Słownik:Język enencki

Nowy słownik

Legenda

I gr. — czasownik I grupy;
II gr. — czasownik II grupy;
III gr. — czasownik III grupy;
der.syng. — derywat syngulatywny;
zdrobn. — zdrobnienie;
mn.nokr — liczba mnoga nieokreślona;
mn.okr. — liczba mnoga określona;
oks. — akcent oksytoniczny;
par. — akcent paroksytoniczny;
prop. — akcent proparoksytoniczny;
redup. — tworzenie liczby mnogiej określonej poprzez reduplikację;
(1. a; 2. b) — czasownik przyjmuje przedrostek a w znaczeniu 1, przedrostek b w znaczeniu dwa.

Słowa pospolite

A

• ā́ku par. 1. stary; 2. starzec
• ā́l oks., redup. 1. nos; 2. szczyt (góry), wierzchołek
• amṓn oks. 1. babcia, babka
• ámu prop. 1. dziadek, dziad; 2. przen. przodek
• ámpaki prop. 1. pradziadek, pradziad; 2. przen. przodek
• ampawwâma prop. 1. prababcia, prababka
• ár par., I gr.1. opowiadać
• arân par. 1. opowieść, historia, opowiadanie
• ástoa prop. 1. człowiek, istosta ludzka
• astótā propr. 1. ludzkość, rodzaj ludzki
• ašû par. 1. mężczyzna
• ā́ysa II gr. (1. dowolny) 1. iść gdzieś, jechać gdzieś

B

• báyi par., II gr. (łu) 1. krwawić
• bṓli par. 1. rekin

D

• daydā́ oks. 1. południe (czas); 2. południe (kierunek)
• dayí oks. (tem.ob. -dā́yi-) 1. być południe
• díla par. 1. lecieć, latać
• diláo mn.okr. 1. skrzydło

E

• énen prop. 1. człowiek; 2. obywatel, mieszkaniec
• enéntā 1. człowieczeństwo
• fáta prop. 1. syn
• fḗli mn.nokr. 1. chmura

F

• fáha par., II gr. (1. łu) 1. pozostawiać, opuszczać
• fémbu par. 1. żaba
• fíhu prop., mn.nokr. 1. ryby
• fṓn oks., I gr. 1. robić; 2. zaimek czasownikowy, znana, powtórzona czynność

G

• gónjen par. 1. gospodarz
• gónji par. 1. gościć (u siebie)
• góyma par., II gr. (1. saw) 1. niszczyć, psuć

Ĝ

• ĝáya par. 1. droga, ścieżka
• ĝezné oks. 1. żyć
• ĝezó oks. 1. życie
• ĝújdâ par. 1. północ (czas); 2. północ (kierunek)
• ĝuši par. 1. być północ

H

• hésse par., mn.nokr. 1. niebo
• hessā́ti der.syng. 1. pogoda; 2. poet., książk. chmura
• híli par. 1. córka
• hṓrma prop. (tem.ob. -horom- lub -horim-) 1. nienawiść
• hôro prop. 1. nienawidzić
• hóska par., mn.nokr. 1. burza
• hoskā́ti par., der.syng. 1. piorun
• hózi par. 1. wolny, swobodny
• hustâ par. 1. wolność, swoboda

I

• ī́ki par. 1. teraz
• íłka par. 1. ulica (w mieście)

K

• kája par., mod. 1. nie móc, nie potrafić, nie umieć
• kā́n oks., mn.nokr. 1. światło; 2. świecić; 3. w złożeniach, poet. kwiat
• kangā́n oks., mn.nokr., II gr. (łu) 1. kwiat; 2. kwitnąć
• káwwa par. 1. biec, biegać; 2. bieg
• káwwi par. 1. szybki
• káwwo par. 1. prędkość
• ka’í oks. 1. jasny, świetlisty
• kḗke par., II gr. (1. ley) 1. dawać
• kíli prop., mn.nokr., I gr./ II gr. (5. saw) 1. pole/a uprawne; 2. orać, ryć w ziemi, uprawiać ziemię; 3. ziemie/a, obszar(y); 4. świat, Kyon; 6. (o słońcu) zachodzić
• kilídā prop. 1. zachód słońca; 1. zachód (kierunek)
• kmawā́ti par. (tem.ob -kimaw-), der.syng. 1. mały kamień, kamyk
• kmáwi par., mn.nokr. (tem.ob -kimawā-) 1. duże kamienie, głazy, skały
• kóne par., I gr. 1. odwiedzać, gościć (u kogoś)
• kónen par. 1. gość
• košúnni par., redup. 1. pies

L

• lâni prop., mn.okr., I gr. 1. ręce, ramiona; 2. trzymać
• leyĝezné oks., III gr. 1. przeżyć, przetrwać
• lí oks. 1. ten, tamten
• líli par. 1. (wzmocnienie) ten, ten tu, ten oto
• lígza par., I gr. 1. mleko; 2. karmić dziecko piersią
• lī́ni par. 1. rano; 2. jutro
• línki par. 1. poranny; 2. jutrzejszy
• líwpi par.1. wysoki
• líwpo par. 1. wysokość; 2. godność, dostojeństwo

Ł

• łudíla par., III gr. 1. wylecieć, wyfrunąć; 2. odlecieć, odfrunąć
• łulâni prop., III gr. 1. chwycić, złapać

M

• maĝâl par. 1. dom, budynek mieszkalny
• mā́na par. (tem.ob.: -min-), mn.nokr. 1. wody, woda
• mnā́ti par. (tem. ob.: -min-), der.syng. 1. kropla
• mátta prop. (tem.ob.: -matit-), I lub II gr. 1. spotykać (się); 2. spotkanie
• mā́xa prop. (tem.ob.: -mix-), I gr. 1. umierać; 2. śmierć
• mé oks., I gr. 1. być
• mégmu prop. (tem.ob.: -megim-), II gr. (łu) 1. przebijać, rozrywać; 2. (o słońcu) wschodzić
• megmúdâ prop. 1. wschód (słońca); 2. wschód (kierunek)
• mézmi prop. (tem.ob,: -mezim-), II gr. (łu) 1. pękać, rozrywać się; 2. wybuchać
• mī́bi par., I gr. 1. śmiać się
• mī́stā prop. 1. wczoraj
• mī́z oks. 1. arch. twarz; 2. arch., poet. mina, wyraz twarzy (szczególnie surowy); 3. przest. przód, front; 4. przed (w przestrzeni i w czasie)
• mizá oks., I gr. 1. spoglądać, patrzeć; 2. mina, wyraz twarzy, spojrzenie
• mī́zmō prop. 1. kiedyś, wcześniej, dawniej
• mī́zmore prop., arch. — por. mī́zmō (wersja zwinięta)
• momôre prop. 1. gdyż, ponieważ; 2. przecież, przeto, toż, toć; 3. rzad., dial. teraz, w tym momencie
• 'móre prop. 1. czas; 2. raz (wydarzenie)

N

• nákma prop. 1. gdzie
• nán oks., II gr. (1. saw) 1. spadać
• nastâ par. 1. równość
• nátu par. 1. ziarno
• náwa 1. czemu, dlaczego
• názi par. 1. równy, taki sam
• nére par., redup. 1. serce
• néz par., mn.nokr. 1. lata

O

• ṓgi mod. 1. nie rób (wyraża zakaz)
• ṓvi par. 1. piękny
• ōvitâ par. 1. piękno; 2. piękność, piękna osoba
• ṓvo par. 1. piękno, uroda
• óyka par., II gr. (1. saw; 3. łu) 1. drżeć; 2. drżenie, dreszcz; 3. czuć, przeczuwać
• oykā́ma par., mn.nokr. 1. zmysły
• ṓzo par. 1. choroba

P

• pabawúri par. 1. bardzo ciężki; 2. ważny, istotny
• págu prop., II gr. (łu) 1. bać się, przestraszyć się; 2. strach
• palā́ti par., der.syng. 1. rana
• páli par., mn.nokr., II gr. (2. łu) 1. krew; 2. (o krwi) płynąć, lecieć
• palné oks., II gr. (saw), mn.nokr. 1. arch. przebijać pierś; 2. arch. skazywać na śmierć; 3. karać, praw. skazywać; 4. kary
• pawū́mma par. 1. ciężar, ładunek, coś ciężkiego
• pawúri par. 1. ciężki
• pawúro par. 1. ciężar, waga
• péska par., I gr. 1. szczypać; 2. uszczypnięcie

R

• rumê par., II gr. (2. saw) 1. deszcz; 2. padać (o deszczu)

S

• sā́ĝma prop. (tem.ob. -saĝim-) 1. zdrowie
• sakkazná oks., kauz., II gr. (1. łu) 1. oświecać, rozświetlać
• sakkṓva kauz. 1. upiększać
• saksáĝa par., kauz., II gr. (saw) 1. leczyć, uzdrawiać
• saksā́ĝma prop. (tem.ob. -saksaĝim-) 1. uzdrowienie
• sammī́ba par., kauz. 1. rozśmieszać; 2. bawić, sprawiać rozrywkę
• sammibâ par. 1. osoba, która zabawia lub umie zabawiać innych
• sáppaga prop., kauz. II gr. (wszystkie) 1. prestraszyć
• sappáka par., kauz., II gr. (łu) 1. powiększać
• savúja par., kauz., I gr. 1. pozwalać, zezwalać, dawać pozwolenie
• sáxni par. 1. zdrowy
• séme par. 1. dobry; 2. zdrowy
• sémo par. wariant sé’o (q.v.)
• sé’o par. 1. dobro, dobroć
• sére par. 1. wszyscy ; 2. każdy
• súli prop., redup. 1. ojciec
• súni par., mn.nokr. 1. wełna

Š

• šikutâ par. 1. lewa strona
• šíku par. 1. lewy
• šikulá’īl prop. 1. leworęczny
• šikula’ī́ltā prop. 1. leworęczność
• ši’ā́ysa II gr. (1. dowolny) 1. odchodzić skądś
• šúgmi prop. (tem.ob. -šugim-) 1. mądry

T

• tā́ oks. 1. słońce; 2. dzień
• táła par., II gr. (ley) 1. brać, zabierać
• tā́pi par. (tem.ob. -tip-), II gr. (saw, łu) 1. pić
• tára prop., mn.nokr. 1. pióra
• tarâti prop., der.syng. 1. pióro
• tárka par. 1. drzewo
• tā́tā prop. 1. dzisiaj, dziś
• tā́w oks. 1. zły, niedobry; 2. chory, źle się czuć(~ący)
• tawdā́ oks. 1. zło
• têyu prop., II gr. (saw) 1. jeść
• tí oks. 1. jeden
• tî par. 1. tylko, jedynie; 2. ale, lecz
• tṓbu par. 1. pięta; 2. I gr. podążać (za); 3. po (w czasie), za (w przestrzeni)
• tobúmō prop. 1. kiedyś (w przyszłości), innym razem
• tobúmore prop., arch. — por. tobúmō (wersja zwinięta)
• tobútā prop. 1. jutro
• túka par. 1. koń

U

• úłi par. 1. noc
• ū́ra par., mn.nokr. 1. morza/e, ocean(y)
• ūramṓn oks. 1. meduza
• úski par. 1. chory
• uššóska par., mn.nokr. 1. sztorm

V

• veĝā́ti par., der.syng. 1. płomień
• véĝe par. 1. ogień; 2. ognisko
• veĝespê par. 1. domostwo, ognisko domowe
• víšša par. 1. 'I gr. kochać
• viššā́ma par. (tem.ob. -viššim-) 1. miłość
• vúji par. 1. form., I gr. móc, mieć pozwolenie; 2. prawo, przywilej, możliwość

W

• wámmi par. 1. duch, zjawa

Z

• ze mod. 1. nie (przed czasownikiem)

Stary Słownik

Stary słownik będzie stopniowo usuwany.

• fōn II gr. 1. robić coś; 2. działać, podejmować działanie; 3. zaimek czasownikowy
• ħaqa mn.nokr. 1. organy, narządy
• ī II gr. (1: wszystkie w zależnośći od kontekstu) 1. iść
• iš’ārni ż (temat: iš’ār-) mn.nokr. 1. gwiazdy
• kaffa (4: ndk. lay, dk. łu) 1. świeże powietrze; 2. przeciąg; 3. na dworze, na świeżym powietrzu; 4. wietrzyć
• kaffi 1. odświeżający, świeży
• kanpi 1. prosty (kształt); 2. oczywisty, jasny; 3. bezpośredni
• letʼo (dk. saw) 1. ofic. żądać, pragnąć, prosić
• letʼuro mn.nokr. 1. wole, pragnienia; 2. petycje, żądania
• liwpi 1. wysoki
• liwpo 1. wysokość
• loāpo mn.nokr. (2: ndk. /lay, dk. saw/lay saw; 3: ndk. lay łu, dk. łu/lay łu) 1. ładunki; 2. ładować; 3. wyładowywać
• lōpi 1. naród, grupa etniczna, lud; 2. arch. ród, rodzina, klan
• lōpitʼā 1. ż rodzaj, gatunek; 2. typ, rodzaj
• ła’na mn.nokr. 1. deszcze, deszcz
• ła’nāti der.syng. 1. kropla deszczu
• łeqa II gr., dwubiernikowy (1: dk. saw; 2: ndk. lay, dk. lay saw; 3: ndk. /lay; dk. łu/lay łu) 1. prowadzić, wieść; 2. przeprowadzać; 3. wyprowadzać
• łōpā mn.nokr. 1. panteon, ogół bóstw
• łōpātini ż (temat: łōpāti-) der.syng. 1. bóstwo, bóg, Sopati
• łʼušši 1. mały
• maħa (saw) 1. śmierć; 2. umierać
• māna mn.nokr. 1. wody, woda
• mānāti der.syng. 1. kropla
• may (1: ndk. lay, dk. saw); 2: łu) 1. kupować; 2. wykupować
• maysūl 1. sklepik, mały sklep, stragan, stoisko
• massoni ż (temat: masso-) 1. kot
• meys’ō 1. głuchy
• meytāle 1. niemy
• meywini 1. ślepy
• miyān redup. 1. twarz
• more mn.nokr. 1. czas
• morāti der.syng. 1. chwila
• mūpi mn.nokr. 1. studnie
• nere redup. 1. serce
• nišini ż (temat: niši-) 1. dziecko (wiek)
• nu- (prefisk) 1. przeciw, w odpowiedzi, anty-
• nupāni (2. dk. saw, czasem łu) 1. obrona; 2. bronić, ochraniać
• nuri 1. plecy; 2. tył
• ōpa mn.nokr/poj. 1. papier 2. książka, dzieło literackie 3. dokument
• ōrši 1. brutalny, okrutny
• ōrširāwe’ni ż (temat: orširāwen-) 1. tyran, despota
• ōrširāwt’ā 1. tyrania
• ōršōrši 1. złowrogi; 2. paskudny, okropny; 3. brutalny, okrutny
• ō’suni ż (temat: ō’su-) 1. zwierzę
• pali (2: dk. łu) 1. krew; 2. krwawić
• palīl 1. krwisty, krwawy
• pamā 1. wojna
• pame’ni ż (temat: pamen-) 1. żołnierz (zawodowy)
• pāni (3,4: dk. łu) 1. uderzenie; 2. atak; 3. bić, uderzać; 4. atakować
• pānān 1. bitwa 2. bijatyka, bójka
• pānās’ā 1. pole bitwy
• paqi 1. duży, wielki
• pari mn.nokr. 1. prezenty, dary
• pata mn.okr. 1. nogi
• paur II gr. 1. ciężar; 2. dźwigać, nieść
• pauri 1. ciężki
• paywa mn.nokr. 1. owce
• pēkʼi redup. 1. wóz
• peōni redup. 1. dolina, równina; 2. łąka; 3. pejzaż; 4. książk. pole
• pēpeni ż, redup. (temat: pēpe-) 1. siostra
• pimi 1. walka; 2. walczyć
• pisini ż (temat: pisi-; niereg. mn.okr: pisilini) 1. dziecko (więzy krwi)
• pūnpa 1. flaga, sztandar, chorągiew
• pʼāweʼni ż (temat: pʼāwen-) 1. winowajca; 2. grzesznik, zły człowiek
• pʼāwi mn.nokr. 1. winy; 2. grzechy
• pʼāwitaʼfa (dk. łu) 1. wybaczać, zapominać winy
• p’ewi mn.nokr. 1. piaski, piasek
• p’ewāti der.syng. 1. ziarnko piasku
• pʼihini ż, mn.nokr. (temat: pʼihi-) 1. ryby
• p’uššo 1. książka; 2. korzeń, konar
• qawi mn.nokr. 1. kamienie, głazy
• qili mn.nokr. 1. ziemie, ziemia, obszar; 2. Kyon, świat
• qili’āti der.syng. 1. pole uprawne
• qiwāšu. (1,2: dk. saw) 1. głaskać 2. pieścić
• qutāle mn.nokr., II gr. 1. odpowiedzi; 2. odpowiadać
• rāwāni (ndk. lay) 1. rządzić, królować, władać (o monarsze)
• rāwāntʼā 1. królestwo, księstwo, monarchia
• rāwāʼeʼni ż (temat: rāwāʼen-) 1. król, książę, monarcha, władca
• roxū (ndk. /lay, dk. saw/lay saw) 2. słuchać, wysłuchiwać
• rumē II gr. (1,2: saw) 1. nprzech. spadać; 2. przech. spadać na
• rūpʼi mn.nokr. 1. chleby, pieczywo
• russa 1. stół
• sakʼawwa kauz. 1. przyspieszać
• sakāʼa kauz. 1. oświecać, rozjaśniać; 2. wyjaśniać, rozjaśniać, tłumaczyć
• salā II gr. 1. zacząć
• saliwpa kauz. 1. podnosić, wznośić; 2. podwyższać; 3. (w stronie biernej) rosnąć
• sałʼušša kauz. 1. zmniejszać, kurczyć
• sama mn.nokr. 1. imię, nazwa; 2. nazywać się, mieć na imię
• samaya kauz. (1: dk. łu; 2: łu) 1. sprzedawać; 2. wysprzedawać
• sapaqa kauz. 1. powiększać
• sapu (1. dk. saw; 2: łu) 1. pić herbatę sapuro; 2. wypijać herbatę sapuro
• sapuro mn.nokr 1. herbata/y sapuro
• sasama kauz. (dk. saw) 1. nazywać, nadawać komuś/czemuś imię/nazwę
• sasereʼa kauz. 1. łączyć, jednoczyć
• sawina kauz. (1.: dk. łu) 1. pokazywać, wskazywać
• saya kauz. 1. wieźć, nieść; 2. (w stronie biernej) jechać, poruszać się czymś
• seme 1. dobry
• semetaʼfa (dk. łu) 1. wybaczać, zapominać winy
• semetʼā 1. dobro, dobroć
• seni 1. prawy (strona)
• senilānīl 1. praworęczny
• senilānīlt’ā 1. praworęczność
• sent’ā 1. prawa strona
• sere 1. każdy, wszyscy (łączy się z liczbą pojedynczą)
• seren (dk. saw) 1. razem; 2. połączyć się, zjednoczyć się
• seretʼāʼi 1. codzienny, powszedni
• sōmi (dk. łu) 1. obserwować, patrzeć, spoglądać
• sōpa 1. sława, chwała; 2. sławić. chwalić
• sōpi 1. chwalebny, sławetny
• sūl 1. pokój, pomieszczenie
• sulini ż, redup. (temat: suli-) 1. ojciec
• suni 1. wełna
• sult’ā 1. ojcostwo
• sūtʼi 1. inny, różny, odmienny; 2. ale, lecz
• sʼaffa II gr. 1. ciągnąć (ciałem, np. wóz; głównie o zwierzętach)
• s’ō II gr. (1: dk. saw; 2: łu) 1. słyszeć; 2. podsłuchiwać
• s’ōħaqa mn.okr. 1. uszy
• šano 1. wzgórze, góra
• ši II gr., przech. 1. być skądś, pochodzić
• šu (partykuła) 1. nie
• šu- (prefiks) 1. nie-
• šufī mn.nokr. 1. lasy
• šukuni ż (temat: šuku-) 1. sługa
• šuwuni ż, redup. (temat: šuwu-) 1. brat
• š’awa (3: dk. łu; 4: dk. saw; 5: ndk. lay, dk. lay saw) 1. myśl; 2. marzenie, pragnienie; 3. myśleć; 4. chcieć, pragnąć, marzyć; 5. rozmyślać, rozważać, zastanawiać się
• tāle mn.nokr., II gr. (2: dk. saw; 3: łu) 1. język, mowa; 2. mówić; 3. obgadywać, plotkować
• tāleħaqa 1. język (narząd)
• tāle’ni ż (temat: tālen-) 1. mówca, orator. 2. Mówca, przywódca talesati
• tāles’ā mn.nokr. 1. talesa, miasta-państwa
• tała II gr. (2: dk. łu) 1. brać, odbierać; 2. wybierać, wyciągać
• tāma nż/ż 1. rodzina
• tāmaqili 1. ojczyzna
• tanqa II gr. 1. pływać
• taqesa II gr. (1: dk. saw; 2,3: łu) 1. zabijać; 2. wybijać, mordować; 3. (w stronie biernej) wymierać
• tara mn.nokr. 1. pióra
• tās’u 1. miasto, obszar miasta
• tāw 1. zły
• tāwe’ni ż (temat: tāwen-) 1. zły człowiek 2. chuligan, bandyta, rzezimieszek
• tāwtʼā 1. zło
• tayfatani ż (temat: fata-) 1. zięć
• tayhilini ż, redup. (temat: hili-) 1. synowa
• taysulini ż, redup. (temat: suli-) 1. teść/świekr
• taywāmani ż, redup. (temat: wāma-) 1. żona
• tayxawīni ż, redup. (temat: xawī-) 1. teściowa/świekra
• tay’ašūni ż, redup. (temat: ašū-) 1. mąż
• tay’ene’ni ż, (temat: enen-) 1. of. małżonek/małżonka
• taʼfa (dk. łu) 1. zapominać
• ter 1. też, również 2. i, oraz (służy do łączenia rzeczowników)
• tīpi (1. dk. saw; 2: łu) 1. pić; 2. wypijać
• tīpuro mn.nokr 1. picie, napój
• tiši II gr., (dk. saw) 1. koniec; 2. kończyć
• tišīl 1. końcowy, ostateczny
• tō II gr., przech. 1. być w jakimś miejscu, znajdować się gdzieś
• turān 1. ryk
• tūri 1. ryczeć
• tʼā ż 1. słońce; 2. dzień
• t’arqa 1. drzewo
• t’awa mn.nokr. 1. broń, oręż
• t’awāti der.syng. 1. tawati — tradycyjna enencka broń
• t’ēyu (1: dk. saw; 2: łu) 1. jeść; 2. wyjadać
• t’ēyuro mn.nokr. 1. jedzenie, pożywienie
• tʼōwe 1. ból
• tʼuqa 1. koń
• ūna II gr. 1. trwać; 2. istnieć, stać w jakimś miejscu (o budynku, organizacji itp.)
• ułʼi 1. noc
• ūra mn.nokr. 1. morza, oceany
• uš’a (2: dk. saw) 1. usta 2. szeptać
• uš’alāni (2: dk. saw; 3: saw) 1. pismo; 2. pisać 3. zapisywać, notować
• wāmani ż, redup. (temat: wāma-) 1. kobieta
• xawīni ż, redup. (temat: xawī-) 1. matka
• xawīt’ā 1. macierzyństwo
• wini II gr. (1: dk. saw; 2: łu) 1. widzieć; 2. podglądać
• winiħaqa mn.okr. 1. oczy