Słownik:Wigierski (etymologiczny)

Ten artykuł przedstawia słownik etymologiczny języka wigierskiego.

Etymologia została podana w następujący sposób:

• strzałka (<) oznacza wyprowadzenie z wcześniejszej formy (praugrofińskiej, starofińskiej itp.) wg normalnych reguł rozwoju języka
• zapożyczenia zapisano przez 'z/ze' + język źródłowy + słowo źródłowe
• dodatkowo w większości przypadków podano fińskie kognaty (lub ewentualnie z innego ugrofińskiego języka)

Dodatkowo podano informacje gramatyczne:

• jeśli rdzeń tworzy się nieregularnie, to podano go w nawiasach, np. sỳis (syixe-)
• inne nieregularne formy podano również w nawiasach
• kursywą podano części mowy, rodzaj gramatyczny (np. nf - rzeczownik żeński) i rekcje

A

àiga nm godzina, czas (< *ajka, por. fiń. aika)
àiste nf rok (< aiga + -ste, por. est. aasta, liw. āigast)
àite nf podziękowanie (formacja wsteczna od aitea)
aitèa dziękuję
aitèta v dziękować
áivu nm mózg (< *ajŋi, por. fiń. aivot)
àlges nm początek (< *alka, por. fiń. alku)
álna postp pod (< *alna, por. fiń. alla)
álu nm piwo (z lit. alus, por. fiń. olut)
áne nf głos (< *äne, por. fiń ääni)
ár part (partykuła pytająca) (z lit.)
árde nf ziemia (z germ.)
ármes, -is nm/f kochanek/-ka
ármesta v kochać
ármestis nf miłość
árve nf godność (< *arvo, por. fiń. arvo)
áse nf sprawa (< *asja, por. fiń. asia)
ásten num osiem (z lit. aštuoni)
ástenes, -is num ósmy, -a
áura adj złoty (?, być może powiązane z łac. aurum)
áures nm słońce (od aura)
ávis nf owca (z lit.)

C

càrge v boleć (< *ćärke-)
cèša nm wujek (< *ćeča, por. fiń. setä)
cínce nf paznokieć, pazur (< *kinče, por. fiń. kynsi)
cìrkes nm świerszcz (< *ćirkka, por. fiń. sirkka)
círja nm książka (< *kirja, por. fiń. kirja)
cirjèta v pisać (< *kirja + -itta, por. fiń. kirjoittaa)
cîu nm kamień (< *kive, por. fiń. kivi)
cîume num dziesięć (< *kymme, por. fiń. kymmenen)
cîumes, -is num dziesiąty, -a
cíusata v kusić (< *kiusata, por. fiń. kiusata)
cíusatus nf pokuszenie (od ciusata)
cólma nm węzeł (< *ćolme, por. fiń. solmu, węg. csómó)
colmìta v wiązać (od colma)
cùka nm szczyt (< *ćuća, por. węg. csúcs)

D

dêama nm dąb (por. fiń. tammi, pp. ze słow.)
déuven num dziewięć (z lit. devyni)
déuvenes, -is num dziewiąty, -a
díena nm dzień (z lit.)

E

èada v dawać (< *amta, por. fiń. antaa)
élla nm południe (< *ede- + -lä, por. fiń. etelä)
êi part nie (< *e-, por. fiń. ei)
-el postp (+Dat.) przed kim? czym? (< *ede, por. fiń. ete-, etu-)
êl v żyć (< *elä, por. fiń. elää)
elìuma adj pierwszy (< *ede- "przód, por. fiń. ensimmäinen)
éllen adv wczoraj (< elma dienan)
élma adj zeszły, poprzedni (< *edima)
êlma nm życie (< el + -ma, por. fiń. elämä)
-els postp (+Dat.) przed kogo? co? (zob. -el)
éme nf matka (< *emä, por. fiń. dial. emä)
erìta v dzielić, różnić (< *ero + -itta, por. fiń. eroittaa)
éretus nf rozdział, przegroda (< erìta + -us)
éris nf różnica (< *ero, por. fiń. ero)
ès pron on (< *et, por. węg. ez "ten")
èsge v wierzyć (por. fiń. uskoa)

G

galva nm głowa (z lit. galva)
gelta adj żółty (z lit. geltas)

H

hàuta nm włos, włosy (< *apte)

I

íca nm ojciec (< ićä, por. fiń. isä)
ìda nm wschód (< itä, por. fiń. itä)
ìlda nm wieczór (< ilta, por. fiń. ilta)
ílja adj piękny, miły (por. fiń. iloinen)
ílnis nf piękno
ílma nm powietrze (por. fiń. ilma)
ílmes nm bóg (< ilma)
ìnhema, -e n(m/f) człowiek (< *inšemä, por. fiń. ihminen)
íče postp (+Acc.) przez (< *-(i)ńće, por. fiń. Prolativ -itsi)
ís pron (zaimek zwrotny) (por. fiń. itse)
ìs pron ona (zob. es)
isšài, isšàge- v wybierać (< is- + šài)
ìstu v siedzieć (< *istu, por. fiń. istua)

J

já conj i (por. fiń. ja, z germ.)
jàlge nf noga, stopa (< *jalka, por. fiń. jalka)
jàrge nf rozum (< *järki, por. fiń. järki)
jàrgesta v porządkować (por. fiń. järjestää "organizować")
jàrgeste nf organizacja (por. fiń. järjestö)
jàrgestus nf porządek (od jàrgesta)
jàrgis nf sens, rozsądek (< *järki, por. fiń. järki)
jargìta v rozumieć (od jàrge)
járva nm jezioro (< *järvä, por. fiń. järvi)
jêa nm lód (< jäŋe, por. fiń. jää)
jêata v zamrażać
jêatu v zamarzać
jêu nm zboże (< *jewä, por. fiń. jyvä)
jòiše v biec (< *jokse-, por. fin. jousta)
jòišel v pobiec, biegać, pobiegać
jòve nf rzeka (< *joke, por. fiń. joki)
jûmar postp (+Abl.) naokoło (< *impäri, por. fiń. ympäri)
júve v pić (< *juge, por. fiń. juoda)

K

kàde nf ręka (< *käte, por. fiń. käsi)
kàila nm szyja, kark (< *kakla, por. fiń. kaula, z bałt.)
kàis (kàite-) num dwa (< *kakta, por. fiń. kaksi)
kála nm ryba (< *kala, por. fiń. kala)
kànna v nieść (< *kanta-, por. fiń. kantaa)
káral nm król (z lit.)
káralmâi nf królestwo (od káral + mâi)
kàsge v kazać (< *käske, por. fiń. käskeä)
kàte nf ulica (z germ., por. fiń. katu, lit. gatvė, szw. gata)
kâu v chodzić (< *käw, por. fiń. käydä)
káusa v rosnąć (< *kawsa, por. fiń. kasvaa)
káuses nm owoc (od kausa)
kàuta nm miejsce (< *kautta)
kêare nf łuk, krzywa (< *kaŋer)
kêl nf język (< *kele, por. fiń. kieli)
kêlva v mówić (< *kele, pod wpływem lit. kalbėti)
kelvòpis nf gramatyka (< kêl + vòpis)
kéra v zbierać (< *kerä-, por. fiń. kerätä)
kérais v refl zbierać się (od kéra)
kératus nf zebranie, zgromadzenie (od kéra)
kès, kìs interr który/a (od ki)
kèsge nf środek (< *keski, por. fiń. keski)
ki interr kto (< *ke-, por. fiń. kuka, węg. ki)
kìeša nm okrąg, pierścień (< *keččä, por. fiń. kehä)
kòda nm dom (< *kota, por. fiń. koti)
kòitu nm brzuch (< *koktu)
kôl v umierać (< *koxla, por. fiń. kuolla)
kolme num trzy (< *kolme, por. fiń. kolme)
kólmes, -is num trzeci, -a
kórva nm ucho (por. fiń. korva)
kòsga nf wodospad (< *kośke, por. fiń. koski)
kòta nm worek (< *kotta, por. est. kotti)
kûl v słyszeć (< *kule, por. fiń. kuulla)
kùlge v iść, przemieszczać się (< *kulke-, por. fiń. kulkea)
kulgìta v wieźć (por. fiń. kuljettaa)
kúlma nm czoło (< *kuľma, por. est. kulm)
kùoša nm orzeł (< *kočka, por. fiń. kotka)
kùs (kùte-) num sześć (< *kutta, por. fiń. kuusi)
kùtes, -is num szósty, -a
kýla nm wieś (< *kylä, por. fiń. kylä)
kýlma adj zimny (< *kylmä, por. fiń. kylmä)
kýlmeñ nf zimno

L

làija adj szeroki (< *lakja, por. fiń. laaja)
láine nf dziewczyna (?, por. węg. lány)
láisva adj wolny (z lit.)
làite v wyruszać (< *läkte, por. fiń. lähteä)
laitèta v wysyłać (< *läkte + -tta, por. fiń. lähettää)
láiva nm statek (< *laiva, por. fiń. laiva)
-las postp (+Dat.) blisko (*läše, por. fiń. lähi)
-lau postp (+Abl.) u (*-logo, por. fiń. luo(na))
làuce nf dziecko (< *lapci, por. fiń. lapsi)
lèama adj ciepły (< *lämpimä, por. fiń. lämmin)
lèamu nm ciepło (por. fiń. lämpö)
lèiva nm chleb (< *leipä, por. fiń. leipä, z goc. hlaifs)
lìeme nf krowa (< *lešmä, por. fiń. lehmä)
lìete nf 1. liść 2. kartka papieru 3. list 4. gazeta (< *lešte, por. fiń. lehti, ze słow./bałt.)
lìku v poruszać się (por. fiń. liikkua)
lìn nm ptak (< *linta)
lîn nm miasto (< *linna 'zamek')
lôi (love-) v tworzyć (*-logo, por. fiń. luoda)
-loi postp (+Abl.) do kogo? (< *-logo + -in, por. fiń. luo(kse))
lùi (lùve-) v czytać (< *luke, por. fiń. lukea)
lúme nf śnieg (< *lume, por. fiń. lumi)
lûnma adj biały (od lume)
lûoste nf szkielet (od lúve)
lúve nf kość (*luwe, por. fiń. luu)
lùvu nm liczba (< *luku, por. fiń. luku)
lùvuta v liczyć (od lùvu)
lùvutis nf lista, wyliczenie
lùvutus nf liczebność, ilość
lùvuvòpis nf matematyka (lùvu + vòpis)

M

má pron ja (mężczyzna) (< *minä, por. fiń. minä)
màge nf góra (< *mäke, por. fiń. mäki)
mâi nf ziemia, kraj (< *mage, por. fiń. maa)
mailìete nf mapa (< mâi + lìete, kalka lit. žemėlapis)
màiša nm wątroba (< *maksa)
màlge nf pierś (< *mälke)
màu (mavu-) v spać (por. est. magama "spać", fiń. maata "leżeć")
mêl nf umysł (< *meeli, por. fiń. mieli)
mên v iść (< *mene, por. fiń. mennä)
mèi pron my (< *meke, por. fiń. me)
mére nf morze (z germ., por. fiń. meri)
mèrga adj mokry (< *märkä, por. fiń. märkä)
mí interr co (< *mi, por. fiń. mikä)
mîe pron ja (kobieta) (< *minä, por. fiń. dial. mie)
mìegan interr kiedy (< *mi aikana)
mìes (miehe-) nm mężczyzna (por. fiń. mies)
míjen interr dlaczego (Dat. od mí)
míljen interr jaki/a (por. fiń. milläinen, węg. milyen?)
mîr nm pokój, zgoda (z ros.)
mîrna postp (+Dat.) według (od mîr)
múva adj inny (< *muga, por. fiń. muu)
mŷi v sprzedawać (< *mygä, por. fiń. myydä)
mŷis part także (< *miŋä, por. fiń. myös)

N

nàira v śmiać się (< *nakra, por. fiń. nauraa)
nélja num cztery (< *neljä, por. fiń. neljä)
néljes, -is num czwarty, -a
nagìta v pokazywać (od nài)
nagìtes nm obraz
nagìtu v wyglądać
nái part tak (por. fiń. näin)
nài (nàge-) v widzieć (< *näke-, por. fiń. nähdä)
nâi (náje-) v brać za żonę / męża (< *naje)
nâime nf kobieta (od nâi, por. fiń. nainen)
nàvu nm twarz (por. est. nägu)
nèaša nm skóra, futro (< *načka, por. fiń. nahka)
néna nm nos (por. fiń. nenä)
níme nf imię (< *nimi, por. fiń. nimi)
nimìta v nazywać (< *nimie + itta, por. fiń. nimittää)
nòva adj szybki (por. fiń. nopea, est. nobe)

Ñ

ñúrme nf łąka (por. fiń. nurmi)

O

óve nf drzwi (< *owe, por. fiń. ovi)

P

-pa postp (+Loc.) na kim? czym? (< *paŋe 'głowa')
pàha adj zły (< *paša, por. fiń. paha)
pàisse postp (+Abl.) bez, oprócz (< *pańći, por. fiń. paitsi)
pálju nm dużo (< *paljV, por. fiń. paljon, est. palju)
pálta nm płaszcz (z lit. paltas)
páiva nm poranek (< *päjwä "ogień", por. fiń. päivä "dzień")
páivan adv jutro
pân v kłaść, stawiać (por. fiń. panna)
-pe postp (+Loc.) na kogo? co? (< *paŋein 'na głowę')
perìma adj pierwotny
péris nf rodzina (< *perä "pierwotny", por. fiń. perhe, (alku)peräinen)
perìta v pochodzić
pêana nm pan (z pol. przez lit.)
pêane nf pani
pêlsta v ocalać, zbawiać (por. fiń. pelastaa)
pîlga adj długi (< *pide-kä, por. fiń. pitkä)
pilve nf chmura (< *pilve, por. fiń. pilvi)
pîu nf ząb (< *piŋe)
pòiga nm chłopiec, syn (< *pojka, por. fiń. poika)
pûiste nf las (< *puwe + -sto, por. fiń. puisto "park")
púve nf drzewo (< *puwe, por. fiń. puu)

R

ràha nm pieniądze (por. fiń. raha, z germ.)
ràiga adj bogaty (< ràhiga < ràha + -ga)
rakènna v budować (< rakke "układać", por. fiń. rakentaa)
ràsga adj ciężki (por. fiń. raskas)
ràsges nm ciężar (od ràsga)

S

sá pron ty (mężczyzna) (< *tinä, por. fiń. sinä)
sáda v padać (o deszczu) (< *sata, por. fiń. sataa)
sàda num sto (< *sata, por. fiń. sata, z ie.)
sádes nm deszcz (por. fiń. sade)
sàdes, -is num setny, -a
sáča v stać (< *sańś-, por. fiń. seistä)
sána nm słowo (por. fiń. sana)
sáne v powiedzieć (por. fiń. sanoa)
sâre nf wyspa (por. fiń. saari, est. saar)
sêa nm 1. niebo 2. pogoda (< *säŋe, por. fiń. sää "pogoda")
séče num siedem (< *śeńće, por. fiń. seitsemän)
séčes, -is num siódmy, -a
sèlga nm plecy (< *selkä, por. fiń. selkä)
sêu (seve-) v jeść (< *sewe, por. fiń. syödä)
séura nm północ (z ros. sever)
sèura nm towarzystwo (< *sepra, por. fiń. seura)
sèures, -is nm/f przyjaciel, przyjaciółka (od "seura")
séurama adj północny (od séura)
sîe pron ty (kobieta) (< *tinä, por. fiń. dial. sie)
sílma nm oko (< *śilmä, por. fiń. silmä)
sîns conj bo, ponieważ (< *sinä si "w tym to")
síña adj niebieski (z ros. sinij)
sírges nm koń (z bałt., por. lit. žirgas, łot. zirgs)
sísar nf siostra (< sisari, z ie., por. fiń. sisar)
sìu nf skrzydło (por. fiń. siipi)
sìuga adj skrzydlaty (od sìu)
sórme nf palec (u ręki) (< *sorme, por. fiń. sormi)
-su postp (+Abl.) z (z lit.)
súča nm wilk (< *suńći, por. fiń. susi)
súmu nm mgła (< *sume, por. fiń. sumu)
súve nf usta (< *suwe, por. fiń. suu)
sùvu nm ród, rodzina (< *suku, por. fiń. suku)
sŷi nf 1. przyczyna 2. ziarno, włókno (< *syji, por. fiń. syy)
sỳiše nf jesień (< *śikse, por. fiń. syksy)
sŷlme nf serce (< *śydame, por. fiń. sydän)
sỳnna v rodzić (< *syntä-, por. fiń. syntää)
sỳnniste nf naród (< sỳnna + -ste)
sỳnnu v rodzić się (< *synty-, por. fiń. syntyä)
sỳnnus nf rodzaj, przyrodzenie (od sỳnnu)
sýva adj głęboki (< *śivä, por. fiń. syvä)
sýveñ nf głębia (< syva + -eñ)

Š

šài, šàge- v szukać (< šake, por. fiń. hakea, z germ.?)
šàpa adj kwaśny (< čappa, por. fiń. hapan)
šárna adj czarny (z ros. čornyj)
šàuda nm grób (< *šauta, por. fiń. hauta)
šáura nm żubr (ze słow. žǫbrъ)
šejìta v rzucać (por. fiń. heittää, z germ.)
šènge nf duch, dusza (< *čenki, por. fiń. henki)
šéva adj dobry (< *šivä albo *šeŋä; por. fiń. hyvä)
šílja adj cichy, milczący (por. fiń. hiljainen)
šírves nm jeleń (por. fiń. hirvi, z bałt.)
šîure nf mysz (< šiŋere, por. fiń. hiiri)
šónes nm pokój (< *šon-, por. fiń. huone)
šûn nm pies (z lit. šuo)
šûoma adj (pot.) zły (z lit. šuo 'pies' + -ma, dosł. 'psi')

T

tá, té pron ten, ta (< *tä, por. fiń. tämä)
táina adv tu
-tai postp (+Loc.) za kim? czym? (< *taga-, por. fiń. taka(na))
-tais postp (+Loc.) za kogo? co? (< *tagas, por. fiń. taakse)
tàis part a, zaś; znów (< *tagas, por. fiń. taas)
tálve nf zima (< *talve, por. fiń. talvi)
tânnen adv dzisiaj (< tána díena)
tárna nm trawa (< *tarna)
tása adj równy (< *tasa, por. fiń. tasa)
tásemâi nf równina (< táse + mâi)
tàumes num drugi, -a (< taudames < tauta + -ma + -ta, por. fiń. toinen)
táuna adv tam
táuta, -e pron tamten, tamta (< tau + ta)
tavàsta v dziać się, stać się (por. fiń. tapahtua)
tède nf ciotka (por. fiń. täti, est. tädi)
tèi pron wy (< *teke, por. fiń. te)
tèi (tège-) v robić (< *teke, por. fiń. tehdä)
têi nf droga, sposób (< *teje, por. fiń. tie)
tejìta v wiedzieć (od têi, por. fiń. tietää)
têu nf praca (< *tewe, por. fiń. työ)
têuta v pracować (od têu)
tóime v działać, postępować (por. fiń. toimia)
tóive nf nadzieja (< *toivo, por. fiń. toivo)
tûda v czuć (< *tumta, por. fiń. tuntea)
tûdis nf uczucie (od tûda)
tuistancìdes, -is tysięczny, -a
tùistancis num tysiąc (z lit. tūkstantis)
tûl v przychodzić (< *tule, por. fiń. tulla)
túljes nm wiatr (por. fiń. tuuli)
tûma adj ciemny (por. fiń. tumma, ze słow.)
tûmeñ nf ciemność (od tûma)
túrga nm targ (z lit. turgus)
tùsga adj pusty (por. fiń. tuska)

U

ûi v pływać (< *uje-, por. fiń. uida)
úines nm ogień (z lit. ugnis)
úlja adj nowy (< *wud'a, por. fiń. uusi, węg. új)
úljeñ nf nowość (cecha bycia nowym) (od úlja)
úljis nf nowość, nowina (od úlja)
ûñ nf sen (por. fiń. uni)
ûñel v śnić, marzyć (od uñ)
úona nm jabłko (por. fiń. omena, est. oun)

V

váca nm żołądek (< *waća)
vàga adj silny (< *waka, por. fiń. vakava)
vàgis nf siła (fizyczna) (od vàga)
vàha adv mało (< *wäšä, por. fiń. vähän)
vài conj ale, tylko (< wäšin "najmniej", por. fiń. vain "tylko")
váika adj mały (por. est. väike)
váine nf wina (z lit.)
váinema adj winny (od vaine)
vainîeta v winić
vàister nm klon (< *wakštere, por. fiń. vaahtera)
vàlda nm władza (z germ., por. fiń. valta)
valdìta v rządzić, władać (od valda)
vàlga adj jasny (< *valka, por. fiń. valkea)
vàlgis nf światło, światłość (od vàlga)
vâlna postp (+Dat.) między (por. fiń. välillä)
vànha adj stary (< *vanša, por. fiń. vanha)
vànhus nf starość (od vànga)
vañtûota v (+Acc +Abl) wybaczać (komuś coś) (vaine + -toma + ta)
vàrva nm gałąź (< *varpa, por. fiń. varpa)
vàrves nm palec u nogi
vàsta v odpowiadać (por. fiń. vastata)
vèda v prowadzić, ciągnąć (por. fiń. vetää)
vède nf woda (< *vete, por. fiń. vesi)
vêi v brać, zabierać, kraść (por. fiń. viedä)
véča adj cały (< *veńć-)
véči adj wszyscy (< *veńć- + -i)
véču nm wszystko (< *veńć- + -u)
véliga adj wielki (z ros.)
veljes nm brat (< *veli, por. fiń. veli)
vénes nm łódź (< *veneš, por. fiń. vene)
vénta adj święty (z lit. šventas)
ventèta v święcić (od vénta)
vêr nf krew (< *vere, por. fiń. veri)
vêrma adj czerwony (< vêr + -ma)
vesne nf wiosna (ze słow.)
vílne nm wełna (z lit.)
vírla adj zielony (?, por. fiń. vihreä?)
vírlis nf ziele, roślina (od vírla)
vìs (vìte-) num pięć (< *vitte, por. fiń. viisi)
vìtes, -is num piąty, -a
vôi v móc (< *woje, por. fiń. voida)
vôima nm siła, moc (od vôi)
vôimaga adj silny, mocny (od vôima)
vòita v wygrywać (od vôi, por. fiń. voittaa)
vòitaves, -is zwycięzca, zwyciężczyni (od vòita)
vól v być (< *ole, por. fiń. olla)
vóljema nm wola (zob. voljèta)
voljèta v chcieć (< volje "bądź" + -ta, dosł. bądziać = mówić "bądź")
vólšeu proszę (do jednej osoby) (< volje ševa "bądź dobry")
volšèuta prosić
vólševi proszę (do wielu osób)
vòiga adj prawy, słuszny (< *ojka, por. fiń. oikea)
vòigis nf prawo (od vòiga)
vòsta v kupować (< *wosa + -tta, por. fiń. ostaa)
vóma adj własny (< *oma, por. fiń. oma)
vómetûdis nf sumienie (< vóme + tûdis, por. fiń. omatunto)
vòrda nm broda (ze słow.)
vòšata v czekać (oča + -tta, por. fiń. odottaa)
vòta v brać (< pf. *votta, por. fiń. ottaa)
vûosa nm wóz (z pol.)

Y

ŷi nf noc (< *yje, por. fiń. yö)
ỳis (ỳite-) num jeden (< *ikte, por. fiń. yksi)
yisnagìtu v być podobnym (< ỳis + nagìtu)
ỳisvéreñ nf jedność, braterstwo (< ỳis + vêr + -eñ, "jednokrwistość")
ŷlna postp (+Dat.) nad (< *ylnä, por. fiń. yllä)
ýljesta v wywyższać
ýljestus nf wywyższenie, chwała
ýljesgel v unosić się (por. fiń. yljeskellä)