [spółgłoska + samogłoska]<br/>(np. ‹sta› せヶた)
 
|}
 
|}
  
−
=== Katakana ===
+
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:110%;display:inline-block" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
−
 
+
!colspan=6 style="font-size:110%"|Katakana
−
=== Kanji ===
+
|-
 +
!colspan=6|Sylabiczne
 +
|-
 +
|
 +
!‹a›
 +
!‹u›
 +
!‹o›
 +
!‹e›
 +
!‹i›
 +
|-
 +
|‹p› + samogłoska
 +
|パ
 +
|プ
 +
|ポ
 +
|ペ
 +
|ピ
 +
|-
 +
|‹m› + samogłoska
 +
|マ
 +
|ム
 +
|モ
 +
|メ
 +
|ミ
 +
|-
 +
|‹t› + samogłoska
 +
|タ
 +
|ツ
 +
|ト
 +
|テ
 +
|チ
 +
|-
 +
|‹k› + samogłoska
 +
|か
 +
|ク
 +
|コ
 +
|ケ
 +
|キ
 +
|-
 +
|‹n› + samogłoska
 +
|ナ
 +
|ヌ
 +
|ノ
 +
|ネ
 +
|ニ
 +
|-
 +
|‹s› + samogłoska
 +
|サ
 +
|ス
 +
|ソ
 +
|セ
 +
|シ
 +
|-
 +
|‹l› + samogłoska
 +
|ラァ
 +
|ラゥ
 +
|ラォ
 +
|ラェ
 +
|ラィ
 +
|-
 +
|‹v› + samogłoska
 +
|バ
 +
|ブ
 +
|ボ
 +
|ベ
 +
|ビ
 +
|-
 +
|‹f› + samogłoska
 +
|ハァ
 +
|ハゥ
 +
|ハァ
 +
|ハェ
 +
|ハィ
 +
|-
 +
|‹h› + samogłoska
 +
|ハ
 +
|フ
 +
|ホ
 +
|ヘ
 +
|ヒ
 +
|-
 +
|‹r› + samogłoska
 +
|ラ
 +
|ル
 +
|ロ
 +
|レ
 +
|リ
 +
|-
 +
!colspan=6|Pozostałe
 +
|-
 +
|końcowe ‹n›
 +
|colspan=5|ン
 +
|-
 +
|n + spółgłoska
 +
|colspan=5|ン + spółgłoska
 +
|-
 +
|końcowe ‹v›
 +
|colspan=5|ウ
 +
|-
 +
|‹v› + spółgłoska
 +
|colspan=5|ウ + spółgłoska
 +
|-
 +
|niesylabiczne ‹a›
 +
|colspan=5|ァ
 +
|-
 +
|niesylabiczne ‹i›
 +
|colspan=5|ィ
 +
|-
 +
|podwójne przedłużenie<br/>samogłoski
 +
|colspan=5|samogłoska + „―”
 +
|-
 +
|potrójne przedłużenie<br/>samogłoski
 +
|colspan=5|samogłoska + „――”
 +
|-
 +
|przedłużenie spółgłoski
 +
|colspan=5|„ッ” + spółgłoska
 +
|-
 +
|zbitka spółgłoskowa<br/>(nie-geminata)
 +
|colspan=5|[spółgłoska + ‹e›] + ヶ + [spółgłoska + samogłoska]<br/>(np. ‹sta› セヶタ)
 +
|}
  
 
= Gramatyka =
 
= Gramatyka =
Linia 717: Linia 839:
  
 
==== Osobowe ====
 
==== Osobowe ====
−
 
 
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:95%;text-align:center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:95%;text-align:center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 
!colspan=2 rowspan=2|
 
!colspan=2 rowspan=2|
Linia 870: Linia 991:
  
 
=== Czasowniki aktywne i statyczne ===
 
=== Czasowniki aktywne i statyczne ===
−
 
 
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:95%;text-align:center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;font-size:95%;text-align:center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 
!colspan=7|Koniugacja czasowników aktywnych
 
!colspan=7|Koniugacja czasowników aktywnych
Linia 957: Linia 1077:
  
 
=== Czasowniki przedrostkowe ===
 
=== Czasowniki przedrostkowe ===
 +
{|class="wikitable" style="background:#f9f9f9;border:1px #aaaaaa solid;border-collapse:collapse;text-align:center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0"
 +
!Czasownik<br/>przedrostkowy<sup>1</sup>
 +
!Forma skrócona
 +
!Glos<sup>2</sup> (ang.)
 +
!Interpretacja czasownikowa
 +
!Interpretacja przedrostkowa
 +
|-
 +
|''taka'' 後又<br/>たか
 +
|–
 +
|<code>POST.PREF<br/>Postative</code>
 +
|następować po czymś; podążać za czymś
 +
|za (np. za lasem), poza (np. wyjść poza las), po (np. po kolacji)
 +
|-
 +
|''tana'' 化又<br/>たな
 +
|''tan''<br/>たん
 +
|<code>RES.PREF<br/>Resultative</code>
 +
|stawać się czymś; zamieniać się w coś
 +
|na (np. czekać na kogoś, farbować na czerwono), o (np. poprosić o coś), "czymś" (np. [idiomatycznie] chmury padają deszczem) 2) więc (wniosek) 3) wtedy (rezultat warunku) 4) lub, t.j., innymi słowy
 +
|-
 +
|''tuuka'' 上又<br/>つーか
 +
|''tuu''<br/>つー
 +
|<code>SUPE.PREF<br/>Superessive</code>
 +
|być ponad, nad lub na czymś
 +
|1) ponad, nad, na 2) przez (np. 6 dzielone przez 3)
 +
|-
 +
|''tuina'' 併又<br/>つぃな
 +
|''tui''<br/>つぃ
 +
|<code>COM.PREF<br/>Comitative</code>
 +
|być z czymś; towarzyszyć czemuś
 +
|i, lub (wymienienie kilku towarzyszących sobie w jakimś sensie elementów)
 +
|-
 +
|''teta'' 元又<br/>てた
 +
|''te''<br/>て
 +
|<code>ABL.PREF<br/>Ablative</code>
 +
|przychodzić skądś
 +
|z, od (o lokacji) 2) w dół (np. w dół wzgórza, ulicy) 3) od (o czasie) 4) gdy, jak (np. gdy podrośniesz; w sensie warunku czasowego)
 +
|-
 +
|''teka'' 由又<br/>てか
 +
|–
 +
|<code>CAUS.PREF<br/>Causal</code>
 +
|istnieć z przyczyny czegoś, być zapoczątkowanym przez coś
 +
|ponieważ; gdyż; z powodu dzięki; przez
 +
|-
 +
|''tila''<br/>ちらぁ
 +
|–
 +
|<code>REV.PREF<br/>Revertive</code>
 +
|być przeciwko czemuś; sprzeciwiać się czemuś
 +
|1) od (np. wyleczyć się z choroby), przeciwko (np. jestem przeciwko temu) 2) na przeciw, vis-à-vis 3) pomimo, mimo że
 +
|-
 +
|''kaata'' 共又<br/>かーた
 +
|''kaa''<br/>かー
 +
|<code>CTX.PREF<br/>Contextive</code>
 +
|darzać się w tym samym czasie, co coś; być równoległym w czasie z czymś
 +
|i, lub, a, podczas gdy (zmiana kontekstu)
 +
|-
 +
|''kana'' 叙又<br/>かな
 +
|''kan''<br/>かん
 +
|<code>FAB.PREF<br/>Fabulative</code>
 +
|mówić, opowiadać o czymś
 +
|o, na temat, à propos
 +
|-
 +
|''kusa''<br/>くさ
 +
|–
 +
|<code>APU.PREF<br/>Apudessive</code>
 +
|być w pobliżu czegoś
 +
|1) obok, w pobliżu, niedaleko (o lokacji) 2) mniej więcej, około, w przybliżeniu (o ilościach i liczbach) 3) mniej więcej, właściwie, całkiem
 +
|-
 +
|''kura''<br/>くら
 +
|–
 +
|<code>INTRA.PREF<br/>Intrative</code>
 +
|być pomiędzy, wśród czegoś
 +
|wśród (np. wśród ludzi), pomiędzy (np. pomiędzy drzewami), za (np. za drzewem)
 +
|-
 +
|''kota''<br/>こた
 +
|''ko''<br/>こ
 +
|<code>LAT.PREF<br/>Lative</code>
 +
|iść dokądś; wracać dokądś
 +
|1) to, w, na, w stronę (o lokacji) 2) w górę (np. w górę rzeki) 3) do (o czasie) 4) w (np. w 5 minut) 5) na, "czymś" (w utartych zwrotach, np. patrzeć na coś, martwić się czymś)
 +
|-
 +
|''keika''<br/>けぃか
 +
|–
 +
|<code>CNTR.PREF<br/>Contrative</code>
 +
|być różnym, przeciwnym od czegoś
 +
|1) ale, w odróżnieniu lub przeciwieństwie od 2) od (np. wyższy od niego)
 +
|-
 +
|''kena''<br/>けな
 +
|–
 +
|<code>DISTR.PREF<br/>Distributive</code>
 +
|być rozłożonym, rozdanym na coś (o porcjach); być pomnożonym przez coś (o liczbach)
 +
|1) na (np. 3 kilometry na godzinę), co (np. co miesiąc), za każdym razem 2) przez, razy (np. dwa razy dwa)
 +
|-
 +
|''kela'' 於又<br/>けらぁ
 +
|–
 +
|<code>TEMP.PREF<br/>Temporal</code>
 +
|dziać się równolegle z czymś
 +
|o (np. o godzinie szóstej), w (np. w piątek), podczas (np. podczas posiłku)
 +
|-
 +
|rowspan=2|''kita'' 用又<br/>きた
 +
|–
 +
|<code>INS.PREF<br/>Instrumental</code>
 +
|rowspan=2|używać, wykorzystywać coś
 +
|używając, za pomocą, "czymś" (np. młotkiem, autobusem)
 +
|-
 +
|''ki''<br/>き
 +
|<code>SEMBL.PREF<br/>Semblative</code>
 +
|w sposób, podobnie do, jak
 +
|-
 +
|''nanta''<br/>なねヶた
 +
|–
 +
|<code>PROS.PREF<br/>Prosecutive</code>
 +
|przecinać coś; przechodzić przez coś prostopadle
 +
|1) przez (np. przez ulicę), prostopadle do 2) wbrew
 +
|-
 +
|''nara''<br/>なら
 +
|–
 +
|<code>SUBE.PREF<br/>Subessive</code>
 +
|być pod czymś
 +
|pod, poniżej
 +
|-
 +
|''neta'' 利又<br/>ねた
 +
|''ne''<br/>ね
 +
|<code>BEN.PREF<br/>Benefactive</code>
 +
|działać na rzecz czegoś
 +
|dla (np. robić coś dla kogoś), do, by (o celu, intencji lub konieczności)
 +
|-
 +
|''nira'' 含又<br/>にら
 +
|–
 +
|<code>ORN.PREF<br/>Ornative</code>
 +
|zawierać coś
 +
|z, zawierający (wymienienie kilku zawartych w czymś elementów)
 +
|-
 +
|''saata'' 役又<br/>さーた
 +
|–
 +
|?
 +
|być w roli czegoś; pełnić funkcję czegoś
 +
|jako, w roli, "kimś", (np. być lekarzem)
 +
|-
 +
|''sana'' 互又<br/>さな
 +
|''san''<br/>さん
 +
|<code>REQ.PREF<br/>Requisite</code>
 +
|być z czymś; wymagać czegoś
 +
|i, razem z (wymienienie kilku wymagających siebie nawzajem elementów)
 +
|-
 +
|''suina'' 内又<br/>すぃな
 +
|''sui''<br/>すぃ
 +
|<code>INE.PREF<br/>Inessive</code>
 +
|być w czymś
 +
|w, wewnątrz, w środku
 +
|-
 +
|''suna'' 前又<br/>すな
 +
|–
 +
|<code>ANTE.PREF<br/>Antetive</code>
 +
|być przed czymś
 +
|przed (np. przed posiłkiem), przed (np. przed budynkiem), poprzedzający
 +
|-
 +
|''sura'' 在又<br/>すら
 +
|''su''<br/>す
 +
|<code>LOC.PREF<br/>Locative</code>
 +
|znajdować się w, na czymś
 +
|w (np. w szkole), na (np. na skrzyni), obok (np. obok kiosku), w miejscu "czegoś"
 +
|-
 +
|''sonta''<br/>そねヶた
 +
|–
 +
|<code>ELA.PREF<br/>Elative</code>
 +
|wyjść z czegoś
 +
|1) z (np. wyjść skądś), poza, na zewnątrz 2) bez, poza, nie liczący "czegoś"
 +
|-
 +
|''soha'' 吾又<br/>そは
 +
|''so''<br/>そ
 +
|<code>POS.PREF<br/>Possessive</code>
 +
|należeć do czegoś lub kogoś; być częścią czegoś
 +
|1) "czegoś", "kogoś" (np. mój pies) 2) "czymś" (np. słonie są ssakami), w (np. być w jakieś grupie)
 +
|-
 +
|rowspan=2|''sesa'' 為又<br/>せさ
 +
|–
 +
|<code>DAT.PREF<br/>Dative</code>
 +
|rowspan=2|wpływać na coś; wspomagać coś; być za czymś
 +
|1) dla (np. prezent dla niego) 2) za (np. jestem za tym pomysłem)
 +
|-
 +
|''se''<br/>せ
 +
|<code>OBL.PREF<br/>Oblique</code>
 +
|z bezpośrednim wpływem na (do zaznaczania dopełnienia bliższego)
 +
|-
 +
|''leta'' 沿又<br/>らぇた
 +
|–
 +
|<code>VIA.PREF<br/>Vialis</code>
 +
|iść wzdłuż czegoś
 +
|1) przez (np. przez tunel) 2) równolegle, wzdłuż (np. iść wzdłuż ulicy) 3) z, obok (np. iść obok kogoś, iść z kimś; w tym samym kierunku) 4) wobec, w stosunku (np. zachowanie wobec kogoś) 5) przez (np. przez pięć minut) 6) w stronę (np. obrócić się w którąś stronę) 7) na (np. pozwolić komuś na coś)
 +
|-
 +
|''hetta''<br/>へった
 +
|–
 +
|<code>PRIV.PREF<br/>Privative</code>
 +
|wykluczać coś
 +
|1) bez (np. spodnie bez kieszeni) 2) z wyjątkiem 3) jeśli nie (negatywny warunek) 3) minut, odjąć (o liczbach)
 +
|-
 +
|''hena'' 然又<br/>へな
 +
|–
 +
|<code>SOC.PREF<br/>Sociative</code>
 +
|zawierać coś
 +
|1) z (np. spodnie z kieszeniami, Jan z Martą) 2) zakładając że 3) jeśli (pozytywny warunek) 4) plus, dodać (o liczbach)
 +
|-
 +
|''raka''<br/>らか
 +
|–
 +
|<code>QUAM.PREF<br/>Quamquative</code>
 +
|być zostawionym poza czymś; być na zewnątrz czegoś
 +
|1) za, na bok 2) oprócz, poza (np. poza tym)
 +
|-
 +
|''ruana''<br/>るぁな
 +
|–
 +
|<code>EXC.PREF<br/>Exclusive</code>
 +
|nie móc koegzystować z czymś; wykluczać coś
 +
|lub (wymienienie kilku wykluczających się nawzajem elementów)
 +
|}
 +
# Czasowniki używane jako czasowniki przedrostkowe zapisywane są hiraganie, natomiast jako zwykłe czasowniki - za pomocą kanji.
 +
# Większość nazw glosów na podstawie nomenklatury przypadków gramatycznych.
  
 
=== Czasowniki kontekstywne ===
 
=== Czasowniki kontekstywne ===

Wersja z 22:43, 18 paź 2015

Pekseili (pek. pekseile 与語 [ˈpɛksɛɪ̯lɛ]) - artystyczny język a priori, nieużywany przez żadną społeczność, która mogłaby go uznać za swój macierzysty. Pierwsze zapiski na temat Pekseili pojawiły się w lutym 2015 r.

Przykłady

Oryginał Pekseili (zapis łaciński) Pekseili (zapis japoński) IPA
This is the front page of the Simple English Wikipedia. Wikipedias are places where people work together to write encyclopedias in different languages. We use Simple English words and grammar here. The Simple English Wikipedia is for everyone! That includes children and adults who are learning English. There are 115,138 articles on the Simple English Wikipedia. All of the pages are free to use. They have all been published under both the Creative Commons Attribution/Share-Alike License 3.0 and the GNU Free Documentation License. You can help here! You may change these pages and make new pages. Read the help pages and other good pages to learn how to write pages here. If you need help, you may ask questions at Simple talk. Lin ku fativ henfata so vikipetia kita hanseile moksa. Vikipetia pokiv ki muu kinten tulkiv ki satto valkan penvaaka kita seiri pettiv. Huun su ku kitan heso san henhe so hanseile moksa. Vikipetia kita hanseile moksa ne keitu piliv! Muiko ne ma henen heki tui heani riksan hanseile. Vikipetia kita hanseile moksa niren feehese 115,138. Fate pilo kommiv ki muu kitan. Lin pilo hulman suamen kita Creative Commons Attribution/Share-Alike License 3.0 sana GNU Free Documentation License. Vaan su ku teatan veren! Vaan fasan veren fate ku san muu siaman veren fate kaina. Vaan huntuuri fate so feeteate tui fate tolmu koovi ne muu petkan hetu su ku valkan fate. Feeteate hen muu mankosto tan muu sura mikuna moksa tisan vaaniv veren feetisi. 彼此乃頁乙以表そビキペチァきた英語乃易。ビキペチァ乃所乙き事働丁人乙き団工丁知本きた語乃諸乙。輩す此用丁辞さん以辞そ英語乃易。ビキペチァきた英語乃易ね者乃全乙。等ね受然丁子つぃ係習丁英語。ビキペチァきた英語乃易含丁集辞115,138。頁乃全乃放乙き事用丁。彼乃全告丁受丁きたCreative Commons Attribution/Share-Alike License 3.0さなGNU Free Documentation License。貴す此助丁力丁！貴変丁力丁頁此さん事作丁力丁頁乃新。貴読中乞頁そ集助つぃ頁乃他乃良ね事知丁以す此工丁頁。集助へん事乃少余たん事すら話仕易問丁貴乙力丁集問。 [lɪŋ kʉ ˈfʲatɪʋ hɛ̃fʲata so ˈb̪ɪkɪpɛtɪɐ̯ ˈkɪta ˈhãsɛɪ̯lɛ ˈmoksa] [ˈb̪ɪkɪpɛtɪɐ̯ ˈpokɪʋ kʲ mʉː ˈkɪntɛn ˈtʉlkɪʋ kʲ ˈsatːo ˈb̪alkam ˈpẽb̪aːka ˈkɪta ˈsɛɪ̯ɾɪ ˈpɛtːɪʔ̪] [hʉ̃ː sʉ kʉ ˈkɪtã ˈhɛso sã ˈhɛ̃hɛ so ˈhãsɛɪ̯lɛ ˈmoksa] [ˈb̪ɪkɪpetɪɐ̯ ˈkɪta ˈhãsɛɪ̯lɛ ˈmoksa nɛ ˈkɛɪ̯tʉ ˈpɪlɪʔ̪] [ˈmʉɪ̯ko nɛ ma ˈhɛnɛ̃ ˈhɛkɪ tʉɪ̯ ˈhɛɐ̯nɪ ˈɾɪksã ˈhãsɛɪ̯lɛ] [ˈb̪ɪkɪpɛtɪɐ̯ ˈkɪta ˈhãsɛɪ̯lɛ ˈmoksa ˈnɪɾɛ̃ ˈfʲɛːhɛsɛ ***] [ˈfʲatɛ ˈpɪlo ˈkomːɪʋ kʲ mʉː ˈkɪtã] [lɪm ˈpɪlo ˈhʉlmã ˈsʉɐ̯mɛ̃ *** sana ***] [b̪ãː sʉ kʉ ˈtɛɐ̯tã ˈb̪ɛɾɛ̃] [b̪aːŋ ˈfʲasã ˈb̪ɛɾɛ̃ ˈfʲatɛ kʉ sam mʉː ˈsɪɐ̯mã ˈb̪ɛɾɛ̯ ˈfʲatɛ ˈkaɪ̯na] [b̪ãː hʉnˈtʉːɾɪ ˈfʲatɛ so ˈfʲɛːtɛɐ̯tɛ tʉɪ̯ ˈfʲatɛ ˈtolmʉ ˈkoːʋɪ nɛ mʉː ˈpɛtkã ˈhɛtʉ sʉ kʉ ˈb̪alkã ˈfʲatɛ] [ˈfʲɛːtɛɐ̯tɛ hɛm mʉː ′maŋkosto tam mʉː ˈsʉɾa ˈmɪkʉna ˈmoksa ˈtɪsã ˈb̪aːnɪʋ ˈb̪ɛrɛ̃ ˈfʲɛːtɪsɪ]
Owca i konie

Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.

Kentona tuisiaha

Kento su teru kesen hin se kaaini laitaila siaha. Limma kulke kulman kuikulmu kiali, kaa limma kaittu litkan muro ruke, kaa limma kaitu hike ki puhu litkan tulki. Kuitu pakkan tulkiv tan suamen siaha sefen nav ki koke foorakan ren kentiv ses siaha. Kento sutatti ren siahiv lokan. Muu mumman tulkiv kaaini so vaan tan matte ne motta sefen huuniv ki koke foorakan ren. Lin tan kento kesen hin se kaaini ren. Kentona ki muu kestin mullaila len sooli.

羊一つぃ馬

羊す丘萌丁ひんせかーぃに見了久馬。彼ま甲引丁物引乃重かー彼ま獣一提丁荷乃大かー彼ま獣二き速提丁人。物求丁人乙たん受丁馬視丁私乙き心傷凡れん羊乙せっ馬。羊聞始乞れん馬乙答丁。事脱丁人乙かーぃにそ貴たん服ね有一視丁輩乙き心傷凡れん。彼たん羊萌丁ひんせかーぃにれん。羊一き事承升遣了久らぇん野。

[ˈkɛntona tʉɪ̯ˈsɪɐ̯ha]

[ˈkɛnto sʉ ˈtɛɾʉ ksɛ̃ hɪ̃ sɛ ˈkaːɪ̯nɪ ˈlaɪ̯taɪ̯la ˈsɪɐ̯ha] [ˈlɪmːa ˈkʉlkɛ ˈkʉlmaŋ ˈkʉɪ̯kʉlmʉ ˈkɪɐ̯lɪ kaː ˈlɪmːa ˈkaɪ̯tːʉ ˈlɪtkam ˈmʉɾo ˈɾʉkɛ kaː ˈlɪmːa ˈkaɪ̯tʉ ˈhɪkɛ kʲ ˈpʉhʉ ˈlɪtkan ˈtʉlkɪ] [ˈkʉɪ̯tʉ ˈpakːan ˈtʉlkɪʋ tã ˈsʉɐ̯mɛ̃ ˈsɪɐ̯ha ˈsɛfʲɛ̃ naʋ ˈkʲːokɛ ˈfʲoːɾakaŋ rɛŋ ˈkɛntɪʋ sɛs ˈsɪɐ̯ha] [ˈkɛnto ˈsʉtatːɪ rɛ̃ ˈsɪɐ̯hɪʋ ˈlokã] [mʉː ˈmʉmːan ˈtʉlkɪʋ ˈkaːɪnɪ so ʋaːn tam ˈmatːɛ nɛ ˈmotːa ˈsɛfʲɛ̃ ˈhʉːnɪʋ ˈkʲːokɛ ˈfʲoːɾakã rɛ̃] [lɪn taŋˈkɛnto ksɛ̃ hɪ̃ sɛˈkaːɪ̯nɪ] [ˈkɛntona kʲmʉː ˈkɛstɪm ˈmʉlːaɪ̯la lɛ̃ ˈsoːlɪ]

Historia

(patrz też sekcja #Historia Pekseili jako języka sztucznego)

Fonetyka

Spółgłoski

  Dwu-
wargowe 		Wargowo-
zębowe 		Dziąsłowe Welarne Krtaniowe
Nosowe m n [ŋ]
Zwarte p [b̪] t k [ʔ̪]
Szczelinowe f   [fʲ] s h
Uderzeniowe [ɾ]
Drżące r
Aproksymanty ʋ l

Samogłoski

Monoftongi

Monoftongi w Pekseili.
  Przednie Centralne Tylne
Krótkie Długie Naddługie Krótkie Długie Naddługie Krótkie Długie Naddługie
Przymknięte ʉ ʉː (ʉːː)
Prawie przymknięte ɪ (ɪː)
Półprzymknięte o oː (oːː)
Półotwarte ɛ (ɛː)
Otwarte a aː (aːː)
  • Monoftongi zaznaczone jako alofony powstają tylko na skutek sąsiedztwa z /l/ (patrz tabelka w sekcji #Alofonia).

Dyftongi

Dyftongi w Pekseili.
  Przednie Centralne
Krótkie Długie Naddługie Krótkie Długie Naddługie
Przymknięte ʉɪ̯ ʉɐ̯ ʉːɪ̯ ʉːɐ̯ (ʉːːɪ̯) (ʉːːɐ̯)
Prawie przymknięte ɪɐ̯ (ɪːɐ̯)
Półprzymknięte
Półotwarte ɛɪ̯ ɛɐ̯ (ɛːɪ̯) (ɛːɐ̯)
Otwarte aɪ̯ aːɪ̯ (aːːɪ̯)
  • Dyftongi zaznaczone jako alofony powstają tylko na skutek sąsiedztwa z /l/ (patrz tabelka w sekcji #Alofonia).

Alofonia

Tabela poniżej przedstawia wszystkie procesy alofoniczne zachodzące w Pekseili.

Głoska Otoczenie Zmiany alofoniczne Przykłady
/m/ przed /f/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, zanik /m/ /ˈtomfʲoho/ → [ˈtõfʲoho]
przed /ʋ/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, realizacja obu dźwięków jako [b̪] /ˈsamʋʉsʉ/ → [ˈsãb̪ʉsʉ]
/n/ przed /m/ wymiana /n/ na [m] /ˈsonmaːna/ → [ˈsomːaːna]
przed /ʋ/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, realizacja obu dźwięków jako [b̪] /ˈsɪnʋɪlɪ/ → [ˈsɪ̃b̪ɪlɪ]
przed /f/, /s/, /r/ i /h/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, zanik /n/ /ˈfʲʉnro/ → [ˈfʲʉ̃ro]
przed /l/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, zanik /n/, wydłużenie /l/ /ˈtanlɪmɪ/ → [ˈtãlːɪmɪ]
przed /k/ wymiana /n/ na [ŋ] /ˈmankʉkʉ/ → [ˈmaŋkʉkʉ]
w izolacji prawostronnej nazalizacja poprzedzającej samogłoski, zanik /n/ /ˈnan/ → [ˈnã]
/t/ przed /m/ wymiana /t/ na [m] /ˈpɛtmala/ → [ˈpɛmːala]
przed /n/ wymiana /t/ na [n] /ˈtoːtno/ → [ˈtoːnːo]
przed /ʋ/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, realizacja obu dźwięków jako [b̪] /ˈpɛtʋaːka/ → [ˈpɛ̃b̪aːka]
przed /f/, /s/ i /h/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, zanik /t/ /ˈmotsopːo/ → [ˈmõsopːo]
przed /l/ nazalizacja poprzedzającej samogłoski, zanik /t/, wydłużenie /l/ /ˈmatloko/ → [ˈmãlːoko]
/ʋ/ inicjalnie opcjonalna wymiana /ʋ/ na [b̪] /ˈⱱaːka/ → [ˈb̪aːka]
w izolacji prawostronnej opcjonalna wymiana /ʋ/ na wargowo-zębowe zwarcie krtaniowe [ʔ̪] /ˈpakɪʋ/ → [ˈpakɪʋ, ˈpakɪʔ̪]
/l/ przed /f/, /ʋ/, /t/, /s/, /r/ i /h/ wydłużenie poprzedzającej samogłoski (i monoftongi, i dyftongi), zanik /l/ /ˈfʲɛlrʉtʉ/ → [ˈfʲɛːrʉtʉ]

/ˈlɛɐ̯lhɛsɛ/ → [ˈlɛːɐ̯hɛsɛ]

/f/ inicjalnie palatalizacja /f/ /ˈfana/ → [ˈfʲana]
przed /ʋ/ realizacja obu dźwięków jako przedłużone [b̪ː] /ˈhɛfʋɪlɪ/ → [ˈhɛb̪ːɪlɪ]
/r/ – w szybkiej mowie, wymowa jako uderzeniowe [ɾ] /ˈpaːra/ → [ˈpaːɾa]

Akcent

Akcent wyrazowy pada z reguły na pierwszą samogłoskę (akcent inicjalny). Wyjątkami są końcówki fleksyjne zawierające długie samogłoski (akcent na pierwszej sylabie końcówki).

Ortografia

Pismo łacińskie

Pismo Pekseili korzysta głównie z wariacji alfabetu łacińskiego, skłądającej się z 17 liter — 5 samogłosek oraz 12 spółgłosek. Czytania samogłosek opierają się na wykorzystaniu pomocnicznej głoski /k/, gdyż fonotaktyka nie zezwala na inicjalną pozycję samogłosek. Samogłoski długie reprezentowane są za pomocą podwojenia, natomiast naddługie za pomocą podtrojenia danej litery. To samo tyczy się geminat. Dyftongi zapisywane są jako następujące po sobie samogłoski (ua, uui itp.).


Aa Uu Oo Ee Ii Pp Mm Tt Kk Nn Ss Ll Vv Ff Hh Rr
[käl kʉl kol kɛl kɪl pʉ mʉ to kʉ nʉ so lʉ b̪ʉ fʲo hʉ rʉ]


Ułożenie samogłosek w alfabecie w następującej kolejności: 2 samogłoski centralne, 1 tylnia, 2 przednie. /o/ zajmuje pozycję środkową, bowiem według językowej harmonii Pekseili, jest dźwiękiem najczystszym (nie wchodzi w skład żadnego dyftongu). Ułożenie spółgłosek w następującej kolejności: dwie spółgłoski dwuwargowe, dwie zwarte, nosówka, /s/, /l/, /ⱱ/ oraz trzy spółgłoski, które historycznie określane były mianem agresywnych (/f/, /h/, /r/), jednak wraz z ewolucyjną palatalizacją /f/ spógłoska ta oddała miano agresywnej na rzecz dwóch pozostałych.

Pismo japońskie

Pekseili może również być zapisywane za pomocą trzech systemów pisma zaimportowanych z języka japońskiego: hiragany, katakany oraz odpowiednio dostosowanych znaczeniowo kanji. Poniżej wyjaśnione zostało użycie każdego z trzech systemów z punktu widzenia Pekseili.

  • Hiragana (pek. vaira hira 字ひら, vairahi 字ひ) służy do zapisu słownictwa natywnego, fonetycznie (w przeciwieństwie do ideografów). Jednym z przykładowych użyć może być zastąpienie trudnego do zapisania lub nieznanego kanji, bądź do przedstawienia czytania kanji w słownikach czy podręcznikach. Hiragana jak i katakana zostały dostosowane do fonetyki Pekseili.
  • Katakana (pek. vaira katka 字かてヶか, kanvaira かん字) działa podobnie do hiragany. Używana do fonetycznego zapisu treści języków obcych, bądź słów, które jako zapożyczenia jeszcze nie przyjęły się wystarczająco dobrze, by zapisywać je za pomocą hiragany.
  • Kanji (pek. kanni かんに, kanreke かん書) to ideografy, które w przeciwieństwie do dwóch powyższych systemów nie przenoszą literalnej fonetycznej interpretacji. Każde kanji posiada znaczenie (np. słońce, człowiek, rozmowa) używane do budowania słów w Pekseili. Oprócz kanji znaczeniowych (leksykalnych) są również takie, które nie posiadają żadnego znaczenia, a ich funkcja jest stricte gramatyczna. Kanji mogą występować pojedynczo, z towarzyszącymi im kanji gramatycznymi, bądź w złożeniach kilku kanji.

Hiragana i katakana

Hiragana
Sylabiczne
‹a› ‹u› ‹o› ‹e› ‹i›
‹p› + samogłoska ぱ ぷ ぽ ぺ ぴ
‹m› + samogłoska ま む も め み
‹t› + samogłoska た つ と て ち
‹k› + samogłoska か く こ け き
‹n› + samogłoska な ぬ の ね に
‹s› + samogłoska さ す そ せ し
‹l› + samogłoska らぁ らぅ らぉ らぇ らぃ
‹v› + samogłoska ば ぶ ぼ べ び
‹f› + samogłoska はぁ はぅ はぉ はぇ はぃ
‹h› + samogłoska は ふ ほ へ ひ
‹r› + samogłoska ら る ろ れ り
Pozostałe
końcowe ‹n› ん
n + spółgłoska ん + spółgłoska
końcowe ‹v› う
‹v› + spółgłoska う + spółgłoska
niesylabiczne ‹a› ぁ
niesylabiczne ‹i› ぃ
podwójne przedłużenie
samogłoski 		samogłoska + „―”
potrójne przedłużenie
samogłoski 		samogłoska + „――”
przedłużenie spółgłoski „っ” + spółgłoska
zbitka spółgłoskowa
(nie-geminata) 		[spółgłoska + ‹e›] + ヶ + [spółgłoska + samogłoska]
(np. ‹sta› せヶた)
Katakana
Sylabiczne
‹a› ‹u› ‹o› ‹e› ‹i›
‹p› + samogłoska パ プ ポ ペ ピ
‹m› + samogłoska マ ム モ メ ミ
‹t› + samogłoska タ ツ ト テ チ
‹k› + samogłoska か ク コ ケ キ
‹n› + samogłoska ナ ヌ ノ ネ ニ
‹s› + samogłoska サ ス ソ セ シ
‹l› + samogłoska ラァ ラゥ ラォ ラェ ラィ
‹v› + samogłoska バ ブ ボ ベ ビ
‹f› + samogłoska ハァ ハゥ ハァ ハェ ハィ
‹h› + samogłoska ハ フ ホ ヘ ヒ
‹r› + samogłoska ラ ル ロ レ リ
Pozostałe
końcowe ‹n› ン
n + spółgłoska ン + spółgłoska
końcowe ‹v› ウ
‹v› + spółgłoska ウ + spółgłoska
niesylabiczne ‹a› ァ
niesylabiczne ‹i› ィ
podwójne przedłużenie
samogłoski 		samogłoska + „―”
potrójne przedłużenie
samogłoski 		samogłoska + „――”
przedłużenie spółgłoski „ッ” + spółgłoska
zbitka spółgłoskowa
(nie-geminata) 		[spółgłoska + ‹e›] + ヶ + [spółgłoska + samogłoska]
(np. ‹sta› セヶタ)

Gramatyka

Części mowy

Gramatyka języka Pekseili jest ograniczona do dwóch części mowy – rzeczowników i czasowników.

  • Rzeczowniki
    • Zwykłe rzeczowniki
    • Kaka-rzeczowniki (aktywne rzeczowniki czasownikowe)
    • Kesa-rzeczowniki (statyczne rzeczowniki czasownikowe)
    • Zaimki
    • Imiona
    • Nazwy własne
  • Czasowniki (według infleksji)
    • Czasowniki statyczne
    • Czasowniki aktywne
  • Czasowniki (według relacji z innymi elementami w zdaniu)
    • Czasowniki zwykłe
    • Czasowniki przedrostkowe
    • Czasowniki kontekstywne (= osobowo-posiłkowe)
    • Czasowniki emfatyczne
    • Czasowniki postpozycyjne

Niektóre z powyższych kategorii nakładają się na siebie, bowiem ta sama jednostka leksykalna może należeć do kilku kategorii (np. funcjonować jako czasownik i emfatyczny, i postpozycyjny, albo jako jednocześnie rzeczownik i czasownik).

Rzeczowniki

Rzeczowniki odmieniają się przez liczby oraz formy.

Liczby

Współczesny Pekseili odmienia rzeczowniki przez dwie liczby – nieoznaczoną oraz pojedynczą. Liczba mnoga nie występuje we współczesnym języku.

  • Liczba nieoznaczona jest słownikową formą rzeczownika, nie określa ilości, w jakiej występuje opisywany przedmiot.
  • Liczba pojedyncza ma kilka zastosowań:
    • określenie opisywanego przedmiotu jako występującego w jednej sztuce;
    • zaznaczenie, że opisywanemu przedmiotowi (lub przedmiotom) nie towarzyszą żadne inne;
    • oraz zaznaczenie, że czynność wykonywana przez opisywaną osobę (lub osoby) jest wykonywana samodzielnie.
  • Liczba mnoga (archaiczna) określenie opisywanego przedmiotu jako występującego w więcej niż jednej sztuce.

Deklaracja i emfaza

Rzeczowniki, oprócz liczby, posiadają też dwie formy, odmieniane przez każdą z kategorii liczbowych. Te formy to: deklaracja i emfaza.

  • Deklaracja (forma deklaratywna) to forma słownikowa rzeczownika.
  • Emfaza (forma emfatyczna) to forma rzeczownika, która historycznie służyła podkreśleniu znaczenia jednego rzeczownika na tle pozostałych. Współcześnie pełni następujące funkcje:
    • jako kopulatywna forma rzeczownika (rzeczownik A jest charakteryzowany przez rzeczownik B), często używana jako zamiennik modyfikacji deklaratywnej w celu zaznaczenia kluczowych porównań w zdaniu;
    • do oznaczenia podmiotu we frazach czasownikowych modyfikujących (powstanie szyku VSO);
    • oraz do oznaczenia argumentu czasownika kontekstywnego.

Schematy odmiany

Odmiana rzeczowników jednordzeniowych
Deklaratyw Emfatyw
L. nieoznaczona -(V/C) 〜 -(iv/Civ) 〜乙
L. pojedyncza -(a/u) -ana 〜一 -aniv 〜一乙
-o -ona -oniv
-(e/i) -ena -eniv
-Vn(V) -Vnna -Vnniv
-VmV -Vmma -Vmmiv
-VtV -Vtta -Vttiv
-VrV -Vrma -Vrmiv
-VlV -Vlma -Vlmiv
L. mnoga
(archaiczna) 		-(a/u/e/i/C) -(aa/Caa) 〜千 -(ivaa/Civaa) 〜乙千
-o -oo -ivaa
Odmiana rzeczowników wielordzeniowych typu N
Deklaratyw Emfatyw
L. nieoznaczona -V 〜 -iv 〜乙
L. pojedyncza -(a/u) -ana 〜一 -aniv 〜一乙
-o -ona -oniv
-(e/i) -ena -eniv
-VnV -Vnna -Vnniv
-VmV -Vmma -Vmmiv
-VtV -Vtta -Vttiv
-VrV -Vrma -Vrmiv
-VlV -Vlma -Vlmiv
L. mnoga
(archaiczna) 		⁓ keitaa ⁓
kaitaa ⁓
kuitaa ⁓ 		者千〜
獣千〜
物千〜 		keitivaa ⁓
kaitivaa ⁓
kuitivaa ⁓ 		者乙千〜
獣乙千〜
物乙千〜
Odmiana rzeczowników wielordzeniowych typu S
Deklaratyw Emfatyw
L. nieoznaczona -V 〜 -Vkiv 〜乙
L. pojedyncza -V -Vkana 〜一 -Vkaniv 〜一乙
L. mnoga
(archaiczna) 		⁓ keitaa ⁓
kaitaa ⁓
kuitaa ⁓ 		者千〜
獣千〜
物千〜 		keitivaa ⁓
kaitivaa ⁓
kuitivaa ⁓ 		者乙千〜
獣乙千〜
物乙千〜
Odmiana nazw własnych zapożyczonych
Deklaratyw Emfatyw
L. nieoznaczona -(V/n) 〜 -(Vkiv/nkiv) 〜乙
L. pojedyncza -V -Vkana 〜一 -Vkaniv 〜一乙
-n -nkana -nkaniv
L. mnoga
(archaiczna) 		⁓ kuitaa ⁓

pokaa ⁓

物千〜

所千〜

kuitivaa ⁓

pokivaa ⁓

物乙千〜

所乙千〜

Odmiana imion
Deklaratyw Emfatyw
L. nieoznaczona -(V/n) 〜 -(Vniv/nniv) 〜様乙
L. pojedyncza -V -Vnna 〜様一 -Vnniv 〜様一乙
-n -nnana -nnaniv
L. mnoga
(archaiczna) 		⁓ veinaa ⁓ 様千〜 veinivaa ⁓ 様乙千〜

Kaka-rzeczowniki i kesa-rzeczowniki

Zaimki

Osobowe

Liczba nieoznaczona Liczba pojedyncza Zaimek zwrotny
Męski Żeński Płciowo
neutralny 		Męski Żeński Płciowo
neutralny
Pierwsza osoba D nan　私 nanna　私一 van　君
E nav　私乙 nanniv　私一乙 vaniv　君乙
Pierwsza osoba
(archaiczna) 		D naka　私 nakana　私一 (jak wyżej)
E nakiv　私乙 nakaniv　私一乙
Pierwsza osoba
kolektywna 		D In.huun　輩 / Eks.kun　我 In.huunna　輩一 / Eks.kunna　我一 (jak wyżej)
E In.huuniv　輩乙 / Eks.kuniv　我乙 In.huunniv　輩一乙 / Eks.kunniv　我一乙
Druga osoba D min　男 saan　女 vaan　貴 minna　男一 saanna　女一 vaanna　貴一 (jak wyżej)
E miniv　男乙 saaniv　女乙 vaaniv　貴乙 minniv　男一乙 saanniv　女一乙 vaanniv　貴一乙
Trzecia osoba ożywiona D tuto　彦 seto　婦 kito　之 tutta　彦一 setta　婦一 kitta　之一 moto　有
E tutiv　彦乙 setiv　婦乙 kitiv　之乙 tuttiv　彦一乙 settiv　婦一乙 kittiv　之一乙 motiv　有乙
Trzecia osoba ożywiona
kolektywna 		D muiko　等 muikana　等一 (jak wyżej)
E muikiv　等乙 muikaniv　等一乙
Trzecia osoba nieożywiona D lin　彼 linna　彼一 (jak wyżej)
E liv　彼乙 linniv　彼一乙
Trzecia osoba ożywiona
(obwiatywna) 		D tuto ma　彦受又 seto ma　婦受又 kito ma　之受又 tutta ma　彦一受又 setta ma　婦一受又 kitta ma　之一受又 (nie dotyczy)
E tutiv ma　彦乙受又 setiv ma　婦乙受又 kitiv ma　之乙受又 tuttiv ma　彦一乙受又 settiv ma　婦一乙受又 kittiv ma　之一乙受又
Trzecia osoba ożywiona
kolektywna (obwiatywna) 		D muiko ma　等受又 muikana ma　等一受又
E muikiv ma　等乙受又 muikaniv ma　等一乙受又
Trzecia osoba nieożywiona
(obwiatywna) 		D limma / lin ma　彼受又 linna ma　彼一受又
E limmiv / liv ma　彼乙受又 linniv ma　彼一乙受又

Wskazujące

Nieokreślone

Liczebniki

Imiona

Nazwy własne

Czasowniki

Czasowniki odmieniają się przez czasy, tryby oraz aspekty.

Czasowniki aktywne i statyczne

Koniugacja czasowników aktywnych
Oznajmujący Rozkazujący Życzący Przychylny Nieprzychylny Agresywny
Nieoznaczony -an　丁
Bezokol.-teraźń. -a　又
Teraźniejszy -akan　凡 -oka　允 -era　叱 -areta　尻
Przeszły bliższy -ua　了
Przeszły dalszy -uata (i)　始久
-uuala (p)　中久
-aila (k)　了久
Przyszły bliższy -ai　升 -atti (i)　始乞
-uuri (p)　中乞
-ari (k)　了乞 		-ia　幻 -okela　升允 -arena　升叱 -arenta　升尻
Przyszły dalszy -aita (i)　始及
-uuksa (p)　中及
-aksa (k)　了及
Koniugacja czasowników statycznych
Oznajmujący Rozkazujący Życzący Przychylny Nieprzychylny Agresywny
Nieoznaczony -en　丁
Bezokol.-teraźń. -a　又
Teraźniejszy -akan　凡 -oka　允 -era　叱 -areta　尻
Przeszły -in　了
Przyszły -enna　升 -esti　乞 -ia　幻 -okela　升允 -arena　升叱 -arenta　升尻

Czasowniki przedrostkowe

Czasownik
przedrostkowy1 		Forma skrócona Glos2 (ang.) Interpretacja czasownikowa Interpretacja przedrostkowa
taka 後又
たか 		– POST.PREF
Postative 		następować po czymś; podążać za czymś za (np. za lasem), poza (np. wyjść poza las), po (np. po kolacji)
tana 化又
たな 		tan
たん 		RES.PREF
Resultative 		stawać się czymś; zamieniać się w coś na (np. czekać na kogoś, farbować na czerwono), o (np. poprosić o coś), "czymś" (np. [idiomatycznie] chmury padają deszczem) 2) więc (wniosek) 3) wtedy (rezultat warunku) 4) lub, t.j., innymi słowy
tuuka 上又
つーか 		tuu
つー 		SUPE.PREF
Superessive 		być ponad, nad lub na czymś 1) ponad, nad, na 2) przez (np. 6 dzielone przez 3)
tuina 併又
つぃな 		tui
つぃ 		COM.PREF
Comitative 		być z czymś; towarzyszyć czemuś i, lub (wymienienie kilku towarzyszących sobie w jakimś sensie elementów)
teta 元又
てた 		te
て 		ABL.PREF
Ablative 		przychodzić skądś z, od (o lokacji) 2) w dół (np. w dół wzgórza, ulicy) 3) od (o czasie) 4) gdy, jak (np. gdy podrośniesz; w sensie warunku czasowego)
teka 由又
てか 		– CAUS.PREF
Causal 		istnieć z przyczyny czegoś, być zapoczątkowanym przez coś ponieważ; gdyż; z powodu dzięki; przez
tila
ちらぁ 		– REV.PREF
Revertive 		być przeciwko czemuś; sprzeciwiać się czemuś 1) od (np. wyleczyć się z choroby), przeciwko (np. jestem przeciwko temu) 2) na przeciw, vis-à-vis 3) pomimo, mimo że
kaata 共又
かーた 		kaa
かー 		CTX.PREF
Contextive 		darzać się w tym samym czasie, co coś; być równoległym w czasie z czymś i, lub, a, podczas gdy (zmiana kontekstu)
kana 叙又
かな 		kan
かん 		FAB.PREF
Fabulative 		mówić, opowiadać o czymś o, na temat, à propos
kusa
くさ 		– APU.PREF
Apudessive 		być w pobliżu czegoś 1) obok, w pobliżu, niedaleko (o lokacji) 2) mniej więcej, około, w przybliżeniu (o ilościach i liczbach) 3) mniej więcej, właściwie, całkiem
kura
くら 		– INTRA.PREF
Intrative 		być pomiędzy, wśród czegoś wśród (np. wśród ludzi), pomiędzy (np. pomiędzy drzewami), za (np. za drzewem)
kota
こた 		ko
こ 		LAT.PREF
Lative 		iść dokądś; wracać dokądś 1) to, w, na, w stronę (o lokacji) 2) w górę (np. w górę rzeki) 3) do (o czasie) 4) w (np. w 5 minut) 5) na, "czymś" (w utartych zwrotach, np. patrzeć na coś, martwić się czymś)
keika
けぃか 		– CNTR.PREF
Contrative 		być różnym, przeciwnym od czegoś 1) ale, w odróżnieniu lub przeciwieństwie od 2) od (np. wyższy od niego)
kena
けな 		– DISTR.PREF
Distributive 		być rozłożonym, rozdanym na coś (o porcjach); być pomnożonym przez coś (o liczbach) 1) na (np. 3 kilometry na godzinę), co (np. co miesiąc), za każdym razem 2) przez, razy (np. dwa razy dwa)
kela 於又
けらぁ 		– TEMP.PREF
Temporal 		dziać się równolegle z czymś o (np. o godzinie szóstej), w (np. w piątek), podczas (np. podczas posiłku)
kita 用又
きた 		– INS.PREF
Instrumental 		używać, wykorzystywać coś używając, za pomocą, "czymś" (np. młotkiem, autobusem)
ki
き 		SEMBL.PREF
Semblative 		w sposób, podobnie do, jak
nanta
なねヶた 		– PROS.PREF
Prosecutive 		przecinać coś; przechodzić przez coś prostopadle 1) przez (np. przez ulicę), prostopadle do 2) wbrew
nara
なら 		– SUBE.PREF
Subessive 		być pod czymś pod, poniżej
neta 利又
ねた 		ne
ね 		BEN.PREF
Benefactive 		działać na rzecz czegoś dla (np. robić coś dla kogoś), do, by (o celu, intencji lub konieczności)
nira 含又
にら 		– ORN.PREF
Ornative 		zawierać coś z, zawierający (wymienienie kilku zawartych w czymś elementów)
saata 役又
さーた 		– ? być w roli czegoś; pełnić funkcję czegoś jako, w roli, "kimś", (np. być lekarzem)
sana 互又
さな 		san
さん 		REQ.PREF
Requisite 		być z czymś; wymagać czegoś i, razem z (wymienienie kilku wymagających siebie nawzajem elementów)
suina 内又
すぃな 		sui
すぃ 		INE.PREF
Inessive 		być w czymś w, wewnątrz, w środku
suna 前又
すな 		– ANTE.PREF
Antetive 		być przed czymś przed (np. przed posiłkiem), przed (np. przed budynkiem), poprzedzający
sura 在又
すら 		su
す 		LOC.PREF
Locative 		znajdować się w, na czymś w (np. w szkole), na (np. na skrzyni), obok (np. obok kiosku), w miejscu "czegoś"
sonta
そねヶた 		– ELA.PREF
Elative 		wyjść z czegoś 1) z (np. wyjść skądś), poza, na zewnątrz 2) bez, poza, nie liczący "czegoś"
soha 吾又
そは 		so
そ 		POS.PREF
Possessive 		należeć do czegoś lub kogoś; być częścią czegoś 1) "czegoś", "kogoś" (np. mój pies) 2) "czymś" (np. słonie są ssakami), w (np. być w jakieś grupie)
sesa 為又
せさ 		– DAT.PREF
Dative 		wpływać na coś; wspomagać coś; być za czymś 1) dla (np. prezent dla niego) 2) za (np. jestem za tym pomysłem)
se
せ 		OBL.PREF
Oblique 		z bezpośrednim wpływem na (do zaznaczania dopełnienia bliższego)
leta 沿又
らぇた 		– VIA.PREF
Vialis 		iść wzdłuż czegoś 1) przez (np. przez tunel) 2) równolegle, wzdłuż (np. iść wzdłuż ulicy) 3) z, obok (np. iść obok kogoś, iść z kimś; w tym samym kierunku) 4) wobec, w stosunku (np. zachowanie wobec kogoś) 5) przez (np. przez pięć minut) 6) w stronę (np. obrócić się w którąś stronę) 7) na (np. pozwolić komuś na coś)
hetta
へった 		– PRIV.PREF
Privative 		wykluczać coś 1) bez (np. spodnie bez kieszeni) 2) z wyjątkiem 3) jeśli nie (negatywny warunek) 3) minut, odjąć (o liczbach)
hena 然又
へな 		– SOC.PREF
Sociative 		zawierać coś 1) z (np. spodnie z kieszeniami, Jan z Martą) 2) zakładając że 3) jeśli (pozytywny warunek) 4) plus, dodać (o liczbach)
raka
らか 		– QUAM.PREF
Quamquative 		być zostawionym poza czymś; być na zewnątrz czegoś 1) za, na bok 2) oprócz, poza (np. poza tym)
ruana
るぁな 		– EXC.PREF
Exclusive 		nie móc koegzystować z czymś; wykluczać coś lub (wymienienie kilku wykluczających się nawzajem elementów)
  1. Czasowniki używane jako czasowniki przedrostkowe zapisywane są hiraganie, natomiast jako zwykłe czasowniki - za pomocą kanji.
  2. Większość nazw glosów na podstawie nomenklatury przypadków gramatycznych.

Czasowniki kontekstywne

Negacja

Strona bierna

Mowa zależna

Wyrażenia kopulatywne

Czasowniki emfatyczne i postpozycyjne

Nominalizacja

  1. Użycie czasu nieoznaczonego, który jest etymologicznie powiązany z nominalizacją. Oznacza «robiący ‹coś› w bliżej nieokreślonym czasie». Końcówka -an 丁 (czasownik aktywny) lub -en 丁 (czasownik statyczny).
    • Może stać jedynie w pozycji modyfikującej.
    • Nie może zaznaczyć czasu.
    • Wykonawcę zacznacza poprzez rzeczownik modyfikowany.
    • Dopełnienia bliższe działają w taki sam sposób jak przy zwykłych czasownikach.
  2. Dodanie końcówki -una 仕 do tematu czasownika zamienia go w rzeczownik oznaczający «czynność ‹robienia czegoś›» (np. ruta 食又 «jeść» -> rutuna 食仕 «czynność jedzenia»). Ma wydźwięk odniesienia się do czynności jako teoretycznego wydarzenia, które może nastąpić, lub czynności w ogólnym ujęciu. Dzieli to samo podłoże etymologiczne co forma czasu nieoznaczonego (-an, -en).
    • Może stać w każdej pozycji.
    • Nie może zaznaczyć czasu.
    • Nie może zaznaczyć wykonawcy.
    • Dopełnienia bliższe zaznaczane za pomocą czasownika przedrostkowego posesywnego soha 吾又 niezależnie od kategorii czasownika.
  3. Nominalizacja za pomocą rzeczownika posiłkowego mulo 事 (skracanego do muu). Nominalizuje całą frazę czasownikową poprzez modyfikację. Oznacza «czynność ‹robienia czegoś›». Ma wydźwięk odniesienia się do czynności, która zdarzyła, zdarza, bądź zdarzy się (a więc do konkretnego, realnego wystąpienia takiej czynności).
    • Może stać w każdej pozycji.
    • Zaznacza czas poprzez czasownik bezpośrednio modyfikujący mulo.
    • Może zaznaczyć wykonawcę poprzez emfatyczny rzeczownik bezpośrednio modyfikujący mulo (szyk VSO).
    • Dopełnienia bliższe działają w taki sam sposób jak przy zwykłych czasownikach.
  4. Nominalizacja za pomocą rzeczownika posiłkowego moto 有 (nieskracanego). Nominalizuje całą frazę czasownikową poprzez modyfikację. Oznacza «sytuację, sposób, punkt widzenia robienia ‹czegoś›». Ma wydźwięk odniesienia się do czynności z punktu widzenia wykonawcy (sposobu w jaki czynność jest przeprowadzana, czy w ogóle zostanie przeprowadzona itp.).
    • Może stać w każdej pozycji.
    • Zaznacza czas poprzez czasownik bezpośrednio modyfikujący moto.
    • Może zaznaczyć wykonawcę poprzez emfatyczny rzeczownik bezpośrednio modyfikujący moto (szyk VSO).
    • ! Wykonawca może zostać również postawiony deklaratycznie w pozycji bezpośrednio modyfikującej moto (przed czasownikiem frazy nominalizowanej).
    • Dopełnienia bliższe działają w taki sam sposób jak przy zwykłych czasownikach.

Składnia

  • Szyk wyrazowy w Pekseili charakteryzuje się w miarę stałą kolejnością SVO.
  • Dzięki istnieniu czasowników przedrostkowych, SVO może obrócić się w OSV (częściej praktykowane) lub SOV (rzadziej praktykowane).
  • Frazy czasownikowe modyfikujące mogą dzięki emfazie zaznaczyć swój podmiot i tym samym dać kolejny możliwy szyk wyrazowy: VSO.
  • Gramatyka jest raczej prymitywna i minimalistyczna. Występują dwie główne części mowy: rzeczowniki i czasowniki.
  • Brak przymiotników, przyimków i spójników per se, a także przysłówków. Rzeczowniki mogą pełnić funkcję modyfikującą lub niemodyfikującą; te pierwsze można tłumaczyć jako przymiotniki.
  • Pekseili nie rozróżnia zdań podrzędnych i nadrzędnych (więc "pies, który złapał kość, pobiegł z nią do budy" nie różni się niczym od "pies złapał kość, pobiegł z nią do budy"). Ostatnia fraza czasownikowa jest tą, która opisuje, a poprzednie tymi, które konkretyzują.
  • Każde zdanie musi posiadać swój rzeczownik główny (innymi słowy: każde zdanie musi zaczynać się od rzeczownika; z wyjątkiem dopełnień na początku szyku OSV - te są równoważnikami zdań).

Fraza rzeczownikowa

Interrogacja

Słowotwórstwo

Przyrostkowe

Złożeniowe

Typy złożeń

Procesy normalizacyjne

Pragmatyka

Język kolokwialny

Język formalny

Dialekty

Dialekt Cechy charakterystyczne
Tuuvustu
(standardowy wariant
Pekseili)
  • Zbitka /st/ wymawiana jako [st].
  • Suamen skracane jako men.
  • Brak aspektu progresywnego w czasie teraźniejszym.
???
  • Zbitka /st/ wymawiana jako frykata [ʂ].
  • Suamen skracane jako sen.
  • Czas przeszły bliższy jako realizacja aspektu progresywnego w czasie teraźniejszym.

Archaizmy

Historia Pekseili jako języka sztucznego

Historię tworzenia Pekseili jako języka sztucznego można podzielić na następujące etapy:

1.
  • Rozpoznawalne części mowy: rzeczowniki, zaimki, przymiotniki, czasowniki i przysłówki.
  • Rzeczowniki posiadały gramatyczne przypadki: mianownik, biernik (identyczny fleksyjnie do mianownika), dopełniacz oraz narzędnik. Jakiś czas później, usunięcie biernika.
  • 2 liczby rzeczowników: pojedyncza i mnoga.
  • Powstanie pomysłu zaimków drugoosobowych rozróżniających płeć.
  • Pomysł na język bez przyimków i spójników jako samodzielnych wyrazów.
2.
  • Zmiana systemu przypadków rzeczownika na formy rzeczownika. Mianownik stał się deklaratywem, narzędnik emfazą, a dopełniacz posesywem.
  • Wymuszenie zgodności formy na rzeczownikach i przymiotnikach modyfikujących, które wszystkie musiały przybrać taką samą formę jak rzeczownik modyfikowany.
  • Reforma klas liczbowych. Liczba pojedyncza stała się nieoznaczoną, mnoga została uznana za archaiczną. Stworzona została faktyczna liczba pojedyncza.
  • Opuszczenie podmiotu zdania możliwe tylko w przypadku zdań podrzędnych VSO.
  • Dodanie czwartej osoby, która miała być płciowo-neutralnym zamiennikiem drugiej i trzeciej osoby.
  • Stworzenie systemu kilkudziesięciu przedrostków mających na celu funkcjonowanie jako spójniki i przyimki, łączących się z rzeczownikiem (prepozycjonalnie) lub z czasownikiem (relatywnie).
  • Dodanie nowej części mowy: partykuł, czyli czasowników posiłkowych modyfikujących czasownik główny.
3.
  • Usunięcie posesywu. Zastąpienie go przedrostkiem. Dwie formy rzeczownikowe: deklaratyw i emfaza.
  • Powstanie systemu złożeń.
  • Usunięcie przymiotników: zastąpienie ich rzeczownikami modyfikującymi.
  • Usunięcie przysłówków: zastąpienie ich rzeczownikami z przedrostkami.
  • Zmiana nazwy partykuła na czasownik kontekstywny. W rezultacie pozostały jedynie 2 części mowy: rzeczowniki oraz czasowniki.
  • Odsunięcie się od pomysłu zdań podrzędnych na rzecz modyfikujących fraz czasownikowych (podobnych do tych w japońskim).
  • Dodanie czasu nieoznaczonego do koniugacji czasownika.
4.
  • Rozbicie czasu teraźniejszego na dwa czasy: bezokolicznikowo-teraźniejszy (dawniej teraźniejszy) oraz teraźniejszy.
  • Usunięcie czwartej osoby. Dodanie płciowo-neutralnych zaimków oddzielnie dla osoby drugiej, oddzielnie dla osoby trzeciej.
  • Zamiana systemu przedrostków na czasowniki przedrostkowe, gdzie niektóre z nich mogły być skracane do faktycznych przedrostków.
  • Zmiana definicji wyrażeń kopulatywnych na składające się jedynie z emfatycznej formy rzeczownika modyfikującego (w przeciwieństwie do poprzedniej definicji, gdzie czasownik kopulatywny musiał wchodzić w skład takiego wyrażenia). Czasownik kopulatywny
  • Reforma dotycząca składni. Zdanie opierało się teraz na rzeczowniku, a czasownik był jedynie modyfikatorem (w przeciwieństwie do poprzedniej definicji składni, gdzie każde zdanie wymagało czasownika [za wyjątkiem domyślnej kopuli]).
  • Możliwe opuszczenie rzeczownika głównego (podmiotu) tylko jeśli jest zaimkiem trzecioosobowym nieożywionym lub ożywionym płciowo-neutralnym.
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Pekseili&oldid=14276”