Rurociężny

Język rurociągów – język stworzony przez Fēlēsa podczas PCR II, zainspirowany komentarzami nt. "słów jak pociągi towarowe" w języku eszerkłaldzkim.

Język jest skrajnie polisyntetyczny.

Fonologia

Spółgłoski	wargowe	zębowe	dziąsłowe	zadziąsłowe	podniebienne	tylnojęz.
nosowe	m ‹m›	n̪ ‹n›			ɲ ‹ń›
zw. bezprzydechowe	p ‹p›	t̪ ‹t›	ts ‹c›	tʃ ‹č›	tɕ ‹ć›	k ‹k›
zw. przydechowe	pʰ ‹ph›	t̪ʰ ‹th›	tsʰ ‹ch›	tʃʰ ‹čh›	tɕʰ ‹ćh›	kʰ ‹kh›
zw. ejektywne	pʼ ‹pʼ›	t̪ʼ ‹tʼ›	tsʼ ‹cʼ›	tʃʼ ‹čʼ›	tɕʼ ‹ćʼ›	kʼ ‹kʼ›
szczelinowe	f ‹f›		s ‹s›	ʃ ‹š›	ɕ ‹ś›	x ‹x›
płynne	w ‹w›	l̪ ‹l›	r ‹r›		j ‹j›

Samogłoski	Grupa
	1	2	3	4
wysokie	i ‹i›	ɨ ‹î›	y ‹ü›	u ‹u›
niskie	ɛ ‹e›	a ‹a›	ɒ ‹â›

W języku rurociągów występuje superharmonia samogłoskowa, która opiera się na dwóch faktach:

• samogłoski w każdym morfemie są określone jedynie co do wysokości, zapisywane domyślnie jak samogłoski gr. 1;
• morfemy leksykalne (całe) są dodatkowo określone co do grupy, którą narzucają całemu słowu-zdaniu, gdy znajdą się w roli orzeczenia.

Przykładowo, morfem //mikʼe 3// może przyjąć dowolną z postaci „mikʼe”, „mîkʼa”, „mükʼâ” oraz „mukʼâ”, w zależności od grupy morfemu głównego. Jeśli natomiast to on znajdzie się w tej roli, przyjmie samogłoski z grupy 3, stając się „mükʼâ” i ową grupę narzuci pozostałym morfemom.

Fonotaktyka

Występują sylaby typu (C)V(C). Dopuszcza to więc zbitki spółgłoskowe typu -CC- wewnątrz wyrazu, które pojawiają się niezależnie od podziału na morfemy.

Dodatkowo w nagłosie sylaby może wystąpić zbitka obstruent (zwarta lub szczelinowa) + płynna

Samogłoski oznaczone jako opcjonalne są elidowane zawsze, jeśli nie łamie to fonotaktyki.

Morfologia

W morfologii kluczowy jest podział na:

• morfemy leksykalne, które są zdolne do "tworzenia" zdania, oraz
• morfemy gramatyczne, które mogą występować tylko jako dodatek do leksykalnych.

Podział ten jest zaznaczony w słowniku.

Podstawy

Najprostsze zdanie można utworzyć stawiając sam morfem leksykalny, który pełni rolę orzeczenia:

• Ta.

  (Coś) jest tym.

• Sâfâl.

  (Coś) jest ptakiem.

• Tiphe.

  (Coś) jest mówieniem.

Jak widać jednak, niewiele da się wyrazić w ten sposób. Istnieją więc morfemy rozbudowujące zdanie.

Łączenia pośrednie

Do dodania do zdania podmiotu potrzebny jest element pośredniczący – morfem gramatyczny podmiotu e, który znajdzie się między podmiotem a orzeczeniem:

• T-a-t.

  To jest to.

• T-â-sfâl.

  To jest ptak.

• T-e-tiphe.

  To jest mówienie.

Tego rodzaju połączenia to łączenia pośrednie lub po prostu zrosty w przypadki.

Najważniejsze z nich to:

Przypadek	Morfem
Podmiot	e
Dopełniacz	(e)x(i)
Celownik	pʼi
Miejscownik	ś(e)
Temporal	wi

Przykładowe ich użycia:

• T-â-lân-xü-sfâl.

  To jest ptak nieba.

• T-â-kârâ-śâ-sfâl.

  To jest ptak na ziemi.

• T-â-w-wü-sfâl?

  Kiedy to jest ptak?

Łączenia bezpośrednie

Istnieją również przypadki, gdy dwa morfemy leksykalne łączą się bez pośrednictwa morfemu gramatycznego.

Przede wszystkim tworzy się tak dopełnienie bliższe (dlatego brak na powyższej liście przypadków biernika):

• sećʼ(i) 1

  podnieść

• enih-sećʼ(i) 1

  podnieść głowę

Jak widać, "głowa" (tutaj: czasownik) następuje po dopełnieniu.

Co ważne, w takim połączeniu całe zdanie przyjmuje grupę harmonii ostatniego morfemu.

Podobnie powstają dopełnienia czasownikowe:

• mikʼe 3

  móc

• ičheph-mikʼe 3

  móc iść

Można taką konstrukcję stosować wielokrotnie:

• enih-sećʼ-mikʼe 3

  móc podnieść głowę

Czasowniki modalne mogą łączyć się również z rzeczownikami w roli orzeczenia:

• s(e)fel 3

  ptak / być ptakiem

• s(e)fel-mikʼe 3

  móc być ptakiem

Rozszerzenia

Strona

Czasownik "nierozszerzony" ma znaczenie abstrakcyjne:

• T-e-lepi.

  To jest życie. / Takie jest życie.

Aby zrobić z niego czasownik nieprzechodni z prawdziwego zdarzenia, należy dodać do niego morfem ni:

• T-e-lepi-ni.

  To jest żyjące. / To żyje.

Ten sam morfem tworzy czasowniki zwrotne:

• Ń-â-kâfü-nü.

  Ja wątpię w siebie.

Jak widać, taki morfem spełnia swoją rolę sam, nie służy dołączaniu innych (w przeciwieństwie do morfemów przypadków). Taki proces nazywamy rozszerzeniem.

Inne rozszerzenia strony to:

• che, strona czynna;
• ne, strona bierna;
• kʼi, strona sprawcza.

Przykładowe użycia:

• Ń-e-sećʼ-ni.

  Podnoszę się.

• Ń-e-sećʼ-che.

  Podnoszę (coś).

• Ń-e-sećʼ-ne.

  Jestem podnoszony.

• Ń-e-lepi-ni.

  Żyję.

• Ń-e-lepi-kʼi.

  Ożywiam.

Te morfemy można również używać, gdy morfem, do którego są doczepione, nie pełni roli orzeczenia:

• Tüphâ-châ-â-sfâl.

  Mówiący jest ptakiem.

W przypadku dopełnień czasownikowych końcówka jest dodawana po całym łączeniu:

• Ń-e-sećʼ-ne.

  Jestem podnoszony.

• Ń-e-sećʼ-lefe-ne.

  Staram się być podnoszony.

• Ń-â-sâćʼ-mükâ-nâ.

  Mogę być podnoszony.

Czas i tryb

Po rozszerzeniu strony można dodać końcówki czasu lub trybu:

Czas/tryb	Morfem
Cz. przeszły	(e)f
Cz. prospektywny	(e)tʼ
Tr. przypuszczający	(e)kh
Tr. rozkazujący	ćʼ(i)

• Th-e-lepi-ni.

  Żyjesz.

• Th-e-lepi-ni-f.

  Żyłeś.

• Th-e-lepi-ni-tʼ.

  Zmierzasz ku życiu.

• Th-e-lepi-ni-kh.

  Żyłbyś.

• Th-e-lepi-ni-ćʼ.

  Żyj.

Junkcja

Junkcja to kategoria określająca, jak dane słowo-zdanie łączy się z innymi słowami-zdaniami. Jest to odpowiednik spójników.

Najczęściej używaną junkcją jest (e)n "i, a".

• Ń-e-sećʼ-ni, ń-e-lepi-ni-n.

  Podnoszę się i żyję.

• Ń-â-wâkâ-châ, th-â-kâf-châ-n.

  Ja wierzę, a ty wątpisz.

Występują również dwie junkcje podrzędne:

Pierwsza z nich, (i)m określa sam fakt zajścia czynności:

• Ń-a-t-wakʼîph, th-â-ńâmü-châ-m.

  Wiem to, że jesz.

Druga, (i)c, wskazuje na dodatkowe okoliczności (wykonawcę, przedmiot, miejsce, czas, sposób…) towarzyszące czynności:

• Ń-a-t-wakʼîph, th-â-ńâmü-châ-c.

  Wiem to, jak/co/gdzie/… jesz.

Dla większego określenia, w zdaniu podrzędnym można dodać zaimek 3. osoby:

• Ń-a-t-wakʼîph, th-â-j-wü-ńâmü-châ-c.

  Wiem to, kiedy jesz.