Pragamajowie: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Pragamma Intro}} | {{Pragamma Intro}} | ||
| − | + | '''Pragamajowie''' (pgm. ''Raħ Ghammarasa'' [{{IPA|'raħ ɣa'm:arasa}}]), alternatywnie również '''Protogamajowie''' lub '''Gamajowie''' — hipotetyczna grupa etnolingwistyczna zamieszkująca conworld [[Gammaja|Gammaji]]. Gamajowie posługiwali się rekonstruowanym językiem [[Język protogamajski|protogamajskim]], będącym wspólnym przodkiem wszystkich późniejszych [[Języki gamajskie|języków gamajskich]]. Zarówno język, kultura oraz mitologia Pragamajów nie są poświadczone w żadnych źródłach pisanych, wszelką wiedzę o nich pozyskano z badań archeologicznych, genetycznych oraz poprzez próby rekonstrukcji w wyniku porównań z ludami potomnymi. | |
| + | |||
| + | Pragamajowie żyli najprawdopodobniej w okresie późnego neolitu<ref>epoka kamienia</ref> oraz/lub wczesnego chalkolitu<ref>epoka miedzi</ref> na obszarze [[Step Gamajski|Stepu Gamajskiego]]. Klasycznie na okres ich istnienia jako zwartej grupy etnolingwistycznej przyjmuje się okres między 1500 a 0 [[Kalendarz Świata Gammy|AG]], chociaż jest to kwestia sporna. Niektórzy badacze postulują istnienie Pragamajów w czasach jeszcze wcześniejszych lub alternatywne miejsca lokalizacji ich praojczyzny, również data rozpadu wspólnoty protogamajskiej jest symboliczna. | ||
| + | |||
| + | W wyniku rozpadu wspólnoty protogamajskiej potomkowie Pragamajów rozprzestrzenili się w każdym kierunku od ich postulowanej praojczyzny, w roku ~1500 [[Kalendarz Świata Gammy|PG]] zasiedlając obszary: (Etap I do uzupełnienia). | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | == | + | Sami Pragamajowie określali się najprawdopodobniej terminem '''Raħ Ghammarasa''' [{{IPA|'raħ ɣa'm:arasa}}], oznaczającym najprawdopodobniej po prostu tyle "ludzie". Użycie tego terminu jest poświadczone u wielu ludów potomnych, albo jako określenie swojego własnego etnosu, albo jako zwyczajny rzeczownik. Do pierwszej kategorii należą między innymi: Onowie ([[Język onski|on.]] ''hąn'' [{{IPA|ʔaw̃n}}]<ref>język grupy peryferyjnej</ref>), Chamowie (pch. ''qāma'' [{{IPA|xaːma}}]<ref>język grupy peryferyjnej</ref>) oraz Ńanowie (nan. ''ńanna'' [''ɲan:a'']<ref>język grupy centralnej</ref>). Do drugiej kategorii natomiast należą między innymi: Zongepajczycy ([[Język zongepajcki|zon.]] ''gaba'' [{{IPA|ˈɣɐbɐ}}<ref>język grupy peryferyjnej</ref>] oraz Pralejhamowie ([[Język pralejhamski|plh.]] ''ħama'' [{{IPA|ħama}}]<ref>język grupy peryferyjnej</ref><ref>warto zauważyć, że w [[Język pralejhamski|pralejhamskim]] występuje również pochodna tego rzeczownika, będąca nazwą własną tego ludu (''Łeiħama'' [{{IPA|ɬˀeiħama}}])</ref>). |
| + | |||
| + | ''Raħ ghamma'' (człowiek) oraz ''raħ ghammarasa'' (ludzie) to jedne z najbardziej rozpoznawalnych protogamajskich słów. Porównywanie wywodzących się z nich słów oraz kognatów występujących w językach wywodzących się z języka Pragamajów w znacznym stopniu przyczyniło się do rekonstrukcji ewolucji rodziny języków gamajskich. | ||
| + | |||
| + | ==Genetyka== | ||
| + | Badania genetyczne protogamajskich szczątków i szkieletów pozwoliły rekonstruować typowe cechy wyglądu przedstawicieli tej społeczności. Pragamajowie byli najprawdopodobniej znacznego wzrostu<ref>wzrost fenotypiczny jest determinowany zarówno przez genetykę jak i warunki środowiskowe</ref>, dobrze zbudowani, o opalonej, śniadej skórze (czasami również nieco jaśniejszej). Oczy duże, okrągłe, koloru brązowego lub - częściej - niebieskiego. Włosy natomiast w różnych odcieniach brązowego, od ciemnobrązowego do mysiego. | ||
| + | |||
==Historia== | ==Historia== | ||
===Urheimat protogamajski=== | ===Urheimat protogamajski=== | ||
| Linia 11: | Linia 21: | ||
===Rozpad wspólnoty protogamajskiej=== | ===Rozpad wspólnoty protogamajskiej=== | ||
==Kultura i osiągnięcia== | ==Kultura i osiągnięcia== | ||
| + | Na podstawie rekonstrukcji lingwistycznej [[Język protogamajski|języka protogamajskiego]] można doszukiwać się hipotetycznych cech kultury Pragamajów. Zakładając, że zrekonstruowane słowa ukazują realia środowiskowe oraz kulturowe użytkowników tego języka można dojść do następujących wniosków: | ||
| + | * gospodarka pasterska, w tym udomowione bydło, drób, konie oraz psy. | ||
| + | * znajomość prymitywnego rolnictwa i uprawy zbóż. | ||
| + | * znajomość prymitywnych łodzi, służących do rzecznej żeglugi. | ||
| + | * znajomość koła, prostego i drewnianego, używanego w wozach i zaprzęgach. W okresie późnogamajskim pojawiają się rydwany z kołem ze szprychami. | ||
| + | * kult boga nieba jako przywódcy panteonu (pgm. ''Qiiħaghuyagh''). | ||
| + | * tradycja ustnej poezji epickiej oraz pieśni wojowników, ze standardowymi, często powtarzanymi frazami, np. ''nieśmiertelna sława'' lub ''wozy bogów''<ref>w okresie późnogamajskim ''rydwany bogów''</ref>. | ||
| + | * pokrewieństwo kognatyczne, wywodzone od jednego wspólnego przodka, oraz patrylokalność. | ||
===Zwyczaje i struktura społeczna=== | ===Zwyczaje i struktura społeczna=== | ||
| + | ====Wygląd i rytuały przejścia==== | ||
| + | W społeczeństwie Pragamajów mężczyźni nosili bujny zarost, łącznie z długimi brodami, wąsami oraz bokobrodami. W brodach często pleciono warkocze, a samo zapuszczenie zarostu było wymagane by chłopiec mógł stać się mężczyzną. Jednocześnie praktykowano rytualne postrzyżyny, podczas których chłopcu (zwykle w okolicy 7 roku życia) obcinano włosy, jednocześnie nadając mu imię. Rytuału postrzyżyn dokonywał ojciec lub osoba obca, wchodząca w ten sposób w sztuczne pokrewieństwo z dzieckiem. Od obcięcia włosów syn stawał się pełnoprawnym członkiem rodziny i przechodził spod opieki matki pod zwierzchnictwo ojca. Mężczyźni oraz chłopcy po rytuale postrzyżyn zobowiązani byli nosić krótko przystrzyżone włosy. | ||
| + | |||
| + | Kobiety nosiły włosy przeważnie rozpuszczone, z niewielkimi warkoczykami wplecionymi we włosy, lub rzadziej zgarnięte w jednego prostego kucyka. Podobnie jak w przypadku postrzyżyn u chłopców, dziewczętom regularnie obcinano włosy aż do ok. 7 roku życia wierząc, że zapewni wzrost bujnych i zdrowych włosów w przyszłości. Wiek 7 lat był więc pierwszym krokiem w dorosłość dla obu płci. | ||
| + | |||
| + | Istnieją poszlaki sugerujące popularność tatuaży w protogamajskim społeczeństwie. Tatuaże wykonane z użyciem niebieskiej lub czerwonej ochry na rękach oraz nogach były prawdopodobnie elementem rytuałów przejścia w przypadku obu płci. | ||
====Hierarchiczność==== | ====Hierarchiczność==== | ||
| + | Pragamajskie społeczeństwo miało hierarchiczną strukturę, z osobnymi klasami społecznymi. Nie było to jednak społeczeństwo kastowe, istniała bowiem możliwość awansu społecznego (lub degradacji swojej pozycji społecznej). Istniał generalny podział między ludźmi wolnymi (''raħ adhurgasas ghammarasa'' [{{IPA|'raħ a'ðurqasas ɣa'm:arasa}}]) a niewolnikami, najczęściej jeńcami wojennymi (''raħ auphumsus ghammarasa'' [{{IPA|'raħ aw'θumsus ɣa'm:arasa}}]) lub dłużnikami (''raħ aghauntirisa'' [{{IPA|'raħ a'ɣawntirisa}}]), niezdolnymi spłacić swojego długu i z tego powodu zmuszonych oddać się w niewolę. Ludzie wolni z kolei dzielili się na 4 kategorie: | ||
| + | :'''1.''' ''Raħ aghaduqinrisa'' [{{IPA|'raħ a'ɣaduqinrisa}}] - zwyczajnych ludzi, pasterzy, rolników i rzemieślników | ||
| + | :'''2.''' ''Raħ nuzaarrasa'' [{{IPA|'raħ nu'za:r:asa}}] - wojowników | ||
| + | :'''3.''' ''Raħ qabriirisa'' [{{IPA|'raħ qa'briːrisa}}] - królów, wodzów klanu lub plemienia, wywodzących się z warstwy wojowników | ||
| + | :'''4.''' Elitarną warstwę kapłanów, dzielącą się ze względu na płeć na kapłanów/szamanów (''raħ hitlaarasa'' [{{IPA|'raħ hit'laːrasa}}]) oraz kapłanki/szamanki (''raħ waylarasa'' [{{IPA|'raħ waj'larasa}}]) | ||
| + | |||
| + | Wodzowie utrzymywali swoją władzę poprzez epickie czyny, wyprawy wojenne oraz organizowanie wystawnych biesiad i ceremonii, na które zapraszani byli wszyscy wolni ludzie i które upamiętniane były później w pieśniach i poezji. Istotny był koncept bogactwa (''raawwan'' [{{IPA|'raw:an}}]). Istnieli również służący obu płci (''raħ liintaq'' [{{IPA|'raħ li:n'taq}}]) pracujący dla wodza. Byli oni jednak ludźmi wolnymi, jedynie dla niego pracującymi, w przeciwieństwie do niewolników, będących własnością. | ||
| + | |||
| + | ====Pokrewieństwo==== | ||
| + | WKRÓTCE | ||
====Prawo gościnności==== | ====Prawo gościnności==== | ||
| + | WKRÓTCE | ||
====Poezja==== | ====Poezja==== | ||
===Wojna=== | ===Wojna=== | ||
| Linia 19: | Linia 54: | ||
===Imiona=== | ===Imiona=== | ||
===Pochówki i zwyczaje pogrzebowe=== | ===Pochówki i zwyczaje pogrzebowe=== | ||
| + | |||
==Religia i mitologia== | ==Religia i mitologia== | ||
{{Główny artykuł|Mitologia pragamajska}} | {{Główny artykuł|Mitologia pragamajska}} | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| + | <references/> | ||
[[Kategoria:Użytkownik:Borlach]][[Kategoria:Pragamajowie]] | [[Kategoria:Użytkownik:Borlach]][[Kategoria:Pragamajowie]] | ||
Wersja z 22:29, 8 lip 2020
| Raħ Ghammarasa | Czytasz artykuł z serii Pragamajowie. | Język protogamajski (Słownik · Lista Swadesha · Rodzina języków gamajskich) · Mitologia · Nuzaarghis · Step Gamajski |
Pragamajowie (pgm. Raħ Ghammarasa ['raħ ɣa'm:arasa]), alternatywnie również Protogamajowie lub Gamajowie — hipotetyczna grupa etnolingwistyczna zamieszkująca conworld Gammaji. Gamajowie posługiwali się rekonstruowanym językiem protogamajskim, będącym wspólnym przodkiem wszystkich późniejszych języków gamajskich. Zarówno język, kultura oraz mitologia Pragamajów nie są poświadczone w żadnych źródłach pisanych, wszelką wiedzę o nich pozyskano z badań archeologicznych, genetycznych oraz poprzez próby rekonstrukcji w wyniku porównań z ludami potomnymi.
Pragamajowie żyli najprawdopodobniej w okresie późnego neolitu[1] oraz/lub wczesnego chalkolitu[2] na obszarze Stepu Gamajskiego. Klasycznie na okres ich istnienia jako zwartej grupy etnolingwistycznej przyjmuje się okres między 1500 a 0 AG, chociaż jest to kwestia sporna. Niektórzy badacze postulują istnienie Pragamajów w czasach jeszcze wcześniejszych lub alternatywne miejsca lokalizacji ich praojczyzny, również data rozpadu wspólnoty protogamajskiej jest symboliczna.
W wyniku rozpadu wspólnoty protogamajskiej potomkowie Pragamajów rozprzestrzenili się w każdym kierunku od ich postulowanej praojczyzny, w roku ~1500 PG zasiedlając obszary: (Etap I do uzupełnienia).
Etymologia
Sami Pragamajowie określali się najprawdopodobniej terminem Raħ Ghammarasa ['raħ ɣa'm:arasa], oznaczającym najprawdopodobniej po prostu tyle "ludzie". Użycie tego terminu jest poświadczone u wielu ludów potomnych, albo jako określenie swojego własnego etnosu, albo jako zwyczajny rzeczownik. Do pierwszej kategorii należą między innymi: Onowie (on. hąn [ʔaw̃n][3]), Chamowie (pch. qāma [xaːma][4]) oraz Ńanowie (nan. ńanna [ɲan:a][5]). Do drugiej kategorii natomiast należą między innymi: Zongepajczycy (zon. gaba [ˈɣɐbɐ[6]] oraz Pralejhamowie (plh. ħama [ħama][7][8]).
Raħ ghamma (człowiek) oraz raħ ghammarasa (ludzie) to jedne z najbardziej rozpoznawalnych protogamajskich słów. Porównywanie wywodzących się z nich słów oraz kognatów występujących w językach wywodzących się z języka Pragamajów w znacznym stopniu przyczyniło się do rekonstrukcji ewolucji rodziny języków gamajskich.
Genetyka
Badania genetyczne protogamajskich szczątków i szkieletów pozwoliły rekonstruować typowe cechy wyglądu przedstawicieli tej społeczności. Pragamajowie byli najprawdopodobniej znacznego wzrostu[9], dobrze zbudowani, o opalonej, śniadej skórze (czasami również nieco jaśniejszej). Oczy duże, okrągłe, koloru brązowego lub - częściej - niebieskiego. Włosy natomiast w różnych odcieniach brązowego, od ciemnobrązowego do mysiego.
Historia
Urheimat protogamajski
Okres wczesnogamajski
Okres środkowogamajski
Okres późnogamajski
Rozpad wspólnoty protogamajskiej
Kultura i osiągnięcia
Na podstawie rekonstrukcji lingwistycznej języka protogamajskiego można doszukiwać się hipotetycznych cech kultury Pragamajów. Zakładając, że zrekonstruowane słowa ukazują realia środowiskowe oraz kulturowe użytkowników tego języka można dojść do następujących wniosków:
- gospodarka pasterska, w tym udomowione bydło, drób, konie oraz psy.
- znajomość prymitywnego rolnictwa i uprawy zbóż.
- znajomość prymitywnych łodzi, służących do rzecznej żeglugi.
- znajomość koła, prostego i drewnianego, używanego w wozach i zaprzęgach. W okresie późnogamajskim pojawiają się rydwany z kołem ze szprychami.
- kult boga nieba jako przywódcy panteonu (pgm. Qiiħaghuyagh).
- tradycja ustnej poezji epickiej oraz pieśni wojowników, ze standardowymi, często powtarzanymi frazami, np. nieśmiertelna sława lub wozy bogów[10].
- pokrewieństwo kognatyczne, wywodzone od jednego wspólnego przodka, oraz patrylokalność.
Zwyczaje i struktura społeczna
Wygląd i rytuały przejścia
W społeczeństwie Pragamajów mężczyźni nosili bujny zarost, łącznie z długimi brodami, wąsami oraz bokobrodami. W brodach często pleciono warkocze, a samo zapuszczenie zarostu było wymagane by chłopiec mógł stać się mężczyzną. Jednocześnie praktykowano rytualne postrzyżyny, podczas których chłopcu (zwykle w okolicy 7 roku życia) obcinano włosy, jednocześnie nadając mu imię. Rytuału postrzyżyn dokonywał ojciec lub osoba obca, wchodząca w ten sposób w sztuczne pokrewieństwo z dzieckiem. Od obcięcia włosów syn stawał się pełnoprawnym członkiem rodziny i przechodził spod opieki matki pod zwierzchnictwo ojca. Mężczyźni oraz chłopcy po rytuale postrzyżyn zobowiązani byli nosić krótko przystrzyżone włosy.
Kobiety nosiły włosy przeważnie rozpuszczone, z niewielkimi warkoczykami wplecionymi we włosy, lub rzadziej zgarnięte w jednego prostego kucyka. Podobnie jak w przypadku postrzyżyn u chłopców, dziewczętom regularnie obcinano włosy aż do ok. 7 roku życia wierząc, że zapewni wzrost bujnych i zdrowych włosów w przyszłości. Wiek 7 lat był więc pierwszym krokiem w dorosłość dla obu płci.
Istnieją poszlaki sugerujące popularność tatuaży w protogamajskim społeczeństwie. Tatuaże wykonane z użyciem niebieskiej lub czerwonej ochry na rękach oraz nogach były prawdopodobnie elementem rytuałów przejścia w przypadku obu płci.
Hierarchiczność
Pragamajskie społeczeństwo miało hierarchiczną strukturę, z osobnymi klasami społecznymi. Nie było to jednak społeczeństwo kastowe, istniała bowiem możliwość awansu społecznego (lub degradacji swojej pozycji społecznej). Istniał generalny podział między ludźmi wolnymi (raħ adhurgasas ghammarasa ['raħ a'ðurqasas ɣa'm:arasa]) a niewolnikami, najczęściej jeńcami wojennymi (raħ auphumsus ghammarasa ['raħ aw'θumsus ɣa'm:arasa]) lub dłużnikami (raħ aghauntirisa ['raħ a'ɣawntirisa]), niezdolnymi spłacić swojego długu i z tego powodu zmuszonych oddać się w niewolę. Ludzie wolni z kolei dzielili się na 4 kategorie:
- 1. Raħ aghaduqinrisa ['raħ a'ɣaduqinrisa] - zwyczajnych ludzi, pasterzy, rolników i rzemieślników
- 2. Raħ nuzaarrasa ['raħ nu'za:r:asa] - wojowników
- 3. Raħ qabriirisa ['raħ qa'briːrisa] - królów, wodzów klanu lub plemienia, wywodzących się z warstwy wojowników
- 4. Elitarną warstwę kapłanów, dzielącą się ze względu na płeć na kapłanów/szamanów (raħ hitlaarasa ['raħ hit'laːrasa]) oraz kapłanki/szamanki (raħ waylarasa ['raħ waj'larasa])
Wodzowie utrzymywali swoją władzę poprzez epickie czyny, wyprawy wojenne oraz organizowanie wystawnych biesiad i ceremonii, na które zapraszani byli wszyscy wolni ludzie i które upamiętniane były później w pieśniach i poezji. Istotny był koncept bogactwa (raawwan ['raw:an]). Istnieli również służący obu płci (raħ liintaq ['raħ li:n'taq]) pracujący dla wodza. Byli oni jednak ludźmi wolnymi, jedynie dla niego pracującymi, w przeciwieństwie do niewolników, będących własnością.
Pokrewieństwo
WKRÓTCE
Prawo gościnności
WKRÓTCE
Poezja
Wojna
- Główny artykuł: Nuzaarghis
Imiona
Pochówki i zwyczaje pogrzebowe
Religia i mitologia
- Główny artykuł: Mitologia pragamajska
Przypisy
- ↑ epoka kamienia
- ↑ epoka miedzi
- ↑ język grupy peryferyjnej
- ↑ język grupy peryferyjnej
- ↑ język grupy centralnej
- ↑ język grupy peryferyjnej
- ↑ język grupy peryferyjnej
- ↑ warto zauważyć, że w pralejhamskim występuje również pochodna tego rzeczownika, będąca nazwą własną tego ludu (Łeiħama [ɬˀeiħama])
- ↑ wzrost fenotypiczny jest determinowany zarówno przez genetykę jak i warunki środowiskowe
- ↑ w okresie późnogamajskim rydwany bogów