Rurociężny
Język rurociągów – język stworzony przez Fēlēsa podczas PCR II, zainspirowany komentarzami nt. "słów jak pociągi towarowe" w języku eszerkłaldzkim.
Język jest skrajnie polisyntetyczny.
Spis treści
Fonologia
Spółgłoski | wargowe | zębowe | dziąsłowe | zadziąsłowe | podniebienne | tylnojęz. |
---|---|---|---|---|---|---|
nosowe | m ‹m› | n̪ ‹n› | ɲ ‹ń› | |||
zw. bezprzydechowe | p ‹p› | t̪ ‹t› | ts ‹c› | tʃ ‹č› | tɕ ‹ć› | k ‹k› |
zw. przydechowe | pʰ ‹ph› | t̪ʰ ‹th› | tsʰ ‹ch› | tʃʰ ‹čh› | tɕʰ ‹ćh› | kʰ ‹kh› |
zw. ejektywne | pʼ ‹pʼ› | t̪ʼ ‹tʼ› | tsʼ ‹cʼ› | tʃʼ ‹čʼ› | tɕʼ ‹ćʼ› | kʼ ‹kʼ› |
szczelinowe | f ‹f› | s ‹s› | ʃ ‹š› | ɕ ‹ś› | x ‹x› | |
płynne | w ‹w› | l̪ ‹l› | r ‹r› | j ‹j› |
Samogłoski | Grupa | |||
---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3 | 4 | |
wysokie | i ‹i› | ɨ ‹î› | y ‹ü› | u ‹u› |
niskie | ɛ ‹e› | a ‹a› | ɒ ‹â› |
W języku rurociągów występuje superharmonia samogłoskowa, która opiera się na dwóch faktach:
- samogłoski w każdym morfemie są określone jedynie co do wysokości, zapisywane domyślnie jak samogłoski gr. 1;
- morfemy leksykalne (całe) są dodatkowo określone co do grupy, którą narzucają całemu słowu-zdaniu, gdy znajdą się w roli orzeczenia.
Przykładowo, morfem //mikʼe 3// może przyjąć dowolną z postaci „mikʼe”, „mîkʼa”, „mükʼâ” oraz „mukʼâ”, w zależności od grupy morfemu głównego. Jeśli natomiast to on znajdzie się w tej roli, przyjmie samogłoski z grupy 3, stając się „mükʼâ” i ową grupę narzuci pozostałym morfemom.
Fonotaktyka
Występują sylaby typu (C)V(C). Dopuszcza to więc zbitki spółgłoskowe typu -CC- wewnątrz wyrazu, które pojawiają się niezależnie od podziału na morfemy.
Dodatkowo w nagłosie sylaby może wystąpić zbitka obstruent (zwarta lub szczelinowa) + płynna
Samogłoski oznaczone jako opcjonalne są elidowane zawsze, jeśli nie łamie to fonotaktyki.
Morfologia
W morfologii kluczowy jest podział na:
- morfemy leksykalne, które są zdolne do "tworzenia" zdania, oraz
- morfemy gramatyczne, które mogą występować tylko jako dodatek do leksykalnych.
Podział ten jest zaznaczony w słowniku.
Podstawy
Najprostsze zdanie można utworzyć stawiając sam morfem leksykalny, który pełni rolę orzeczenia:
- Ta.
- (Coś) jest tym.
- Sâfâl.
- (Coś) jest ptakiem.
- Tiphe.
- (Coś) jest mówieniem.
Jak widać jednak, niewiele da się wyrazić w ten sposób. Istnieją więc morfemy rozbudowujące zdanie.
Łączenia pośrednie
Do dodania do zdania podmiotu potrzebny jest element pośredniczący – morfem gramatyczny podmiotu e, który znajdzie się między podmiotem a orzeczeniem:
- T-a-t.
- To jest to.
- T-â-sfâl.
- To jest ptak.
- T-e-tiphe.
- To jest mówienie.
Tego rodzaju połączenia to łączenia pośrednie lub po prostu zrosty w przypadki. W języku rurociągów wyróżniamy następujące łączenia pośrednie:
Przypadek | Morfem |
---|---|
Podmiot | e |
Dopełniacz | (e)x(i) |
Celownik | pʼi |
Miejscownik | ś(e) |
Temporal | wi |
Abessyw | kʼir |
Przykładowe ich użycia:
- T-â-lân-xü-sfâl.
- To jest ptak nieba.
- T-â-kârâ-śâ-sfâl.
- To jest ptak na ziemi.
- T-â-w-wü-sfâl?
- Kiedy to jest ptak?
Rozszerzenia
Strona
Czasownik "nierozszerzony" ma znaczenie abstrakcyjne:
- T-e-lepi.
- To jest życie. / Takie jest życie.
Aby zrobić z niego czasownik nieprzechodni z prawdziwego zdarzenia, należy dodać do niego morfem ni:
- T-e-lepi-ni.
- To jest żyjące. / To żyje.
Ten sam morfem tworzy czasowniki zwrotne:
- Ń-â-kâfü-nü.
- Ja wątpię w siebie.
Jak widać, taki morfem spełnia swoją rolę sam, nie służy dołączaniu innych (w przeciwieństwie do morfemów przypadków). Taki proces nazywamy rozszerzeniem.
Inne rozszerzenia strony to:
- che, strona czynna;
- ne, strona bierna;
- kʼi, strona sprawcza.
Przykładowe użycia:
- Ń-e-sećʼi-ni.
- Podnoszę się.
- Ń-e-sećʼi-che.
- Podnoszę (coś).
- Ń-e-sećʼi-ne.
- Jestem podnoszony.
- Ń-e-lepi-ni.
- Żyję.
- Ń-e-lepi-kʼi.
- Ożywiam.
Te morfemy można również używać, gdy morfem, do którego są doczepione, nie pełni roli orzeczenia:
- Tüphâ-châ-â-sfâl.
- Mówiący jest ptakiem.
Czas i tryb
Po rozszerzeniu strony można dodać końcówki czasu lub trybu:
- Th-e-lepi-ni.
- Żyjesz.
- Th-e-lepi-ni-f.
- Żyłeś.
- Th-e-lepi-ni-tʼ.
- Zmierzasz ku życiu.
- Th-e-lepi-ni-kh.
- Żyłbyś.
- Th-e-lepi-ni-ćʼ.
- Żyj.